Tài liệu Sắc thái văn hoá thực vật

SẮCTHÁI VĂN HOÁ THỰC VẬT
LỜI MỞ ĐẦU
Trên thế giới có rất nhiều nền văn hoá khác nhau, nó thể hiện những giá trị tinh thần và thói quen sinh hoạt của từng dân tộc. Đã có rất nhiều nhà khoa học, các chuyên gia nghiên cứu về văn hoá của các dân tộc trên thế giới và họ cũng đã đưa ra rất nhiều định nghĩa khác nhau về văn hoá. Trên cơ sở phân tích các định nghĩa văn hoá, PGS. TS. Trần Ngọc Thêm đã đưa ra một định nghĩa về văn hoá như sau: “Văn hoá là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích luỹ qua quá trình hoạt động thực tiễn trong sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội của mình.”
Mỗi quốc gia, mỗi dân tộc có những điều kiện tự nhiên và môi trường sinh thái khác nhau. Chúng có ảnh hưởng lớn tới cách sinh hoạt của con người, song trong quá trình thực hiện hoạt động sống của mình, con người cũng dần dần cải biến những điều kiện ấy cho thích hợp với đời sống của con người. Cách sinh hoạt vì thế mà cũng có những chuyển biến và khiến văn hoá cũng biến chuyển theo. Nền văn hoá của Việt Nam cũng không nằm ngoài quy luật đó.
Việt Nam là một quốc gia nằm trong khu vực Đông Nam Á, trên bán đảo Đông Dương. Do đó có những đặc điểm địa lý, tự nhiên đặc trưng của khu vực này. Khí hậu đặc trưng là nóng ẩm, mưa nhiều và có hai mùa rõ rệt. Việt Nam được đặc trưng bởi hệ sinh thái phồn tạp. Trong đó, chỉ số đa dạng giữa số giống loài và số cá thể rất cao, thực vật phát triển hơn so với động vật (động vật dẽ bị dịch bệnh do khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm). Địa hình Việt Nam trải dài, núi rừng chiếm 2/3 diện tích còn lại là đồng bằng chiếm 1/4 diện tích, mạng lưới sông ngòi dày đặc và phân bố rộng khắp. Nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa ẩm, Việt Nam có hệ sinh thái phát triển với các loài thực vật đa dạng, nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp .
Chính sự đa dạng của môi trường sinh thái, điều kiện tự nhiên là yếu tố góp phần tạo nên sự đa dạng trong nền văn hoá của người Việt. Trong đó, nổi lên là hai sắc thái văn hoá mang tính điển hình của Việt Nam: Sông nước và thực vật. Hai sắc thái văn hoá đó luôn song song tồn tại, nhưng chúng ta cần nhắc nhiều tới sắc thái thực vật – gắn liền với văn minh lúa nước của chúng ta. Với những điều kiện tự nhiên như vậy, tính chất thực vật chiếm đa số, cuộc sống sinh hoạt của người dân luôn được gắn kết chặt chẽ với tính thực vật .




SẮC THÁI THỰC VẬT TRONG VĂN HÓA VIỆT NAM
Nền văn minh thực vật hay văn minh thôn dã, văn hoá lúa nước tính chất thực vật(mà cốt lõi là cây lúa) in dấu ấn đậm nét trong đời sống hàng ngày của con người Việt Nam. Nếu quan sát kỹ, chúng ta có thể thấy rằng, những thói quen, những phong tục của nhân dân ta từ xưa tới nay chịu ảnh hưởng rất nhiều bởi tính chất thực vật. Để có thể thấy rõ hơn, chúng ta hãy cùng nhớ lại một vài thói quen trong nếp sống của người Việt ta từ xưa tới nay.
1. Trước hết, xin đề cập tới văn hoá ẩm thực – rất gần gũi với cuộc sống hàng ngày của chúng ta
Từ xa xưa, ông cha ta vẫn sinh hoạt bằng nghề cày cấy nên thứ đồ ăn chủ yếu là gạo và các món ăn từ những thứ người dân tự trồng trọt được. Gạo tẻ dùng để nấu cơm là món ăn chính hàng ngày và xay ra bột để làm bún và làm các thứ bánh tẻ như: bánh lá, bánh đúc, bánh tráng. Gạo nếp dùng để nấu xôi, đóng oản, làm các thứ bánh chưng, bánh tét, bánh dày và xay ra bột để làm rất nhiều thứ bánh mặn hay bánh ngọt. Còn ngô, khoai, vừng, đậu, kê, sắn thì hoặc làm bột, hoặc nấu bánh cũng là các thứ phụ thêm cho sự ăn uống
Các loại rau, dưa và các món phụ thêm đều được trồng ở vườn hay mọc tự nhiên ở đồng như: Rau cải, cải bắp,su hào, cà chua, rau dền, rau đay, bí, mướp, dưa, hành tỏi, mùi, thơm, ngổ, húng, Những thứ tưởng như là bình dị đó mà đã có không ít những người khi xa quê vẫnluôn nhớ về với những hình ảnh:
Anh đi anh nhớ quê nhà
Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương
Ngoài những thứ rau dưa kể trên, người Việt còn thường hay ăn tôm, cua, cá tự bắt được ở đồng hoặc đi mua ở chợ và các thứ thịt như: thịt gia cầm, thịt lợn, thịt trâu, thịt bò, Song nhìn chung, những đồ ăn làm từ thịt cũng thường là thịt các vật nuôi trong nhà. Việc này cũng có nguyên nhân xuất phát từ văn minh thực vật của ta. Việc nuôi gà, vịt,ngan, ngỗng, lợn là để tận dụng những nguồn thức ăn thừa hoặc thức ăn ngoài cánh đồng trong các vụ thu hoạch lúa. Họ nuôi trâu, bò để lấy sức kéo phục vụ cho việc trồng trọt, cấy hái của mình. Nhìn chung,đồ ăn của người Việt, nhất là ở nông thôn, đều bắt nguồn từ những sản phẩm của trồng trọt hoặc phục vụ cho việc trồng trọt.