Tiến Sĩ Phát triển năng lực thích ứng nghề cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm

LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC
NĂM 2012


MỤC LỤC
Trang phụ bìa

Lời cam đoan i
Mục lục . ii
Danh mục cụm từ viết tắt vi
Danh mục các bảng vii
Danh mục các hình viii
MỞ ĐẦU . 1
1. Tính cấp thiết của đề tài 1
2. Mục đích nghiên cứu 2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3
3.1. Khách thể nghiên cứu 3
3.2. Đối tượng nghiên cứu 3
4. Giả thuyết khoa học 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu . 3
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 3
6.1. Về đối tượng 4
6.2. Về nội dung . 4
6.3. Về địa bàn, thời gian nghiên cứu . 4
7. Phương pháp nghiên cứu 4
7.1. Phương pháp luận 4
7.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể 4
8. Các luận điểm cần bảo vệ . 5
9. Những đóng góp mới của luận án . 6
9.1. Về lý luận 6
9.2. Về thực tiễn . 6
10. Cấu trúc của luận án . 6

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THÍCH ỨNG NGHỀ CHO SINH VIÊN CAO ĐẲNG
SƯ PHẠM . 7
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 7
1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới . 7
1.1.2. Các nghiên cứu trong nước . 12
1.2. Các khái niệm cơ bản 14
1.2.1. Năng lực . 14
1.2.2. Thích ứng . 15
1.2.3. Nghề và nghề nghiệp 15
1.2.4. Cấu trúc của năng lực thích ứng nghề, năng lực nghề và mối quan hệ giữa chúng . 16
1.3. Cơ sở khoa học của việc phát triển năng lực thích ứng nghề 18
1.3.1. Cơ sở triết học 18
1.3.2. Cơ sở sinh học 19
1.3.3. Cơ sở tâm lý học . 19
1.3.4. Cơ sở xã hội học . 20
1.3.5. Cơ sở lý luận giáo dục hướng nghiệp 20
1.4. Những đặc điểm, yêu cầu của nghề dạy học 22
1.4.1. Đặc điểm nghề dạy học . 22
1.4.2. Những yêu cầu về phẩm chất và năng lực của người thầy giáo . 23
1.4.3. Vai trò của năng lực thích ứng nghề đối với quá trình hình thành, phát triển nhân cách và yêu cầu phát triển nghề nghiệp
liên tục của người giáo viên 24
1.5. Phát triển năng lực thích ứng nghề cho sinh viên cao đẳng sư phạm 26
1.5.1. Đặc điểm hoạt động rèn luyện nghề của sinh viên Cao đẳng
Sư phạm . 26
1.5.2. Thích ứng nghề dạy học trong mối quan hệ với sự phù hợp nghề dạy học . 27
1.5.3. Các nội dung phát triển năng lực thích ứng nghề cho sinh viên
Cao đẳng Sư phạm 28
1.5.4. Các mức độ phát triển năng lực thích ứng nghề của sinh viên
Cao đẳng Sư phạm 34
1.5.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển năng lực thích ứng nghề của sinh viên Cao đẳng Sư phạm 34
1.5.6. Các con đường phát triển năng lực thích ứng nghề cho sinh viên
Cao đẳng Sư phạm 38
Tiểu kết chương 1 . 41

Chương 2. THỰC TRẠNG VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THÍCH ỨNG NGHỀ CHO SINH VIÊN CAO ĐẲNG SƯ
PHẠM CÁC TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC . 42
2.1. Khái quát về đặc điểm các trường cao đẳng sư phạm các tỉnh miền
núi phía Bắc . 42
2.1.1. Khái quát về đặc điểm và hoạt động giáo dục ở trường Cao đẳng
Sư phạm các tỉnh miền núi phía Bắc 42
2.1.2. Khái quát về đặc điểm sinh viên Cao đẳng Sư phạm các tỉnh miền núi phía Bắc . 43
2.2. Thực trạng vấn đề phát triển năng lực thích ứng nghề cho sinh viên
Cao đẳng sư phạm các tỉnh miền núi phía Bắc . 44
2.2.1. Khái quát chung về khảo sát thực trạng 44
2.2.2. Kết quả khảo sát . 46
2.2.3. Nguyên nhân của thực trạng trên 63
2.3. Những vấn đề thực tiễn đặt ra trong việc phát triển năng lực thích ứng nghề cho sinh viên cao đẳng sư phạm các tỉnh miền núi phía Bắc trong giai đoạn hiện nay . 69
Tiểu kết chương 2 . 72

Chương 3. BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THÍCH ỨNG
NGHỀ CHO SINH VIÊN CAO ĐẲNG SƯ PHẠM . . 73
3.1. Những nguyên tắc đề xuất biện pháp . 73
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo đáp ứng mục tiêu giáo dục ở trường Cao đẳng
Sư phạm 73
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn 73
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính phát triển . 73
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo sự phù hợp với tình hình đặc điểm giáo dục của khu vực, đặc điểm sinh viên sư phạm các dân tộc miền núi phía Bắc 74
3.2. Một số biện pháp phát triển năng lực thích ứng nghề cho sinh viên
Cao đẳng Sư phạm . 74
3.2.1. Biện pháp 1: Đa dạng hóa các hình thức tổ chức trong hoạt
động rèn luyện nghiệp vụ sư phạm thường xuyên . 74
3.2.2. Biện pháp 2: Phối hợp chặt chẽ giữa giảng viên Cao đẳng Sư
phạm với các giáo viên phổ thông trong giáo dục nghề nghiệp
cho sinh viên 79
3.2.3. Biện pháp 3: Phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu, tự rèn luyện
cho sinh viên 81
3.2.4. Biện pháp 4: Xây dựng mô hình tư vấn về nghề dạy học cho sinh viên tại trường Cao đẳng Sư phạm 84
3.2.5. Mối quan hệ giữa các biện pháp 88
3.2.6. Những bàn luận cho việc thực hiện các biện pháp được đề cập
đối với các trường Cao đẳng Sư phạm miền núi phía Bắc . 88
3.3. Thực nghiệm sư phạm . 92
3.3.1. Khái quát về thực nghiệm . 92
3.3.2. Kết quả thực nghiệm . 96
Kết luận chương 3 108
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ . 109
1. Kết luận 109
2. Khuyến nghị . 110
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN . 111
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO . 112


MỞ ĐẦU
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Cùng với xu thế hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa, giáo dục và đào tạo của Việt Nam đã được ưu tiên ở vị trí hàng đầu trong hệ thống các chính sách phát triển quốc gia, đặc biệt đối với ngành Sư phạm. Thực tiễn của nền giáo dục nước ta hiện nay đã và đang đặt "lên vai" ngành Sư phạm những nhiệm vụ cao quý, những trọng trách nặng nề. Hệ thống các trường Sư phạm và các trường có ngành Sư phạm là nơi đào tạo ra những thế hệ người giáo viên, những người sẽ quyết định chất lượng giáo dục và đào tạo trong tương lai. Vì thế, để đảm bảo cho sự phát triển bền vững của đất nước, đáp ứng yêu cầu phát triển của thời đại, mỗi sinh viên (SV) sư phạm phải được rèn luyện trong một quy trình giáo dục hiệu quả, hợp lý, trong đó đặc biệt chú trọng khâu giúp SV thích ứng nghề.
SV nói chung và SV ở các trường CĐSP nói riêng sau khi tốt nghiệp cần đảm bảo các yêu cầu: có kiến thức hiện đại, kỹ năng thực hành nghề nghiệp vững chắc, có khả năng lao động sáng tạo, có tư duy độc lập, phê phán và năng lực giải quyết vấn đề, có khả năng thích ứng cao với những biến động của thị trường lao động, có khả năng sử dụng tiếng Anh trong học tập, nghiên cứu và làm việc sau khi tốt nghiệp . Để đáp ứng được những yêu cầu đó, SV cần có năng lực thích ứng (NLTƯ) và năng lực thích ứng nghề.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy ở các trường Cao đẳng, Đại học nói chung và các trường Cao đẳng Sư phạm (CĐSP) nói riêng, không ít SV còn chưa xác định rõ mục tiêu, lý tưởng, động cơ nghề nghiệp của mình, khả năng thích ứng với hoạt động học tập và rèn luyện nghề còn nhiều hạn chế, hầu hết các em chưa được trang bị những tri thức cần thiết để hình thành và phát triển NLTƯ, chưa có kĩ năng, thậm chí chưa sáng tỏ các nội dung thích ứng nghề của bản thân, vì thế các em gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình học tập và rèn luyện, nhiều em còn băn khoăn hoang mang với sự lựa chọn nghề của mình. Điều đó ảnh hưởng không nhỏ đến hứng thú, kết quả học tập và rèn
luyện nghề nghiệp của các em.

Mặt khác, thực tiễn cho thấy còn có những hạn chế nhất định đối với chất lượng SV CĐSP sau khi tốt nghiệp. Nhiều SV chưa chuẩn bị tâm thế sẵn sàng tham gia vào hoạt động nghề nghiệp, các em còn lúng túng và khó thích nghi với những yêu cầu của môi trường lao động nghề nghiệp trong thực tế - môi trường có nhiều điểm khác biệt với những lý thuyết mà các em được tiếp thu ở trường CĐSP. Những kĩ năng để thích ứng với nghề dạy học và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của giáo dục hiện đại còn nhiều hạn chế. Điều này ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng đào tạo nghề ở các trường CĐSP trong giai đoạn hiện nay.
Thích ứng nghề có vai trò đặc biệt quan trọng trong hoạt động nghề nghiệp, giúp cá nhân có khả năng thay đổi những đặc điểm tâm - sinh lý và nhân cách cho phù hợp, đáp ứng yêu cầu của hoạt động, đạt hiệu quả lao động và nâng cao năng suất lao động. Để thích ứng nghề tốt nhất, cá nhân cần rèn luyện năng lực thích ứng nghề. Với SV sư phạm, quá trình thích ứng nghề và năng lực thích ứng nghề giúp SV nhanh chóng thích ứng trong quá trình học tập, rèn luyện để phát triển các phẩm chất và NL nghề nghiệp. Chính vì vậy, việc nghiên cứu phát triển NLTƯ nghề cho SV CĐSP có ý nghĩa rất lớn cả về lý luận và thực tiễn. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần làm phong phú thêm những khái niệm, những lý thuyết trong giáo dục nghề ở các trường Sư phạm, là những gợi ý cho các nhà quản lý giáo dục (QLGD), những giảng viên (GV) và SV sư phạm trong việc lựa chọn và áp dụng những tác động hiệu quả nhằm phát triển NLTƯ nghề cho SV trong thực tiễn học tập và rèn luyện nghề nghiệp ở trường CĐSP, từ đó góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nghề.
Xuất phát từ mục tiêu chiến lược của nền giáo dục hiện đại, từ thực tiễn giáo dục và vai trò đặc biệt quan trọng của NLTƯ nghề, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu luận án: "Phát triển năng lực thích ứng nghề cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm".

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực thích nghề cho SV CĐSP, trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp phát triển năng lực thích ứng nghề cho họ nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục
và đào tạo giáo viên ở các trường CĐSP.