Tiến Sĩ Quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các ngân hàng thương mại cổ phần tại TP.HCM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NĂM 2013


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
MỞ ĐẦU
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ RỦI RO VÀ QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN . 1
1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VÀ KINH DOANH NGOẠI HỐI . 1
1.1.1 Quan hệ ngoại hối trong nền kinh tế 1
1.1.2 Thị trường ngoại hối 3
1.1.2.1. Khái niệm thị trường ngoại hối 3
1.1.2.2. Đặc điểm, chức năng của thị trường ngoại hối 4
1.1.2.3. Các chủ thể tham gia trên thị trường ngoại hối . 6
1.1.2.4. Xu hướng phát triển của thị trường ngoại hối trên thế giới . 8
1.1.3. Kinh doanh ngoại hối . 10
1.1.3.1. Khái niệm ngoại hối . 10
1.1.3.2. Khái niệm kinh doanh ngoại hối và những vấn đề cơ bản trong kinh doanh ngoại hối 11
1.1.3.3. Các loại giao dịch ngoại hối 14
 Giao dịch ngoại hối giao ngay (Spot) . 14
 Giao dịch ngoại hối kỳ hạn (Forward) . 16
 Giao dịch ngoại hối tương lai (Future) 18
 Giao dịch ngoại hối hoán đổi (Swap) . 19
 Giao dịch ngoại hối quyền chọn (Option) 20
1.2. CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 22
1.2.1. Các nhân tố chung tác động đến rủi ro trong kinh doanh ngoại hối 23
1.2.1.1. Các yếu tố bên ngoài 23
1.2.1.2. Các yếu tố bên trong 23
1.2.2. Các nhân tố riêng tác động đến rủi ro trong kinh doanh ngoại hối 31
1.3. CÁC TIÊU CHÍ ĐO LƯỜNG RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI . 33
1.3.1. Các tiêu chí định lượng 33
1.3.1.1. Phương pháp đo lường VaR . 33
1.3.1.2. Phương pháp đo lường trạng thái ngoại tệ . 34
1.3.2. Các tiêu chí định tính . 34
1.4. QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI . 35
1.4.1. Rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các Ngân hàng thương mại 35
1.4.2. Quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các Ngân hàng thương mại 35
1.4.2.1. Khái niệm quản lý rủi ro kinh doanh ngoại hối của Ngân hàng thương mại 35
1.4.2.2. Vai trò của quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại hối đối với Ngân hàng thương mại . 36
1.4.2.3. Các phương pháp quản lý rủi ro kinh doanh ngoại hối tại Ngân hàng thương mại . 37
 Sử dụng các giới hạn trạng thái ngoại hối giao dịch qua đêm 37
 Cân bằng trạng thái ngoại hối . 40
 Sử dụng các kỹ thuật dự đoán tỷ giá 40
 Sử dụng các công cụ phái sinh . 43
 Sử dụng công cụ VaR – Giá trị chịu rủi ro 47
1.4.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các Ngân hàng thương mại 52
1.4.3.1. Các nhân tố ảnh hưởng từ phía các NHTM 52
1.4.3.2. Các nhân tố ảnh hưởng từ bên ngoài 54
1.5. NHỮNG BÀI HỌC RÚT RA TỪ KINH NGHIỆM VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA NGÂN HÀNG Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI 55
1.5.1. Bài học thứ nhất về quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ cho các NHTM. 55
1.5.2. Bài học thứ hai về quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ cho các NHTM . 59
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 64

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM 66
2.1. KHÁI QUÁT VỀ HỆ THỐNG CÁC NHTM CỔ PHẦN TẠI TP.HCM 66
2.1.1. Tổng quan về hệ thống ngân hàng tại TP.HCM thời kỳ trước 1990 . 66
2.1.2. Nhu cầu hình thành các thể chế mới 68
2.1.3. Sự hình thành các Ngân hàng thương mại cổ phần 68
2.1.4. Kết quả hoạt động kinh doanh của các NHTM cổ phần tại TP.HCM . 70
2.2. THỰC TRẠNG VỀ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM . 72
2.2.1. Các nhân tố chung tác động đến rủi ro kinh doanh vàng và ngoại tệ . 72
2.2.1.1 . Các yếu tố bên ngoài 72
2.2.1.2 .Các yếu tố bên trong 75
- Lạm phát 75
- Thâm hụt cán cân thương mại . 78
- Tình trạng đôla hóa nền kinh tế 80
- Trạng thái ngoại tệ 81
- Cơ chế điều hành tỷ giá 82
- Các hợp đồng giao dịch phái sinh ngoại hối 87
2.2.2 Các nhân tố riêng tác động đến rủi ro kinh doanh vàng và ngoại tệ 90
2.3. THỰC TRẠNG VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM 94
2.3.1. Quản lý rủi ro trong hoạt động kinh doanh vàng . 95
2.3.1.1. Quản lý rủi ro trong hoạt động kinh doanh vàng vật chất 95
2.3.1.2. Quản lý rủi ro trong hoạt động kinh doanh vàng trên tài khoản 101
2.3.1.3. Quản lý rủi ro trong hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu vàng . 104
2.3.2. Quản lý rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ 106
2.3.2.1. Quản lý rủi ro trong nghiệp vụ phái sinh ngoại tệ 106
2.3.2.2. Quản lý rủi ro trong nghiệp vụ mua bán ngoại tệ giao ngay 109
2.4. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM 111
2.4.1. Thành tựu . 111
2.4.2. Hạn chế 111
2.4.3. Nguyên nhân 112
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 113

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM 115
3.1. ĐỊNH HƯỚNG VỀ TĂNG CƯỜNG HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN 115
3.2. CÁC GIẢI PHÁP NHẰM HẠN CHẾ RỦI RO KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM117
3.2.1. Tổ chức lại hoạt động kinh doanh ngoại hối . 117
3.2.2. Sử dụng công cụ hạn mức 120
3.2.3. Sử dụng các phương pháp dự báo tỷ giá 122
12
3.2.4. Sử dụng công cụ lệnh . 124
3.3. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ RỦI RO KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM 125
3.3.1 Các giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường trong hoạt động quản lý rủi ro kinh doanh ngoại hối 125
3.3.1.1 . Thiết lập trạng thái ngoại hối hợp lý và phù hợp 125
3.3.1.2 . Sử dụng mô hình định lượng rủi ro VAR . 129
3.3.1.3 . Sử dụng các sản phẩm phái sinh ngoại tệ 137
3.3.1.4 . Hạn chế các giao dịch trên thị trường không có nhu cầu thực . 140
3.3.2 Các giải pháp khác từ phía các ngân hàng thương mại để hổ trợ cho việc tăng cường hoạt động quản lý rủi ro kinh doanh ngoại hối 148
3.3.2.1 . Tăng vốn chủ sở hữu của các ngân hàng thương mại . 148
3.3.2.2 . Đầu tư công nghệ . 148
3.3.2.3 . Phát triển nguồn nhân lực . 149
3.4. CÁC KIẾN NGHỊ VỚI CƠ QUAN CHỨC NĂNG . 150
3.4.1. Kiến nghị với Chính phủ, Bộ, Ngành liên quan . 150
3.4.1.1. Ổn định tình hình bên ngoài: kinh tế, chính trị và xã hội 150
3.4.1.2. Các chính sách vĩ mô cơ bản: lạm phát, thâm hụt cán cân thương mại, tình trạng đôla hóa nền kinh tế 152
3.4.2. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước . 158
3.4.2.1.Chính sách tỷ giá USD/VND . 158
3.4.2.2. Phát triển thị trường sản phẩm phái sinh 161
3.4.2.3. Chính sách đối với huy động và tín dụng ngoại tệ . 163
3.4.2.4. Lập sàn giao dịch vàng, ngoại tệ và các sản phẩm phái sinh mang tính quốc gia 164
3.4.2.5. Hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật về quản lý ngoại tệ và kinh doanh vàng . 169
3.4.2.6. Bình ổn thị trường ngoại tệ và thị trường vàng . 170
3.4.2.7. Thanh tra, kiểm tra, giám sát thị trường ngoại tệ và vàng 173
3.4.2.8. Chính sách về rủi ro và kiểm soát 175
3.4.2.9. Chính sách kiều hối . 176
3.4.2.10.Dự trữ ngoại hối 176
3.4.2.11. Trạng thái ngoại tệ . 176
3.4.2.12. Hệ thống pháp luật . 177
3.4.3. Kiến nghị với Hiệp hội Ngân hàng 177
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 178
KẾT LUẬN 179
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

MỞ ĐẦU
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Kể từ ngày 07/11/2006, Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên của tổ chức thương mại thế giới WTO và đang trong tiến trình cải cách để hội nhập vào nền kinh tế thế giới và song song là tiến trình tự do hóa nền kinh tế mà lĩnh vực được ưu tiên hàng đầu chính là lĩnh vực tài chính ngân hàng. Khi tự do hóa kinh tế, các ngân hàng có nhiều thuận lợi hơn trong hoạt động nhưng đồng thời cũng chịu thêm nhiều áp lực cạnh tranh cũng như rủi ro từ môi trường bên ngoài, trong khi không thể tiếp tục trông chờ vào chính sách bảo hộ của nhà nước. Tiến trình tự do hóa kinh tế tất yếu dẫn đến tự do hóa các dòng vốn, tự do hóa lãi suất và tự do hóa tỷ giá hối đoái. Từ trước tới nay, nhờ chính sách can thiệp của nhà nước đã giúp cho lãi suất và tỷ giá hối đoái rất ổn định, ngoại trừ một số thời điểm đặc biệt như khủng hoảng tài chính tiền tệ Đông Nam Á năm 1997-1998.
Thêm vào đó, hoạt động của các ngân hàng trong những năm trước đây chủ yếu tập trung vào khâu tín dụng, có những ngân hàng hoạt động kinh doanh tín dụng chiếm đến hơn 90%. Vì thế, vấn đề KDNH cũng như quản lý rủi ro tỷ giá ngoại tệ và giá vàng trong KDNH chưa được các ngân hàng quan tâm đúng mức. Chỉ đến thời gian gần đây từ năm 2006-2010, khi thị trường chứng khoán sôi động, tỷ giá USD/VND tăng giảm nhanh, giá vàng biến động mạnh, tỷ trọng kinh doanh tín dụng giảm dần, nhiều loại hình kinh doanh mới xuất hiện như đầu tư tài chính, kinh doanh vàng, v.vv áp lực cạnh tranh trên thị trường tăng cao thì các ngân hàng mới bắt đầu quan tâm nhiều hơn đến việc sử dụng các công cụ phòng ngừa rủi ro tỷ giá cho KDNH và các giải pháp khác trong việc quản lý rủi ro trong hoạt động KDNH. Về phía các Ngân hàng, hoạt động KDNH luôn được kỳ vọng đem lại nhiều lợi nhuận và rủi ro là thấp nhất. Trong khi đó, sự biến động của tỷ giá ngoại tệ và giá vàng là rất khó để dự đoán và có thể gây ra nhiều thiệt hại cho cả ngân hàng. Cho nên, việc tìm ra các giải pháp để phòng ngừa và nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro ngoại hối cho hoạt động KDNH là thật sự cần thiết. Chính vì lẽ đó, tác giả chọn
“QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TP.HCM” để làm đề tài nghiên cứu cho Luận án Tiến sĩ.