Tiểu Luận Những thuận lợi và khó khăn trong quan hệ Việt Nam với liên minh châu Âu

1. Sự ra đời của liên minh châu Âu và các nước tiến tới nhất thể hóa toàn diện
Hiện nay, chúng ta chỉ biết đến với một liên minh châu Âu hùng mạnh với trên 50 năm tuổi, nhưng trong số chúng ta không mấy ai biết rằng từ thới Saclơ đại đế thuộc đế chế La Mã (thế kỷ thứ VII sau công nguyên), ý tưởng về một châu Âu thống nhất đã được hình thành. Tuy nhiên trong một thời gian dài, ý đồ thống nhất châu Âu chỉ thuộc về một số nhà chính trị, quân sự có nhiều tham vọng và một bộ phận nhà tri thức có tư tưởng cấp tiến; còn đại bộ phận châu Âu vẫn còn thờ ơ, và thậm chí không còn ý tưởng gì cho điều đó, mặc dù châu Âu đã mang sẵn trong mình các yếu tố thống nhất.
Đến năm 1923, Bá tước người Áo- Condanhve Kalagi đã sáng lập ra phong trào liên Âu nhằm thiết lập hợp chủng quốc châu Âu để làm đối trọng với hợp chủng quốc hoa kỳ; và vào năm 1929 ngoại trưởng Pháp lúc bấy giờ là Aristide Briand cũng đưa ra đề án thành lập liên minh châu Âu, nhưng đều không thành. Phải đến sau thế chiến thứ 2, những ý tưởng thống nhất châu Âu mới thành hiện thực.
Đại chiến thế giới thứ 2 kết thúc đã làm đảo lộn trật tự thế giới nói chung và trật tự châu Âu nói riêng . Trật tự thế giới Yalta với hai cực là siêu cường là Hòa kỳ và Liên Xô trở thành lực lượng mới khống chế toàn cầu. Cùng với sự thay đổi đó châu Âu cũng bị chia thành hai khu vực: Đông Âu đi theo con đường xã hội chủ nghĩa còn Tây Âu đi theo con đường tư bản chủ nghĩa. Và trong khi Liên Xô với vai trò thành trì của phong trào công sản quốc tế, dẫn dắt nửa kia của châu Âu, có vị thế ngày càng rộng lớn, thì Hoa kỳ nhờ chiến tranh mà phát triển vượt bậc cả về kinh tế lẫn quân sự, còn Tây Âu phải đối mặt với sự suy yếu toàn diện và nguy cơ tụt hậu. Cho dù thắng trận hay bại trận thì nền kinh tế các nước Tây Âu đều rơi vào tình trạng kiêt quệ. Còn về quân sự thì cả hai phía đồng minh và phát xít không tránh khỏi những tổn thất nặng nề. Nguy cơ mất vai trò trung tâm thế giới của Tây Âu đã trở thành hiện thực.
Hơn nữa, người châu Âu nhận thấy rằng để loại trừ tận gốc mầm mống của hai cuộc đại chiến thế giới đã gây không biết bao nhiêu tổn thất cho châu Âu, cần phải tước bỏ quyền độc lập sản xuất và tiêu thụ sản phẩm của hai ngành kinh tế quan trọng nhất của châu Âu lúc bấy giờ là Than và Thép, chủ yếu nằm trong tay Pháp và Đức, hai quốc gia luôn có những căng thẳng chình trị- mối hiểm họa tiềm tàng của hòa bình châu Âu. Chính trị trong bối cảnh đó, nhu cầu hợp tác và liên kết chặt chẽ, toàn diện của các nước Tây Âu trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Chỉ bằng con đường hợp tác hòa bình, các nước Tây Âu mới giải quyết hết những khó khăn chồng chất sau chiến tranh, phát triển nội lực và tăng thế cạnh tranh bên ngoài. Chưa bao giờ các quốc gia Tây Âu lại có ý thức rõ ràng và
Cáp bách một vấn đề cộng đồng chung đến như vậy. Và một yêu cầu tất yếu, hết sức cấp thiết đặt ra là phải thành lập một tổ chức quyền lực siêu quốc gia có sứ mệnh điêu hành các hoạt động hợp tác giữa các quốc gia sao cho hiệu quả. Đòi hỏi khách quan đó đã trở thành nguồn gốc của sự liên kết các quốc gia Tây Âu- mở ra trang mới trong lịch sử phát triển Tây Âu nói riêng cũng như cả châu Âu nói chung.
Mốc lịch sử đánh dấu sự hình thành EU là bản tuyên bố Schuman của bộ trưởng ngoại giao Pháp Robert Schuman vào ngày 09/05/1990 với đè nghị đặt toàn bộ nền sản xuất gang thép của công hòa liên bang Đứcvà Pháp dưới một cơ quan quyền lực chung, trong một tổ chức mở cửa để các nước châu Âu khác cùng tham gia. Sau đó, hiệp ước thành lập cộng đồng gang thép châu Âu (ECSC), một tổ chức tiền than của châu Âu ngày nay được ký kết. Từ đó đến nay, sự liên kết của các quốc gia châu Âu đã không ngừng phát triển cả về chiêu rộng cũng như chiều sâu với đỉnh cao là liêm minh châu Âu như chúng ta thấy ngày nay và cả trong tương lai sẽ đạt tới một cấp độ liên kết cao hơn. Nhìn lại hơn 50 năm hình thành và phát triển của liên minh châu Âu, có thể thây quá trình này gắn với các hiệp ước chủ yếu sau đây ( từ năm 1952 đến nay).
- Hiệp ước Paris thành lập cộng đồng than- thép châu Âu (ECSC) được ký ngày 18/04/1951 với sự tham gia của 6 nước: Pháp, Đức. Italia, Bỉ, Hà Lan và Luxembourg, nhằm thống nhất việc sản xuất và phân phối hai sản phẩm chính là thép và than trên toàn lãnh thổ châu Âu. Hiệp ước này đã chứa ý đồ của các nhà sáng lập ECSC là gây dựng nền tảng cho việc nhất thể hóa kinh tế châu Âu
- Hiệp ước Rome thành lập cộng đồng năng lượng nguyên tử châu Âu (EURATOM) và cộng đồng kinh tế châu Âu (EEC) được ký ngày 25/03/1957 với sự nhất trí của 6 nước thành viên ECSC. Mục đích thành lập EURATOM là thống nhất quản lý ngành năng lượng nguyên tử của 6 nước thành viên; trong khi đó EEC ra đời nhằm đáp ứng nha cầu tăng cường liên kết kinh tế giữa 6 nước này, tạo ra một sức mạnh tổng hợp dưới hình thưc một thị trường chung mà lao động hàng hóa được tự do di chuyển như một thị trường nội địa. Hiệp ước Rome là kết quả những thành tựu đáng khích lệ về kinh tế và chính trị mà ECSC đã đạt được. Và có thể nói, hiệp ước này đã mở ra một hướng liên kết giữa các nước châu AAuddanhf giá sự ra đời của một liên minh kinh tế thưc sự cộng đồng kinh tế châu Âu.
- Hiệp ước thành lập công đồng châu Âu (EC) được ký ngày 08/04/1995 giữa các nước của 3 nước cộng đồng này dưới tên gọi: cộng đồng châu Âu. Đây là văn bản thể hiên mức độ nhất thể hóa nền kinh tế cao giữa các quốc gia này thể hiện thành lập một thi trường thống nhất; trong đó ngoài việc hàng hóa, lao động và việc vốn đầu tư, được tự do di chuyển và hang rào thuế quan và thuế quan cũng được gỡ bỏ, hệ thống thuế quan và chính sách thương mại chung thành lập, một số chính sách đối với các lĩnh vực kinh tế khác cũng được thống nhất nhằm tăng cường sức cạnh tranh với các khối kinh tế bên ngoài nhằm tiến tới một liên minh chặt chẽ về chính trị.
- Hiệp ước Maastricht thành lập liên minh châu Âu được ký ngày 07/02/1992 tại Maastricht- Hà Lan, với sự nhất trí hoàn toàn của các nguyên thủ quốc gia các nước thành viên ( lúc này số thành viên của EC là 12 nước: Pháp,Đức, Bỉ, Ha Lan, Luxembourg, Anh, Đan Mạch, Ailen, Hy Lap, Italia, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha) nhằm thành lập một không gian châu Âu thống nhất về kinh tế, chính trị, an ninh, quốc phòng và các chính sách xã hội. Như vậy, EU đã bổ sung các nội dung liên kêt mới mà các tổ chức tiền thân của nó chưa có, để đạt được các mục tiêu hoàn thiện hơn như: duy trì bảo vệ hòa bình và thịnh vượng, thiết lập nền tảng phát triển, tiến tới hợp nhất về kinh tế vì lợi ịch chung của các dân tộc châu Âu thong qua việc tạo một khuc vực kinh tế rộng lớn, một khu vực thị trường tự do, thống nhất, tạo điều kiện cho việc thống nhất chính trị và hài hòa về xã hội trong liên minh. Với mục tiêu như vậy, EU đã thực sự bước vào một thời kỳ mới, tồn tại như một thực thể thống nhất, hay nói đúng hơn là đóng vai trò như một đại quốc gia ở châu Âu, ngôi nhà chung của châu Âu.
- Hiệp ước Amsterdam được ký kết vào ngày 02/10/1997 bởi các nguyên thủ quốc gia của 15 nước thành viên ( năm 1995 EU đã kết nạp them 3 thành viên nữa là: Thụy Điển, Phần Lan, Áo). Hiệp ước này được hình thành trên cơ sở sữa đổi hiệp ước Maastricht nhằm đưa những cố gắng của EU trong việc xây dựng một liên minh kinh tế- tiền tệ (EMU) trở thành hiện thực. hiệp ước này đã tạo cơ sỏ pháp lý để đồng EU đồng tiền chung của các nước châu Âu chính thức ra đời với tư cách đày đủ của một đồng tiền thưc thụ và đi vào hoạt động từ ngày 01/01/1999 trong phạm vi 11 nước (EU-11): Đức. Pháp, Ailen, Bỉ, Bồ Đào Nha, Hà Lan, Italia, Luxembourg, Phần Lan. Theo kế hoạch đã được định trước, đúng ngày 01/01/2002 đồng tiền EU bằng giấy và bằng kim loại chính thức được lưu hành song song với các đồng tiền bản tệ và bắt đàu giai đoạn đổi tiền. Và kể từ ngày 01/07/2002 , các đồng bản tệ của 11 nước thuộc EU- 11 đã chính thức kết thúc lịch sử tồn tại của mình vĩnh viễn rút khỏi lưu thông, chính thức nhường chỗ hoàn toàn cho đồng EU đang là đồng tiền chung, duy nhất lưu hành trong tất cả các quan hệ kinh tế- xã hội những nước thành viên, một ngôi nhà chung châu Âu đã được hình thành.
- Hiệp ước Nice (07/11- 12/2000) được tập trung vào các vấn đề cái cách thể chế để đón nhận cấc thành viên mới gồm các vấn đề:
+ Cải cách thể chế: đổi mới thành phần ủy ban châu Âu (ủy ban châu Âu sẽ có không quá 27 ủy viên, trong đó mỗi nước sẽ có một ủy viên, được chỉ định theo nguyên tắc luân phiên, sẽ thực hiện từ năm 2005. Chủ tịch ủy ban sẽ được trao thêm một số quyền mới, đặc biệt trong lĩnh vực ngoại thương và trong lĩnh vực ECsex được biểu quyết theo nguyên tắc đa số đủ thẩm quyền; phân định số phiếu bầu trong Hôi đồng Bộ trưởng, cụ thể: Pháp, Đức, Anh, Italia có cùng số phiếu bầu là 29, Tây Ban Nha có số phiếu bầu là 27 phiếu, Hà Lan có số phiếu bầu là 13 phiếu, Bỉ có số phiếu bầu là 12 phiếu, và các nước còn lại sec có tú 3- 7 phiếu. Tổng số phiếu bầu sẽ là 345 khi số thành viên EU là 25 nước nguyên tắc bỏ phiếu theo đa số đủ thẩm quyền: hiện đang áp dụng cho 80% quyết định, 20% vấn đề còn lại các nước vẫn giữ nguyên quyền phủ quyết của mình, đặc biệt đối với những vấn đề nhạy cảm, động chạm đến lợi ích quốc gia).
+ Tăng cường vai trò của nghị viện châu Âu, số nghế nhiều nhất là 99 (tăng 12 so với cũ). Pháp, Anh, Italia chỉ còn 74 ( giảm 13 so với số cũ). Tổng số nghị sĩ tương lai sẽ là 738.
+ Về chính trị an ninh và quốc phòng: EU thành lập lực lượng phản ứng nhanh (RRF) từ năm 2003, bao gồm 60000 quân và 100 tầu chiến và 400 máy bay trong thời gian 60 ngày. RRF sẽ có cơ cấu điều hành thường trực gồm ủy ban quân sự và bộ tham mưu đặt dưới sự chỉ huy trực tiếp của EU.
Như vậy, từ ECSC đến EU hiện nay là cả một quá trình phát triển phức tạp với các hình thực liên kết kinh tế quốc tế được phát triển chặt chẽ, toàn diện và hoàn toàn mới về vật chất. Và cho đến nay, sau nhiều nỗ lực thiết thực EU, tiến trình hóa châu Âu đã đạt được các kết quả rất khả quan trên nhiều lĩnh vực.
+ Về an ninh: EU lấy NATO và liên minh phòng thủ Tây Âu (WCU) làm hai trụ cột chính. Tuy nhiên EU đang cố tạo cho mình một cánh tay quân sự bên cạnh cánh tay kinh tế với bản sắc riêng của mình, hạn chế sự lệ thuộc vào Hoa Kỳ.
+ Về chính trị: đang diễn ra quá trình chính trị hóa các nhân tố kinh tế, an ninh, nghĩa là kết hợp các phương tiện kinh tế và quân sự nhằm đạt được mục tiêu kinh tế. Trong nội khối đã và đang diễn ra quá trình hợp nhất và thống nhất các đường biên giới quốc gia nhằm tăng cường quyền lực và quản lý chung. Còn đối với bên ngoài, EU đang đẩy mạnh hợp tác quốc tế và khu vực bằng các hiệp định song phương và đa phương.
+ Về kinh tế: GDP của EU năm 1988 đạt 8.482 tỷ USD, được xem là lớn nhất thế giới ( NAFTA: 8.150 tỷ USD, ASEAN: 845 tỷ USD), năm 200 đạt 9004 tỷ USD, năm 2001 đạt 9.315 tỷ USD, với mức tăng trưởng bình quân hang năm 1995- 2000 gần 2,2. Đây là khu vực kinh tế đạt trình độ cao về kỹ thuật, công nghệ, thiết bị, máy móc, đặc biệt là về cơ khí, năng lượng, nguyên tử, dầu khí, hóa chất, dệt may, điện tử, công nghiệp vũ trụ và vũ khí.
+ Về thương mại: EU là trung tâm thương mại lớn thứ hai sau Hoa Kỳ, với doanh số 1.527,5 tỷ USD năm 1997, trong đó 50% là buôn bán giữa các thành viên, năm 2002 giá trị xuất khẩu hành hóa của EU đạt 2.441,2 tỷ USD, trong đó xuất khẩu hàng hóa nội khối đạt 1.502,2 tỷ USD, xuất khẩu hàng hóa ngoại khối đạt 939 tỷ USD. Về nhập khẩu hàng hóa: năm 2002, EU đạt 2.437 tỷ USD, trong đó nhập khẩu khối nội đạt 1.506 tỷ USD và ngoại khối đạt 931 tỷ USD. Như vậy, thương mại của EU phần lớn phát triển mạnh trong nội bộ khối nhờ khối tác động của chính sách nhất thể hóa kinh tế khu vực. Ngày 01/05/2004, EU có 25 nước thành viên sau khi kết nạp them 10 quốc gia mới, với việc mở rộng lần thứ 5 này. EU trở thành một khối kinh tế thị trường lớn nhất thế giới, với kim ngạch xuất khẩu hàng hóa dịch vụ chiếm khoảng 21,9% kim ngạch nhập khẩu của tập đoàn thế giới.
2. Cơ cấu tổ chức và nguyên tắc hoạt động của liên minh châu Âu
Nhằm thực hiện mục tiêu chung đã được đề ra trong các hiệp ước, EU đã xây dựng cho mình một hệ thống thể chế siêu quốc gia để điều hành, giám sát quá trình liên kết của các quốc gia thành viên. Hệ thống thể chế này bao gồm 5 cơ quan chính sau:
- Hội đồng châu Âu: bao gồm những người đứng đầu nhà nước, chính phủ các nước thành viên và chủ tịch ủy ban châu Âu. Hội đồng châu Âu có nhiệm vụ xác định những định hướng lớn của EU và đóng vai trò như mọi diễn đàn chính trị.
- ỦY ban châu Âu: là cơ quan hành pháp của EU, gồm 20 ủy viên được ủy nhiệm dựa trên cơ sở sự thỏa thuận của các nước thành viên và phải được quốc hội châu Âu tán thành. Ủy ban châu Âu đè xuất lên hội đồng bộ trưởng các biện pháp phát triển chính sách chung và theo dõi việc tôn trong các hiệp ước.
- Nghị viên châu Âu: là cơ quan lập pháp của EU, bao gồm 626 nghị sĩ của các nước thành viên và được chia ra thành 18 ủy ban. Nghị viên châu Âu có chức năng thông qua ngân sách, kiểm tra, giám sát việc thực hiện các chính sách của EU, cùng hôi đòng châu Âu quyết định trong một số lĩnh vực. Nghị viên cũng có quyền bãi miễn ủy viên ủy viên ban châu Âu.
- Tòa án châu Âu: trụ sở đặt tại Luxembourg, gồm 15 thẩm phán và 9 trạng sự do chính phủ thỏa thuận bổ nhiệm. Tòa án có vai trò độc lập, có quyền bác bỏ những quy định của các tổ chức của ủy ban châu Âu, văn phòng chính phủ của các nước nếu bị coi là không phù hợp với luật của EU.
- Tòa kiểm toán châu Âu: có chức năng kiểm tra các khoản tài chính của EU để đảm bảo tính hợp pháp của các khoản thu chi, đồng thời phối hợp với các cơ quan thể chế khác của EU để thực hiện các hoạt động có liên quan đến tài chính của mình.
- Ủy ban kinh tế và xã hội: là cơ quan đại diện cho lợi ích của các nhóm người trong xã hội, có nhiệm vụ tư vấn, hỗ trợ cho hội đồng bộ trưởng và ủy ban châu Âu.
- Ủy ban về khu vực: có chức năng tư vấn cho các cơ quan thể chế của EU về các vấn đề liên quan tới lợi ích của các đơn vị địa phương và khu vực.
- Ngân hàng đầu tư châu Âu: đảm bảo trách nhiệm cấp phát tín dụng cho các tổ chức nhà nước, các doanh nghiệp và các nước thành viên trên cơ sở nguồn vốn của các nước thành viên đóng góp hoặc vốn vay quốc tế.
3. Tình hình phát triển của liên minh châu Âu