Luận Văn Phát triển doanh nghiệp tư nhân ở Trung Quốc và một số gợi ý đối với Việt Nam

1. Sự cần thiết của đề tài
DNTN ở Trung Quốc không những là nhân tố mới có tính quyết định
đối với sự phát triển kinh tế của Trung Quốc mà còn là nhân tố quan trọng
giúp ĐCS và chính phủ Trung Quốc duy trì được vai trò lãnh đạo của
mình, đảm bảo ổn định chính trị xã hội. Trong những năm gần đây, DNTN
đóng góp khoảng 20% vào GDP và khoảng 10% cho tổng thu ngân sách
nhà nước. Một số địa phương của Trung Quốc coi DNTN là lực lượng kinh
tế chủ đạo của mình. Các DNTN còn tạo ra khoảng 60 triệu việc làm, và
cùng với các hộ kinh tế cá thể thì các DNTN trở thành cứu cánh cho chính
phủ Trung Quốc để giải quyết nạn thất nghiệp. Bên cạnh những tập đoàn
nhà nước hùng mạnh, một số DNTN ở Trung Quốc đã có tầm cỡ khu vực
và quốc tế như Delixi, Haier (Hải Nhĩ), TCL hay Huawei (Hoa Vĩ), đã
làm thay đổi hình ảnh về một Trung Quốc nghèo nàn lạc hậu trước đây,
nay trở thành “công xưởng” khổng lồ của thế giới và có sức chi phối lớn
đối với nền kinh tế toàn cầu.
Việc nghiên cứu sự phát triển DNTN của Trung Quốc là cần thiết vì
những lý do sau:
Thứ nhất, Trung Quốc là nước láng giềng, có nhiều điểm tương
đồng với Việt Nam về văn hoá, kinh tế, chính trị. Cải cách kinh tế đều đã
được thực hiện ở hai nước với nhiều đặc điểm giống nhau như: bối cảnh,
nội dung, phương châm và tiến trình cải cách. Mặc dù đã đạt được những
kết quả to lớn nhưng sự phát triển của các DNTN ở Việt Nam nhìn chung
còn chưa tương xứng với tiềm năng của nó. Vì vậy, Việt Nam cần tiếp tục
tham khảo kinh nghiệm phát triển KTTN nói chung và DNTN nói riêng
của các nước khác, đặc biệt là của Trung Quốc. Nghiên cứu DNTN ở
Trung Quốc để có thể rút ra những bài học kinh nghiệm mang tính gợi mở
cho phát triển DNTN ở Việt Nam trong thời gian tới.
2
Thứ hai, cải cách kinh tế ở Trung Quốc đến nay có thể được đánh
giá là thành công. Thành phần KTTN phát triển mạnh bên cạnh thành phần
chủ đạo là KTNN. Khối DNTN Trung Quốc ngày càng lớn mạnh và đóng
vai trò quan trọng đối với nền kinh tế XHCN đặc sắc Trung Quốc. Mặc dù
vậy nhưng Trung Quốc vẫn giữ vững được ổn định về chính trị xã hội,
không giống một số nước trong phe XHCN cũ ở Đông Âu - cải cách kinh
tế đã gây ra bất ổn chính trị, làm sụp độ chế độ XHCN.
Thứ ba, phát triển DNTN ở Trung Quốc sau Cải cách mở cửa diễn ra
trong bối cảnh toàn cầu hoá kinh tế dần trở thành xu thế phổ biến và ngày
càng sâu sắc. Phát triển DNTN là yếu tố vừa giúp Trung Quốc phát triển
kinh tế để thực sự trở thành một phần ngày càng quan trọng của nền kinh tế
thế giới, đồng thời nâng cao vị thế chính trị của nước này trên trường quốc
tế. Chính toàn cầu hoá kinh tế đã tạo môi trường thuận lợi thúc đẩy tiến
trình cải cách nói chung và DNTN phát triển nói riêng. Bên cạnh đó, toàn
cầu hoá cũng đặt ra không ít những vấn đề đối với các DNTN ở các nước
có nền kinh tế chuyển đổi.
2. Tình hình nghiên cứu
Có nhiều công trình nghiên cứu về DNTN ở Trung Quốc ở những
mức độ khác nhau, trong số đó đáng lưu ý tới những nghiên cứu sau:
- Nghiên cứu trực tiếp DNTN Trung Quốc bao gồm: "Thực trạng
của các DNTN ở Trung Quốc, viễn cảnh trong thế kỷ mới" được IFC
thực hiện năm 2001. "Sự phát triển DNTN ở Trung Quốc" do ADB thực
hiện năm 2003. Đối tượng nghiên cứu của công trình này rất hạn chế:
DNTN thành lập mới ở 5 địa phương Bắc Kinh, Nam Hải, Thẩm Dương,
Ôn Châu và Tây An. Vì vậy kết quả nghiên cứu chưa mang tính tổng quát.
“Sự phát triển của DNTN ở Trung Quốc - quá trình phát triển, những
vấn đề đặt ra và giải pháp của Giáo sư Viện Khoa học xã hội Trung Hoa
Yingqiu Liu.
3
- Nghiên cứu khu vực KTTN Trung Quốc bao gồm: "Đánh giá khu
vực tư nhân ở Trung Quốc" do ADB thực hiện tháng 11 năm 2003. "Sự
phát triển KTTN ở Trung Quốc" của các tác giả Kanamori Toshiki và
Zhijun Zhao do ADB xuất bản năm 2004. “Sự chuyển đổi thứ ba của nền
kinh tế Trung Quốc. Sự lớn mạnh của KTTN” của các tác giả Ross
Garnut và Ligang Song do NXB Routledge xuất bản năm 2004. “Khu vực
KTTN Trung Quốc, chính sách, quá trình phát triển và những trở ngại
trước mắt” - của hai tác giả Trung Quốc: Diêu Dương - PGS kinh tế,
Trung tâm nghiên cứu kinh tế thế giới, Đại học Bắc Kinh và Hạ Tiểu Lâm
- nghiên cứu viên của Văn phòng cải cách thể chế Quốc vụ viện Trung
Quốc. Các nghiên cứu này chỉ đề cập đến các DNTN thành lập mới trước
khi Trung Quốc gia nhập WTO cuối năm 2001.
- Nghiên cứu cải cách kinh tế của Trung Quốc bao gồm: “Cải cách
kinh tế ở nước Cộng hoà nhân dân Trung Hoa”, do NXB Khoa học xã
hội phát hành năm 1995 của tác giả Nguyễn Minh Hằng đã nghiên cứu về
lý luận cũng như thực tiễn cải cách kinh tế ở Trung Quốc. “Cải cách
DNNN ở Trung Quốc so với Việt Nam” do NXB Khoa học xã hội phát
hành năm 1997, chủ biên là PGS.TSKH. Võ Đại Lược và GS. Cốc Nguyên
Dương. “Trung Quốc cải cách mở cửa (1978 - 1998) do NXB Khoa học
xã hội phát hành năm 2000, chủ biên là TS. Nguyễn Thế Tăng. “Kinh tế
phi công hữu ở Trung Quốc” là bài viết của tác giả Nguyễn Kim Bảo
trong Tạp chí Nghiên cứu Trung Quốc số 4/2001.
Nhìn chung tất cả các nghiên cứu trên đã nêu được một cách khái
quát quá trình phát triển của KTTN nói chung và DNTN nói riêng ở Trung
Quốc từ năm 1978. Với các mục đích nghiên cứu khác nhau nên tất cả các
công trình trên đều chưa tập trung nghiên cứu sự phát triển của DNTN
Trung Quốc một cách toàn diện theo các con đường hình thành nên chúng,
chưa phân tích một cách sâu sắc các yếu tố quan trọng để tạo ra sự phát
4
triển mạnh mẽ và xem xét trong mối liên hệ với phát triển DNTN ở Việt
Nam. Luận án này thừa kế các kết quả nghiên cứu của các công trình trên
và sẽ giải quyết những vấn đề mà các nghiên cứu này chưa đề cập tới.
3. Mục đích nghiên cứu của luận án
Phát triển DNTN ở Trung Quốc là vấn đề lớn. Luận án không đặt
mục tiêu nghiên cứu đầy đủ, toàn diện về vấn đề này mà chỉ nhằm ba mục
đích sau: Thứ nhất, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn cho sự phát triển
DNTN của Trung Quốc trong thời kỳ cải cách kinh tế từ sau 1978. Thứ
hai, tìm hiểu quá trình hình thành và phát triển của DNTN ở Trung Quốc,
những kết quả đạt được cũng như những vấn đề còn tồn tại của các DN
này. Thứ ba, xem xét một số bài học kinh nghiệm từ quá trình phát triển
DNTN của Trung Quốc và qua đó đóng góp những ý kiến gợi mở cho phát
triển DNTN của Việt Nam.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là các DNTN ở Trung Quốc đại
lục từ sau năm 1978, bao gồm các loại hình như doanh nghiệp tư nhân một
chủ, CT TNHH tư nhân, công ty hợp danh tư nhân, CTCP có cổ đông tư
nhân mà nhà nước không còn giữ quyền kiểm soát.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng đồng bộ các phương pháp nghiên cứu khoa học:
phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, phương pháp thống
kê, phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp so sánh và phương
pháp nghiên cứu kinh tế kết hợp với nghiên cứu chính trị.
6. Đóng góp của luận án
1. Luận án góp phần hệ thống hoá những lý luận chính làm cơ sở cho
việc phát triển DNTN ở Trung Quốc, đặc biệt trong số đó có những lý luận
mới và mang đặc sắc riêng của Trung Quốc.
5
2. Luận án làm rõ hai con đường hình thành và phát triển của DNTN
ở Trung Quốc là: thành lập mới và từ cải cách DNNN. Đây là sự phát triển
từng bước nhằm đảm bảo ổn định kinh tế, chính trị và xã hội. Đặc biệt,
luận án chú trọng đến sự phát triển các DNTN hình thành mới - một trong
những yếu tố rất quan trọng làm cho nền kinh tế của Trung Quốc trở nên
lớn mạnh như ngày nay. Các DNTN hoạt động theo cơ chế thị trường song
vẫn đảm bảo được mục tiêu và định hướng phát triển kinh tế mà ĐCS
Trung Quốc đã vạch ra.
3. Luận án đã đúc rút được những bài học kinh nghiệm thành công
cũng như chưa thực sự thành công về phát triển DNTN của Trung Quốc và
trên cơ sở so sánh với phát triển DNTN ở Việt Nam để gợi mở một số kiến
nghị trong hoạch định chính sách đối với DNTN ở Việt Nam trong giai
đoạn phát triển mới.
7. Kết cấu của luận án
Luận án được kết cấu thành 3 chương. Chương 1: Những cơ sở lý
luận và thực tiễn cho sự phát triển DNTN ở Trung Quốc. Chương 2: Thực
trạng phát triển DNTN ở Trung Quốc từ 1978 đến nay. Chương 3: Những
bài học kinh nghiệm lớn trong phát triển DNTN ở Trung Quốc và một số
gợi mở đối với phát triển DNTN ở Việt Nam.