Báo Cáo Những hướng đi mới trong phát triển nông nghiệp nông thôn ở một số nước

I. Sản nghiệp hoá nông nghiệp, phát triển doanh nghiệp đầu rồng hướng đi mới của nông nghiệp, nông thôn Trung Quốc

Kể từ thập kỷ 70, nông nghiệp nông thôn Trung Quốc đã trải qua 3 giai đoạn phát triển quan trọng. Trong từng giai đoạn, khu vực nông nghiệp, nông thôn Trung Quốc phải đối mặt với những thách đố to lớn, song cũng chính trong những thời điểm như vậy, những quyết sách mang tính đột phá đã kịp thời tháo gỡ khó khăn, tạo nên những động lực và mở ra những cơ hội mới cho sự phát triển:

ã Cuối thập kỷ 70: nông nghiệp nông thôn Trung Quốc gặp khó khăn trầm trọng, sản xuất trì trệ, nông dân không có động lực sản xuất, Trung Quốc có nguy cơ rơi vào tình trạng mất an toàn lương thực. Giải thể công xã nhân dân và thực hiện cơ chế khoán đã tạo động lực cho nông dân đầu tư, tăng sản lượng, giúp Trung Quốc không những tự túc về lương thực mà còn có dư để xuất khẩu.
ã Thập kỷ 80: nông thôn của Trung Quốc phải đối mặt với áp lực về thu nhập thấp, thiếu việc làm và dòng di cư từ nông thôn ra thành thị. ở thời điểm này sự phát triển của các Doanh nghiệp Hương trấn (DNHT) đã giải quyết được bài toán tưởng chừng như không có lời giải, giúp tăng thu nhập và tạo công ăn việc làm cho khu vực nông thôn, thực hiện thành công chủ trương "ly nông bất ly hương".
ã Kể từ cuối thập kỷ 90: Những thách thức của nông nghiệp Trung Quốc trong giai đoạn mới về dư thừa nông sản khi tiến lên sản xuất hàng hoá, công nghiệp chế biến yếu kém khiến sản phẩm không bán được, thu nhập thấp, Tình hình mới đòi hỏi Trung Quốc phải có những quyết sách và động lực mới để tháo gỡ bế tắc, đẩy mạnh kinh tế nông thôn phát triển, tiếp tục đưa công cuộc cải cách đi lên. Chính trong tình hình này những hướng đi mới đã xuất hiện mà khởi điểm là mô hình sản nghiệp hoá với mũi nhọn là phát triển Doanh nghiệp đầu rồng (DNĐR).


1. Sản nghiệp hoá nông nghiệp, phát triển Doanh nghiệp đầu rồng (DNĐR) trong chiến lược chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp Trung Quốc

Từ cuối thập kỷ 70, công cuộc cải cách kinh tế và mở cửa do Đặng Tiểu Bình khởi xướng đã đem lại mức tăng trưởng kinh tế kỷ lục cho kinh tế Trung Quốc. Giai đoạn 1978-97, tốc độ tăng trưởng GDP của Trung Quốc đạt mức kỷ lục 9,8%/năm, trong khi tốc độ tăng trưởng GDP thế giới chỉ có 3,7%/năm . Năm 2000, GDP Trung Quốc đạt trên 1000 tỷ USD, đưa nền kinh tế nước này vươn lên đứng hàng thứ 7 trên thế giới.
Trong khu vực nông nghiệp và nông thôn, một số chính sách cải cách như giải thể công xã nhân dân, xác lập vai trò của nông hộ, tự do hoá một số thị trường nông sản đã tạo động lực cho nông dân tăng đầu tư, nâng cao sản lượng. Các chính sách cải cách thành công đã đem lại những thành tựu to lớn trong sản xuất nông nghiệp của Trung Quốc. Giai đoạn 1983-2000, GDP nông nghiệp của Trung Quốc tăng hơn 7,1 lần, đạt 178 tỷ USD. Trong giai đoạn 1978-1997, sản xuất lương thực tăng bình quân 2,6%/năm, cao hơn mức tăng dân số 1,5%/năm khiến bình quân lương thực đầu người tăng từ mức 306kg/người năm 1957 lên 402kg/người năm 1997; sản lượng bông tăng 4%/năm; dầu ăn tăng 7,8%/năm; thịt tăng 8,6%/ năm, thủy sản tăng 11,4%/năm. Hiện nay, Trung Quốc đứng đầu thế giới về sản lượng một số nông sản chủ yếu như: lương thực, thịt, bông, lạc, hạt có dầu, hoa quả đứng thứ 3 thế giới về sản lượng rau, đậu, mía Nhờ sản xuất phát triển, mức tiêu dùng bình quân thịt, trứng, sữa của người Trung Quốc đã đạt hoặc vượt chỉ tiêu trung bình thế giới.

Bảng 1: Một số chỉ tiêu nông nghiệp, nông thôn của Trung Quốc

1970-78 1979-84 1985-95 1996-2000
Tăng trưởng nông nghiệp (%/năm)
Cơ cấu nông nghiệp trong GDP (%)
Dân số nông thôn (%)
Lao động trong nông nghiệp (%) 2,7
40
83
81 7,1
30
81
69 4
27
72
60 0,7
16
70
47
Nguồn: Huang J. 1999, ADB. 2001. USDA. 2001.

Tuy nhiên, kể từ thập kỷ 90, khu vực nông nghiệp và nông thôn của Trung Quốc phải đối mặt với những thách thức to lớn như hiện tượng cơ cấu cung cầu bất cân đối, hàng nông sản chất lượng thấp, chế biến thấp, dư thừa, ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của hàng hoá và thu nhập của nông dân. Để đối đầu với những thách thức của hội nhập WTO, trong những năm gần đây, Chính phủ Trung Quốc đã tập trung chỉ đạo chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp trên phạm vi toàn quốc. Trung Quốc xác định:

"Chuyển dịch cơ cấu là quá trình dựa vào khoa học kỹ thuật để phát triển nông nghiệp cả về chiều rộng và chiều sâu, hướng nông nghiệp phát triển theo nhu cầu của thị trường, đây là quá trình xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế nông thôn mới, và là phương hướng chủ đạo phát triển của kinh tế nông thôn hiện tại và tương lai."

"Mục đích chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp là nâng cao toàn diện chất lượng nông sản, nâng cao hiệu quả của sản xuất nông nghiệp thông qua các biện pháp như phát huy lợi thế vùng nông nghiệp, sản nghiệp hoá nông nghiệp, tăng cường khoa học công nghệ, tăng cường công tác thị trường ."

So với lần chuyển đổi cơ cấu trước, chuyển đổi cơ cấu lần này được coi là “lần chuyển đổi sâu rộng và có tính chiến lược quan trọng”.