Tiến Sĩ Phát triển công nghiệp vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ Việt Nam theo hướng bền vững

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NĂM 2014

MỤC LỤC
Trang
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC HÌNH
MỞ ĐẦU 5
TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 10
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT
TRIỂN CÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG BỀN VỮNG 33
1.1. Phát triển công nghiệp và phát triển công nghiệp theo
hướng bền vững 33
1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển công nghiệp theo
hướng bền vững 49
1.3. Kinh nghiệm phát triển công nghiệp theo hướng bền vững
ở một số nước và bài học cho vùng kinh tế trọng điểm Bắc
Bộ Việt Nam 55

Chương 2 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP VÙNG KINH
TẾ TRỌNG ĐIỂM BẮC BỘ THEO HƯỚNG BỀN VỮNG 73
2.1. Khái quát vị trí, vai trò, điều kiện phát triển và cơ chế,
chính sách tác động đến phát triển công nghiệp theo hướng
bền vững của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ 73
2.2. Đánh giá thực trạng phát triển công nghiệp vùng kinh tế
trọng điểm Bắc Bộ theo hướng bền vững 84
2.3. Nguyên nhân của các hạn chế và những vấn đề đặt ra trong
phát triển công nghiệp vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ theo
hướng bền vững 117

Chương 3 QUAN ĐIỂM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU
NHẰM PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP VÙNG KINH TẾ
TRỌNG ĐIỂM BẮC BỘ THEO HƯỚNG BỀN VỮNG 124
3.1. Dự báo bối cảnh quốc tế và trong nước tác động đến phát
triển công nghiệp vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ theo
hướng bền vững 124
3.2. Quan điểm phát triển công nghiệp vùng kinh tế trọng điểm
Bắc Bộ theo hướng bền vững 128
3.3. Giải pháp chủ yếu nhằm phát triển công nghiệp vùng kinh
tế trọng điểm Bắc Bộ Việt Nam theo hướng bền vững 132
KẾT LUẬN 161
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 163
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 164
PHỤ LỤC 174

MỞ ĐẦU
1. Giới thiệu khái quát về công trình nghiên cứu
Công trình“Phát triển công nghiệp vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ
Việt Nam theo hướng bền vững” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập,
do nghiên cứu sinh hoàn thành tại Học viện Chính trị - Bộ Quốc phòng, trên
cơ sở tham khảo hơn 100 công trình, tài liệu có liên quan, dưới sự hướng dẫn
trực tiếp của PGS, TS Phan Huy Đường và PGS, TS Bùi Ngọc Quỵnh cùng
sự tư vấn của nhiều nhà khoa học kinh tế trong nước.
Công trình được kết cấu thành 3 chương, 9 tiết nhằm trả lời ba câu hỏi
nghiên cứu chính: Thứ nhất, thế nào là một nền công nghiệp phát triển theo
hướng bền vững? vấn đề này đã được nghiên cứu, đề cập như thế nào trong và
ngoài nước? Thứ hai, công nghiệp tại vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ Việt
Nam trong những năm qua đã phát triển theo hướng bền vững chưa? những
vấn đề đặt ra cần giải quyết là gì? Thứ ba, cần thực hiện những quan điểm và
giải pháp nào để công nghiệp vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ Việt Nam phát
triển theo hướng bền vững?
2. Lý do lựa chọn đề tài luận án
Phát triển bền vững với ba trụ cột: phát triển kinh tế, giải quyết các vấn
đề xã hội và bảo vệ môi trường là nhu cầu tất yếu và đang là thách thức đối
với mọi quốc gia trong điều kiện toàn cầu hoá, hội nhập quốc tế hiện nay.
Việc lựa chọn con đường, biện pháp và cơ chế, chính sách bảo đảm PTBV
luôn là mối quan tâm hàng đầu của các nước trong quá trình phát triển.
Ở Việt Nam, quan điểm phát triển nhanh và bền vững đã sớm được
Đảng và Nhà nước ta đặt ra với nội dung ngày càng hoàn thiện và đã trở
thành một chủ trương nhất quán trong lãnh đạo, quản lý, điều hành tiến
trình phát triển của đất nước trong hơn một thập kỷ qua. Tại Đại hội Đại
biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng, Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội
2011 - 2020 và Báo cáo Chính trị của Ban chấp hành T.Ư khoá X được Ðại
hội XI thông qua đều rút ra bài học về mục tiêu phải bảo đảm phát triển
bền vững nền kinh tế, đó là đặc biệt coi trọng chất lượng, hiệu quả tăng
trưởng và phát triển bền vững, nâng cao chất lượng và hiệu quả của nền
kinh tế, đồng thời duy trì tỷ lệ tăng trưởng hợp lý. Để thực hiện mục tiêu
PTBV đất nước, ở cấp quốc gia, Chiến lược Phát triển bền vững Việt Nam
giai đoạn 2011 - 2020 đã được Chính phủ ban hành năm 2012. Đây là một
chiến lược khung, bao gồm những định hướng lớn làm cơ sở pháp lý để các
Bộ, ngành, địa phương, các tổ chức và cá nhân có liên quan triển khai thực
hiện, đồng thời thể hiện sự cam kết của Việt Nam với quốc tế. Tuy nhiên, ở
từng lĩnh vực riêng biệt và ở từng địa phương trong đó có các vùng KTTĐ,
vấn đề PTBV cần được xem xét một cách có hệ thống và cụ thể hoá để có
thể triển khai thực hiện, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghiệp - lĩnh vực có
ảnh hưởng quyết định đến sự PTBV của các vùng này.
Với chủ trương tập trung đầu tư phát triển các vùng KTTĐ có ý nghĩa
tạo động lực, lôi kéo các vùng khác cùng phát triển, Đảng và Nhà nước đã
thành lập bốn vùng kinh tế trọng điểm, trong đó có vùng KTTĐ Bắc Bộ.
Vùng KTTĐ Bắc Bộ gồm có 7 tỉnh, thành phố là Hà Nội, Hải Dương, Hưng
Yên, Hải Phòng, Quảng Ninh, Bắc Ninh và Vĩnh Phúc. Đây là vùng có vị trí

quan trọng trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của cả nước. Trong thời
gian gầy đây, vùng KTTĐ Bắc Bộ đã có những chuyển dịch cơ cấu kinh tế
theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá và chủ động hội nhập quốc tế. Nhờ
có những chủ trương, chính sách phát triển công nghiệp đúng đắn nên công
nghiệp trong vùng bước đầu đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Sản xuất
công nghiệp tiếp tục tăng nhanh với GDP gia tăng bình quân 16,2%/năm
trong giai đoạn 2006 - 2010, cao gấp 1,15 lần mức bình quân của cả nước.
Nhìn chung công nghiệp trong vùng đã có một cơ cấu tương đối đầy đủ với sự
có mặt của hầu hết các ngành công nghiệp như chế biến nông lâm sản thực
phẩm, khai thác chế biến khoáng sản, sản xuất vật liệu xây dựng, cơ khí, hoá
chất, sản xuất điện . Tỷ trọng công nghiệp trong GDP của vùng năm 2010 là
45,5% [19], cao hơn mức bình quân chung của cả nước. Những kết quả đạt được
nêu trên là khả quan, nhưng so với tiềm năng, lợi thế và vai trò của vùng KTTĐ
Bắc Bộ thì những kết quả đó chưa đáp ứng được yêu cầu, công nghiệp của vùng
KTTĐ Bắc Bộ vẫn phát triển ở mức khiêm tốn và chưa theo hướng bền vững,
trong đó: tốc độ tăng trưởng cao nhưng không ổn định; giá trị gia tăng thấp, tỷ
suất giá trị gia tăng trên giá trị sản xuất công nghiệp có xu hướng giảm dần; công
nghệ lạc hậu, chậm đổi mới; công nghiệp hỗ trợ trong vùng kém phát triển . Bên
cạnh đó, việc thành lập các khu công nghiệp, cụm công nghiệp tập trung .
đang đặt ra nhiều vấn đề cấp bách về mặt xã hội và môi trường, đe doạ đến sự
phát triển bền vững, ổn định của toàn vùng và đất nước. Những vấn đề này
cần sớm được nghiên cứu và có các giải pháp khắc phục kịp thời, đặc biệt
trong bối cảnh Việt Nam tiếp tục phát triển nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa, đẩy mạnh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước
với mục tiêu cơ bản trở thành nước công nghiệp vào năm 2020.
Trước những vấn đề cấp bách đó, việc nghiên cứu cơ sở lý luận và thực
tiễn, từ đó đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm phát triển công nghiệp vùng
KTTĐ Bắc Bộ Việt Nam theo hướng bền vững có ý nghĩa lý luận và thực tiễn
cấp thiết. Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Phát triển công nghiệp vùng kinh tế
trọng điểm Bắc Bộ Việt Nam theo hướng bền vững” làm luận án tiến sĩ kinh
tế, chuyên ngành kinh tế chính trị.
3. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Luận án được thực hiện nhằm xây dựng cơ sở khoa học cho những giải
pháp phát triển công nghiệp vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ Việt Nam theo
hướng bền vững.