Thạc Sĩ Phát triển thị trường ngoại hối Việt Nam trong tiến trình hội nhập quốc tế và khu vực

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Doanh số giao dịch ngoại hối toàn cầu theo các loại hình giao dịch
47
Bảng 2.2: Đầu tư trực tiếp nước ngoài, kiều hối và xuất khẩu từ năm 1990-
1995 52
Bảng 2.3: Đầu tư trực tiếp nước ngoài, kiều hối và xuất khẩu từ năm 1996-
2006 53
Bảng 2.4: Đầu tư trực tiếp nước ngoài, kiều hối và xuất khẩu từ 2007-2010 54
Bảng 2.5 : Kim ngạch nhập khẩu từ năm 2000-2010 58
Bảng 2.6 Qui mô vốn điều lệ của một số NHTM của các quốc gia trong khu
vực 63
Bảng 2.7: Tỷ lệ % Lợi nhuận họat động kinh doanh ngoại hối
so với lợi nhuận trước thuế 70
Bảng 2.8: Tỷ giá (VND/USD) từ 1990 đến 1992 75
Bảng 2.9: Tỷ giá (VND/USD) từ 1994 đến 1998 78
Bảng 2.10: Hoạt động trên thị trường ngoại tệ liên ngân hàng 79
Bảng 2.11: Hoạt động trên thị trường ngoại tệ khách hàng . 81
Bảng 2.12: Tỷ trọng doanh số giao dịch của hai thị trường ngoại tệ từ năm
1995-2005 82
Bảng 2.13: Tỷ trọng doanh số giao dịch trên hai thị trường từ năm 2006-2010
83
Bảng 2.14: Tỷ lệ mua, bán giao dịch kỳ hạn và hoán đổi trong tổng giao dịch
thị trường ngoại hối Việt Nam . 88
Bảng 2.15: Lượng kiều hối chính thức chuyển về Việt Nam từ năm 1999-2010
97
Bảng 2.16: Diễn biến Tỷ giá bình quân liên ngân hàng và Tỷ giá bình quân thị
trường tự do từ năm 1999 - 2006 . 113
Bảng 2.17: Tỷ giá BQLNH và tỷ giá trên thị trường tự do từ năm 2007-2010
115
Bảng 2.18: Dự trữ ngoại hối Việt Nam giai đoạn 2001–2010 . 118

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1: Doanh số giao dịch ngoại hối toàn cầu 47
Biểu đồ 2.2: Khách quốc tế đến Việt nam trong thời gian từ 1995-2010 56
Biểu đồ 2.3: Lượng kiều hối và Việt Nam từ năm 1999 – 2010 98
Biểu đồ 2.4: Sự biến động của tỷ giá trên thị trường chính thức và thị trường
tự do giai đoạn 1999-2006 . 114
Biểu đồ 2.5: Tỷ giá VND/USD từ năm 2007 đến năm 2010 . 115
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
MỞ ĐẦU
CHƯƠNG 1:
1
LÝ LUẬN VỀ THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VÀ PHÁT TRIỂN
THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI TRONG HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ .
1.1. Tổng quan về thị trường ngoại hối 1
1.1.1. Khái niệm, chức năng của thị trường ngoại hối . 1
1.1.2. Đặc điểm của thị trường ngoại hối . 2
1.1.3. Phân loại thị trường ngoại hối 3
1.1.3.1. Theo phạm vi hoạt động 3
1.1.3.2. Theo tính chất giao dịch 5
1.1.3.3. Theo tính chất pháp lý của thị trường . 6
1.1.3.4.Theo tính chất tập trung của thị trường 6
1.1.4. Các chủ thể tham gia thị trường ngoại hối . 7
1.1.4.1. Phân loại theo hình thức tổ chức . 7
1.1.4.2. Phân loại theo chức năng trên thị trường 9
1.1.5. Những nghiệp vụ trên TTNH . 12
1.1.5.1. Nghiệp vụ ngoại hối giao ngay . 12
1.1.5.2. Nghiệp vụ ngoại hối kỳ hạn(Forex Forward Transaction) 12
1.1.5.3. Nghiệp vụ hoán đổi ngoại hối (Forex Swap Transaction) 14
1.1.5.4. Giao dịch tiền tệ tương lai . 15
1.1.5.5. Hợp đồng quyền chọn tiền tệ 17
1.2. Những nhân tố tác động đến việc phát triển thị trường ngoại hối của một
quốc gia 19
1.2.1 Tác động của qui luật thị trường . 19
1.2.2. Quá trình toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế 20
1.2.3. Chính sách quản lý ngoại hối của quốc gia 22
1.2.3.1. Chính sách tỷ giá . 23
1.2.3.2. Chính sách quản lý ngoại hối đối với các giao dịch trên tài khoản vãng
lai 27
1.2.3.3. Chính sách quản lý ngoại hối đối với tài khoản vốn . 30
1.3. Những điều kiện để phát triển TTNH trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc
tế . 32
1.3.1. TTNTLNH đóng vai trò trung tâm 33
1.3.2. Doanh số giao dịch trên TTNH phải tương thích với hoạt động ngoại
thương và đầu tư quốc tế 33
1.3.3. Đồng nội tệ có khả năng chuyển đổi 34
1.3.4. Nguồn nhân lực có kiến thức về TTNH . 35
1.3.5. Hệ thống tài chính có đầy đủ hạ tầng cơ sở với trang bị thiết bị kỹ thuật
hiện đại . 35
1.3.6. Hệ thống quản lý giám sát thị trường tài chánh hoạt động hiệu quả . 36
1.3.7. TTNH có sự liên thông với thị trường tài chính của khu vực và quốc tế
37
1.3.8. Một cơ chế kiểm soát ngoại hối thông thoáng và một chính sách tỷ giá
linh hoạt. . 37
1.4. Những bài học kinh nghiệm 38
Kết luận chương 1 45
CHƯƠNG 2:THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VIỆT NAM 46
2.1. KHÁI QUÁT TÌNH HÌNH TTNH TRÊN THẾ GIỚI 46
2.1.1. Nhận định chung về thị trường ngoại hối thế giới . 46
2.1.2. Những nét đặc trưng của TTNH Châu Á trong giai đoạn hiện nay . 49
2.2. Tác động của quá trình hội nhập kinh tế đến sự phát triển TTNH Việt
Nam 52
2.2.1. Nguồn cung ngoại tệ gia tăng do hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài,
chuyển tiền kiều hối, xuất khẩu phát triển 52
2.2.2. Nguồn cung ngoại tệ từ những hoạt động khác gia tăng . 55
2.2.3. Cầu ngoại tệ cho hoạt động nhập khẩu gia tăng 57
2.2.5. Tăng cường sự hợp tác hổ trợ và nâng cao trình độ nghiệp vụ cho các tổ
chức kinh tế, tài chính của Việt Nam . 59
2.2.6. Đối mặt với những bất ổn do quá trình mở cửa thị trường tài chính . 60
2.2.7. Sự canh tranh gay gắt hơn với những đối thủ hơn hẳn về tiềm lực và bề
dày kinh nghiệm . 62
2.3. Thực trạng hoạt động của thị trường ngoại hối Việt Nam 64
2.3.1. Những văn bản pháp lý qui định hoạt động kinh doanh ngoại hối 64
2.3.2. Thực trạng hoạt động kinh doanh ngoại hối của các ngân hàng trên
TTNH Việt Nam 70
2.3.2.1.Quá trình hình thành và hoạt động TTNT liên ngân hàng . 72
2.3.2.2. Thực trạng thị trường ngoại tệ khách hàng của Việt Nam 81
2.3.2.3. Thực trạng sử dụng các giao dịch ngoại hối phái sinh tại các NHTM
Việt Nam 84
2.3.2.4. Thực trạng yết giá kinh doanh và mua bán ngoại tệ . 90
2.3.3. Thị trường ngoại tệ không chính thức 93
2.3.3.1 Những hình thức biểu hiện . 93
2.3.3.2. Những nguồn cung cấp ngoại tệ trên thị trường không chính thức 97
2.4 Vai trò của NHNN đối với TTNH Việt Nam trong giai đoạn vừa qua 102
2.4.1 Thực hiện vai trò can thiệp TTNH và điều hành chính sách tỷ giá 102
2.4.2. Những biện pháp góp phần hạn chế hoạt động của thị trường ngoại tệ
không chính thức. . 106
2.5. Đánh giá quá trình phát triển TTNH của Việt Nam trong thời gian qua và
nguyên nhân của những tồn tại 107
2.5.1. Những mặt đạt được . 107
2.5.2. Những hạn chế của Thị trường ngoại hối Việt Nam 109
2.5.2.1. Hoạt động TTNTLNH còn khiêm tốn . 109
2.5.2.2. Hàng hóa trên thị trường ngoại hối chưa đa dạng . 109
2.5.2.3.Sự thiếu vắng nhu cầu bảo hiểm rủi ro tỷ giá và mục đích tham gia thị
trường ngoại hối cũng chưa đa dạng 110
2.5.2.4 Thị trường phái sinh còn sơ khai 111
2.6. Nguyên nhân của những thực trạng trên . 111
2.6.1.Cơ chế điều hành tỷ giá chưa linh động với diễn biến của thị trường 111
2.6.2. Sự tồn tại và ảnh hưởng mạnh mẽ của thị trường ngoại tệ không chính
thức . 116
2.6.3. Tính chuyển đổi của VND chưa cao 116
2.6.4. Dự trữ ngoại hối thấp . 118
2.6.5. Môi trường pháp lý chưa hoàn thiện 119
Kết luận chương 2 120
CHƯƠNG 3:NHỮNG BIỆN PHÁP GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN THỊ
TRƯỜNG NGOẠI HỐI VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH HỘI NHẬP 121
3.1. Cơ sở và định hướng phát triển TTNH . 121
3.1.1. Cơ sở phát triển thị trường ngoại hối . 121
3.1.1.1. Căn cứ vào thành quả đạt được trong quản lý kinh tế của Việt Nam
trong những năm gần đây . 121
3.1.1.2.Căn cứ vào sự tăng trưởng của hệ thống ngân hàng 123
3.1.1.3. Căn cứ mức độ hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam . 124
3.1.2. Định hướng phát triển TTNH . 126
3.1.2.1. Phát triển TTNH là bước đi tất yếu trong quá trình hoàn thiện và phát
triển thị trường tài chính của Việt Nam 126
3.1.2.2. Xây dựng hệ thống tài chính an toàn và hội nhập . 127
3.2. Những biện pháp phát triển TTNH trong hội nhập kinh tế . 128
3.2.1. Hoàn thiện TTNH theo hướng hiện đại và hội nhập 128
3.2.1.1. Minh bạch hóa thông tin trên thị trường . 128
3.2.1.2. Mở rộng các chủ thể kiến tạo thị trường . 129
3.2.1.3. Hoàn thiện các sản phẩm ngoại hối phái sinh . 130
3.2.1.4. Khuyến khích thành lập các công ty môi giới, công ty tư vấn 134
3.2.1.5. Xây dựng lộ trình thành lập sàn giao dịch ngoại tệ 135
3.2.1.6. Đa dạng hóa các ngoại tệ trong giao dịch . 136
3.2.2. Hoàn thiện cơ chế quản lý ngoại hối 137
3.2.2.1. Về điều hành tỷ giá . 137
3.2.2.2. Về tự do hóa tài khoản vãng lai và tự do hóa tài khoản vốn theo lộ
trình 140
3.2.3. Phát huy vai trò của NHNN- phát triển TTNT liên ngân hàng 143
3.2.3.1. Phát huy vai trò của NHNN 143
3.2.3.2. Phát triển TTNTLNH về khối lượng giao dịch và số lượng thành viên
145
3.2.3.3. Biện pháp thu hút lượng ngoại tệ vào hệ thống ngân hàng . 146
3.2.4. Tăng cường kiểm soát, hạn chế và tiến tới loại bỏ dần hoạt động của thị
trường ngoại tệ không chính thức 148
3.2.5. Hạn chế tình trạng đôla hóa và tạo khả năng chuyển đổi dần cho đồng
Việt Nam 150
3.2.5.1. Hạn chế tình trạng đôla hóa một cách triệt để hơn . 150
3.2.5.2. Nâng cao tính chuyển đổi của VND . 151
3.2.6. Nâng cao khả năng cạnh tranh của các ngân hàng Việt Nam trong hoạt
động kinh doanh ngoại hối . 153
3.2.7. Hoàn chỉnh khung pháp lý . 155
Kết luận chương 3 157
KẾT LUẬN 158
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC
GIẢ . 160
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO . 161
PHỤ LỤC . 168
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam đã mở cửa từ năm 1990 đến nay, trãi qua hơn 20 năm với
những mốc lịch sử đánh dấu quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Năm 2005, IMF
công nhận Việt Nam chấp thuận điều VIII điều lệ IMF, đây là điều kiện tiên
quyết mà Việt Nam phải thực hiện để được gia nhập WTO. Tháng 12/2006 Việt
Nam chính thức trở thành thành viên của WTO, điều này có nghĩa là Việt Nam
đã cam kết xây dựng chính sách và thực hiện phù hợp với các qui định của WTO.
Với áp lực này, Việt Nam phải gia tăng kỷ cương trong việc ban hành và thực thi
các biện pháp chính sách, không được tùy tiện thi hành những biện pháp hành
chánh, phi thị trường. Đồng thời, xây dựng cơ sở hạ tầng của nền kinh tế thị
trường để đón nhận những cơ hội và thách thức của quá trình hội nhập mang đến.
Đánh giá quá trình mở cửa kể từ khi gia nhập WTO, đã cho thấy Việt
Nam có những thành tựu đáng ghi nhận về tốc độ tăng trưởng cao trong 2 năm
2007-2008, trở thành môi trường đầu tư hấp dẫn, thu hút nhà đầu tư nước ngoài,
kết quả là lượng vốn đầu tư nước ngoài gia tăng mạnh mẽ, thu hút lượng kiều hối
gia tăng với những con số ấn tượng , đồng thời kim ngạch xuất nhập khẩu ngày
càng tăng cao, tác động đến thị trường tài chính nói chung và TTNH nói riêng
đều phát triển. TTNH đã trở thành kênh truyền dẫn lượng ngoại tệ vào và ra khỏi
quốc gia phục vụ cho nhu cầu ngoại tệ của nền kinh tế. Mức độ mở cửa theo lộ
trình ngày càng rộng hơn đòi hỏi Việt Nam phải có sự thay đổi trong chính sách
quản lý và điều hành nhằm ứng phó trước những sự biến động bất thường của
các dòng vốn, cũng như tận dụng các cơ hội do sự gia tăng dòng luân chuyển
ngoại tệ để phát triển TTNH làm cơ sở cho thị trường tài chính và thị trường tiền
tệ cùng phát triển.
Tuy nhiên, sau hơn 4 năm gia nhập WTO nền kinh tế của Việt Nam chưa
được đánh giá là tăng trưởng ổn định, đồng thời TTNH còn quá sơ khai, kém
phát triển. Nguồn vốn ngoại tệ luân chuyển kém linh hoạt, cung- cầu trên thị
trường tại nhiều thời điểm rơi vào tình trạng mất cân đối và căng thẳng giả tạo.

Hoạt động quản lý, điều tiết và can thiệp cuả NHNN trên TTNH bị động, lúng
túng và hiệu quả chưa cao. Năng lực quản trị rủi ro và kinh doanh ngoại tệ của
các NHTM còn chưa tương thích với nền kinh tế mở cửa. Các công cụ ngoại hối
phái sinh sử dụng không hiệu quả. Khả năng tiếp cận và sử dụng các công cụ
phái sinh để phòng ngừa rủi ro tỷ giá của các chủ thể trong nền kinh tế còn rất
hạn chế. Bên cạnh đó, là sự tồn tại và cạnh tranh mạnh mẽ của thị trường ngoại
tệ chợ đen, đã gây khó khăn cho việc thu hút ngoại tệ và làm giảm khả năng cung
ngoại tệ của thị trường chính thức, làm giảm hiệu quả của nguồn vốn ngoại tệ.
Trước thực trạng đó, tác giả đã chọn đề tài” Phát triển thị trường ngoại hối
trong tiến trình hội nhập quốc tế và khu vực” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến
sỹ kinh tế.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Những công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Thị trường ngoại hối
mà tác giả đã nghiên cứu gồm:
1/“The Development and Growth of Foreign Exchange Market in the
SEACEN countries”. Ng Beoy Kui. 1988. Đây là một nghiên cứu về sự tăng
trưởng và phát triển thị trường ngoại hối của các quốc gia khu vực Đông Nam Á,
bên cạnh đó cung cấp tổng quan về cấu trúc và những đặc điểm thị trường ngoại
hối trong khu vực. Điểm nhấn mạnh của nghiên cứu là đưa những điều kiện cơ
bản để thị truờng ngoại hối hoạt động và phân tích những hạn chế làm cản trở thị
trường ngoại hối phát triển một cách vững chắc.
Đây là một nghiên cứu rất gần với nội dung của đề tài luận án, tuy nhiên
nghiên cứu này được thực hiện vào năm 1988 Việt Nam chưa mở cửa kinh tế,
chưa gia nhập WTO cũng như thế giới chưa có khủng hoảng tài chính mà nguyên
nhân từ những giao dịch phái sinh trên thị trường tài chính(năm 2009). Vận dụng
những nghiên cứu này Luận án sẽ đối chiếu so sánh với thực trạng của TTNH
Việt Nam.
2/ “Vietnam’s’s Exchange rate Policy and implications for its Foreign
Exchange Market, 1986-2009”. Tran Phuc Nguyen, 2010. Nghiên cứu những

nguyên nhân cơ bản về tình trạng hoạt động hạn chế của TTNH Việt Nam, đặc
biệt nhấn mạnh vai trò của chính sách tỷ giá đến quá trình phát triển TTNH.
Công trình nghiên cứu này chưa phân tích đến ảnh hưởng của chính sách ngoại
hối và tác động của hội nhập kinh tế đến cung cầu ngoại tệ. Luận án sẽ mở rộng
nghiên cứu những tác động của chính sách quản lý ngoại hối và hội nhập kinh tế
đến sự phát triển của TTNH Việt Nam. Bởi vì, nguồn cung và cầu ngoại tệ là
điều kiện cơ sở để phát triển TTNH việc nghiên cứu nội dung này sẽ trả lời câu
hỏi TTNH Việt Nam có cơ sở để phát triển không? Ngoài ra, việc gia nhập WTO
đã đánh dấu một bước hội nhập sâu của TTTC nói chung và TTNH nói riêng của
Việt Nam điều này mang đến thuận lợi cũng như những bất ổn cho TTTC Việt
Nam, việc nhận diện những vấn đề trên để có những biện pháp tận dụng được
những tiện ích cũng như đối phó với những tác động tiêu cực của quá trình toàn
cầu hóa giúp cho TTNH phát triển và hội nhập tốt hơn.
3/ “Phát triển và hoàn thiện thị trường ngoại hối Việt Nam” TS.
NGUYỄN VĂN TIẾN, năm 2000. Nội dung của đề tài tập trung phân tích thực
trạng TTNH Việt Nam trong giai đoạn từ 1995 đến năm 2000. Đây là những yếu
tố lịch sử về kinh tế, hệ thống pháp lý, trình độ quản lý TTNH Việt Nam trong
giai đoạn trước khi gia nhập WTO, Luận án sẽ căn cứ vào những nghiên cứu này
làm nền tảng phân tích TTNH Việt Nam từ sau khi gia nhập WTO (năm 2007)
đến năm 2010 để cập nhật thực trạng TTNH nhằm có những giải pháp thích hợp
cho việc phát triển thị trường.
4/ “Determinants of ViệtNam Informal Market Exchange Rates. The asset
Market approach”. Nguyễn Đức Thanh năm 2002. Đề tài nghiên cứu về những
yếu tố quyết định đến tỷ giá trên thị trường ngoại hối không chính thức của Việt
Nam và những ảnh hưởng của chính sách kinh tế vĩ mô với mục tiêu là ổn định
thị trường đến việc lựa chọn một tỷ giá thích hợp. Nghiên cứu này tập trung phân
tích những nhân tố tạo nên cung cầu và hoạt động của một TTNH cùng tồn tại
song song với TTNH chính thức của nước ta và được gọi bằng nhiều tên, như là
thị trường tự do, thị trường không chính thức. Luận án tiếp cận nghiên cứu này
để phân tích thực trạng thị trường ngoại tệ không chính thức của Việt Nam kể từ

khi gia nhập WTO đã ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của TTNH chính
thức như thế nào.
5/ “The Institutional and Structural Problems of China’s Foreign
Exchange Market & Implication for the New Exchange Rate”. ZHANG Jikang
and LIANG Yuanyuan, 2004. Nghiên cứu về những vấn đề về thể chế và kết cấu
của TTNH của Trung Quốc và ảnh hưởng của chính sách tỷ giá mới. Nghiên cưú
này đã phân tích quá trình phát triển TTNH dựa vào các cột mốc cải cách chính
sách ngoại hối cuả Trung Quốc. Đây là những nghiên cứu có giá trị làm bài học
kinh nghiệm cho việc phát triển TTNH của Việt Nam bởi vì Việt Nam và Trung
Quốc có nhiều điểm tương đồng về thể chế, nền tảng kinh tế và quản lý vĩ mô.
Ngoài ra còn nhiều luận văn, nghiên cứu và những bài báo trên tập san
chuyên ngành có nội dung liên quan đến đề tài nhưng chỉ đề cập đến một vài khía
cạnh của mục tiêu Luận án, như “Giải pháp phát triển TTNH Việt Nam” Luận án
Tiến sỹ Kinh Tế Trần Nguyên Nam, năm 2009. Đề tài “ Về tiền đề “cần” và
“đủ” và bước đi để đưa đồng Việt Nam trở thành đồng tiền tự do chuyển đổi
trong bối cảnh hội nhập kinh tế và thị trường tài chính quốc tế” của TS Lê Đình
Thu, năm 2009. Và khảo sát của tác giả Lưu Minh Ngọc thực hiện phỏng vấn qua
Yahoo để lấy ý kiến về hoạt động của TTNH Việt Nam năm 2008 : “ Interview
through Yahoo! Messenger regarding the operation of the current forex market of
Vietnam, 20May 2008”.
3. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở những lý thuyết và những nghiên cứu trước đây về chính sách
quản lý ngoại hối và đặc điểm hoạt động của TTNH. Luận án tập trung đánh giá
thực trạng về TTNH Việt Nam và phân tích những tác động của việc điều hành
chính sách quản lý ngoại hối đến TTNH. Từ đó xác định những giải pháp để phát
triển TTNH trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Luận án” Phát triển thị trường ngoại hối Việt Nam trong tiến trình hội
nhập quốc tế và khu vực” lấy thực trạng TTNH Việt Nam trong bối cảnh hội
nhập kinh tế làm đối tượng nghiên cứu.