Thạc Sĩ Quản lý và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo t

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT . i
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ii
PHẦN MỞ ĐẦU . 1
1. Tính cấp thiết của đề tài . 1
2. Tình hình nghiên cứu . 3
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu . 4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5
5. Phương pháp nghiên cứu 5
6. Những đóng góp mới của luận văn 6
7. Kết cấu của luận văn . 6
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NGUỒN VỐN
HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN CHÍNH THỨC (ODA) 7
1.1. Khái quát chung về nguồn vốn ODA 7
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của nguồn vốn ODA . 7
1.1.2. Phân loại nguồn vốn ODA 12
1.1.3. Vai trò của ODA và các nguồn vốn đầu tư cho GD&ĐT Việt Nam . 14
1.2. Quản lý nhà nước về nguồn vốn ODA đối với lĩnh vực GD&ĐT 18
1.2.1. Khái niệm và sự cần thiết phải quản lý nhà nước về nguồn vốn ODA 18
1.2.2. Nội dung quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA đầu tư cho GD&ĐT . 20
1.2.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA . 23
1.2.4. Tiêu chí đánh giá trong quản lý và sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi 24
1.3. Kinh nghiệm về quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA của một số nước
trên thế giới 26
1.3.1. Kinh nghiệm của một số nước về quản lý và sử dụng ODA 26

1.3.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam . 29
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 31
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG NGUỒN VỐN
ODA TRONG LĨNH VỰC GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TẠI VIỆT NAM
GIAI ĐOẠN 2008 – 2013 . 32
2.1. Tổng quan quá trình hình thành và phát triển ODA ở Việt Nam 32
2.1.1. Thời kỳ trước tháng 10/1993 . 32
2.1.2. Thời kỳ từ tháng 10/1993 đến nay 33
2.1.3. Khái quát tình hình thu hút và sử dụng ODA của Việt Nam 35
2.2. Tình hình quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA cho GD&ĐT ở Việt Nam
giai đoạn 2008-2013 . 48
2.3. Đánh giá chung quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA trong lĩnh vực
GD&ĐT . 52
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 . 59
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ
QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG NGUỒN VỐN ODA TRONG LĨNH VỰC
GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TẠI VIỆT NAM . 60
3.1. Bối cảnh, thời cơ và thách thức đối với việc quản lý và sử dụng nguồn
vốn ODA lĩnh vực giáo dục và đào tạo trong thời gian tới 60
3.1.1. Bối cảnh . 60
3.1.2. Thời cơ và thách thức 61
3.2. Những thay đổi trong quan hệ hợp tác phát triển phù hợp với bối cảnh
mới của Việt Nam 62
3.3. Tầm nhìn đến năm 2020 và những năm tiếp theo . 64
3.4. Định hướng xây dựng các chính sách quản lý và sử dụng nguồn vốn
ODA cho lĩnh vực giáo dục và đào tạo ở Việt Nam . 65
3.4.1. Về huy động nguồn tài trợ . 65

3.4.2. Các lĩnh vực ưu tiên . 66
3.4.3. Về phương thức tổ chức quản lý và thực hiện chương trình, dự án 67
3.5. Đề xuất các giải pháp quản lý và sử dụng nguồn ODA lĩnh vực giáo dục
và đào tạo ở Việt Nam . 67
3.6. Một số kiến nghị các cơ quan nhằm tăng cường quản lý và sử dụng
nguồn vốn ODA cho giáo dục và đào tạo ở Việt Nam 69
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 72
KẾT LUẬN CHUNG . 73
TÀI LIỆU THAM KHẢO 76
PHỤ LỤC





i

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

TT Chữ viết tắt Nội dung
1 ADB Ngân hàng Phát triển châu Á
2 DAC Ủy ban Hỗ trợ phát triển
3 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo
4 IMF Quỹ Tiền tệ quốc tế
5 KT-XH Kinh tế-xã hội
6 NHNN Ngân hàng nhà nước
7 NSNN Ngân sách nhà nước
8 ODA Hỗ trợ phát triển chính thức
9 UBND Ủy ban nhân dân
10 WB Ngân hàng thế giới
11 XHCN Xã hội chủ nghĩa


ii

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU

TT Tên bảng Nội dung Trang
1 Bảng 2.1
Cơ cấu trong ngành giáo dục và đào tạo thời kỳ
2008-2013
42
2 Biểu đồ 2.1
Cam kết, ký kết và giải ngân vốn ODA giai đoạn
2008-2013
38
3 Biểu đồ 2.2 ODA ký kết theo ngành giai đoạn 2008-2013 41

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Sự nghiệp đổi mới được bắt đầu từ năm 1986 đã không những đưa Việt
Nam thoát khỏi tình trạng khủng hoảng mà còn tạo ra những bước tiến vượt
bậc. Việt Nam liên tục đạt được những thành tựu phát triển kinh tế - xã hội
(KTXH) quan trọng, đời sống của nhân dân được cải thiện rõ rệt, quan hệ
chính trị đối ngoại và kinh tế đối ngoại của Việt Nam với quốc tế không
ngừng được củng cố và phát triển, đặc biệt với cộng đồng các nhà tài trợ quốc
tế. Để đạt được những thành tích phát triển kinh tế - xã hội nêu trên là nguồn
lực trong nước - nhân tố quyết định đã được khơi dậy nhờ chính sách đổi mới
đúng đắn, hợp lòng dân của Đảng và Chính phủ trên nhiều lĩnh vực. Bên cạnh
đó, nguồn hỗ trợ từ bên ngoài chủ yếu là nguồn hỗ trợ phát triển chính thức
(ODA) đã có vai trò như một chất xúc tác của quá trình phát triển này, nhất là
trong các lĩnh vực xã hội như văn hóa, y tế, giáo dục và đào tạo (GD&ĐT).
GD&ĐT luôn là lĩnh vực được coi trọng và là lĩnh vực chủ yếu nâng
cao chất lượng nguồn nhân lực, góp phần to lớn vào việc bảo đảm sự phát
triển kinh tế-xã hội (KT-XH) một cách bền vững. Mục tiêu của GD&ĐT là
nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Văn kiện
Đại hội XI của Đảng xác định "Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu. Đổi
mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hoá, hiện
đại hoá, xã hội hoá, dân chủ hoá và hội nhập quốc tế, trong đó đổi mới cơ chế
quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý là khâu then
chốt. Tập trung nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, coi trọng giáo dục đạo
đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, khả năng lập nghiệp. Đổi
mới cơ chế tài chính giáo dục".
2

Từ năm 2008, tỷ lệ chi cho giáo dục và đào tạo đã đạt 20% trong tổng
chi ngân sách nhà nước và là nguồn vốn chủ đạo trong tổng kinh phí đầu tư
phát triển GD&ĐT. Tuy nguồn ngân sách nhà nước đầu tư cho giáo dục đào
tạo đã được ưu tiên tăng cao trong những năm qua nhưng do quy mô ngân
sách nhà nước còn hạn chế, số học sinh, sinh viên tăng nhanh nên định mức
chi trung bình cho mỗi học sinh, sinh viên chưa cao. Nguồn ngân sách nhà
nước không đáp ứng đủ nhu cầu phát triển giáo dục và đào tạo nguồn nhân
lực phục vụ cho mục tiêu chiến lược đưa Việt Nam cơ bản trở thành một nước
công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020.
Việc phát triển GD&ĐT của Việt Nam nếu chỉ dựa vào sức lực và sự
đóng góp của Nhà nước và nhân dân thì chưa đủ cho sự phát triển. Nguồn vốn
ODA là một nguồn vốn lớn và có rất nhiều điều kiện thuận lợi. Do đó, việc
thu hút nguồn vốn này sẽ giúp Việt Nam phát triển và khắc phục những khó
khăn đang còn tồn tại.
Với ý nghĩa quan trọng đó, Nhà nước luôn luôn coi trọng công tác quản
lý, sử dụng nguồn vốn ODA phục vụ phát triển KT-XH nói chung và đầu tư
cho lĩnh vực GD&ĐT nói riêng. Ngay từ Hội nghị đầu tiên các nhà tài trợ
dành cho Việt Nam (tháng 1/1993), Chính phủ đã tuyên bố quan điểm của
mình về vấn đề quản lý và sử dụng vốn ODA: Điều quan trọng là nguồn vốn
bên ngoài phải sử dụng có hiệu quả. Chính phủ nhận trách nhiệm điều phối và
sử dụng vốn vay, viện trợ nước ngoài, với nhận thức rằng nhân dân Việt Nam
là người phải gánh chịu cái giá phải trả cho sự thất bại nếu nguồn vốn này
không được sử dụng có hiệu quả [20].
Xuất phát từ ý nghĩa trên, với mục đích tìm hiểu về tình hình quản lý và
hiệu quả sử dụng nguồn vốn ODA trong lĩnh vực GD&ĐT, em đã chọn đề tài:
“Quản lý và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) trong
lĩnh vực giáo dục và đào tạo tại Việt Nam” làm luận văn thạc sỹ của mình.
Câu hỏi nghiên cứu của đề tài là: Việt Nam đã quản lý và sử dụng
nguồn vốn ODA trong lĩnh vực GD&ĐT như thế nào? Những kết quả đạt
3

được, những hạn chế và nguyên nhân của quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA
trong lĩnh vực GD&ĐT là gì? Cần có những giải pháp gì để quản lý và sử
dụng nguồn vốn ODA trong lĩnh vực GD&ĐT được tốt hơn trong thời gian tới?
2. Tình hình nghiên cứu
Trong những năm gần đây đã có nhiều nghiên cứu về quản lý và sử dụng
nguồn vốn ODA trong lĩnh vực GD&ĐT và các vấn đề liên quan. Điển hình là
các công trình nghiên cứu sau:
- Tác giả Hà Thị Ngọc Oanh (2000), Hỗ trợ phát triển chính thức ODA,
Nhà xuất bản Giáo dục.
- Tác giả Nguyễn Thùy Hương (2011) có công trình: “Thu hút và sử
dụng nguồn vốn ODA cho ngành giáo dục Việt Nam giai đoạn 1993 – 2010”,
Đề tài cao học, Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội.
- Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2013), Báo cáo đánh giá hợp tác phát triển
giữa Việt Nam và các nhà tài trợ.
- Tác giả Vũ Thị Kim Oanh (2004), vốn ODA với chiến lược phát triển
giáo dục đại học của Việt Nam đến năm 2010 – Thực trạng và giải pháp, Đề
tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, Trường Đại học Ngoại thương.
- Tác giả Nguyễn Thị Hoàng Oanh (2004), Kinh nghiệm sử dụng ODA
của một số nước và bài học rút ra đối với Việt Nam, Tạp chí Khoa học
Thương mại.
- Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2014), Báo cáo về tình hình thu hút và sử dụng
ODA của Việt Nam trong thời gian qua.
- Tác giả Nguyễn Thị Hương (2005), Một vài suy nghĩ về đầu tư cho
giáo dục, Tạp chí Giáo dục.
- Bộ Kế hoạch và đầu tư (2010), Giáo trình đào tạo quản lý dự án ODA.
- Bộ Giáo dục và Đào tạo (2013), Báo cáo tình hình thu hút và sử dụng
ODA trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo từ 1993-2013.
- Đặc san ODA (2008), 15 năm hỗ trợ phát triển chính thức.
- Tổng cục Dạy nghề (2013), Báo cáo ODA trong thời gian qua.
4

- Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia (2005), Quản lý nhà nước về giáo dục
– lý luận và thực tiễn.
- Tác giả Phạm Thị Túy (2005), Nâng cao khả năng thu hút, giải ngân và
sử dụng hiệu quả nguồn vốn ODA, Tạp chí những vấn đề kinh tế thế giới.
Nhìn chung, các công trình trong nước và báo cáo đã tập trung làm rõ vai
trò, đặc điểm của nguồn vốn ODA trong nền kinh tế cũng như đối với một
ngành; mô tả, đánh giá tình hình thực hiện và sử dụng nguồn vốn ODA, một
số công trình đã đề cập đến quản lý vốn ODA nhưng dưới giác độ quản lý sử dụng.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1 Mục đích
Dựa vào các tiêu chí, nội dung, những nhân tố ảnh hưởng đến quản lý và
sử dụng nguồn vốn ODA, tác giả tiến hành nghiên cứu, phân tích, đánh giá
những thành công và hạn chế của quá trình quản lý và sử dụng nguồn vốn
ODA cho lĩnh vực GD&ĐT, tìm ra nguyên nhân của những hạn chế của tình
hình. Trên cơ sở đó đề xuất các định hướng, giải pháp nhằm quản lý và sử
dụng nguồn vốn ODA cho lĩnh vực GD&ĐT trong thời gian tới.
3.2 Nhiệm vụ
Để thực hiện được mục đích trên, luận văn tập trung giải quyết những
vấn đề sau:
- Làm rõ cơ sở lý luận của quản lý và sử dụng đối với nguồn vốn ODA
đầu tư cho GD&ĐT đặt trong mối quan hệ với nguồn vốn NSNN đầu tư cho
GD&ĐT nói chung.
- Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý và sử dụng đối với nguồn vốn
ODA cho lĩnh vực GD&ĐT ở nước ta, rút ra những thành tựu, hạn chế và
nguyên nhân.
- Đề xuất phương hướng, các giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý và sử
dụng đối với nguồn vốn ODA đầu tư cho GD&ĐT ở nước ta trong giai đoạn
tiếp theo.
5

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là những vấn đề lý luận cơ bản và thực tiễn về
quản lý và sử dụng đối với nguồn vốn ODA đầu tư cho GD&ĐT, trong đó tập
trung làm rõ cơ chế quản lý của nhà nước đối với nguồn vốn ODA với các
vấn đề cơ bản như: thiết kế và phê duyệt dự án; giải ngân thực hiện dự án,
giám sát và đánh giá, .
4.2 Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi không gian: Trong khuôn khổ của Đề tài, việc nghiên cứu của
Đề tài tập trung chủ yếu việc quản lý nhà nước và sử dụng đối với nguồn vốn
ODA trong lĩnh vực GD&ĐT tại Việt Nam.
Phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu thực trạng quản lý, sử dụng nguồn
vốn ODA trong lĩnh vực GD&ĐT trong giai đoạn 2008 - 2013, tầm nhìn đến
năm 2020.
5. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài, tác giả sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy
vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Các phương pháp chủ yếu được
sử dụng trong quá trình thực hiện đề tài gồm: phương pháp logic-lịch sử,
phương pháp phân tích-tổng hợp, phương pháp thống kê, so sánh Cụ thể:
Phương pháp lô gic, tổng hợp được sử dụng để xây dựng khung khổ lý
thuyết về quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA trong lĩnh vực GD&ĐT. Phương
pháp lịch sử được sử dụng để nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế và của một số
địa phương về quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA trong lĩnh vực GD&ĐT. Sử
dụng kết hợp phương pháp lô gic và phương pháp lịch sử được thể hiện tập
trung nhất trong cấu trúc toàn bộ luận văn, đặc biệt trong nghiên cứu chương 1.
Để phân tích, đánh giá thực trạng quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA
trong lĩnh vực GD&ĐT trong chương 2, luận văn sử dụng phương pháp thống
kê các số liệu, tài liệu, tình hình thực tế tại cơ quan sử dụng nguồn vốn ODA
như Bộ GD&ĐT, Tổng cục Dạy nghề, một số tỉnh thụ hưởng dự án. Phương
6

pháp phân tích-tổng hợp, so sánh được sử dụng trong việc đánh giá những
thành công, những hạn chế và nguyên nhân của quá trình quản lý và sử dụng
nguồn vốn ODA trong lĩnh vực GD&ĐT.
Ở chương 3, phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp, phương
pháp logic được sử dụng chủ yếu nhằm làm rõ cơ hội và thách thức đối với
việc quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA trong lĩnh vực GD&ĐT, cũng như
đưa ra các giải pháp nhằm nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước đối với nguồn
vốn ODA đầu tư cho GD&ĐT ở nước ta trong giai đoạn tiếp theo.
6. Những đóng góp mới của luận văn
- Đề tài góp phần hệ thống hóa có chọn lọc cơ sở lý luận của quản lý và
sử dụng nguồn vốn ODA trong lĩnh vực GD&ĐT, đúc kết một số kinh
nghiệm thế giới trong lĩnh vực này để áp dụng cho Việt Nam.
- Đánh giá đúng thực trạng quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA trong
lĩnh vực GD&ĐT ở nước ta.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước và sử dụng đối
với nguồn vốn ODA đầu tư cho GD&ĐT ở nước ta trong giai đoạn tiếp theo.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, kết cấu luận
văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận, thực tiễn về nguồn vốn ODA vai trò của
nguồn vốn ODA trong lĩnh vực GD&ĐT ở Việt Nam.
Chương 2: Thực trạng việc quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA trong lĩnh
vực GD&ĐT tại Việt Nam.
Chương 3: Giải pháp tăng cường quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA
trong lĩnh vực GD&ĐT tại Việt Nam.