Tiến Sĩ Phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở việt nam trong quá trình hội nhập quốc tế

Luận án tiến sĩ
Đề tài: Phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở việt nam trong quá trình hội nhập quốc tế

PHẦN MỞĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Các DNNVV có vai trò to lớn trong việc phát triển kinh tế xã hội của các
nước. Việc phát triển DNNVV cho phép khai thác và sử dụng có hiệu quả các
nguồn tài nguyên thiên nhiên, nguồn vốn, công nghệ và thị trường; tạo công
ăn việc làm cho người lao động; góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế; giảm
bớt chênh lệch giàu nghèo; hỗ trợ cho sự phát triển các DN lớn; duy trì và
phát triển các ngành nghề truyền thống,
Với một số lượng đông đảo, chiếm tới hơn 96% tổng số DN, tạo công ăn
việc làm cho gần một nửa số lao động trong các DN, đóng góp đáng kể vào
GDP và kim ngạch xuất khẩu của cả nước, các DNNVV Việt Nam đang
khẳng định vai trò không thể thiếu của mình trong quá trình phát triển kinh tế
xã hội của đất nước.
Tuy nhiên, trong điều kiện nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu
vào nền kinh tế thế giới, đã tạo ra không ít những cơ hội và thách thức đối với
sự phát triển của các DNNVV. Hội nhập kinh tế quốc tế không chỉ đòi h i có
sự thay đổi mạnh mẽ từ phía chính phủ, mà còn đòi h i có sự thay đổi cơ bản
trong chính các DNNVV để nâng cao năng lực cạnh tranh của mình nhằm tận
dụng các cơ hội và giảm thiểu các thách thức có thể xảy ra.
Đề tài về DNNVV đã thu hút được sự quan của nhiều học giả, các nhà
nghiên cứu, và các nhà hoạch định chính sách trong những năm gần đây. Đã
có nhiều sách, báo và các công trình nghiên cứu về DNNVV (được nêu chi
tiết hơn trong phần “tổng quan tình hình nghiên cứu”). Tuy nhiên, cho đến
nay, chưa có một luận án tiến sỹ nào viết về sự phát triển của các DNNVV
trong quá trình hội nhập quốc tế.
Xuất phát từ thực tiễn đó, đề tài "Phát triển DNNVV ở Việt Nam trong
quá trình hội nhập qu ốc tế" đã được chọn để nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Luận án đề xuất một số giải pháp và kiến nghị nhằm tiếp tục khuyến
khích phát triển DNNVV trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được những mục đích nghiên cứu nêu trên, luận án có các nhiệm
vụ sau:
Nghiên cứu và hệ thống hoá các vấn đề lý luận liên quan đến sự phát
triển DNNVV. Tổng kết kinh nghiệm phát triển DNNVV trong quá trình hội
nhập kinh tế quốc tế của một số nước trên thế giới.
Phân tích, đánh giá thưc trạng DNNVV và môi trường thể chế phát
triển DNNVV trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.
Đề xuất phương hướng và một số giải pháp nhằm tiếp tục phát triển
DNNVV có hiệu quả hơn trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là thực trạng và lý luận phát triển
DNNVV ở Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.
Phạm vi nghiên cứu: Luận án giới hạn nghiên cứu sự phát triển
DNNVV trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế mà không nghiên cứu
DNNVV trong những điều kiện hội nhập khác. Luận án cũng giới hạn nghiên
cứu sự phát triển DNNVV trong những năm đổi mới (sau năm 1987), nhất là
sau khi có Luật DN ra đời. Lịch sử phát triển DNNVV của Việt Nam không
thuộc phạm vi nghiên cứu của Luận án.
5. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp duy vât biện chứng và duy vật lịch sử được luận án sử
dụng xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu thông qua các công cụ phân tích,
tổng hợp, so sánh từ các dãy số liệu thống kê của GSO, Tổng cục thuế, MPI
và các nguồn số liệu khác. Bên cạnh đó, luận án còn tiến hành khảo sát, điều
tra các DNNVV; tham vấn ý kiến của các nhà DN, các nhà hoạch địch chính
sách, các chuyên gia trong lĩnh vực phát triển DNNVV.
6. Những đóng góp của luận án
Đánh giá thưc trạng DNNVV và môi trường thể chế phát triển
DNNVV trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế thông qua các cuộc khảo sát
ở các địa phương trên toàn quốc.
Đề xuất quan điểm mới về các tiêu chí xác định DNNVV thông qua
quá trình nghiên cứu các vấn đề lý luận về phát triển DNNVV. Rút ra bài học
cho Việt Nam từ việc tổng kết kinh nghiệm phát triển DNNVV trong quá
trình hội nhập kinh tế quốc tế của một số nước trên thế giới.
Đề xuất một số giải pháp nhằm tiếp tục khuyến khích phát triển
DNNVV có hiệu quả hơn trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.
6. Kết cấu của luận án
luận án được trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển DNNVV trong quá trình hội nhập kinh
tế quốc tế.
Chương 2: Thực trạng phát triển DNNVV ở Việt Nam trong quá trình hội
nhập kinh tế quốc tế.
Chương 3: Phương hướng và giải pháp phát triển DNNVV ở Việt Nam trong
quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.


CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ PHÁT TRIỂN DNNVV
TRONG QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ
1.1 Những vấn đề chung về DNNVV trong quá trình hội nhập kinh tế
quốc tế
1.1.1 Khái niệm và tiêu chí xác định DNNVV
Việc xác định quy mô DNNVV chỉ mang tính chất tương đối vì nó chịu
tác động của các yếu tố như trình độ phát triển của một nước, tính chất ngành
nghề và điều kiện phát triển của một vùng lãnh thổ nhất định hay mục đích
phân loại DN trong từng thời kỳ nhất định. Nhìn chung, trên thế giới việc xác
định một DN là DNNVV chủ yếu căn cứ vào hai nhóm tiêu chí phổ biến là
tiêu chí định tính và tiêu chí định lượng.
Tiêu chí định tính được xây dựng dựa trên các đặc trưng cơ bản của các
DNNVV như trình độ chuyên môn hóa thấp, số đầu mối quản lý ít, mức độ
phức tạp của quản lý thấp . Các tiêu chí này có ưu thế là phản ánh đúng bản
chất của vấn đề nhưng trên thực tế thường khó xác định. Do đó, chúng chỉ
được sử dụng để tham khảo, kiểm chứng mà ít được sử dụng để xác định quy
mô DN.
Tiêu chí định lượng được xây dựng dựa trên các chỉ tiêu như số lượng
lao động, tổng giá trị tài sản (hay tổng vốn), doanh thu hoặc lợi nhuận của
DN. Số lao động có thể là số lao động trung bình trong danh sách hoặc số lao
động thường xuyên thực tế của DN. Tài sản hoặc vốn có thể bao gồm tổng giá
trị tài sản (hay vốn) cố định hoặc giá trị tài sản (hay vốn) còn lại của DN.
Các tiêu chí định lượng đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc xác
định quy mô DN. Vào những thời điểm khác nhau các tiêu chí này rất khác
nhau giữa các ngành nghề mặc dù chúng vẫn có những yếu tố chung nhất định.
Các nước trên thế giới có các tiêu chí khác nhau để xác định DNNVV.
Các tiêu chí đó thường không cố định mà thay đổi tùy theo ngành nghề và
trình độ phát triển trong từng thời kỳ. Ví dụ như Đài Loan chẳng hạn. Các DN
trong lĩnh vực sản xuất, chế tạo có từ 1 tới 200 lao động được coi là DNNVV,
trong khi các DN trong ngành thương mại-dịch vụ có từ 1-50 lao động [91]. Ở
Nhật Bản, các DNNVV trong ngành sản xuất chế tạo có từ 1-300 lao động và
số vốn kinh doanh không vượt quá 300 triệu Yên, còn các DNNVV trong
ngành thương mại dịch vụ có số lao động không quá 100 người với số vốn
kinh doanh không quá 100 triệu Yên. Ngược lại ở Mỹ chỉ có một tiêu chí xác
định chung cho các DNNVV là số lao động không quá 500 người [93] (xem
thêm phụ lục số 1)
Ở Việt Nam, trước năm 1998, chưa có một văn bản pháp luật chính thức
nào quy định tiêu chuẩn cụ thể của DNNVV. Do đó, mỗi một tổ chức đưa ra
một quan niệm khác nhau về DNNVV nhằm định hướng mục tiêu và đối
tượng hỗ trợ hoạt động của tổ chức mình. Ngân hàng Công thương Việt Nam
đưa ra tiêu chuẩn DNNVV là những DN có giá trị tài sản dưới 10 tỉ đồng, vốn
lưu động dưới 8 tỉ đồng, doanh thu dưới 8 tỉ đồng và số lao động thường
xuyên dưới 500 người, tồn tại dưới bất kỳ hình thức sở hữu nào. Thành phố
Hồ Chí Minh lại xác định những DN có vốn pháp định trên 1 tỉ đồng, doanh
thu hàng năm trên 10 tỉ đồng và lao động thường xuyên có trên 100 người là
những DN có quy mô vừa. Những DN dưới mức tiêu chuẩn đó là các DN
nh . Tổ chức UNIDO tại Việt Nam lại đưa ra tiêu thức xác định DN nh là
DN có ít hơn 50 lao động, tổng số vốn và doanh thu dưới 1 tỉ đồng, DN vừa là
các DN có số lao động từ 51 đến 200 người, tổng số vốn và doanh thu từ 1 tỉ
đến 5 tỉ đồng [14].
Theo Nghị định 90/2001/NĐ-CP ngày 23 tháng 11 năm 2001 của Chính
phủ về trợ giúp phát triển DNNVV thì DNNVV là các cơ sở sản xuất kinh
doanh độc lập đã đăng ký kinh doanh theo pháp luật hiện hành, có vốn
đăng ký không quá 10 tỉ đồng hoặc số lao động trung bình hàng năm không
quá 300 người.
Theo nghị định này, đối tượng được xác định là DNNVV bao gồm các
DN thành lập và hoạt động theo Luật DN và Luật DN nhà nước; Các hợp tác
xã thành lập và hoạt động theo luật hợp tác xã; Các hộ kinh doanh cá thể đăng
ký theo Nghị định số 109/2004/NĐ-CP của Chính phủ về đăng ký kinh doanh.
Như vậy, theo định nghĩa này, tất cả các DN thuộc mọi thành phần kinh
tế có đăng ký kinh doanh và th a mãn một trong hai tiêu thức lao động hoặc
vốn đưa ra trong nghị định này đều được coi là DNNVV. Theo cách phân loại
này, năm 2003, số DNNVV chiếm 96,14% trong tổng số các DN hiện có tại
Việt Nam (theo tiêu chí lao động) và chiếm 88,27% (theo tiêu chí vốn đăng
ký kinh doanh).
Các tiêu chí phân loại này tương đối phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội
của Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên việc dùng hai tiêu chí lao động bình quân
hàng năm và vốn đăng ký kinh doanh còn quá chung chung. Lao động bình
quân ở đây cần làm rõ là lao động thường xuyên, hay bao gồm cả lao động
thời vụ; gồm những lao động thực tế của DN hay chỉ gồm những lao động ký
hợp đồng và có đóng bảo hiểm? Theo tác giả luận án nếu sử dụng chỉ tiêu lao
động nên dựa vào số lao động làm việc thường xuyên hay số lao động làm
việc từ 1 năm trở lên.
Yếu tố vốn đăng ký cũng cần xem xét. Thực tế cho thấy số vốn đăng ký
của các DN khi thành lập DN khác xa so với số vốn thực tế đưa vào kinh
doanh. Số lượng lao động của các DN thay đổi hàng năm tuỳ thuộc vào kết
quả kinh doanh của từng DN. Trong khi đó, vốn đăng ký của các DN là cố
định khi đăng ký kinh doanh và thực tế số DN thay đổi vốn đăng ký là không
nhiều và không thường xuyên. Do đó nếu lấy tiêu chí vốn đăng ký để xác định
DNNVV sẽ không đảm bảo phản ánh đúng thực trạng quy mô của DN. Trong
khi đó, chỉ tiêu doanh số cho thấy chính xác hơn quy mô DN, về thực trạng
hoạt động kinh doanh của các DN thay vì chỉ là các DN có đăng ký. Luận án
cho rằng chỉ tiêu doanh số hàng năm của các DN sẽ phản ánh chính xác hơn
quy mô của DN trong từng giai đoạn thay vì tiêu chí vốn đăng ký.
Mặt khác, ở góc độ thống kê về DNNVV, việc sử dụng cả hai chỉ tiêu
lao động và vốn đăng ký đã tạo ra sự khác biệt đáng kể về số liệu thống kê
các DNNVV. Theo tiêu chí lao động, khoảng 95,8% các DN Việt Nam là
DNNVV. Trong khi đó nếu theo số vốn đăng ký kinh doanh thì chỉ có 87,5%
là các DNNVV. Như vậy đã tạo ra sự khác biệt về số liệu thống kê các
DNNVV theo từng tiêu chí khác nhau. Tuy nhiên, không phải vì thế mà chỉ sử
dụng một chỉ tiêu lao động hoặc một chỉ tiêu vốn đăng ký/doanh số để xác
định DNNVV.
Việc sử dụng cả hai tiêu chí lao động và vốn/doanh thu sẽ khuyến khích
các DN vừa sử dụng nhiều lao động lại vừa tập trung tích tụ vốn để phát triển.
Sử dụng một tiêu chí lao động để xác định DNNVV, đồng nghĩa với việc tất
cả các DN dù có vốn kinh doanh/doanh số lớn hay nh đều được hưởng các
chính sách ưu đãi của Chính phủ dành cho các DNNVV. Điều đó sẽ không
hạn chế các DN đầu tư vốn lớn kinh doanh trong lúc vẫn muốn hưởng ưu đãi
từ các chính sách dành cho DNNVV. Tương tự như vậy, nếu sử dụng tiêu chí
vốn kinh doanh/doanh số thì các DN sử dụng nhiều lao động cũng vẫn được
hưởng lợi từ các chính sách phát triển DNNVV.
Vì vậy, việc xác định DNNVV cần dựa trên cả hai tiêu chí là doanh số
và số lao động thường xuyên trung bình hàng năm của các DN.
1.1.2 Đặc điểm của DNNVV [27], [57]
Các DNNVV là các DN có quy mô vốn nh và hầu hết hoạt động trong
các ngành thương mại, dịch vụ sử dụng nhiều lao động. Cũng như các loại hình
DN khác, DNNVV có những đặc điểm nhất định trong quá trình hình thành và
phát triển. Có thể nhận thấy DNNVV có một số đặc điểm cơ bản sau:
* Về các điểm mạnh:
- DNNVV dễ khởi sự. Hầu hết các DNNVV chỉ cần một lượng vốn ít, số
lao động không nhiều, diện tích mặt bằng nh với các điều kiện làm việc đơn
giản đã có thể bắt đầu kinh doanh ngay sau khi có ý tưởng kinh doanh. Loại
hình DN này gần như không đòi h i một lượng vốn đầu tư lớn ngay trong giai
đoạn đầu. Việc tạo nguồn vốn kinh doanh thường là một khó khăn lớn đối với
các DN, nhưng do tốc độ quay vòng vốn nhanh nên DNNVV có thể huy động
vốn từ nhiều nguồn không chính thức khác nhau như bạn bè, người thân để
nhanh chóng biến ý tưởng kinh doanh thành hiện thực.
- Tính linh hoạt cao. Vì hoạt động với quy mô nh cho nên hầu hết các
DNNVV đều rất năng động và dễ thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của
môi trường. Trong một số trường hợp các DNNVV còn năng động trong việc
đón đầu những biến động đột ngột của thể chế, chính sách quản lý kinh tế xã
hội, hay các dao động đột biến trên thị trường. Trên góc độ thương mại, nhờ
tính năng động này mà các DNNVV dễ dàng tìm kiếm những thị trường
ngách và gia nhập thị trường này khi thấy việc kinh doanh có thể thu nhiều lợi
nhuận hoặc rút kh i các thị trường này khi công việc kinh doanh trở nên khó
khăn và kém hiệu quả. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các nền kinh tế
đang chuyển đổi hoặc các nền kinh tế đang phát triển.
- Có lợi thế trong việc duy trì và phát triển các ngành nghề truyền thống.
So với các DN lớn thì DNNVV có lợi thế hơn trong việc khai thác, duy trì và
phát triển các ngành nghề truyền thống. Đó là khả năng khai thác và sử dụng
có hiệu quả những nguồn lực đầu vào như lao động, tài nguyên hay vốn tại
chỗ của từng địa phương. Có rất nhiều DNNVV của Việt Nam và thế giới đã
từng bước trưởng thành và lớn mạnh khi khai thác các nguồn lực sẵn có của