Tiến Sĩ Những giải pháp kinh tế chủ yếu nhằm phát triển kinh tế trang trại ở thừa thiên huế

Luận án tiến sĩ
Đề tài: NHỮNG GIẢI PHÁP KINH TẾ CHỦ YẾU NHẰM PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở THỪA THIÊN HUẾ

MỤC LỤC Trang
Lời cam ñoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục iii
Bảng các chữviết tắt v
Danh mục các bảng, sơ ñồ, biểu ñồ vi
MỞ ðẦU .1
1. Ý nghĩa của ñềtài nghiên cứu .1
2. Mục tiêu nghiên cứu 3
3. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu .4
3.1. ðối tượng nghiên cứu .4
3.2. Phạm vi nghiên cứu 4
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ðỀLÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ
PHÁT TRIỂN KINH TẾTRANG TRẠI .5
1.1. Lý luận vềkinh tếtrang trại 5
1.1.1. Trang trại và kinh tếtrang trại .5
1.1.2. Vai trò và vịtrí của kinh tếtrang trại 10
1.1.3. ðặc trưng của kinh tếtrang trại 11
1.1.4. Tiêu chí nhận dạng trang trại 13
1.1.5. Phát triển kinh tếtrang trại 16
1.1.6. Kinh tếtrang trại - một hình thức kinh tếphù hợp trong
nền kinh tếthịtrường 19
1.1.7. Thịtrường ñối với hoạt ñộng sản xuất kinh doanh của trang trại 21
1.1.8. Các yếu tố ảnh hưởng khác ñến phát triển kinh tếtrang trại .32
1.2. Tình hình phát triển trang trại trên thếgiới và Việt Nam .35
1.2.1. Tình hình phát triển trang trại trên thếgiới .35
1.2.2. Tình hình phát triển trang trại ởViệt Nam 39
1.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu vềkinh tếtrang trại 47
CHƯƠNG 2: ðẶC ðIỂM ðỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 51
2.1. ðặc ñiểm tựnhiên, kinh tế- xã hội của tỉnh Thừa Thiên Huế .51
iii
5
2.2. Phương pháp nghiên cứu 57
2.3. Hệthống chỉtiêu nghiên cứu 67
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾTRANG TRẠI Ở
THỪA THIÊN HUẾ 69
3.1. Tình hình chung vềtrang trại của tỉnh Thừa Thiên Huế 69
3.1.1. Các loại hình trang trại 69
3.1.2. Tình hình phân bốcác loại hình trang trại 70
3.1.3. Tình hình phát triển kinh tếtrang trại của tỉnh 74
3.2. Thực trạng phát triển kinh tếtrang trại qua khảo sát 79
3.2.1. Tình hình phân bốcác trang trại ñiều tra .79
3.2.2. ðánh giá thực trạng phát triển kinh tếtrang trại 82
3.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới kinh tếtrang trại 103
3.3.1. Thịtrường - nhân tốcó tính quyết ñịnh ñến phát triển kinh tếtrang trại 103
3.3.2. Phân tích ảnh hưởng của các nhân tốnội tại ñến kết quảkinh doanh
của trang trại bằng hàm sản xuất Cobb-Douglas .114
CHƯƠNG 4: ðỊNH HƯỚNG VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP KINH TẾCHỦYẾU 118
4.1. ðịnh hướng .118
4.1.1. Quan ñiểm vềphát triển kinh tếtrang trại ởThừa Thiên Huế 118
4.1.2. Căn cứ ñềra ñịnh hướng .118
4.1.3. Phương hướng, mục tiêu phát triển kinh tếtrang trại 120
4.2. Những giải pháp kinh tếchủyếu phát triển kinh tếtrang trại ở
Thừa Thiên Huế 122
4.2.1. Các giải pháp chung .1252
4.2.2. Các giải pháp phát triển kinh tếtrang trại theo vùng sinh thái 138
4.2.3. Các giải pháp ñối với từng loại trang trại 139
KẾT LUẬN 162
TÀI LIỆU THAM KHẢO .166
PHỤLỤC . 171
iv
6
BẢNG CÁC CHỮVIẾT TẮT
BVTV Bảo vệthực vật
CCSX Cơcấu sản xuất
CHN Cây hàng năm
CLN Cây lâu năm
CLNg Cây lâm nghiệp
CN Chăn nuôi
CNTB Chủnghĩa tưbản
CSCB Cơsởchếbiến
CSHT Cơsởhạtầng
ðVT ðơn vịtính
GDP Tổng sản phẩm quốc nội
KDTH Kinh doanh tổng hợp
KHKT Khoa học kỹthuật
LðLao ñộng
LN Lâm nghiệp
NN Nông nghiệp
NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
NQ Nghịquyết
NTTS Nuôi trồng thuỷsản
NXB Nhà xuất bản
SH Sởhữu
SL Sốlượng
SXKD Sản xuất kinh doanh
TLSX Tưliệu sản xuất
VAC Vườn ao chuồng
VACR Vườn ao chuồng rừng
XK Xuất khẩu
v
7
Bảng Tên bảng Trang
2.1. Tình hình ñất ñai của tỉnh Thừa Thiên Huếnăm 2003 54
2.2. Tốc ñộtăng trưởng và cơcấu GDP của Tỉnh thời kỳ1995 – 2002 .56
2.3. Tổng giá trịsản xuất và cơcấu nông nghiệp thời kỳ1995 – 2002 57
2.4. Qui mô cơcấu mẫu ñiều tra .60
2.5. Qui mô cơcấu mẫu ñiều tra theo vùng sinh thái. 61
3.1. Tình hình trang trại của Tỉnh giai ñoạn 2000 – 2004 .70
3.2. Các loại hình trang trại của Tỉnh phân theo ñịa dưhành chính năm 2004 71
3.3. Các loại hình trang trại của Tỉnh phân theo vùng sinh thái năm 2004 73
3.4. Một sốchỉtiêu kinh tếcơbản của trang trại trồng trọt 74
3.5. Một sốchỉtiêu kinh tếcơbản của các trang trại chăn nuôi .75
3.6. Một sốchỉtiêu kinh tếcơbản của các trang trại lâm nghiệp .75
3.7. Một sốchỉtiêu kinh tếcơbản của các trang trại nuôi trồng thủy sản 76
3.8. Trình ñộchuyên môn của chủtrang trại và lao ñộng của các trang trại .77
3.9. Một sốchỉtiêu phát triển kinh tếtrang trại giai ñoạn 2000 – 2004 .78
3.10. Các loại hình trang trại ñiều tra phân theo ñịa dưhành chính .79
3.11. Các loại hình trang traị ñiều tra phân theo vùng sinh thái .81
3.12. Tình hình sửdụng lao ñộng của các loại trang trại ñiều tra 83
3.13. Phân loại trang trại ñiều tra theo qui mô lao ñộng . 84
3.14. Tình hình sửdụng ñất ñai của các trang trại ñiều tra 85
3.15. Phân loại trang trại ñiều tra theo qui mô diện tích 86
3.16 Tình hình vốn kinh doanh của các loại trang trại ñiều tra .87
3.17. Phân loại trang trại ñiều tra theo vốn kinh doanh 88
3.18. Tổng thu theo nguồn thu tính bình quân cho một trang trại ñiều tra .89
3.19. Tổng thu của các trang trại ñiều tra qua 3 năm 90
3.20. Phân loại trang trại ñiều tra theo tổng thu 92
3.21. Thu nhập của các loại trang trại ñiều tra 93
3.22. Tình hình sản xuất hàng hoá của các trang trại ñiều tra .95
vi
8
3.23. Tình hình tiêu thụsản phẩm của các trang trại ñiều tra .98
3.24. Tỷlệsản phẩm tiêu thụtrên các thịtrường của các trang trại ñiều tra 99
3.25. Hiệu quảsản xuất kinh doanh của các trang trại ñiều tra 100
3.26. Mức ñộrủi ro ñối với các trang trại ñiều tra 101
3.27. Tỷlệtrang trại phân theo khảnăng tiếp cận thịtrường .103
3.28. Tỷlệvật tưvà dịch vụ ñược các trang trại mua phân theo nguồn .105
3.29. Tỷlệtrang trại ñiều tra phân theo cơhội lựa chọn giá yếu tố ñầu vào 106
3.30. Mức ñộsửdụng các biện pháp kỹthuật của các trang trại ñiều tra .107
3.31. Tỷlệtrang trại phân theo lý do sửdụng các biện pháp kỹthuật .108
3.32. Tỷlệtrang trại phân theo mức ñộtiếp cận thông tin thịtrường 109
3.33. Tỷlệsản phẩm của trang trại phân theo phương thức bán 110
3.34. Tỷlệtrang trại phân theo sựlựa chọn phương thức bán sản phẩm .111
3.35. Biên thịtrường vềmột sốnông sản chủyếu .111
3.36. Kết quảphỏng vấn chủtrang trại vềmột sốyếu tốthịtrường 112
3.37. Tình hình chấp nhận rủi ro và bịrủi ro của các trang trại 123
4.1. Dựkiến một sốchỉtiêu phát triển kinh tếtrang trại của Tỉnh ñến 2010 122
4.2. Một sốchỉtiêu qui hoạch ñất nông nghiệp của Tỉnh ñến năm 2010 125
4.3. Qui hoạch phát triển một sốcây trồng chính của Tỉnh ñến năm 2010 .126
4.4. Dựkiến diện tích và sốlượng trang trại ñến năm 2010 .127
4.5. Dựkiến vốn vay của các loại trang trại ñến năm 2010 .129
4.6. Phương án tập huấn nâng cao trình ñộcho các chủtrang trại .133
4.7. Dựkiến một sốchỉtiêu phát triển trang trại cây hàng năm 143
4.8. Dựkiến một sốchỉtiêu phát triển kinh tếtrang trại cây lâu năm .146
4.9. Dựkiến một sốchỉtiêu phát triển kinh tếtrang trại cây lâm nghiệp .149
4.10. Dựkiến một sốchỉtiêu phát triển kinh tếtrang trại chăn nuôi 151
4.11. Dựkiến một sốchỉtiêu phát triển kinh tếtrang trại nuôi trồng thuỷsản 155
4.12. Dựkiến một sốchỉtiêu phát triển kinh tếtrang trại KDTH 160
vii
9
Sơ ñồTên sơ ñồTrang
1.1. Các quan hệkinh tếtrong quá trình hoạt ñộng SXKD của trang trại 7
1.2. Mối quan hệba mặt cơbản của trang trại 8
1.3. Tính hệthống của kinh tếtrang trại 9
1.4. Ba yếu tốcơbản hình thành và phát triển kinh tếtrang trại 23
1.5. Tác ñộng của yếu tốchính sách ñến kinh tếtrang trại .24
1.6. Quá trình phát triển của kinh tếnông hộthành kinh tếtrang trại 24
1.7. Kinh tếthịtrường tác ñộng ñến kinh tếtrang trại 25
1.8. Mối quan hệgiữa kinh tếtrang trại và kinh tếthịtrường 26
1.9. Mối quan hệgiữa kinh tếtrang trại và thịtrường nông nghiệp .27
1.10. Hành vi của chủtrang trại khi tiếp cận thịtrường yếu tố ñầu vào .27
1.11. Hành vi của chủtrang trại khi tiếp cận thịtrường sản phẩm ñầu ra 28
1.12. Ảnh hưởng của thịtrường ñến hành vi sản xuất của chủtrang trại .30
4.1. Cây giải pháp lựa chọn 124
4.2. Các giải pháp thịtrường thúc ñẩy phát triển kinh tếtrang trại 132
4.3. Mô hình liên kết giữa các trang trại và các loại công ty 134
4.4. Mô hình liên hiệp các trang trại theo lãnh thổ . 135
4.5. Mô hình liên liên kết các trang trại theo ngành 136
4.6. Cây giải pháp phát triển kinh tếtrang trại ởThừa Thiên Huế .140
4.7. Cây giải pháp phát triển trang trại cây hàng năm .142
4.8. Cây giải pháp phát triển trang trại cây lâu năm .145
4.9. Cây giải pháp phát triển trang trại lâm nghiệp .148
4.10. Cây giải pháp phát triển trang trại chăn nuôi .150
4.11. Cây giải pháp phát triển trang trại nuôi trồng thủy sản 154
4.12. Cây giải pháp phát triển trang trại kinh doanh tổng hợp 158
4.13. Giải pháp phát triển mô hình trang trại kinh doanh tổng hợp 159
Bản ñồhình thểhành chính tỉnh Thừa Thiên Huế. 52
viii
10
Biểu ñồTên biểu ñồTrang
3.1. Cơcấu các loại hình kinh tếtrang trại của Tỉnh năm 2004 .70
3.2. Tình hình phân bốtrang trại theo ñịa dưhành chính năm 2004 .72
3.3. Tình hình phân bốtrang trại theo vùng năm 2004 .73
3.4. Tổng thu của các trang trại qua ba năm .91
3.5. Thu nhập của các trang trại qua ba năm .94
3.6. Tỷsuất hàng hóa của các trang trại năm 2004 .96
3.7. Tỷsuất hàng hóa của các trang trại qua ba năm 97
3.8. Tình hình chếbiến sản phẩm của các trang trại ñiều tra . 99
.
ix
1
MỞ ðẦU
1. Ý nghĩa của ñềtài nghiên cứu
Quá trình chuyển ñổi từsản xuất tựcung tựcấp sang sản xuất hàng hóa là xu
hướng phát triển tất yếu của kinh tếnông hộ. Theo xu hướng này, một sốhộnông
dân phát triển kinh tếthành công, tích lũy ñược vốn liếng, thuê mướn thêm lao
ñộng, mạnh dạn ứng dụng các thành tựu khoa học kỹthuật vào sản xuất kinh doanh,
họtrởnên ngày càng có ưu thếhơn vềnăng lực, kết quảvà hiệu quảsản xuất so với
các hộkhác. Sựphát triển kinh tếnông hộsẽdẫn tới xu hướng phân hóa vềquy mô
và trình ñộsản xuất và kết quảlàm xuất hiện loại hình kinh tếtrang trại.
Trang trại là hình thức doanh nghiệp nhỏtrực tiếp sản xuất ra nông sản phẩm, là
ñối tượng ñểphát triển nền nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa. Kinh tế
trang trại là bước phát triển cao có tính quy luật của kinh tếnông hộ, là mô hình sản
xuất ñã có từrất lâu, mang tính chất phổbiến và không ngừng phát triển cho ñến
ngày nay. Trang trại là một loại hình sản xuất nông nghiệp khá phổbiến và ñang
ñóng vai trò quan trọng trong phát triển nông nghiệp ởhầu hết các quốc gia trên thế
giới.
Hình thức kinh tếtrang trại bước ñầu ñã, ñang hình thành và phát triển ởViệt
Nam. Kinh tếtrang trại ñang từng bước chứng tỏsức mạnh của mình trong quá
trình phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa thích ứng với cơ
chếthịtrường. Mặc dù còn mới mẻnhưng kinh tếtrang trại ñã thểhiện là một hình
thức tổchức sản xuất kinh doanh nông nghiệp có nhiều ưu thếvà phù hợp với ñiều
kiện kinh tế- xã hội ởnước ta hiện nay. Thực tiễn ñã khẳng ñịnh tác dụng nhiều
mặt của kinh tếtrang trại trong việc góp phần khai thác có hiệu quảcác nguồn lực,
tạo ra khối lượng nông sản hàng hóa ngày càng nhiều, góp phần giải quyết các vấn
ñềkinh tế- xã hội, môi sinh, môi trường của các ñịa phương và cảnước. Trong quá
trình phát triển của mình, trang trại tạo ra những khảnăng to lớn trong việc áp dụng
tiến bộkhoa học kỹthuật, tăng năng suất lao ñộng, nâng cao tỷsuất hàng hóa, từ ñó
2
có sự ñóng góp quan trọng vào thu nhập quốc dân, giải quyết việc làm cho hàng
triệu người ởcác vùng nông thôn.
Kinh tếtrang trại ñã ñược Nghịquyết lần thứ4 BCH TW ðảng (khóa VIII) và
Nghịquyết số06 (ngày 10/11/1998) của BộChính trịkhẳng ñịnh và khuyến khích
phát triển. Ngày 2/2/2000 Chính phủcũng ñã ban hành Nghịquyết 03/2000/NQ-CP
vềkinh tếtrang trại nhằm nêu bật vai trò và ñềra các chính sách thúc ñẩy loại hình
kinh tếnày phát triển.
Mặc dù ñược Nhà nước khuyến khích phát triển nhưng kinh tếtrang trại ởViệt
Nam vẫn phát triển chậm cảvềsốlượng, quy mô trang trại, cảvềnăng suất, chất
lượng hiệu quảkinh tế . Những vấn ñềvềtích tụ ñất ñai, ñầu tưvốn, sửdụng lao
ñộng, trình ñộquản lý của chủtrang trại, khảnăng ứng dụng tiến bộkhoa học kỹ
thuật, thịtrường tiêu thụsản phẩm và chính sách quy hoạch của Nhà nước, của
vùng . ñang là những vấn ñề ñặt ra ñối với sựphát triển kinh tếtrang trại ởViệt
Nam.
Thừa Thiên Huếlà một tỉnh ởmiền Trung với ñịa hình chủyếu là núi non, gò
ñồi, ñầm phá. Trong những năm gần ñây, nông nghiệp của tỉnh nói chung có sự
khởi sắc, trong ñó kinh tếtrang trại ñã và ñang từng bước khẳng ñịnh vai trò vịtrí
của mình.
Mặc dù mới phát triển nhưng kinh tếtrang trại ñã tựkhẳng ñịnh là một phần
quan trọng trong nền kinh tếcủa tỉnh, là bước ñột phá thúc ñẩy quá trình công
nghiệp hóa, hiện ñại hóa nông nghiệp, nông thôn, là con ñường phát triển mang tính
bền vững, giúp người nông dân thoát khỏi ñói nghèo và lạc hậu.
Tuy vậy trong những năm qua, kinh tếtrang trại ởThừa Thiên Huếphát triển
chưa tương xứng với tiềm năng của ñịa phương. Bên cạnh một sốtrang trại ñã và
ñang hoạt ñộng sản xuất kinh doanh có hiệu quả, còn một bộphận lớn các trang trại
còn lúng túng trong việc tổchức sản xuất, áp dụng khoa học kỹthuật, ñịnh hướng
ñầu tưcho sản xuất kinh doanh, tìm kiếm thịtrường . Có thểnói kinh tếtrang trại ở
Thừa Thiên Huếvẫn chưa phát huy ñược tiềm năng của nó.
3
Những vấn ñề ñặt ra trong quá trình phát triển kinh tếtrang trại ởThừa Thiên
Huếcần phải ñược quan tâm nghiên cứu là:
1. Thực trạng phát triển kinh tếtrang trại vềsốlượng, quy mô, các loại hình
nhưthếnào?
2. Năng lực sản xuất kinh doanh của các trang trại, sựkết hợp giữa sản xuất với
chếbiến và tiêu thụsản phẩm, chất lượng sản phẩm, khảnăng cạnh tranh của
các trang trại ñang cần ñược quan tâm giải quyết nhưthếnào?
3. Làm thếnào ñểsản xuất kinh doanh của trang trại có hiệu quả, tăng thu nhập
và tích luỹcho các trang trại?
4. Làm thếnào ñểnâng cao năng lực tiếp cận thịtrường cho các trang trại trong
ñiều kiện kinh tếthịtrường với nhiều cơhội và thách thức?
5. Những ñiều kiện kinh tếvà pháp lý cho sựtồn tại và phát triển kinh tếtrang
trại ởThừa Thiên Huếcòn tồn tại những vướng mắc gi?
ðểgóp phần nghiên cứu, ñánh giá ñúng ñắn vềkinh tếtrang trại ởtỉnh Thừa
Thiên Huếtrong giai ñoạn hiện nay, từ ñó ñềxuất các giải pháp cho sựphát triển
trong thời gian tới, chúng tôi chọn vấn ñề “Những giải pháp kinh tếchủyếu
nhằm phát triển kinh tếtrang trại ởtỉnh Thừa Thiên Huế” làm ñềtài nghiên
cứu luận án tiến sỹnhằm góp phần thúc ñẩy sựphát triển kinh tếtrang trại của tỉnh.
2. Mục tiêu nghiên cứu
ã Mục tiêu chung
Trên cơsở ñánh giá thực trạng phát triển kinh tếtrang trại, tìm kiếm những giải
pháp kinh tếchủyếu thúc ñẩy phát triển tốt hơn nữa kinh tếtrang trại của tỉnh Thừa
Thiên Huế, góp phần tăng thu nhập và tạo việc làm cho lao ñộng trong nông thôn.
ã Mục tiêu cụthể
- Góp phần hệthống hóa và vận dụng những vấn ñềlý luận cơbản vềphát triển
kinh tếtrang trại trong ñiều kiện Việt Nam, bổsung lý luận phát triển kinh tếtrang
trại trong ñiều kiện kinh tếthịtrường.
4
- Phân tích ñánh giá thực trạng vềkinh tếtrang trại ởThừa Thiên Huế, từ ñó tìm
ra những mặt thành công và những vấn ñềcòn vướng mắc, ñồng thời chỉra những
nguyên nhân ảnh hưởng ñến sựphát triển của kinh tếtrang trại của tỉnh.
- ðưa ra phuơng hướng và giải pháp kinh tếchủyếu nhằm thúc ñẩy quá trình phát
triển kinh tếtrang trại ởThừa Thiên Huếphù hợp với yêu cầu thi trường.
3. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. ðối tượng nghiên cứu
ðềtài tập trung nghiên cứu các vấn ñềkinh tếtrong phát triển kinh tếtrang trại
(trong ñó nêu rõ các khía cạnh vềbản chất, ñặc ñiểm, hình thái, các mối quan hệ
kinh tếphát sinh và những nhân tố ảnh hưởng ñến phát triển kinh tếtrang trại) với
ñối tượng nghiên cứu là các trang trại ởThừa Thiên Huế.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
ã Vềnội dung
Nghiên cứu kinh tếtrang trại tập trung vào các nội dung sau:
- Qui mô, cơcấu, trình ñộvà kết quảsản xuất kinh doanh của trang trại cũng
nhưkhảnăng tiếp cận thịtrường và tiêu thụsản phẩm của các trang trại, từ ñó nêu
rõ năng lực sản xuất kinh doanh của các loại trang trại ởThừa Thiên Huế.
- Các nhân tố ảnh hưởng ñến sựphát triển kinh tếtrang trại ởThừa Thiên Huế.
- Các giải pháp kinh tếchủyếu như(các giải pháp vềruộng ñất, vềkinh doanh,
vềthịtrường, vềhỗtrợ ñầu tưphát triển, quy hoạch sửdụng ñất ñai, xây dựng kết
cấu hạtầng .) cho phát triển kinh tếtrang trại ởThừa Thiên Huế.
ã Vềthời gian
ðềtài tập trung nghiên cứu sựphát triển kinh tếtrang trại của tỉnh Thừa Thiên
Huếtrong khoảng thời gian từnăm 2000 ñến năm 2004 và xu hướng phát triển của
nó trong thời gian tới. Sốliệu ñiều tra khảo sát năm 2004.
ã Vềkhông gian
ðềtài nghiên cứu trên phạm vi toàn tỉnh Thừa Thiên Huế, trong ñó bao gồm các
vùng sinh thái khác nhau (trung du miền núi, ñồng bằng và ñầm phá, ven biển)
5
CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ðỀLÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
VỀPHÁT TRIỂN KINH TẾTRANG TRẠI
1.1. Lý luận vềkinh tếtrang trại
1.1.1. Trang trại và kinh tếtrang trại
Trang trại là loại hình cơsởsản xuất nông nghiệp của các hộgia ñình nông dân,
hình thành và phát triển chủyếu trong ñiều kiện kinh tếthịtrường khi phương thức
sản xuất tưbản thay thếphương thức sản xuất phong kiến. Một sốtác giảkhi
nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển kinh tếtrang trại trên thếgiới cho
rằng, các trang trại ñược hình thành từcơsởcủa các hộtiểu nông sau khi từbỏsản
xuất tựcung tựcấp khép kín, vươn lên sản xuất hàng hóa ñáp ứng nhu cầu thị
trường trong ñiều kiện cạnh tranh [2],[62].
Trang trại vẫn còn là một vấn ñềmới và khó nên nhận thức vềkhái niệm này
còn có nhiều mặt chưa thống nhất. Tuy nhiên, phần lớn các học giả ñều thống nhất
quan ñiểm cho rằng, trang trại là một loại hình tổchức sản xuất cơsởtrong nông,
lâm, thủy sản có mục ñích chính là sản xuất hàng hóa, có tưliệu sản xuất thuộc
quyền sởhữu hoặc quyền sửdụng của một chủ ñộc lập, sản xuất ñược tiến hành trên
quy mô ruộng ñất và các yếu tốsản xuất tiến bộvà trình ñộkỹthuật cao, hoạt ñộng
tựchủvà luôn gắn với thịtrường [8, tr 19],[36].
Kinh tếtrang trại là một loại hình kinh tếsản xuất hàng hóa phát triển trên cơsở
kinh tếhộnhưng ởquy mô lớn hơn, ñược ñầu tưnhiều hơn vềcảvốn và kỹthuật,
có thểthuê mướn nhân công ñểsản xuất ra một hoặc vài loại sản phẩm hàng hóa từ
nông nghiệp với khối lượng lớn cho thịtrường.
Từcuối thếkỷXIX, ởchâu Âu ñã hình thành tổchức sản xuất nông nghiệp dựa
trên cơsởkinh tếhộgia ñình nông dân, gọi là trang trại gia ñình cổ ñiển. Mỗi trang
trại gia ñình thực hiện canh tác trên một diện tích nhất ñịnh, chủtrại chủsởhữu tất
cảcác tưliệu sản xuất bao gồm ñất ñai và công cụsản xuất. Chủtrại ñồng thời là
chủgia ñình, chịu trách nhiệm chính trong việc ñiều hành mọi hoạt ñộng sản xuất
6
kinh doanh. Tuỳtheo nhu cầu sản xuất cụthể, chủtrang trại có thểthuê thêm lao
ñộng thời vụhoặc lao ñộng thường xuyên [2, tr 144].
Trên thực tếtrang trại gia ñình ñược hình thành từcơsởcủa kinh tếhộtiểu nông
sau khi phá vỡcác vỏbọc sản xuất tựcấp tựtúc khép kín vươn lên sản xuất hàng
hoá tiếp cận với thịtrường, từng bước thích nghi với những thay ñổi biến ñộng
thường xuyên của giá cảvà thịtrường nông sản.
ðểhiểu hơn khái niệm kinh tếtrang trại trước hết cần phân biệt các thuật ngữ
"trang trại" và "kinh tếtrang trại". Trong tiếng Việt hiện nay hai thuật ngữnày
trong nhiều trường hợp ñược sửdụng nhưlà thuật ngữ ñồng nghĩa, nói cách khác
trong nhiều trường hợp sửdụng không phân biệt [2],[36].
Vềthực chất "trang trại" và "kinh tếtrang trại" là những khái niệm không ñồng
nhất. Kinh tếtrang trại là tổng thểcác yếu tốvật chất của sản xuất và các quan hệ
kinh tếnảy sinh trong quá trình tồn tại và hoạt ñộng của trang trại; còn trang trại là
nơi kết hợp các yếu tốvật chất của sản xuất và là chủthểcủa các quan hệkinh tế ñó
[8, tr 16].
Các quan hệkinh tếnảy sinh trong quá trình tồn tại và phát triển của trang trại có
thểtóm lược thành hai nhóm ñó là quan hệgiữa trang trại với môi trường bên ngoài
và quan hệgiữa trang trại với môi trường bên trong. Quan hệgiữa trang trại với môi
trường bên ngoài bao gồm hai cấp ñộ, môi trường vĩmô (cơchế, chính sách chung
của nhà nước ) và môi trường vi mô (các ñối tác, khách hàng, bạn hàng, ñối thủ
cạnh tranh .). Các quan hệnội tại bên trong trang trại rất ña dạng và phức tạp như
các quan hệvề ñầu tư, phân bổnguồn lực cho các ngành, các bộphận trong trang
trại, các quan hệlợi ích kinh tếliên quan ñến việc phân phối kết quảlàm ra, trong
ñó lợi ích của chủtrang trại với tưcách là người chủsởhữu tưliệu sản xuất và lợi
ích của người lao ñộng làm thuê là rất quan trọng. ðểtạo ra ñộng lực thúc ñẩy kinh
tếtrang trại phát triển thì các quan hệvềlợi ích phải ñược giải quyết một cách thỏa
ñáng. Các quan hệkinh tếphát sinh trong quá trình tồn tại và phát triển của trang
trại ñược tóm luợc ởsơ ñồ1.1.
7
Sơ ñồ1.1. Các quan hệkinh tếtrong quá trình hoạt ñộng
sản xuất kinh doanh của trang trại
Ngoài mặt kinh tế, trang trại còn có thể ñược nhìn nhận từmặt xã hội và môi
trường.
Vềmặt xã hội, trang trại là một tổchức cơsởcủa xã hội, trong ñó các mối quan
hệxã hội ñan xen nhau (quan hệgiữa các thành viên của hộtrang trại, quan hệgiữa
chủtrang trại và những người lao ñộng thuê ngoài, quan hệgiữa người lao ñộng
làm thuê cho chủtrang trại với nhau .).
Vềmặt môi trường, trang trại là một không gian sinh thái, trong ñó diễn ra các
quan hệsinh thái ña dạng. Không gian sinh thái trang trại có quan hệchặt chẽvà
ảnh hưởng qua lại trực tiếp với hệsinh thái của vùng. Ba mặt trên của trang trại có
mối quan hệchặt chẽvà tác ñộng qua lại lẫn nhau. Sựkết hợp hài hòa ba mặt này
sẽbảo ñảm cho kinh tếtrang trại phát triển bền vững và bảo vệtốt môi trường, sử
Trang trại
Vịtrí ñịa lý
ðịa hình
ðặc ñiểm thời tiết khí hậu
ðiều kiện giao thông
Quan hệbên ngoài
Thịtrường vốn
Thịtrường lao ñộng
Thịtrường TLSX
Thịtrường thông tin
Các cơquan quản lý nhà
nước vềkinh tế
Chính quyền ñịa phương
Tìm kiếm hiệu quả
hạn chếrủi ro
Liên kết các trang trại
Quan hệkhách hàng, các
tổchức trung gian
Tìm kiếm thịtrường, tiêu
thụsản phẩm
Các quan hệkinh tếphát sinh trong quá trình hoạt
ñộng SXKD của trang trại
Quan hệbên trong
ðầu tư
Bốtrí cơcấu sản xuất
Lợi ích chủtrang trại
Lợi ích người lao
ñộng
Trang trại phải ñồng thời giải quyết tất cảcác quan hệkinh
tếtrtên một cách thỏa ñáng, hài hòa
8
dụng tối ưu các nguồn lực. Mối quan hệba mặt cơbản của trang trại ñược trình bày
ởsơ ñồ1.2.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
I. TIẾNG VIỆT
1. Lê Hữu Ảnh, Nguyễn Công Tiệp (2000), “Một sốgiải pháp phát triển kinh tế
trang trại huyện Sóc Sơn , Thành phốHà Nội”, Tạp chí Kinh tếNông nghiệp, số
10(28)
2. Ban Vật giá Chính phủ(2000), Tưliệu vềkinh tếtrang trại, NXB Thành phốHồ
Chí Minh.
3. Ban Tưtưởng Văn hoá Trung ương (1993), Một sốvấn ñềlý luận và thực tiễn
của quá trình chuyển sang nền kinh tếthịtrường ởnước ta, tập I, NXB Hà Nội.
4. BộKếhoạch và ðầu tư(1997), Công nghiệp hoá và chiến lược tăng trưởng dựa
trên xuất khẩu, NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
5. BộNông nghiệp và Phát triển nông thôn (1999), Báo cáo tình hình kinh tếtrang
trại ởmột sốtỉnh phía Nam, Hà Nội.
6. BộNông nghiệp và Phát triển nông thôn (tháng 5 -1999), Báo cáo kinh tếtrang
trại ởmột sốtỉnh phía Nam, Hà Nội.
7. BộNông nghiệp và Phát triển nông thôn (1999), Báo cáo bước ñầu tình hình và
chủtrương, giải pháp phát triển kinh tếtrang trại ởcác tỉnh phía Bắc.
8. Buckett. M.(1993), Tổchức quản lý nông trại gia ñình (tài liệu dịch). NXB
Nông nghiệp, Hà Nội.
9. David Begg, Stanley Fisher (tháng 5/1995), Kinh tếhọc (tài liệu dịch) NXB Giáo
dục, Hà Nội.
10. Các văn bản pháp luật vềkinh tếtrang trại (2001), NXB Chính trịquốc gia, Hà
Nội.
11. Các Mác, Tưbản, quyển III, tập III, NXB Sựthật, Hà Nội
12. Connugin. A. (1998), Kinh tếnông trại Mỹ, Trường ðại học Kinh tếThành phố
HồChí Minh
13. Chiến lược phát triển vùng trong quá trình công nghiệp hoá - hiện ñại hoá –
kinh nghiệm của Nhật Bản và sựphát triển của Việt Nam(1995), NXB ðà
Nẵng.
167
14. Chủtrương chính sách ñổi mới của ðảng, Nhà nước vềtiếp tục ñổi mới và
phát triển nông nghiệp nông thôn(1994), NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
15. Trần Văn Chử(2000), Kinh tếhọc phát triển, NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
16. Nguyễn Sinh Cúc, Nguyễn Văn Tiêm (1995), ðầu tưtrong nông nghiệp, Thực
trạng và triển vọng, NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
17. Cục Thống kê Thừa Thiên Huế, Niên giám thống kê 2000, Huế2001
18. Cục Thống kê Thừa Thiên Huế, Niên giám thống kê 2001, Huế2002
19. Cục Thống kê Thừa Thiên Huế, Niên giám thống kê 2002, Huế2003
20. Lê ðình Dần (1996), “Các yếu tốcủa quá trình công nghiệp hoá nông nghiệp
nông thôn”. Tạp chí Giáo dục lý luận, số36.
21. Phạm ThịMỹDung (1996), Phân tích kinh tếnông nghiệp, NXB Nông nghiệp,
Hà Nội.
22. ðảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện ðại hội ñại biểu ðảng toàn quốc
lần thứVIII, NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
23. ðảng Cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện hội nghịlần thứ5 Ban chấp hành
Trung ương khóa VIII, NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
24. ðảng Cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện hội nghịlần thứ6 (lần 1) Ban
chấp hành Trung ương khóa VIII, NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
25. ðảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện ðại hội ñại biểu ðảng toàn quốc
lần thứIX, NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
26. Phạm Vân ðình (1994), “Cần tạo ñiều kiện tốt cho việc chuyển dịch cơcấu
kinh tếnông thôn”, Kỷyếu khoa học, Hà Nội.
27. Phạm Vân ðình, ðỗKim Chung và cộng sự(1997) Kinh tếNông nghiệp, NXB
Nông nghiệp, Hà Nội.
28. Trần ðức (1998), Mô hình kinh tếtrang trại vùng ñồi núi, NXB Nông nghiệp,
Hà Nội.
29. Trần ðức (1995), Trang trại gia ñình ởViệt Nam và trên thếgiới, NXB Chính
trịquốc gia, Hà Nội.
168
30. ðỗ ðức ðịnh (1999), Công nghiệp hoá, Hiện ñại hoá, Phát huy lợi thếso sánh
– kinh nghiệm của các nền kinh tế ñang phát triển ởchâu Á, NXB Chính trị
quốc gia, Hà Nội.
31. Nguyễn ðiền, Trần ðức (1993), Kinh tếtrang trại gia ñình trên thếgiới và
châu Á. NXB Thống kê, Hà Nội.
32. Nguyễn ðiền, “Kinh tếtrang trại gia ñình ởcác nước Tây Âu trong quá trình
công nghiệp hoá”, Tạp chí Những vấn ñềkinh tếthếgiới, số2, tháng 4/1997.
33. Nguyễn Duy Gia (2002), “ Bàn vềmâu thuẫn và ñịnh hướng phát triển trong
quản lý kinh tế”, Tạp chí Nghiên cứu kinh tế, số9.
34. Ngô ðình Giao, Chuyển dịch cơcấu kinh tếtheo hướng công nghiệp hoá nền
kinh tếquốc dân, tập I, NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
35. Gillis M.(1990), Kinh tếhọc của sựphát triển, Viện nghiên cứu kinh tếTrung
ương, Hà Nội.
36. Nguyễn ðình Hương (2000), Thực trạng và giải pháp phát triển kinh tếtrang
trại trong thời kỳcông nghiệp hóa hiện ñại hóa ởViệt nam, NXB Chính trị
quốc gia, Hà Nội.
37. Hoàng Hải (1998). Nông nghiệp châu Âu, Những kinh nghiệm phát triển, NXB
Khoa học xã hội, Hà Nội.
38. Luật ñất ñai 1993, NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
39. Một sốquan ñiểm và giải pháp chuyển sang kinh tếthịtrường theo ñịnh hướng
xã hội chủnghĩa ởnước ta hiện nay(1994), NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
40. Một sốvăn kiện của ðảng vềphát triển nông nghiệp(1993), NXB Chính trị
quốc gia, Hà Nội.
41. Phạm Xuân Nam (1997), Phát triển nông thôn, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.
42. Nghịquyết 06/NQ/TƯ, ngày 10/11/1998 của BộChính trị“Vềmột sốvấn ñề
phát triển nông nghiệp và nông thôn” NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
43. Nghịquyết 03/2000/NQCP vềkinh tếtrang trại, NXB Chính trịquốc gia,Hà
Nội
44. Nghịquyết số10/NQ-TƯcủa BộChính trịnăm 1988, NXB Chính trịquốc gia,
Hà Nội.
169
45. Nghịquyết Hội nghịlần thứ5 Ban Chấp hành Trung ương ðảng (khóa VII).
46. Lê Nin, Toàn tập, Tập 27, (1970), NXB Tiến bộ, Matxcơva.
47. Phát triển kinh tếhợp tác xã và kinh tếtrang trại gia ñình ởViệt nam (1999),
tập 1. Hội khoa học kinh tếViệt Nam
48. Phân viện Hải dương học tại Hải Phòng (1996), Nghiên cứu khai thác sửdụng
hợp lý tiềm năng phá Tam Giang, ðềtài cấp Nhà nước.
49. VũThịNgọc Phùng (1997), Kinh tếphát triển, NXB Thống kê, Hà Nội.
50. Nguyễn Trần Quế(2001), “Các xu hướng chủyếu của sựlựa chọn chiến lược
phát triển kinh tếcủa các quốc gia trong 20 năm ñầu của thếkỷXXI”, Tạp chí
Những vấn ñềkinh tếthếgiới, số1, trang 15.
51. Lương Xuân Quỳ(1996), Những biện pháp kinh tếtổchức và quản lý ñểphát
triển kinh tếnông nghiệp hàng hoá và ñổi mới cơcấu kinh tếnông thôn Bắc
Bộ, NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
52. Chu Hữu Quý (1997), Trang trại gia ñình: Một hiện tượng kinh tếxã hội mới
xuất hiện trên một sốvùng nông thôn nước ta, Báo cáo tại hội thảo Việt Nam
học.
53. Chu Hữu Quý (1996), Phát triển toàn diện kinh tếxã hội nông nghiệp nông
thôn Việt Nam, NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
54. SởNông nghiệp &PTNT Thừa Thiên Huế(2001), ðánh giá tình hình kinh tế
trang trại, ñềxuất ñịnh hướng và các giải pháp chủyếu phát triển kinh tế
trang trại ởtỉnh Thừa Thiên Huế.
55. Lê ðình Thắng (1993), Phát triển kinh tếhộtheo hướng sản xuất hàng hoá,
NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
56. Lê ðình Thắng (1998), Chuyển dịch cơcấu kinh tếnông thôn, những vấn ñềlý
luận và thực tiễn, NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
57. Vũ ðình Thắng (2001), Marketing nông nghiệp, NXB Thống kê, Hà Nội.
58. Phạm Ngọc Thứ(10/2000), “Một vài quan ñiểm vềphát triển nông thôn hiện
nay”, Tạp chí Kinh tếnông nghiệp, số10 (28), tr 18 -20.
59. Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn (2000), Tưduy mới vềphát triển cho
thếkỷ21, NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
170
60. Tổng cục Thống kê (2003), Kết quảtổng ñiều tra nông thôn, nông nghiệp &
thủy sản 2001, NXB Thống kê, Hà Nội.
61. Trần Túc (1993), Mô hình toán kinh tế, ðại học Kinh tếquốc dân, Hà Nội.
62. ðào ThếTuấn (1997), Kinh tếhộnông dân, NXB Chính trịquốc gia, Hà Nội.
63. Trường ðại học Kinh tếquốc dân Hà Nội (Tháng 5/1999), Sốliệu ñiều tra,
khảo sát 3044 trang trại và phỏng vấn 3044 chủtrang trại và 756 cán bộcác
cấp ở15 tỉnh, thành phố.
64. Văn bản pháp luật vềnông nghiệp và phát triển nông thôn (2000), NXB Chính
trịQuốc gia, Hà Nội.
65. Sốliệu thống kê, Nông - Lâm nghiệp thuỷsản Việt Nam 1998 - 2002 (tháng
12 năm 2003), NXB Thống kê, Hà Nội.
66. Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế(1996), Báo cáo tổng hợp qui hoạch sử
dụng ñất ñai tỉnh Thừa Thiên Huế ñến năm 2010.
67. Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế(1996), Báo cáo tổng hợp qui hoạch
tổng thểkinh tếxã hội tỉnh Thừa Thiên Huế.
68. Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế(2001), Báo cáo tổng hợp, rà soát, ñiều
chỉnh, bổsung qui hoạch tổng thểphát triển kinh tếxã hội tỉnh Thừa Thiên
Huế.
69. Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế(2001), Qui hoạch phát triển nuôi
trồng thủy sản vùng ñầm phá vên biển tỉnh Thừa Thiên Huếthời kỳ2001 -
2010.
II. TIẾNG ANH
70. Alan Randall (1981), Resource Economics, an Economic Approach to Natural
Resource and Environmental Policy, Grid Publishing, Inc., Columbus, Ohio.
71. Chayanov A.V.(1925), On the Theory of Peasant Economy, Homewood
Illioits.
72. Donald A., Messerch M. (1993), Common forest resource management, UN
Rome
73. FAO (1999), Beyond sustainable forest management, Rome.
74. FAO (1993), Common forest resource management, Rome.