Tiến Sĩ Pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội ở Việt Nam

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NĂM 2015
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Người chưa thành niên phạm tội (NCTNPT) là hiện tượng tồn tại ở tất cả
các nước trên thế giới. Mọi quốc gia đều giải quyết vấn đề NCTNPT theo
những mức độ, cách thức khác nhau tùy thuộc vào điều kiện, tập quán và
pháp luật của mỗi nước. Ở góc độ quyền con người, quyền của NCTNPT
được công nhận là quyền của nhóm xã hội dễ bị tổn thương. Pháp luật về
quyền của NCTNPT là công cụ quan trọng để NCTNPT bảo vệ quyền ngay cả
khi các cơ quan có thẩm quyền xử lý hành vi phạm tội, đồng thời là công cụ
hữu hiệu để ngăn chặn các chủ thể xâm phạm quyền của các đối tượng này
trong quá trình tố tụng.
Xuất phát từ quan điểm luôn coi con người vừa là mục tiêu, vừa là
động lực phát triển xã hội của Đảng Cộng sản Việt Nam nên trong Chiến lược
về xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010 định
hướng 2020 chỉ rõ: “xây dựng và hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền con
người, quyền tự do dân chủ của công dân” [7]. Đối với quyền của NCTNPT,
Đảng và Nhà nước có chính sách pháp luật phù hợp với mức độ hành vi, sự
phát triển về tâm, sinh lý và nhận thức của các đối tượng này, trong đó có
chính sách hình sự đối với NCTNPT.
Hiện nay ở Việt Nam, dưới góc độ lý luận pháp luật về quyền của
NCTNPT đã được nghiên cứu ở khía cạnh này hoặc khía cạnh khác. Tuy
nhiên, chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện, có
hệ thống về vấn đề này để làm nền tảng lý luận cho việc đánh giá thực trạng
pháp luật về quyền của NCTNPT.
Về mặt thực tiễn, từ khi phê chuẩn Công ước quốc tế về quyền trẻ em
(gọi tắt là Công ước quyền trẻ em)vào năm 1990, Đảng và Nhà nước Việt Nam
đã đạt được những thành tựu nhất định, theo hướng nội luật hóa các nguyên tắc
của Công ước quyền trẻ em vào pháp luật và thực tiễn quốc gia. Chính sách pháp
luật của nước ta từ trước tới nay đều hướng đến việc cải tạo NCTNPT thành
những công dân có ích cho xã hội. Hệ thống các văn bản pháp luật về giáo dục,
đối xử và bảo vệ các quyền hợp pháp của NCTNPT được ban hành tạo nên sự
hài hoà hơn với Công ước quyền trẻ em. Các văn bản pháp luật này, cùng với
các biện pháp đã được áp dụng trong thực tiễn góp phần tích cực vào cuộc đấu
tranh chống vi phạm pháp luật ở người chưa thành niên (NCTN), mặt khác tạo ra
cơ sở pháp lý vững chắc bảo vệ quyền của NCTNPT.
Trong thời gian qua, Nhà nước tiếp tục quan tâm ghi nhận các quyền
của NCTNPT trong các văn bản quy phạm pháp luật hình sự, tố tụng hình sự
và các văn bản quy phạm pháp luật khác. Những văn bản quy phạm pháp luật
này là cơ sở pháp lý quan trọng để NCTNPT được hưởng quyền, đồng thời đó
chính là các bảo đảm về mặt pháp lý yêu cầu các chủ thể có thẩm quyền phải
tiến hành nhằm đáp ứng việc hưởng quyền của NCTNPT. Tuy nhiên, do
nhiều nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan, một số quy phạm pháp luật
về quyền của NCTNPT còn bất cập, chưa đầy đủ, chưa đồng bộ, thiếu thống
nhất, chưa phù hợp với thực tiễn cuộc sống, thiếu tính khả thi, lạc hậu, thậm
chí mâu thuẫn. Tất cả những điều này đã và đang làm cho một số trường hợp
NCTNPT không được hưởng quyền, lợi ích chính đáng của mình; bên cạnh
đó cơ chế pháp lý để bảo vệ quyền của các đối tượng này còn chưa phù hợp,
gây khó khăn, cản trở quá trình thực thi pháp luật.
Thực trạng nêu trên đặt ra yêu cầu cấp thiết nghiên cứu hoàn thiện hệ
thống các quy phạm pháp luật về quyền của NCTNPT nhằm nâng cao hiệu
quả ngăn ngừa vi phạm quyền của các đối tượng này, đồng thời đảm bảo
NCTN vẫn được hưởng quyền khi tham gia vào các quan hệ pháp luật với tư
cách là người phạm tội.
Đặc biệt, trong xu thế mở cửa hội nhập sâu với thế giới, Việt Nam đã
ký nhiều điều ước quốc tế về bảo vệ quyền trẻ em trong đó có các quyền của
NCTNPT thì việc nghiên cứu hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT rất
cấp thiết, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn.
Xuất phát từ những lý do trên nghiên cứu sinh đã chọn đề tài: “Pháp



luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội ở Việt Nam” để nghiên
cứu viết luận án tiến sĩ Luật học.
2. Mục đích, nhiệm vụ của luận án
2.1. Mục đích của luận án
Nghiên cứu cơ sở lý luận, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất
các quan điểm, giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về quyền của
NCTNPT ở Việt Nam hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ của luận án
Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, luận án có các nhiệm vụ:
Một là, phân tích tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án
và rút ra những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu;
Hai là, xây dựng các khái niệm: NCTNPT; quyền của NCTNPT; pháp
luật về quyền của NCTNPT; làm rõ đặc điểm, nội dung, vai trò và tiêu chí
đánh giá pháp luật về quyền của NCTNPT; khái quát hóa các quy định pháp
luật của quốc tế và một số quốc gia về quyền của NCTNPT; làm rõ sự tương
thích của pháp luật quốc gia - quốc tế về pháp luật về quyền của NCTNPT;
Ba là, khái quát pháp luật về quyền của NCTNPT từ năm 1945 đến
nay; đánh giá khách quan thực trạng pháp luật về quyền của NCTNPT ở nước
ta trong thời gian qua, nêu lên những thành tựu và hạn chế, từ đó rút ra
nguyên nhân và những bài học kinh nghiệm qua thực tiễn làm cơ sở cho việc
đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về vấn đề này;
Bốn là, trên cơ sở lý luận và thực tiễn, luận án xây dựng một số quan
điểm và đề xuất những giải pháp cơ bản, có tính khả thi, phù hợp với thông lệ
quốc tế nhằm hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT.