Thạc Sĩ Phát triển tư duy biện chứng của học sinh trong dạy học hình học ở THPT

Thảo luận trong 'THẠC SĨ - TIẾN SĨ' bắt đầu bởi Phí Lan Dương, 7/12/14.

  1. Phí Lan Dương

    Phí Lan Dương New Member
    Thành viên vàng

    Bài viết:
    18,524
    Được thích:
    18
    Điểm thành tích:
    0
    Xu:
    0Xu
    MỤC LỤC Trang
    MỞ ĐẦU 1
    CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 5
    1.1. Cơ sở lí luận 5
    1.1.1. Khái niệm về tư duy 5
    1.1.2. Khái niệm tư duy toán học 8
    1.1.3. Khái niệm tư duy biện chứng 8
    1.1.4. Các đặc trưng cơ bản của tư duy biện chứng 10
    1.1.5. Các loại hình tư duy toán học 18
    1.1.6. Sự cần thiết phải rèn luyện và phát triển tư duy biện
    chứng cho học sinh trong dạy học môn Toán
    34
    1.1.7. Tư duy biện chứng có thể rèn luyện và phát triển cho học
    sinh trong dạy học môn Toán
    40
    1.2. Hoạt động tư duy trong dạy học môn Toán 47
    1.2.1. Khái niệm hoạt động 47
    1.2.2. Quan điểm hoạt động trong dạy học môn Toán 48
    1.2.3. Đổi mới phương pháp dạy học môn Toán 49
    1.2.4. Hoạt động hóa người học khi dạy học các tình huống điển hình 49
    1.3. Những biểu hiện của tư duy biện chứng trong dạy học
    môn Hình học ở trường THPT
    60
    1.4. Tình hình rèn luyện và phát triển tư duy biện chứng ở
    trường phổ thông
    64
    1.4.1. Tình hình rèn luyện và phát triển duy biện chứng ở
    trường phổ thông
    64
    1.4.2. Nguyên nhân 65
    1.5. Kết luận Chương 1 66 CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP GÓP PHẦN RÈN LUYỆN
    VÀ PHÁT TRIỂN TƯ DUY BIỆN CHỨNG CHO HỌC SINH THÔNG
    QUA DẠY HỌC HÌNH HỌC Ở TRƯỜNG THPT
    67
    2.1. Môn Hình học ở trường THPT 67
    2.1.1. Mục tiêu dạy học môn Hình học ở trường THPT 67
    2.1.2. Nội dung dạy học môn Hình học ở trường THPT 68
    2.1.3. Phương pháp dạy học môn Hình học ở trường THPT 68
    2.1.4. Đặc điểm sách giáo khoa môn Hình học ở trường THPT 69
    2.2. Đặc điểm xây dựng chương trình Hình học ở trường THPT 71
    2.2.1. Hình học và không gian hình học ở trường phổ thông 71
    2.2.2. Những đặc điểm có liên quan đến việc rèn luyện tư duy biện chứng 73
    2.3. Những căn cứ của việc đề ra các biện pháp rèn luyện và
    phát triển tư duy biện chứng cho học sinh thông qua dạy
    học Hình học ở trường THPT
    74
    2.3.1. Căn cứ vào đặc điểm của môn Hình học 74
    2.3.2. Căn cứ vào nhu cầu của thực tiễn 75
    2.3.3. Căn cứ vào mối quan hệ biện chứng của môn Hình học
    với các môn học khác
    76
    2.4. Những định hướng của việc đề ra các biện pháp rèn luyện
    và phát triển tư duy biện chứng cho học sinh thông qua
    dạy học Hình học ở trường THPT
    78
    2.4.1. Rèn luyện và phát triển tư duy biện chứng trước hết phải đáp ứng
    được mục đích của việc dạy, học môn Toán ở trường phổ thông
    78
    2.4.2. Khai thác chương trình và sách giáo khoa hiện hành để rèn
    luyện và phát triển tư duy biện chứng
    78
    2.4.3. Rèn luyện và phát triển tư duy biện chứng dựa trên định hướng
    đổi mới phương pháp dạy học hiện nay
    79
    2.4.4. Rèn và phát triển tư duy biện chứng cần chú trọng tới việc rèn luyện,
    bồi dưỡng cách thức tìm tòi và vận dụng kiến thức của từng lĩnh
    vực Toán học cho học sinh
    82
    2.4.5. Rèn luyện và phát triển tư duy biện chứng cho học sinh cần căn cứ
    vào thành tựu nghiên cứu về tư duy biện chứng của Tâm lí học,
    Giáo dục học hiện đại
    83 2.5. Những biện pháp thực hiện nhằm góp phần rèn luyện
    và phát triển tư duy biện chứng cho học sinh thông qua
    dạy học Hình học ở trường THPT
    85
    2.5.1. Biện pháp 1: Làm cho học sinh biết xem xét các đối tượng
    Toán học trong cả quá trình lịch sử phát triển của nó và
    xem xét đối tượng Toán học một cách khách quan để thấy
    nguồn gốc ra đời, điều kiện tồn tại, bản chất của đối tượng
    85
    2.5.2. Biện pháp 2: Làm cho học sinh biết xem xét các đối tượng Toán học
    dưới nhiều khía cạnh khác nhau và xem xét các đối tượng Toán
    học trong mối liên hệ với các đối tượng Toán học có liên quan
    108
    2.5.3. Biện pháp 3: Làm cho học sinh biết phát hiện những thay đổi
    từ sự biến đổi về lượng sang biến đổi về chất
    142
    2.5.4. Biện pháp 4: Làm cho học sinh có khả năng xem xét đối
    tượng Toán học trong sự mâu thuẫn và thống nhất
    146
    2.5.5. Biện pháp 5: Làm cho học sinh biết xem xét một đối tượng
    Toán học đồng thời xem xét phủ định của đối tượng đó
    148
    2.3.6. Biện pháp 6: Làm cho học sinh thấy được mối liên hệ
    giữa các kiến thức Toán học với thực tiễn
    153
    2.5.7. Biện pháp 7: Làm cho học sinh biết chú trọng các thao tác tư duy 159
    2.5.8. Sự lựa chọn và phối hợp các biện pháp 164
    2.6. Kết luận chương 2 167
    CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 168
    3.1. Mục đích thực nghiệm 168
    3.2. Tổ chức và nội dung thực nghiệm 168
    3.2.1. Tổ chức thực nghiệm 168
    3.2.2. Nội dung thực nghiệm 169
    3.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm 174
    3.3.1. Đánh giá định tính 174
    3.3.2. Đánh giá định lượng 176
    3.4. Kết luận chương 3 188
    KẾT LUẬN 189
    Các công trình đã công bố của tác giả 190
    TÀI LIỆU THAM KHẢO 192
    PHỤ LỤC 1
    Phiếu hỏi 2 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
    Viết tắt Viết đầy đủ Viết tắt Viết đầy đủ
    PP Phương pháp TT Tiếp tuyến
    PPDH Phương pháp
    dạy học
    CCGD Cải cách
    giáo dục
    DH Dạy học TTGK Tri thức
    giáo khoa
    GV Giáo viên TTPP Tri thức
    phương pháp
    HS Học sinh TTKH Tri thức
    khoa hoc
    SGK Sách giáo khoa HH Hình học
    SGV Sách giáo viên ND Nội dung
    PT Phổ thông TD Tư duy
    THPT Trung học
    phổ thông
    TDBC Tư duy
    biện chứng
    GD Giáo dục mp Mặt phẳng
    KHGD Khoa học giáo dục KG Không gian
    ĐT Đào tạo PPTĐ Phương pháp
    tọa độ
    HĐ Hoạt động HTĐ Hệ tọa độ
    KHTN Khoa học tự nhiên TXĐ Tập xác định
    KHXH Khoa học xã hội SP Sư phạm
    KH Khoa học BT Bài tập
    đpcm điều phải chứng minh TT Tiếp tuyến DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ
    Trang
    Bảng 1.1: Sự phụ thuộc của y với x 32
    Bảng 1.2: Bảng biến thiên 38
    Bảng 2.1: Mối quan hệ giữa đơn vị độ và đơn vị radian 97
    Bảng 3.1: Phân tích kết quả bài kiểm tra thực nghiệm khối 10 176
    Bảng 3.2: Xếp hạng điểm số bài kiểm tra thực nghiệm khối 10 178
    Bảng 3.3: Phân tích kết quả bài kiểm tra thực nghiệm số 1 khối 11 179
    Bảng 3.4: Xếp hạng điểm số bài kiểm tra thực nghiệm số 1 khối 11 180
    Bảng 3.5: Phân tích kết quả bài kiểm tra thực nghiệm số 2 khối 11 181
    Bảng 3.6: Xếp hạng điểm số bài kiểm tra thực nghiệm số 2 khối 11 183
    Bảng 3.7: Phân tích kết quả bài kiểm tra thực nghiệm số 1 khối 12 184
    Bảng 3.8: Xếp hạng điểm số bài kiểm tra thực nghiệm số 1 khối 12 185
    Bảng 3.9: Phân tích kết quả bài kiểm tra thực nghiệm số 2 khối 12 186
    Bảng 3.10: Xếp hạng điểm số bài kiểm tra thực nghiệm số 2 khối 12 187
    Sơ đồ 1.1: Sơ đồ lôgic của luận án.
    Sơ đồ 1.2: Quá trình TD 7
    Sơ đồ 1.3: Mối quan hệ giữa TD sáng tạo, TD độc lập, TD tích cực 33
    Sơ đồ 1.4: Dòng hoạt động 48
    Sơ đồ 1.5: Sự hình thành và phát triển tâm lí người 48
    Sơ đồ 2.1: Phân tích giải VD3 113
    Sơ đồ 2.2: Phân tích giải VD2 160
    Hình 1.1 đến Hình 1.19;
    Hình 2.1 đến Hình 2.68. Sơ đồ 1.1: SƠ ĐỒ LÔGIC CỦA LUẬN ÁN
    Tư duy hình thức
    (dựa vào lôgic hình thức)
    Tư duy biện chứng
    (dựa vào lôgic biện chứng)
    Tính
    mâu
    thuẫn

    thống
    nhất
    Tư duy
    BP2 BP3 BP4 BP5 BP6 BP1 BP7
    Quan điểm hoạt động trong dạy học môn toán ở trường THPT
    Các
    căn
    cứ
    Các
    định
    hướng
    Tính
    khách
    quan
    Tính
    lịch
    sử
    Tính
    toàn
    diện
    Tính
    thay
    đổi
    Thực nghiệm sư phạm
    Kết luận1
    MỞ ĐẦU
    1. Lí do chọn đề tài
    Đất nước đang trên đường đổi mới, cần có những con người phát triển toàn diện,
    năng động và sáng tạo. Muốn vậy phải bắt đầu từ sự nghiệp giáo dục, đào tạo và đòi
    hỏi ngành giáo dục (GD), đào tạo (ĐT) phải đổi mới để đáp ứng nhu cầu xã hội.
    Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH), trong đó có PPDH môn Toán sẽ góp phần
    quan trọng trong sự nghiệp GD và ĐT.
    Tình hình dạy học (DH) môn Toán trong những năm gần đây cho thấy: Giáo
    viên (GV) quan tâm đến rèn luyện tư duy (TD) lôgic, TD sáng tạo, . ít chú ý đến
    rèn luyện tư duy biện chứng (TDBC) cho học sinh (HS). Một nguyên nhân có thể là
    nhiều GV chưa hiểu TDBC một cách đầy đủ, chưa thấy tầm quan trọng của TDBC.
    Bên cạnh đó, trong quá trình học Toán, HS bộc lộ những yếu kém về TDBC, nhìn
    các đối tượng Toán học một cách rời rạc, trong trạng thái tĩnh mà chưa thấy mối liên
    hệ phụ thuộc, sự vận động biến đổi, quá trình phát sinh và phát triển, chưa thấy sự
    thống nhất và mâu thuẫn giữa các mặt đối lập, nên chưa hiểu rõ bản chất của Toán
    học. Do đó, nhiều HS gặp khó khăn khi giải các bài toán, nhất là các bài toán đòi hỏi
    phải có sáng tạo trong lời giải.
    Hiện nay, rèn luyện và phát triển TDBC cho HS qua DH Toán là một đề tài
    mang tính thời sự. TDBC đã được Nguyễn Cảnh Toàn đề cập trong ([149]) và
    trong ([147], [148]). TDBC còn được Đào Tam quan tâm với khía cạnh "Một số cơ
    sở phương pháp luận của Toán học và việc vận dụng chúng trong dạy học Toán ở
    trường phổ thông" trong NCGD số 9/1998.
    Thông qua DH môn Toán, cùng với các loại TD khác, TDBC góp phần tạo cơ sở
    trang bị cho HS những hiểu biết về thế giới quan duy vật BC để nhận thức hiện thực
    khách quan, hiểu sâu sắc bản chất Toán học và đào tạo HS trở thành những con người
    phát triển toàn diện, năng động, sáng tạo, phù hợp với yêu cầu xã hội hiện nay. Mặt
    khác, Toán học nói chung và Toán học phổ thông (PT) nói riêng trong quá trình phát
    sinh và phát triển đều tuân theo các đặc trưng cơ bản của TDBC, do đó môn Toán nói
    chung, môn Hình học nói riêng rất thuận lợi để rèn luyện và phát triển TDBC cho HS. 2
    Từ yêu cầu cấp thiết phải đổi mới PPDH của ngành GD, từ tình hình dạy và học
    Toán hiện nay, chúng tôi chọn đề tài:
    "Phát triển tư duy biện chứng của học sinh trong dạy học Hình học ở trường
    trung học phổ thông".
    2. Mục đích nghiên cứu
    Luận án xây dựng những biện pháp để phát triển TDBC cho HS. Từ đó, vận dụng
    các biện pháp này vào DH Hình học nhằm góp phần nâng cao chất lượng DH môn Toán.
    3. Đối tượng nghiên cứu
    Đối tượng nghiên cứu của luận án là các đặc trưng cơ bản của TDBC và những áp
    dụng của TDBC vào dạy học môn HH ở trường THPT.
    Khách thể nghiên cứu của luận án là các hoạt động (HĐ) dạy và học môn HH của
    GV và HS ở trường THPT.
    Đối tượng khảo sát của luận án là HS (diện đại trà) của một số trường THPT, GV dạy
    môn Toán ở trường THPT thuộc các tỉnh DakLak, Dak Nông, Bình Phước và Hà Tĩnh.
    4. Giả thuyết khoa học
    Trong quá trình DH Hình học ở trường THPT, nếu chú ý rèn luyện và phát triển
    TDBC của HS, trên cơ sở vận dụng các đặc trưng của TDBC cùng với hệ thống các
    biện pháp sư phạm (SP) tương thích và tôn trọng nội dung (ND) chương trình sách giáo
    khoa (SGK) hiện hành thì sẽ góp phần phát triển TDBC cho HS, từ đó chất lượng DH
    Toán ở trường THPT sẽ được nâng cao.
    5. Nhiệm vụ nghiên cứu
    Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, luận án có nhiệm vụ góp phần làm rõ những
    vấn đề sau:
    - Khái niệm TDBC.
    - Các đặc trưng cơ bản của TDBC.
    - Mối liên hệ giữa TDBC với các loại TD khác
    - Sự cần thiết rèn luyện và phát triển TDBC cho HS trong DH Toán.
    - TDBC có thể phát triển được cho HS thông qua DH môn HH ở trường THPT. 3
    - Vấn đề đổi mới PPDH môn Toán nói chung môn HH nói riêng theo định
    hướng HĐ hóa người học.
    - Trình bày các định hướng sư phạm, căn cứ của việc đề ra các biện pháp rèn
    luyện TDBC.
    - Đưa ra những biện pháp thực hiện góp phần rèn luyện và phát triển TDBC cho
    HS qua DH Hình học ở trường THPT.
    6. Phương pháp nghiên cứu
    - Nghiên cứu lí luận
    Nghiên cứu các tài liệu về Triết học, tài liệu bàn luận về việc vận dụng Triết học
    vào các HĐ nhận thức và DH Toán. Nghiên cứu các tài liệu về TDBC. Nghiên cứu tài liệu
    về Tâm lí học, GD học và Lí luận DH. Nghiên cứu lịch sử phát sinh và phát triển của HH.
    - Phương pháp điều tra và quan sát
    Sử dụng phiếu hỏi (phiếu điều tra) để tìm hiểu về sự quan tâm của GV toán THPT về
    TDBC và việc vận dụng trong DH. Dự một số giờ dạy của GV ở trường THPT để biết thực tế
    DH môn HH của GV và HS.
    - Phương pháp thực nghiệm sư phạm
    Tổ chức thực nghiệm (TN) sư phạm (SP) để xem xét tính khả thi và tính hiệu quả
    của đề tài.
    - Phương pháp phân tích, đánh giá
    Luận án chú ý sử dụng PP phân tích định tính, định lượng nhằm rút ra những kết
    luận liên quan đến các nội dung được xem xét.
    Đánh giá kết quả bằng PP thống kê trong khoa học giáo dục (KHGD).
    7. Những vấn đề đưa ra bảo vệ
    7.1. TDBC;
    7.2. Các đặc trưng cơ bản của TDBC trong môn Toán;
    7.3. Những định hướng, các căn cứ của việc đề ra bảy biện pháp rèn luyện và
    phát triển TDBC của HS;
    7.4. Có thể xây dựng những biện pháp rèn luyện và phát triển TDBC cho HS
    thông qua DH Hình học nói riêng và môn Toán nói chung; 4
    7.5. Tính khả thi những biện pháp sư phạm (SP) đề xuất, tính hiệu quả rèn luyện và phát
    triển TDBC cho HS thông qua các biện pháp đó.
    8. Những đóng góp mới của luận án
    - Về mặt lí luận
    Làm rõ khái niệm TDBC, các đặc trưng của nó;
    Xác định cơ sở khoa học (căn cứ, định hướng) để xây dựng nội dung, PP rèn
    luyện TDBC cho HS;
    Đề xuất được những biện pháp DH nhằm rèn luyện và phát triển TDBC cho HS;
    Góp phần làm sáng tỏ ND "Rèn luyện và phát triển TDBC cho HS" trong DH
    Toán ở trường phổ thông (PT) nói chung, DH môn HH nói riêng ở trường THPT theo
    quan điểm HĐ.
    - Về mặt thực tiễn
    Góp phần xây dựng cách rèn luyện TDBC cho HS thông qua giải toán HH.
    Xây dựng được những biện pháp rèn luyện và phát triển TDBC cho HS trong
    DH Toán.
    Vận dụng một số biện pháp "Rèn luyện và phát triển TDBC cho HS" vào thực
    tiễn DH Hình học ở trường PT.
    Luận án là tài liệu tham khảo cho các GV khi thực hiện một nhiệm vụ "Rèn
    luyện và phát triển TDBC cho HS qua DH môn Toán".
    9. Cấu trúc của luận án
    Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Phụ lục (Các công trình đã công bố của tác
    giả, Tài liệu tham khảo, Phiếu hỏi), luận án có 3 chương.
    Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn;
    Chương 2: Một số biện pháp góp phần rèn luyện và phát triển tư duy biện
    chứng cho học sinh thông qua dạy học Hình học ở trường THPT;
    Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.
     

    Các file đính kèm:

Đang tải...