Thạc Sĩ Quản lý tài khoản vốn của việt nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế

MỞ ĐẦU

I. Đặt vấn đề
Một trong bốn xu thế lớn của thế giới hiện đại là hội nhập. Nguyên tắc
quan trọng nhất của hội nhập chính là tự do hóa. Với nội dung là “Tháo bỏ
những áp đặt của chính phủ làm méo mó dòng hàng hóa, dịch vụ và dòng vốn
di chuyển giữa các quốc gia”, điều này hàm ý rằng hãy để cho thị trường (cả thị
trường hàng hóa, dịch vụ, thị trường lao động thị trường vốn) tự điều chỉnh và
phân bổ nguồn lực trên phạm vi toàn cầu. Cơ chế tự điều chỉnh sẽ khiến “nước
chảy vào chỗ trũng” và như vậy tất cả các bên đều có lợi. Tuy nhiên điều này
không hề đơn giản. Khi nền kinh tế mở cửa, chính sách vĩ mô đòi hỏi sự ổn định
và cân bằng bên trong và bên ngoài và đôi khi người ta buộc phải chấp nhận
trả một cái giá nào đó để đánh đổi giữa ổn định và tăng trưởng. Nếu quốc gia
theo đuổi mục tiêu ổn định, chính sách thương mại và đầu tư sẽ khác quốc gia
đang theo đuổi mục tiêu tăng trưởng.
Hoạt động của nền kinh tế với bên ngoài thể hiện qua cán cân thanh
toán. Chính sách mở cửa, hội nhập kinh tế quốc tế khiến hoạt động cũng như
qui mô của từng loại tài khoản cấu thành trong cán cân thành toán ngày càng
lớn và phức tạp. Trong khi việc tự do hóa thương mại đã được nhiều quốc gia
cam kết rõ ràng thì việc tự do hóa tài khoản vốn là việc làm tương đối rủi ro, vì
mặc dù nó góp phần mang lại nguồn vốn đáng kể từ bên ngoài cho các nước
đang phát triển với thu nhập và tiết kiệm thấp nhưng nó lại đòi hỏi khá nhiều
điều kiện đi kèm, từ mức độ lành mạnh của hệ thống tài chính đến chính sách
lãi suất và tỷ giá mang tính cạnh tranh, điều mà khó có quốc gia nào có thể
theo đuổi một cách trọn vẹn. Nghiên cứu của Sebastián Edwards về mức độ
mở cửa tài khoản vốn ở các nhóm quốc gia theo nguồn dữ liệu của IMF trong
suốt ba thập niên cuối cùng của thế kỷ 20 cho thấy ngay cả những quốc gia
trong nhóm các nước công nghiệp cũng chỉ có chỉ số mở cửa tài khoản vốn
trung bình là 65.5% trong thập niên 1970-1980s và 88.8% trong thập niên
1990s. Mặc dù trong giai đoạn sau, nhiều nước đã mở cửa hoàn toàn tài khoản
vốn (ở mức 100%) nhưng mức độ chênh lệch còn khá lớn giữa các quốc gia.
Đối với các nước đang phát triển, mức độ mở cửa còn kém hơn nhiều do sự cảm
nhận được tính chất dễ tổn thương của nền kinh tế qua các cuộc khủng hoảng
tiền tệ: Mexico năm 1994, Đông Á năm 1997, Nga năm 1998, Brazil năm 1999
và Argentina năm 2001 . mức độ mở cửa của các khu vực kinh tế khác ngoài
các nước công nghiệp trung bình cao nhất chỉ đạt 66.3% tại khu vực Trung
Đông và Bắc Phi thập niên 1990s.
Nhìn chung, đề cập vấn đề quản lý tài khoản vốn hiện nay, hầu hết các
nghiên cứu lý luận và thực nghiệm đều công nhận rằng về nguyên tắc, tự do
hóa là điều kiện lý tưởng để quốc gia tiếp cận với nguồn vốn bên ngoài với khả
năng cao nhất nhưng điều này cũng làm cho đất nước trở nên dễ bị tổn thương
hơn trước các cú sốc kinh tế. Sự nhạy cảm của thị trường tài chính làm cho vấn
đề quản lý tài khoản vốn đôi khi vượt quá giới hạn cho phép của khoa học mà
thể hiện luôn cả yếu tố nghệ thuật.
Đối với Việt Nam, khái niệm tự do hóa tài khoản vốn là một khái niệm
còn khá xa lạ mặc dù chúng ta đang trong quá trình nỗ lực cam kết để hội nhập
kinh tế quốc tế nhằm tranh thủ những điều kiện bên ngoài cho phát triển. Trong
thời gian qua, Việt Nam đã có những cam kết mạnh mẽ trong vấn đề hội nhập,
đã có những động thái căn bản để chuẩn bị cho quá trình hội nhập. Tuy nhiên,
trước hiện trạng yếu kém của nền kinh tế nói chung và của khu vực tài chính
nói riêng, hội nhập cũng đồng nghĩa với việc phải đối mặt với nhiều thách thức
to lớn.
Hiện tại Việt Nam đang theo đuổi một cơ chế kiểm soát vốn chặt chẽ.
Cơ chế này buộc phải dỡ bỏ khi chúng ta tiến sâu trên con đường dỡ bỏ các rào
cản kiểm soát vốn khi thực hiện các cam kết trong khuôn khổ WTO. Nhưng dỡ
bỏ như thế nào, cơ chế nào sẽ thay thế nó trong điều kiện Việt Nam đang phải
đối diện với nguy cơ khủng khoảng từ các khoản đầu tư trực tiếp hay bằng
nguồn vay mượn cho các dự án ít hiệu quả. Đây là vấn đề lý ra phải được đặt ra
từ trước đây khá lâu nhưng vẫn còn bỏ trống. Bởi vậy, các nghiên cứu về quản
lý tài khoản vốn của Việt Nam vẫn còn nguyên giá trị khoa học lẫn thực tiễn.
II. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Với cách đặt vấn đề như đã nêu, có thể nói rằng nghiên cứu về lĩnh vực
quản lý tài khoản vốn là nghiên cứu có phạm vi khá rộng. Tuy nhiên, để có thể
tiếp cận được vấn đề một cách sát thực thì chỉ có những dòng vốn vào – ra
thuộc cơ cở thống kê của tài khoản vốn và cách thức cũng như cơ chế quản lý
những dòng này là trọng tâm. Một số những vấn đề có liên quan được giả định
như là các yếu tố ngoại sinh và chỉ đề cập lướt qua để đảm bảo tính toàn diện
của công trình.
Thời điểm nghiên cứu đối với Việt Nam chỉ hạn chế trong khoảng thời
gian 10 năm từ 1995 đến 2005. Trong trường hợp cho phép mở rộng thời gian
nghiên cứu sẽ được chỉ rõ trong nội dung của công trình.
III. Câu hỏi nghiên cứu
1. Có phải tự do hóa tài khoản vốn sẽ tác động tích cực đến sự phát
triển của một quốc gia?
2. Lựa chọn giữa hai thái cực: tự do hóa và kiểm soát hoàn toàn: các
yếu tố để xác định một mức độ phù hợp?
3. Chính sách phục vụ cho việc quản lý tài khoản vốn vận hành như thế
nào?
4. Việt Nam cần làm gì để có thể quản lý tài khoản vốn đáp ứng yêu
cầu hội nhập?
IV. Phương pháp và nguồn số liệu sử dụng trong nghiên cứu
Cả hai phương pháp nghiên cứu phân tích định tính và định lượng đều
được sử dụng trong luận văn. Tuy nhiên do không có điều kiện để thực hiện các
so sánh chéo giữa các quốc gia nên việc định lượng chỉ giới hạn trong trường
hợp Việt Nam.
Đối với các nghiên cứu về Việt Nam, do nguồn số liệu không hoàn chỉnh
và độ tin cậy không thể kiểm chứng nên các phân tích định lượng chỉ mang ý
nghĩa tham khảo. Số liệu sử dụng được trích dẫn chủ yếu trong Thống kê Tài
chính Quốc tế theo quý (Quaterly International Financial Statistics) của Quỹ
Tiền tệ Quốc tế – IMF (bản online). Các số liệu miêu tả được chọn lọc bởi
nhiều nguồn: Tổng cục Thống kê, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính và Bộ
Kế hoạch và Đầu tư, trong các ấn bản công bố chính thức. Một vài số liệu được
trích dẫn có nguồn từ báo chí và các nguồn khác (sẽ được chỉ rõ nếu có).
V. Kết cấu của luận văn
Luận văn được kết cấu theo hướng dẫn tại Qui chế đào tạo sau đại học
hiện hành, chia làm 4 chương: Chương 1 khái quát lại những lý thuyết chính về
kinh tế vĩ mô liên quan đến tài khoản vốn để nhằm trả lời cho câu hỏi tự do hóa
tài khoản vốn sẽ tác động tích cực đến sự tăng trưởng của quốc gia hay không?
Tại sao một số quốc gia lại chọn tự do hóa trong khi số khác lại kiểm soát dòng
vốn một cách chặt chẽ? Chương 2 tóm lược các kết quả nghiên cứu về tự do
hóa và kiểm soát vốn thời gian qua và đưa ra một số kinh nghiệm quốc gia về
chính sách tự do hóa tài khoản vốn ở một số nước đang phát triển với việc lựa
chọn mô hình thành công và thất bại. Chương 3 dành riêng để nghiên cứu về
Việt Nam. Các phân tích định lượng cũng sẽ được đưa ra để minh họa ít nhiều
về mối tương quan giữa kiểm soát vốn, cán cân thanh toán, quản lý vĩ mô, yếu
tố thị trường và thể chế cũng như các yếu tố khác. Điểm quan trọng nhất của
chương này là tìm ra điểm bất hợp lý của chính sách hiện hành và từ đó làm cơ
sở xây dựng những kiến nghị, đề xuất và kết luận trong chương 4 – chương cuối
cùng của luận văn.