Tiến Sĩ Phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
NĂM 2013


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 1
CHƯƠNG 1 . 7
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI. 7
1.1. Nội dung cơ bản của các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp đến Đề tài 7
1.1.1. Luận án tiến sĩ luật học . 7
1.1.2. Các công trình khác 9
1.2. Đánh giá kết quả của các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp đến Đề tài 11
1.2.1. Khái niệm và các hình thức khiếu kiện hành chính 11
1.2.2. Đa dạng hoá các phương thức giải quyết tranh chấp hành chính 14
1.2.3. Thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính 16
1.2.4. Thẩm quyền xét xử hành chính 18
1.2.5. Thụ lí khiếu nại hành chính 21
1.2.6. Thụ lí vụ án hành chính 22

CHƯƠNG 2 . 24
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA PHÂN ĐỊNH THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI
HÀNH CHÍNH VÀ THẨM QUYỀN XÉT XỬ HÀNH CHÍNH . 24
2.1. Khiếu kiện hành chính và sự đa dạng về thẩm quyền giải quyết tranh chấp hành chính 24
2.1.1. Khiếu kiện hành chính 24
2.1.2. Sự đa dạng về thẩm quyền giải quyết tranh chấp hành chính 38
2.2. Quan niệm về phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền
xét xử hành chính 52
2.2.1. Nội dung của phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và
thẩm quyền xét xử hành chính 54
2.2.2. Căn cứ phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm
quyền xét xử hành chính . 61

CHƯƠNG 3 . 71
THỰC TRẠNG PHÂN ĐỊNH THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH
CHÍNH VÀ THẨM QUYỀN XÉT XỬ HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 71
3.1. Các tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét
xử hành chính theo pháp luật hiện hành ở Việt Nam 71
3.1.1. Các tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính . 71
3.1.2. Các tranh chấp thuộc thẩm quyền xét xử hành chính 86
3.2. Thụ lí tranh chấp hành chính theo pháp luật hiện hành ở Việt Nam .98
3.2.1. Thụ lí khiếu nại hành chính theo pháp luật hiện hành ở Việt Nam 98
3.2.2. Thụ lí vụ án hành chính theo pháp luật hiện hành ở Việt Nam .111

CHƯƠNG 4 127
QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP PHÂN ĐỊNH THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI
HÀNH CHÍNH VÀ THẨM QUYỀN XÉT XỬ HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM 127
4.1. Quan điểm phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét
xử hành chính ở Việt Nam 127
4.2. Giải pháp phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền
xét xử hành chính ở Việt Nam 130
4.2.1. Về phương diện cơ sở pháp lí 130
4.2.2. Về phương diện tổ chức thực hiện pháp luật 157

KẾT LUẬN 164
CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CỦA NGHIÊN CỨU SINH CÓ LIÊN
QUAN ĐẾN NỘI DUNG ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 166
TÀI LIỆU THAM KHẢO .167

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận định: "Đồng bào có oan ức, có thắc
mắc mới khiếu nại, ta giải quyết tốt các khiếu nại, đồng bào thấy Đảng và Chính
phủ quan tâm lo lắng đến họ, do đó mối quan hệ quần chúng nhân dân với Đảng và
Chính phủ được củng cố tốt hơn" [46, tr. 81].
Ngay từ những tháng đầu tiên thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hoà,
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Sắc lệnh số 64/SL ngày 23/11/1945 thành lập Ban
Thanh tra đặc biệt, đặt nền tảng pháp lí đầu tiên cho công tác giải quyết tranh chấp
hành chính nói chung và phương thức giải quyết khiếu nại hành chính nói riêng
trong thời kỳ xây dựng Nhà nước kiểu mới ở Việt Nam. Theo Điều 2 của Sắc lệnh
này, Ban Thanh tra đặc biệt có toàn quyền: nhận các đơn khiếu nại của nhân dân;
điều tra, hỏi chứng, xem xét các tài liệu giấy tờ của các Uỷ ban nhân dân hoặc các
cơ quan của Chính phủ cần thiết cho công việc giám sát; đình chức, bắt giam bất
cứ nhân viên nào trong Uỷ ban nhân dân hay của Chính phủ đã phạm lỗi trước khi
mang ra Hội đồng Chính phủ hay Toà án đặc biệt xét xử; tịch biên hoặc niêm
phong những tang vật và dùng mọi cách điều tra để lập một hồ sơ mang một phạm
nhân ra Toà án đặc biệt và có quyền đề nghị lên Chính phủ những điều cần sửa đổi
trong các cơ quan.
Để đáp ứng yêu cầu dân chủ hoá mọi mặt của đời sống xã hội, xây dựng Nhà
nước pháp quyền, phát triển nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế ở Việt Nam,
từ ngày 01/07/1996, phương thức xét xử hành chính (giải quyết tranh chấp hành
chính tại Toà án nhân dân) đã được thiết lập và vận hành song song với phương
thức giải quyết khiếu nại hành chính nhằm khắc phục tình trạng nền hành chính
quốc gia độc quyền trong giải quyết các tranh chấp hành chính và từng bước bảo
đảm quyền lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp hành chính của cá nhân, tổ
chức có quyền, lợi ích hợp pháp bị xâm phạm bởi việc thực thi quyền hành pháp.
Vận hành song song phương thức giải quyết khiếu nại hành chính và phương
thức xét xử hành chính ở Việt Nam không chỉ là chủ trương đúng đắn của Đảng,
Nhà nước mà còn phù hợp với nguyện vọng chính đáng của nhân dân và phù hợp
với xu hướng đa dạng hoá các phương thức giải quyết tranh chấp hành chính ở các
nước trên thế giới. Tuy vậy, để phát huy hiệu lực và hiệu quả của cơ chế có nhiều
phương thức giải quyết tranh chấp hành chính thì việc phân định hợp lí thẩm quyền
giữa các phương thức này là nhu cầu tất yếu và có tính quyết định.
2
Thực tiễn xây dựng và tổ chức thực hiện pháp luật về giải quyết tranh chấp
hành chính trong những năm vừa qua ở Việt Nam cho thấy chế định pháp luật về
thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và chế định pháp luật về thẩm quyền
xét xử hành chính đã liên tục được hoàn thiện cả về nội dung và phương pháp quy
định. Tuy vậy, tình trạng né tránh, đùn đẩy trách nhiệm giải quyết tranh chấp hành
chính giữa phương thức giải quyết khiếu nại hành chính và phương thức xét xử
hành chính vẫn xảy ra phổ biến trong thực tế; tình trạng mất cân đối về số lượng
tranh chấp hành chính được giải quyết và chất lượng của việc giải quyết chúng giữa
hai phương thức này chưa được khắc phục làm hạn chế quyền lựa chọn phương
thức giải quyết tranh chấp hành chính của cá nhân, tổ chức. Từ đó, các quyền, lợi
ích hợp pháp bị xâm phạm bởi việc thực thi quyền hành pháp không được bảo vệ
kịp thời và triệt để; gây tâm lí bức xúc và làm giảm lòng tin của nhân dân đối với cơ
chế giải quyết tranh chấp hành chính. Nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế này
là việc phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử
hành chính theo quy định của pháp luật hiện hành ở Việt Nam chưa thực sự hợp lí.
Mặt khác, tuy thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét
xử hành chính ở Việt Nam đã và đang giành được sự quan tâm đáng kể của giới
nghiên cứu khoa học pháp lí, song hai loại thẩm quyền này lại chủ yếu được nghiên
cứu một cách biệt lập với nhau. Do đó, chưa có công trình nào ở cấp độ luận án tiến
sĩ hay nghiên cứu tập trung, toàn diện, có hệ thống về phân định hai loại thẩm
quyền này ở Việt Nam. Hơn nữa, kết quả nghiên cứu của các công trình trước đây
có nhiều nội dung đã lạc hậu so với những thay đổi gần đây về quan điểm lập pháp,
thực tiễn quy định và tổ chức thực hiện pháp luật về thẩm quyền giải quyết khiếu
nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính; đưa ra nhiều quan điểm khác
nhau, thậm chí là trái ngược nhau về một số nội dung của phân định thẩm quyền
giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam.
Từ những lí do nêu trên mà việc chọn và nghiên cứu đề tài "Phân định thẩm
quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt
Nam" là cần thiết để đáp ứng yêu cầu về lí luận và thực tiễn được đặt ra ở Việt Nam
hiện nay.

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề tài
Đối tượng nghiên cứu của đề tài Phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại
hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam gồm:
Thứ nhất, những quan điểm lập pháp, nội dung và phương pháp quy định của
pháp luật hiện hành liên quan đến vấn đề phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại
hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam, có sự đối chiếu cần thiết
với một số quốc gia khác.
Thứ hai, thực tiễn tổ chức thực hiện pháp luật về phân định thẩm quyền giải
quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính trong những năm gần
đây ở Việt Nam.
Thứ ba, tâm lí của nhân dân và các đánh giá khoa học đối với hiệu quả, phạm
vi, cách thức xác định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền
xét xử hành chính ở Việt Nam.
Đề tài được nghiên cứu theo những phương diện chủ yếu sau:
Thứ nhất, khái niệm và các hình thức khiếu kiện hành chính.
Thứ hai, khái niệm thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm
quyền xét xử hành chính.
Thứ ba, khái niệm, nội dung, căn cứ phân định thẩm quyền giải quyết khiếu
nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính.
Thứ tư, các tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và
thẩm quyền xét xử hành chính theo quy định của pháp luật hiện hành ở Việt Nam.
Thứ năm, thụ lí khiếu nại hành chính và thụ lí vụ án hành chính theo quy định
của pháp luật hiện hành ở Việt Nam.

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
Mục tiêu nghiên cứu của Đề tài là xác định cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn về
phương diện xây dựng pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật cho việc phân định
thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính nhằm
bảo đảm tối đa quyền lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp hành chính của
người khiếu kiện; phát huy tối đa những ưu điểm, hạn chế tối thiểu những nhược
điểm của từng phương thức; tăng cường mối tương quan thống nhất giữa thẩm
quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính; nâng cao
hiệu quả của cơ chế giải quyết tranh chấp hành chính ở Việt Nam.