Thạc Sĩ Phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Liên bang Nga trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế

MỤC LỤC

Danh mục các ký hiệu viết tắt i
Danh mục các bảng . ii
MỞ ĐẦU . 1
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUAN HỆ THƯƠNG MẠI CỦA VIỆT
NAM VỚI CÁC NƯỚC TRONG THỜI GIAN QUA . 7
1.1. Thương mại quốc tế và phát triển quan hệ thương mại quốc tế . 7
1.1.1. Lý thuyết về thương mại quốc tế 7
1.1.2. Vai trò của thương mại quốc tế 13
1.1.3. Nội dung, hình thức phát triển quan hệ thương mại quốc tế . 18
1.2. Tác động của hội nhập kinh tế quốc tế đến phát triển quan hệ thương
mại quốc tế .
1.3. Quan hệ thương mại của Việt Nam với các nước trong thời gian qua . 22
1.2.1. Quan hệ thương mại của Việt Nam với các nước sau 20 năm đổi
mới (1986-2006) . .
1.2.2. Quan hệ thương mại của Việt Nam với các nước từ năm 2007
đến nay . .
1.2.3. Các nhân tố tác động đến sự phát triển quan hệ thương mại của
Việt Nam với các nước . .
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUAN HỆ THƯƠNG MẠI GIỮA VIỆT
NAM VÀ LIÊN BANG NGA . 45
2.1. Quan hệ thương mại Việt Nam và Liên bang Nga giai đoạn 1991 – 1999 45
2.2. Quan hệ thương mại Việt Nam và Liên bang Nga từ năm 2000 đến nay
.
2.2.1. Tiền đề phát triển quan thương mại Việt –NgaError! Bookmark
2.2.2 Quan hệ thương mại Việt –Nga giai đoạn 2000 – 2005 Error!
Bookmark not defined.
2.2.3. Quan hệ thương mại Việt –Nga giai đoạn 2006 đến nay . 64
2.3. Những thành tựu đã đạt được trong quan hệ thương mại Việt Nam và
Liên bang Nga 72
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN QUAN HỆ THƯƠNG MẠI GIỮA
VIỆT NAM VÀ LIÊN BANG NGA TRONG THỜI KỲ HỘI NHẬP KINH
TẾ QUỐC TẾ 83
3.1. Triển vọng phát triển quan hệ thương mại Việt Nam và Liên bang Nga . 83
3.2. Các giải pháp phát triển quan hệ thương mại Việt Nam và Liên bang
Nga trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế . 86
3.2.1. Về phía Nhà nước . 86
3.2.2. Về phía doanh nghiệp . 97
KẾT LUẬN . 102
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 103
i

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT

STT Viết tắt Tiếng Anh Nguyên nghĩa
AFTA Asean Free Trade Area Khu vực Mậu dịch tự do Asean
ASEAN Association of South East
Asian Nations
Hiệp hội các nước Đông Nam Á
BIDV Bank for Investment and
Development of Vietnam
Ngân hàng Đầu tư và Phát triển
Việt Nam
COC Code of Conduct Bộ quy tắc ứng xử Biển Đông
DOC Declaration on Conduct of the
Parties in the Bien Dong Sea
Tuyên bố về ứng xử của các bên
ở Biển Đông
EU European Union Liên minh Châu Âu
GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc dân
SNG Sodruzhestvo Nezavisimykh
Gosudarstr
Cộng đồng các quốc gia độc lập
SPS Sanitary
and Phytosanitary Measure
Biện pháp kiểm dịch động thực vật
TBT Technical Barriers to Trade Hiệp định về hàng rào kỹ thuật
trong thương mại
(hay Các rào cản kỹ thuật trong
thương mại)
USD United States Dollar Đô la Mỹ
VRB Vietnam – Russia Joint Venture
Bank
Ngân hàng Liên doanh Việt - Nga
VRBC Vietnam – Russia Business
Council
Hội đồng doanh nghiệp Việt - Nga
VTB Vnesho Torg Bank Ngân hàng Ngoại thương Nga
WTO World Trade Organisation Tổ chức Thương mại Thế giới ii

DANH MỤC CÁC BẢNG

STT Bảng Nội dung Trang
Bảng 2.1 Kim ngạch xuất nhập khẩu Việt – Nga giai đoạn 1992-1999 56
Bảng 2.2 Kim ngạch xuất nhập khẩu Việt – Nga giai đoạn 2000-2005 57
Bảng 2.3 Mặt hàng nhập khẩu chủ yếu từ Nga giai đoạn 2002-2005 59
Bảng 2.4 Mặt hàng xuất khẩu chủ yếu từ Nga giai đoạn 2002-2005 61
Bảng 2.5 Kim ngạch xuất nhập khẩu Việt – Nga giai đoạn 2006-2014 65
Bảng 2.6 Mặt hàng nhập khẩu chủ yếu từ Nga giai đoạn 2006-2010 67
Bảng 2.7 Mặt hàng nhập khẩu chủ yếu từ Nga giai đoạn 2011-2014 68
Bảng 2.8 Mặt hàng xuất khẩu chủ yếu sang Nga giai đoạn 2006-2010 69
Bảng 2.9 Mặt hàng xuất khẩu chủ yếu từ Nga giai đoạn 2011-2014 70
1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong bối cảnh toàn cầu hóa kinh tế hiện nay, hội nhập vào nền kinh tế
khu vực và thế giới là một nhu cầu khách quan đối với bất cứ quốc gia nào
trên con đường phát triển. Chính vì vậy, từ khi đổi mới nền kinh tế đến nay
Đảng và Nhà nước ta đã chủ trương tăng cường hợp tác kinh tế thương mại
với tất cả các quốc gia trên thế giới trên nguyên tắc tôn trọng chủ quyền, bình
đẳng và cùng có lợi.
Liên Xô trước đây trong những thập niên của thế kỷ trước, vốn là thị
trường chính, có quan hệ kinh tế - thương mại truyền thống, lâu đời với Việt
Nam. Khi đó, quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Liên Xô đóng vai trò
quan trọng trong công cuộc bảo vệ, kiến thiết đất nước và phát triển kinh tế -
xã hội Việt Nam. Tuy nhiên, từ khi Liên Xô tan rã (1990), Liên bang Nga đã
kế thừa các quan hệ kinh tế - thương mại với Việt Nam và gặp rất nhiều khó
khăn trong việc phát triển quan hệ thương mại giữa hai nước. Trao đổi hàng
hóa hai chiều giữa hai nước giảm sút mạnh, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam
mất khả năng cạnh tranh trên thị trường Liên bang Nga, thị phần bị thu hẹp
đáng kể và nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã phải từ bỏ thị trường này do có
quá nhiều rủi ro. Trong khi những năm trước đây, trao đổi buôn bán với Nga
chiếm tới 60%-70% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam nhưng đến
giai đoạn này, chỉ còn chiếm 3% kim ngạch nhập khẩu và 1,5% - 2% kim
ngạch xuất khẩu của Việt Nam.
Trong những năm gần đây, quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Liên
bang Nga đã bước sang một trang mới, từng bước được phục hồi. Do đó, xét
về lâu dài, có thể khẳng định rằng Liên bang Nga vẫn là một thị trường rộng
lớn, có nhiều tiềm năng để Việt Nam có thể đẩy mạnh xuất nhập khẩu, phát 2

triển quan hệ thương mại, phát huy được các lợi thế so sánh của mình. Mặt
khác, Liên bang Nga cũng là thị trường truyền thống của Việt Nam nên các
doanh nghiệp Việt Nam có nhiều điều kiện thuận lợi hơn so với thâm nhập
vào các thị trường mới khác. Việc Liên bang Nga mở rộng quan hệ kinh tế -
thương mại với Việt Nam sẽ tạo điều kiện để nâng cao vị thế và ảnh hưởng
của mình tại khu vực Đông Nam Á và tầm nhìn xa hơn là khu vực Châu Á.
Chính vì vậy, trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, việc
nghiên cứu quá trình và những triển vọng phát triển quan hệ thương mại giữa
Việt Nam và Liên bang Nga là một vấn đề có ý nghĩa quan trọng cấp bách,
mang tầm chiến lược lâu dài nhằm thúc đẩy quan hệ hợp tác toàn diện giữa
hai nước phát triển lên một tầm cao mới. Từ nhận thức đó, tôi xin chọn đề tài
“Phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Liên bang Nga trong thời
kỳ hội nhập kinh tế quốc tế” làm đề tài luận văn tốt nghiệp.
2. Tình hình nghiên cứu
Trong xu thế toàn cầu hóa và tự do hóa thương mại, quan hệ hợp tác
kinh tế - thương mại và hội nhập kinh tế quốc tế được các quốc gia, các chính
trị gia, các nhà nghiên cứu khoa học và các chính khách quan tâm sâu sắc.
Chính vì thế, việc nghiên cứu về quan hệ hợp tác kinh tế - thương mại giữa
Việt Nam và Liên bang Nga không phải là chủ đề mới và đã có những công
trình nghiên cứu song chưa nhiều và đề cập với nhiều cách tiếp cận khác nhau
như:
- Vũ Chí Lộc và Nguyễn Thị Mơ (2004), Luận cứ khoa học xây dựng
chiến lược đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Châu
Âu giai đoạn 2001-2010, đề tài nghiên cứu khoa học độc lập cấp nhà nước,
Bộ Giáo dục và Đào tạo.
- Võ Đại Lược và Lê Bộ Lĩnh (2005), Quan hệ Việt – Nga trong bối
cảnh quốc tế mới, NXB Thế giới, Hà Nội. 3

- Nguyễn Quang Thuấn (2005), Liên bang Nga trong tiến trình gia nhập
WTO, đề tài nghiên cứu cấp bộ, Viện Nghiên cứu Châu Âu, Viện Khoa học
Xã hội Việt Nam.
- Hà Mỹ Hương (2006), Nước Nga trên trường quốc tế hôm qua, hôm
nay và ngày mai, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
- Những công trình nghiên cứu đăng trên các tạp chí chuyên ngành như:
Nguyễn Quang Thuấn (2001), Quan hệ kinh tế - thương mại Việt Nam – Liên
bang Nga: đối tác chiến lược trong thế kỷ XXI, Tạp chí nghiên cứu Châu Âu,
số 1/2001; Nguyễn Quang Thuấn (2002), Vài nét về chiến lược phát triển
kinh tế Liên bang Nga trong giai đoạn 2000-2010, Nghiên cứu Châu Âu, số
5/2002; Nguyễn Phúc Khanh (2002), Trang mới trong quan hệ thương mại
Việt Nam – Liên bang Nga, Tạp chí Kinh tế đối ngoại, số 1/2002; Phạm Đức
Chính (2003), Cải cách kinh tế ở Nga: Giai đoạn mới – triển vọng mới,
Nghiên cứu kinh tế, số 7/2003; Nguyễn Văn Tâm (2003), Nước Nga trên
đường hội nhập quốc tế, Những vấn đề kinh tế thế giới, số 5/2003; Vũ Chí
Lộc (2003), Một số suy nghĩ về khả năng phát triển quan hệ thương mại Việt
Nam – Liên bang Nga những năm đầu thế kỷ XXI, Tạp chí Kinh tế đối ngoại,
số 5/2003; Vũ Chí Lộc (2003), Nhà nước cần tăng cường hơn nữa cho các
doanh nghiệp Việt Nam nhằm đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa sang thị trường
Châu Âu, Tạp chí Kinh tế đối ngoại, số 6/2003; Nguyễn Hồng Sơn (2003),
Quan hệ kinh tế Việt – Nga trong bối cảnh quốc tế mới, Nghiên cứu Châu Âu,
số 6/2003; Nguyễn Hồng Nhung (2004), Triển vọng phát triển quan hệ hợp
tác Việt Nam – Liên bang Nga: những nhân tố tác động, Tạp chí nghiên cứu
Châu Âu, số 3/2004; Đỗ Trọng Quang (2007), Sự vươn lên của nước Nga,
Tạp chí nghiên cứu Châu Âu; Vũ Dương Huân (2007), Quan hệ đối tác chiến
lược Việt – Nga trong tổng thể quan hệ Việt Nam với các nước SNG: Hiện
trạng và triển vọng, Tạp chí nghiên cứu Châu Âu, số 4/2007; Phạm Quỳnh 4

Hương (2010), Quan hệ thương mại song phương Việt – Nga: thực trạng và
triển vọng, Tạp chí nghiên cứu Châu Âu, số 1/2010; Hà Mỹ Hương (2010),
Quan hệ Việt Nam – Liên bang Nga sau 60 năm thăng trầm của lịch sử, Tạp
chí Cộng sản, số 3/2010; Hà Mỹ Hương (2015), Nhìn lại 65 năm quan hệ Việt
Nam – Nga, Tạp chí Cộng sản; .
Nhìn chung, các công trình trên đã nghiên cứu và phản ánh đa dạng
mối quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và Liên bang Nga trên các lĩnh vực chính
trị - ngoại giao, kinh tế - thương mại, đầu tư, ngân hàng, văn hóa – giáo dục
và khoa học – kỹ thuật, quân sự - quốc phòng, du lịch . trong các thời kỳ
khác nhau. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống
quá trình phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Liên Bang Nga kể
từ khi hai nước chính thức có quan hệ thương mại đến năm 2014, trong bối
cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt khi hai nước là thành
viên chính thức của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Do đó, tôi lựa
chọn đề tài nghiên cứu là “Phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam và
Liên bang Nga trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế” nhằm tổng hợp và
đưa ra được bức tranh toàn cảnh về thực trạng quan hệ thương mại giữa Việt
Nam và Liên bang Nga trong thời gian vừa qua và đề xuất một số giải pháp
nhằm phát triển quan hệ thương mại giữa hai nước trong thời kỳ hội nhập
kinh tế quốc tế.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu: Phân tích, đánh giá thực trạng và triển vọng
phát triển tương lai cũng như tầm quan trọng của việc phát triển quan hệ
thương mại của Việt Nam với Liên bang Nga trong thời kỳ hội nhập kinh tế
quốc tế. Từ đó, đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển quan hệ thương mại
giữa Việt Nam và Liên bang Nga đến năm 2020.
5

Nhiệm vụ nghiên cứu:
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn quan hệ thương mại của Việt
Nam với các nước nói chung và quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Liên
bang Nga nói riêng trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế.
- Phân tích, đánh giá thực trạng quan hệ thương mại giữa Việt Nam và
Liên bang Nga trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế. Trên cơ sở đó rút ra
những thành tựu đạt được, tồn tại và nguyên nhân của mối quan hệ này.
- Nhận định và đánh giá những triển vọng phát triển quan hệ thương
mại giữa Việt Nam và Liên bang Nga.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển quan hệ thương mại giữa
hai nước đến năm 2020.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình phát triển quan hệ
thương mại giữa Việt Nam và Liên bang Nga, trong đó, tập trung vào hoạt
động xuất nhập khẩu, các chính sách thương mại của Việt Nam và Liên bang
Nga trong việc phát triển quan hệ thương mại giữa hai nước trong thời kỳ hội
nhập kinh tế quốc tế.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là tập trung đi sâu nghiên cứu quan hệ
thương mại hàng hóa giữa Việt Nam và Liên bang Nga trong thời kỳ hội nhập
kinh tế quốc tế; những triển vọng và giải pháp phát triển quan hệ thương mại
của hai nước đến năm 2020.
5. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở áp dụng tổng hợp các phương
pháp nghiên cứu như: phương pháp thống kê, phân tích tổng hợp, so sánh và
một số phương pháp khác.

6. Những đóng góp của luận văn
- Hệ thống hóa một số lý luận về thương mại quốc tế và khái quát quan
hệ thương mại giữa Việt Nam với các nước trong thời kỳ hội nhập kinh tế
quốc tế.
- Đánh giá thực trạng phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam và
Liên bang Nga trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế, chỉ ra được những thành
tựu đạt được, tồn tại và nguyên nhân ảnh hưởng đến sự phát triển quan hệ thương
mại giữa hai nước.
- Đề xuất một số giải pháp phát triển quan hệ thương mại giữa Việt
Nam và Liên bang Nga đến năm 2020.
- Bổ sung nguồn tư liệu cho công tác nghiên cứu, cho các nhà quản lý
và hoạt động thực tiễn về quá trình phát triển quan hệ thương mại giữa Việt
Nam và Liên bang Nga – cùng là thành viên chính thức của Tổ chức Thương
mại Thế giới (WTO).
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn
được kết cấu thành 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quan hệ thương mại của Việt Nam .
Chương 2: Thực trạng quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Liên bang
Nga.
Chương 3: Giải pháp phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam và
Liên bang Nga.