Luận Văn Pháp điển hoá pháp luật về ban hành văn bản quy phạm pháp luật

1.Tính cấp thiết của đề tài
Hiến pháp năm 1992 khẳng định Nhà nước quản lý xã hội theo pháp luật
và không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa (Điều 12). Từ đó xác
định mục tiêu xây dựng một hệ thống pháp luật thống nhất, đồng bộ và toàn
diện là yêu cầu cơ bản để tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Văn kiện của
Đảng đã xác định đường lối phát triển của hệ thống pháp luật đến năm 2020, đó
là việc "hoàn thiện pháp luật về quy trình xây dựng, ban hành và công bố văn
bản quy phạm pháp luật thống nhất cho cả trung ương và địa phương". Do đó,
cần phải chấn chỉnh lại hoạt động ban hành văn bản quy phạm pháp luật trên cơ
sở trật tự hoá các quy định pháp luật về ban hành hành văn bản quy phạm pháp
luật của các cơ quan nhà nước. Một trong những giải pháp quan trọng để đạt
được mục tiêu đó là việc tiến hành pháp điển hoá pháp luật về ban hành văn bản
quy phạm pháp luật. Hiện nay, khoa học pháp lý của nhiều nước trên thế giới
đang dành nhiều sự quan tâm để nghiên cứu về quan điểm và cách thức tiến
hành pháp điển hoá pháp luật. ở Việt Nam, quan niệm về pháp điển hoá pháp
luật cũng tồn tại khá nhiều ý kiến khác nhau. Từ thực trạng pháp luật, từ tính
cấp thiết do Đảng và Nhà nước đặt ra, và trên cơ sở nghiên cứu về lý thuyết
pháp điển hoá như là một phương diện hoạt động quan trọng của Nhà nước, tác giả
đã chọn đề tài nghiên cứu: "Pháp điển hoá pháp luật về ban hành văn bản quy phạm
pháp luật" làm luận án tiến sỹ luật học, chuyên ngành Luật Nhà nước.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Cho đến nay đã có một số công trình và hội thảo khoa học nghiên cứu về
hai lĩnh vực mà đề tài luận án hướng tới. Đó là pháp điển hoá pháp luật và hoàn
thiện pháp luật về lĩnh vực ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
Về việc nghiên cứu khoa học về pháp điển hoá đã có những hội thảo: Hội
thảo "Thẩm định văn bản pháp luật, rà soát văn bản, hệ thống hoá và pháp
điển hoá" tại Nhà Pháp luật Việt- Pháp, Hà Nội năm 1999, trong đó có các bài
viết "Hệ thống hoá, pháp điển hoá văn bản pháp luật", "Tổ chức công tác pháp
điển hoá ở Pháp" của Ông Goulard, Thẩm phán Tham Chính Viện của Pháp.
Gần đây, năm 2006, Viện Khoa học Pháp lý tổ chức Hội thảo "Kinh nghiệm so
sánh pháp điển hoá của một số nước trên thế giới", trong đó có các bài viết
"Vài nét về pháp điển hoá ở Việt Nam", Ths Cao Xuân Phong, "Pháp điển hoá
- một số vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn ở Việt Nam", TS Lê Hồng Sơn,
Ths Hoàng Văn ánh, "Kinh nghiệm của các nước đối với vấn đề thu thập, rà
soát và hệ thống hoá luật hiện nay" của Ông John Bentley, Chuyên gia pháp
luật quốc tế - Dự án VIE/98/001, "Quan điểm của Canada về pháp điển hoá, kỹ
thuật và kinh nghiệm" của Ông Bill Neison, Giáo sư danh dự Đại học Luật
Victoria. Các bài viết trong những cuộc hội thảo trên chủ yếu trình bày các
quan điểm và cách thức tiến hành pháp điển hoá ở Việt Nam và một số nước
trên thế giới. Tháng 7 năm 2006, Tạp chí Luật học có đăng bài viết "Mấy vấn
đề lý luận về pháp điển hoá" của GS.TS Lê Minh Tâm, trong đó đã thể hiện
2
những quan điểm sâu sắc của Giáo sư về một số vấn đề tiến hành pháp điển
hoá. Tuy nhiên, các cuộc hội thảo khoa học và những công trình nghiên cứu
trên chưa đề cập đến sự cần thiết và cách thức tiến hành pháp điển hoá pháp
luật một lĩnh vực quan trọng là ban hành văn bản quy phạm pháp luật của các
cơ quan nhà nước.
Về việc nghiên cứu hoàn thiện pháp luật về lĩnh vực ban hành văn bản quy
phạm pháp luật có các đề tài nghiên cứu cấp Bộ như: "Đổi mới và hoàn thiện
quy trình lập pháp của Quốc hội và ban hành pháp lệnh của Uỷ ban thường vụ
Quốc hội" (năm 2001) do ông Vũ Mão làm chủ nhiệm, "Nâng cao chất lượng
của các dự án luật, pháp lệnh qua hoạt động thẩm tra" của PGS.TS Trần Ngọc
Đường, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 3 năm 2003, "Xây dựng luận cứ khoa
học của chiến lược lập pháp ở nước ta" của GS TSKH Đào Trí úc, Tạp chí Nhà
nước và Pháp luật số 1/2000, "Nội dung giám sát, kiểm tra văn bản quy phạm
pháp luật", TS. Hoàng Thị Ngân, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp số 3/ 2003,
"Nâng cao chất lượng hoạt động lập pháp theo định hướng xây dựng Nhà nước
pháp quyền của dân, do dân và vì dân", Luận án Tiến sỹ Luật học (1995) của
TS Lê Văn Hoè, "Hoàn thiện quy trình lập pháp ở Việt Nam hiện nay", Luận
án Tiến sỹ Luật học (2004) của TS. Hoàng Văn Tú. Đặc biệt, cuốn sách chuyên
khảo của Văn phòng Quốc hội "Đổi mới và hoàn thiện quy trình lập pháp của
Quốc hội", (năm 2004) đã nghiên cứu một cách có hệ thống cơ sở lý luận và
thực tiễn của vấn đề đổi mới quy trình lập pháp, nêu rõ những vấn đề hiện đang
tồn tại và đề xuất phương hướng và giải pháp hoàn thiện quy trình lập pháp.
Những công trình nghiên cứu trên mới chỉ đề cập đến việc hoàn thiện quy trình
lập pháp của Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội là chủ yếu. Thời gian gần
đây, các cơ quan nhà nước và các nhà khoa học đã đầu tư nghiên cứu về quy
trình ban hành văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan hành chính nhà
nước, cụ thể có các đề án "Hoàn thiện quy trình xây dựng, ban hành văn bản
quy phạm pháp luật của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ", "Đổi mới quy trình
soạn thảo, ban hành văn bản quy phạmp pháp luật của Bộ trưởng, Thủ trưởng
cơ quan ngang Bộ" thuộc Chương trình đổi mới công tác xây dựng, ban hành và
nâng cao chất lượng văn bản quy phạm pháp luật đã được Thủ tướng Chính phủ
phê duyệt tại QĐ số 909/QĐ-TTg ngày 14/8/2003, bài viết "Công bố và xác
định thời điểm hiệu lực của các văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng
nhân dân và Uỷ ban nhân dân", Nông Quốc Bình, Tạp chí Nghiên cứu Lập
pháp số 10/2004, "Vấn đề thẩm định, kiểm tra dự án, dự thảo văn bản quy
phạm pháp luật trước khi trình Chính phủ", Phạm Tuấn Khải, Tạp chí Dân chủ
và Pháp luật số 11/2002. Đặc biệt cuốn sách "Những nội dung cơ bản của Luật
ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân
dân" của Vụ Công tác lập pháp (năm 2005) đã đề cập đến thẩm quyền về hình
thức, nội dung và quy trình ban hành các văn bản quy phạm pháp luật của Hội
đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân. Về lĩnh vực ban hành văn bản quy phạm
3
pháp luật hiện nay vẫn chưa có một công trình khoa học nghiên cứu toàn diện
quá trình ban hành văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan nhà nước từ
trung ương đến địa phương.
Nhìn chung, những công trình khoa học trên đã đề cập đến một trong
những vấn đề mà đề tài luận án hướng tới như hoàn thiện pháp luật về ban hành
văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan nhà nước hoặc nghiên cứu về lý thuyết
pháp điển hoá pháp luật, nhưng chưa có một công trình nào nghiên cứu việc
pháp điển hoá pháp luật về lĩnh vực ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Luận án có mục đích là nghiên cứu pháp điển hoá pháp luật với cách tiếp
cận là phương diện hoạt động của cơ quan nhà nước; về pháp luật ban hành văn
bản quy phạm pháp luật; về quan điểm, yêu cầu và các giai đoạn tiến hành pháp
điển hoá pháp luật về lĩnh vực ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Từ đó,
luận án nghiên cứu về hoạt động pháp điển hoá pháp luật ở Việt Nam từ năm
1945 đến nay. Trên cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động pháp điển hoá pháp
luật về ban hành văn bản quy phạm pháp luật, luận án xây dựng mô hình một
đạo luật về ban hành văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan nhà nước nhằm
mục đích trật tự hoá pháp luật trong lĩnh vực này ở cấp độ cao, tạo ra những
điều kiện tốt nhất cho việc nghiên cứu và áp dụng pháp luật về ban hành văn
bản quy phạm pháp luật.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Luận án nghiên cứu về pháp điển hoá pháp luật về ban hành văn bản quy
phạm pháp luật và thực tiễn pháp điển hoá về lĩnh vực này. Đặc biệt luận án tập
trung xây dựng một mô hình pháp điển hoá với phương pháp xây dựng một đạo
luật chung để điều chỉnh toàn diện và thống nhất về lĩnh vực ban hành văn bản
quy phạm pháp luật của cơ quan nhà nước.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Trên cơ sở lập trường xuất phát và quan điểm tiếp cận của triết học Mác
Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, các nguyên tắc cơ
bản của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, các quan điểm
của Đảng về Nhà nước và pháp luật trong thời kỳ đổi mới, luận án sử dụng các
phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp phân tích, tổng hợp các thông tin,
tư liệu liên quan đến nội dung nghiên cứu như các quan niệm, kinh nghiệm tiến
hành về pháp điển hoá pháp luật của các nước trên thế giới, thu thập các dữ liệu
về việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan nhà nước.
Phương pháp so sánh luật giữa các giai đoạn lịch sử của Việt Nam từ năm 1945
đến nay, so sánh giữa pháp luật trong nước và pháp luật của nhiều nước trên thế
giới để xác định cách thức pháp điển hoá pháp luật về lĩnh vực ban hành văn
bản quy phạm pháp luật. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn thông qua kết quả
thống kê, khảo sát, rà soát trong hoạt động ban hành văn bản quy phạm pháp
luật của cơ quan nhà nước.
6. Đóng góp mới của Luận án
4
Một là, trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu khoa học trong và ngoài nước,
luận án xây dựng khái niệm về pháp điển hoá pháp luật về ban hành văn bản
quy phạm pháp luật. Đặc biệt, luận án đã đưa ra các yêu cầu của pháp điển hoá
pháp luật về ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Đây là căn cứ quan trọng
để đánh giá hoạt động pháp điển hoá trong lĩnh vực này. Ngoài ra, trong quá
trình nghiên cứu về pháp điển hoá là một phương diện hoạt động quan trọng
của cơ quan nhà nước có thẩm quyền (Quốc hội), luận án đã làm rõ sự khác
nhau giữa hoạt động pháp điển hoá với hoạt động xây dựng pháp luật, giữa hoạt
động pháp điển hoá với hoạt động chỉnh lý. Những điểm mới này có ý nghĩa là
cơ sở lý luận cho việc tiến hành hoạt động pháp điển hoá trong lĩnh vực ban
hành văn bản quy phạm pháp luật.
Hai là, trên cơ sở thực tiễn ban hành văn bản quy phạm pháp luật của các
cơ quan nhà nước ở Việt Nam từ năm 1945 đến nay, luận án đã phân tích và
đánh giá hoạt động này với các tiêu chí về pháp điển hoá pháp luật về ban hành
văn bản quy phạm pháp luật. Từ đó đi đến nhận định về những tồn tại và bất
cập của pháp luật hiện hành về ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
Ba là, luận án đã xác định được nhu cầu tăng cường và quan điểm pháp
điển hoá pháp luật về ban hành văn bản quy phạm pháp luật, trong đó kiến nghị
giải pháp cơ bản là xây dựng một mô hình đạo luật chung điều chỉnh toàn diện
và thống nhất về lĩnh vực ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Luận án còn kiến
nghị giải pháp sửa đổi một số quy định trong các Luật về tổ chức bộ máy Nhà nước
để đảm bảo tính đồng bộ và thống nhất của hệ thống pháp luật Việt Nam.
7. ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Kết quả nghiên cứu của luận án bổ sung thêm lý luận về pháp điển hoá
pháp luật, cụ thể là việc đưa ra cách thức tiến hành pháp điển hoá pháp luật về
ban hành văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam. Luận án có thể dùng làm tài
liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy về pháp luật trong các trường
đại học, là tài liệu tham khảo cho các cơ quan nhà nước, các chuyên gia làm
công tác xây dựng pháp luật.
8. Kết cấu của luận án
Luận án được kết cấu ngoài phần mở đầu, mục lục, kết luận, danh mục tài
liệu tham khảo, phần nội dung được chia làm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận của việc pháp điển hoá pháp luật về ban hành văn bản
quy phạm pháp luật
Chương 2: Hoạt động pháp điển hoá pháp luật về ban hành văn bản quy phạm
pháp luật ở Việt Nam từ năm 1945 đến nay
Chương 3: Quan điểm, giải pháp pháp điển hoá pháp luật về ban hành văn bản
quy phạm pháp luật