Tiến Sĩ Quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường ở tỉnh Trà Vinh

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU 1
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ
NHÀ NƯỚC VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG
8
1.1. Tình hình nghiên cứu 8
1.2. Nhận xét về tình hình nghiên cứu và các vấn đề tiếp tục nghiên
cứu trong luận án
17
CHƯƠNG 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ NHÀ
NƯỚC VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG
22
2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của quản lý nhà nước về
bảo vệ môi trường
22
2.2. Nguyên tắc, nội dung, hình thức và phương pháp quản lý
nhà nước về bảo vệ môi trường
42
2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường
51
CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BẢO VỆ
MÔI TRƯỜNG Ở TỈNH TRÀ VINH
59
3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội có ảnh hưởng đến quản
lý nhà nước về bảo vệ môi trường ở tỉnh Trà Vinh
59
3.2. Thực tiễn xây dựng và hoạt động của bộ máy quản lý nhà
nước về bảo vệ môi trường ở tỉnh Trà Vinh
65
3.3. Thực trạng thực hiện nội dung quản lý nhà nước về bảo vệ
môi trường ở Trà Vinh
75
3.4. Đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường
92
CHƯƠNG 4 YÊU CẦU, QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG
CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BẢO VỆ MÔI
TRƯỜNG Ở TỈNH TRÀ VINH
110
4.1. Yêu cầu tăng cường quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường ở
tỉnh Trà Vinh
110
4.2. Quan điểm tăng cường quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường ở tỉnh Trà Vinh
117
4.3. Các giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường ở tỉnh Trà Vinh
123
KẾT LUẬN 146
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 148
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngày nay, bảo vệ môi trường là vấn đề cấp thiết không chỉ đối với mỗi
quốc gia đã trở thành vấn đề mang tính chất toàn cầu. Bởi lẽ, môi trường liên
quan chặt chẽ với cuộc sống của con người đồng thời là một dạng tài nguyên
đặc biệt, cung cấp nguồn lực đầu vào và đầu ra cho các hoạt động và phát
triển. Trên phạm vi toàn cầu cũng như tại Việt Nam, sự ô nhiễm, suy thoái và
những sự cố môi trường đang làm cho môi trường có những thay đổi bất lợi
cho con người, đặc biệt là những thay đổi đối với các yếu tố mang tính tự
nhiên như đất, nước, không khí, hệ thực vật, hệ động vật. Việt Nam cũng như
nhiều quốc gia khác, trong quá trình phát triển phải đối mặt với bài toán khó
khăn là làm thế nào để cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi
trường. Tăng trưởng kinh tế không đồng nhất hoàn toàn với phát triển kinh tế.
Phát triển kinh tế không chỉ là tăng trưởng kinh tế về quy mô, tốc độ mà còn
phải bao gồm cả sự cân đối trong tăng trưởng mà môi trường là một trong
những yếu tố quan trọng tạo nên sự cân đối đó. Tăng trưởng kinh tế vì lợi ích
trước mắt mà hy sinh môi trường sẽ để lại những hậu quả khôn lường mà kinh
nghiệm quốc tế đã cho thấy rõ và nó chắc chắn là thách thức trong quá trình
phát triển của đất nước trong bối cảnh hội nhập [59]. Đó là chưa kể các di hại
cho môi trường do cuộc chiến tranh để lại [39].
Ở Việt Nam, vấn đề bảo vệ môi trường đã được đặt ra từ trước khi đổi
mới năm 1986. Nhưng chỉ khi bước vào thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá
đất nước và hội nhập quốc tế thì vấn đề này thực sự trở nên gay gắt. Từ đó,
bảo vệ môi trường được sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước, các cấp
chính quyền và người dân. Ngày 15/11/2004, Bộ Chính trị đã ra Nghị quyết
số 41-NQ/TW trong đó đã nhấn mạnh vai trò và nhiệm vụ cơ bản về công tác
bảo vệ môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất
nước, sự quan tâm này lại được tiếp tục khẳng định ở Nghị quyết số 24-
2
NQ/TW ngày 03/6/2013 của Bộ Chính trị về chủ động ứng phó với biến đổi
khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường. Nghị quyết Đại
hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng đã chỉ rõ yêu cầu “phát triển
nhanh, hiệu quả và bền vững, tăng trưởng kinh tế đi đôi với thực hiện tiến bộ,
công bằng xã hội và bảo vệ môi trường”.
Điểm đáng chú ý là nếu như trước đây công việc về bảo vệ môi trường
hầu như được đặt hoàn toàn lên vai Nhà nước thì đến nay với chủ trương xã
hội hoá, một bộ phận đáng kể công việc về môi trường đã được chuyển giao
cho xã hội thực hiện. Nhưng, dù thế nào, Nhà nước vẫn phải đóng vai trò chủ
yếu trong việc bảo vệ môi trường thông qua hoạt động quản lý nhà nước về
bảo vệ môi trường. Điều này thể hiện rất rõ trong các quy định của Luật Bảo
vệ môi trường năm 2014. Nhận thức về vai trò và các yêu cầu của quản lý nhà
nước về bảo vệ môi trường trong cộng đồng, trong xã hội ngày càng được
nâng lên rõ rệt. Trong thực tế, quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường đang
được đặt đúng tầm quan trọng của nó. Quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường đã đạt được những thành tựu nhất định như: hạn chế mức độ gia tăng ô
nhiễm, khắc phục suy thoái, phục hồi và cải thiện chất lượng môi
trường .Tuy nhiên, xét trên cản bình diện lý luận và thực tiễn thì quản lý nhà
nước về bảo vệ môi trường của Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế: kết cấu hạ
tầng kỹ thuật về bảo vệ môi trường lạc hậu, nguồn lực chưa đủ, tổ chức và
năng lực quản lý môi trường chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiều nơi vẫn còn
những điểm gây bức xúc về môi trường như: suy thoái và ô nhiễm đất, ô
nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước mặt, hiện tượng sụt giảm mực nước
ngầm ngày càng gia tăng .
Tình hình thế giới và trong nước về môi trường và bảo vệ môi trường
kể trên liên quan chặt chẽ với vấn đề quản lý môi trường tại tỉnh Trà Vinh.
Thực hiện Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 03/6/2013 của Bộ Chính trị, Nghị
quyết tỉnh Đảng bộ Trà Vinh, đồng thời thực hiện mục tiêu và nhiệm vụ phát
triển kinh tế - xã hội 5 năm giai đoạn 2010 - 2015, trong thời gian qua, Trà
3
Vinh đã đạt được những thành tựu đáng kể trong việc thu hút đầu tư, phát
triển các cơ sở sản xuất kinh doanh trên địa bàn ngày càng mở rộng và có tác
động tích cực đến tình hình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhà. Tính đến
nay, toàn tỉnh đã có 01 khu công nghiệp và 09 cụm công nghiệp với 6.705 cơ
sở sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và đã giải quyết việc làm cho
hơn 30.000 lao động địa phương. Ước giá trị sản xuất 2.441,3 tỷ đồng, tăng
26,51%. Trong đó, khu vực quốc doanh 1.100 tỷ đồng, tăng 24,64%; khu vực
có vốn đầu tư nước ngoài 69,3 tỷ đồng, tăng 23,33% so với cùng kỳ. Là tỉnh
nông nghiệp nên ngành công nghiệp của tỉnh chủ yếu tập trung vào các loại
ngành nghề như: chế biến thủy sản; tơ xơ dừa, cơm dừa nạo sấy; chế biến mía
đường, chế biến lương thực - thực phẩm, .trên 90% số cơ sở sản xuất ở quy
mô nhỏ.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, những vấn đề về ô
nhiễm môi trường cũng đang là vấn đề thách thức lớn đòi hỏi chúng ta cần
phải xem xét, đánh giá lại công tác quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường,
đồng thời đề ra một số giải pháp bảo vệ môi trường phù hợp nhằm phục vụ
cho tiến trình đẩy mạnh CNH-HĐH và phát triển xã hội, sớm đưa tỉnh Trà
Vinh nói riêng và cả nước nói chung tiến lên công nghiệp theo hướng hiện đại
có trình độ phát triển trung bình trong năm 2020 theo tinh thần Hội nghị lần
thứ 10, Ban Chấp hành Trung ương khoá X đã đề ra. Trà Vinh cũng như một
số địa phương khác chưa phải là địa phương có nền kinh tế phát triển mạnh,
nên vấn đề môi trường chưa đặt ra thật gay gắt, cấp thiết cao. Tuy nhiên, Trà
Vinh cần phải quản lý tốt vấn đề bảo vệ môi trường để phòng ngừa tình trạng
môi trường có thể xấu đi. Đây là hoàn toàn có thể sẽ xảy trong quá trình phát
triển kinh tế - xã hội. Mặt khác, tình trạng quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường trong tương lai gắn bó chặt chẽ với những gì mà chính quyền và nhân
dân tỉnh thực hiện như thế nào trong hiện tại.
Xuất phát từ những vấn đề được trình bày trên đây, tác giả chọn đề tài
“Quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường ở tỉnh Trà Vinh” làm đề tài luận
4
án tiến sĩ của mình.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu luận án
Luận án có mục đích làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về quản lý nhà
nước về bảo vệ môi trường và thực tiễn quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường tại tỉnh Trà Vinh. Trên cơ sở đó, luận án đề xuất các giải pháp tăng
cường quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường tại địa phương.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt đư ợc mục đích trên đây, nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra cho luận án là:
Thứ nhất, tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận
án. Cụ thể tiến hành hồi cứu, thu thập các tài liệu, công trình khoa học liên
quan đến đề tài luận án. Tìm hiểu và nhận xét, đánh giá, nêu quan điểm về
những vấn đề đã được các công trình nghiên cứu; nêu các nội dung chưa được
các công trình đề cập để định hướng các vấn đề, nội dung sẽ được giải quyết
trong luận án.
Thứ hai, nghiên cứu làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về quản lý nhà
nước về bảo vệ môi trường. Cụ thể là vấn đề về khái niệm, đặc điểm, các yếu
tố cấu thành, quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường có điểm đặc thù gì so
với những quản lý nhà nước về lĩnh vực khác, điều chỉnh pháp luật, kinh
nghiệm của quốc tế về quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường; xem xét các
khía cạnh của quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với bảo vệ môi trường; các
yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường.
Thứ ba, phân tích, đánh giá thực trạng các quy định của pháp luật và
thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về quản lý nhà nước về bảo vệ
môi trường, rút ra các nhận xét về những ưu điểm, hạn chế, bất cập trong các
quy định của pháp luật hiện hành; phân tích, đánh giá thực trạng quản lý nhà
nước về bảo vệ môi trường ở tỉnh Trà Vinh, chỉ ra các thành tựu và hạn chế
trong quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường ở địa phương và nguyên nhân của
các thành tựu và hạn chế.
Thứ tư, trên cơ sở nhận thức lý luận về quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường và từ thực tiễn quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường ở tỉnh Trà
Vinh, luận án đề xuất các giải pháp tạo ra chuyển biến trong quản lý nhà nước
về bảo vệ môi trường ở tỉnh Trà Vinh.
5
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về bảo
vệ môi trường và thực tiễn quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường ở một địa
phương; hệ thống quy định pháp luật về quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường và thực tiễn thực hiện pháp luật về quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường; kinh nghiệm thế giới về xây dựng pháp luật về quản lý nhà nước về
bảo vệ môi trường.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận án nghiên cứu quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường tại m ột địa
phương cụ thể là tỉnh Trà Vinh. Thực tiễn quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường
tại tỉnh Trà Vinh được khảo sát trong khoảng thời gian là 5 năm trở lại đây.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu được thực hiện dựa trên phép duy vật biện chứng và chủ
nghĩa duy vật lịch sử, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta cũng như các
thành tựu khoa học về các vấn đề nhà nước và pháp luật, về tầm quan trọng của
môi trường, quản lý nhà nước về môi trường, bảo vệ môi trường, quản lý nhà
nước về bảo vệ môi trường
Các phương pháp nghiên cứu chủ yếu được sử dụng trong luận án nhằm
làm sáng tỏ về mặt khoa học của từng vấn đề tương ứng, đó là các phương pháp
như: phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống, phương pháp luật học so sánh,
phương pháp lịch sử cụ thể, phương pháp thống kê, tiếp cận liên ngành, đa
ngành
Phương pháp phân tích và các phương pháp tổng hợp, tiếp cận đa ngành
được luận án sử dụng chủ yếu ở chương 1, chương 2 để tổng hợp tình hình
nghiên cứu và làm rõ những vấn đề lý luận như khái niệm, bản chất, đặc điểm,
vai trò và nội dung, hình thức của quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường.
Các phương pháp thống kê, phân tích, so sánh được sử dụng chủ yếu
trong chương 3 nhằm nghiên cứu và đánh giá về thực trạng quản lý nhà nước
6
về bảo vệ môi trường tại tỉnh Trà Vinh.
Các phương pháp nghiên cứu tổng hợp, quy nạp được sử dụng chủ yếu ở
chương 4 vào việc làm rõ các nhu cầu, quan điểm về tăng cường quản lý nhà
nước về bảo vệ môi trường.
5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án
Là công trình khoa học nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện về
quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường, luận án có những đóng góp mới chủ
yếu sau đây:
- Thứ nhất, luận án đã đóng góp cho khoa học pháp lý chuyên ngành trong
việc làm rõ những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường như:
xác định khái niệm, đặc điểm, vai trò, nguyên tắc, nội dung, phương pháp của
quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường.
- Thứ hai, phân tích các yếu tố chi phối quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trư ờng như sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; hệ thống pháp luật, hệ
thống cơ quan quản lý, đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; yếu tố kinh tế, văn
hóa, xã hội; y ếu tố chính trị vật chất và nguồn lực và yếu tố hội nhập quốc tế.
- Thứ ba, luận án cũng góp phần làm sáng tỏ thực tiễn quản lý nhà nước
về bảo vệ môi trường ở một địa phương cụ thể là Trà Vinh, làm rõ nhu cầu,
xác lập quan điểm tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường tại địa phương. Từ đó, đề xuất các giải pháp đổi mới và tăng cường
quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường ở tỉnh Trà Vinh nói riêng và trong cả
nước nói chung.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
- Luận án có ý nghĩa khoa học trong việc làm rõ hơn dưới góc độ luật
học những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường, qua
đóng góp phần làm phong phú và hoàn thiện hơn nhận thức lý luận về quản lý
nhà nước về bảo vệ môi trường. Qua đó, luận án góp phần nâng cao nhận thức
của cán bộ, công chức về quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường. Kết quả
nghiên cứu của luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các hoạt
7
động nghiên cứu, giảng dạy, đào tạo liên quan đến quản lý nhà nước về bảo
vệ môi trường hiện nay ở nước ta.
- Luận án có thể là tài liệu tham khảo hữu ích cho các địa phương khác
trong quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường thông qua việc nghiên cứu đánh
giá thực tiễn quản lý môi trường và các đề xuất tăng cường quản lý nhà nước
về bảo vệ môi trường ở tỉnh Trà Vinh. Luận án có thể giúp cho các cơ quan có
chức năng ở trung ương hiểu đầy đủ hơn thực tiễn và có các biện pháp hỗ trợ
tương ứng cho địa phương về các mặt trong quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường. Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là tư liệu có giá trị tham khảo cho
các cơ quan nhà nước hữu quan ở trung ương trong việc hoạch định chính
sách, xây dựng pháp luật về môi trường, quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường trong phạm vi cả nước.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận án gồm bốn
chương:
Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu quản lý nhà nước về bảo vệ
môi trường
Chương 2. Những vấn đề lý luận của quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường
Chương 3. Thực trạng quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường ở tỉnh
Trà Vinh
Chương 4. Yêu cầu, quan điểm và giải pháp tăng cường quản lý nhà
nước về bảo vệ môi trường ở tỉnh Trà Vinh
8
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG
1.1. Tình hình nghiên cứu
1.1.1. Các công trình nghiên cứu trong nước
Ở nước ta, có một thời gian dài, môi trường ít được quan tâm. Điều đó
có nguyên nhân là trong thời kỳ bao cấp, kinh tế - xã hội phát triển chậm,
chưa bước vào công nghiệp hoá - hiện đại hoá nên môi trường chưa phải là
vấn đề gây hại, bức xúc cho con người, xã hội vì vậy chưa được bàn đến
nhiều. Nhưng từ khi nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phát
triển mạnh nhất là về chiều rộng thì vấn đề môi trường đặt ra ngày càng cấp
thiết. Hiện nay, có thể nói, bảo vệ môi trường, quản lý nhà nước về bảo vệ
môi trường đã trở thành những vấn đề cấp bách và dành được sự quan tâm
ngày càng lớn của xã hội. Tương ứng với quá trình này, là các công trình
nghiên cứu về môi trường tăng lên cả về số lượng và chất lượng. Có thể nêu
một số các công trình nghiên cứu về môi trường, bảo vệ môi trường và quản
lý nhà nước về bảo vệ môi trường đáng chú ý sau:
(i) Các công trình nghiên cứu về lý luận quản lý nhà nước về bảo vệ
môi trường
Có thể kể đến tác phẩm “Kinh tế hoá lĩnh vực môi trường: Một số vấn đề
lý luận và thực tiễn”, PGS.TS. Phạm Văn Lợi (chủ biên), Nhà xuất bản Tư