Thạc Sĩ Những chính sách và giải pháp chủ yếu nhằm hình thành và phát triển chợ đầu mối nông sản tại các vùn

Trang
Mở đầu 1

Chương 1: Một số vấn đề lý luận về sự hình thành và phát triển chợ đầu mối nông sản tại các vùng sản
xuất nông nghiệp trọng điểm
4
1.1. Khái niệm, những mối quan hệ chủ yếu và vai trò của chợ đầu
mối nông sản 4
1.1.1. Một số khái niệm và phân loại các chợ đầu mối nông sản 4
1.1.2. Những mối quan hệ chủ yếu của chợ đầu mối nông sản 8
1.1.3. Vai trò của chợ đầu mối nông sản tại các vùng sản xuất nông nghiệp
trọng điểm
11
1.2. Những tiêu chí cơ bản xác định chợ đầu mối nông sản 13
1.2.1. Tiêu chí về qui mô và phạm vi quan hệ hàng hoá của chợ đầu mối
nông sản
13
1.2.2. Tiêu chí về cơ sở vật chất kỹ thuật của chợ đầu mối nông sản 14
1.2.3. Tiêu chí về lực lượng tham gia kinh doanh tại chợ đầu mối nông sản 14
1.2.4. Tiêu chí về tổ chức cung ứng dịch vụ tại các chợ đầu mối nông sản 15
1.2.5. Tiêu chí về tổ chức quản lý các chợ đầu mối nông sản 16
1.3. Những cơ sở hình thành và phát triển chợ đầu mối nông sản tại
các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm
18
1.3.1. Nhóm các điều kiện tự nhiên, xã hội 18
1.3.2. Nhóm các điều kiện kinh tế – kỹ thuật 20
1.3.3. Nhóm các điều kiện về quản lý chợ đầu mối 22
1.4. Kinh nghiệm phát triển chợ đầu mối ở một số nước 23
1.4.1. Xu hướng phát triển chợ ở một số nước 23
1.4.2. Kinh nghiệm phát triển chợ đầu mối nông sản của Thái Lan 26
1. 4.3. Một số bài học rút ra từ xu hướng phát triển chợ và kinh nghiệm
phát triển chợ đầu mối nông sản
30

Chương 2: những vấn đề thực tiễn trong quá trình hình thành và phát triển chợ đầu mối nông sản tại
các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm
33
2.1. Thực trạng quá trình hình thành và phát triển chợ đầu mối nông
sản tại các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm
33
2.1.1. Những điều kiện cơ bản của các vùng sản xuất nông nghiệp trọng
điểm ở nước ta hiện nay
33
2.1.2. Đặc điểm hình thành và phát triển các loại chợ đầu mối nông sản tại
các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm từ 1996 đến nay
40
2.1.3. Thực trạng hoạt động của chợ đầu mối nông sản tại các vùng sản
xuất nông nghiệp trọng điểm
46
2.2. Thực trạng quản lý nhà nước đối với phát triển chợ và chợ đầu
mối nông sản ở nước ta hiện nay
50
2.2.1. Thực trạng quản lý nhà nước trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ sở
vật chất, kỹ thuật của chợ và chợ đầu mối nông sản
51
2.2.2. Thực trạng quản lý nhà nước đối với các đối tượng tham gia kinh
doanh trên chợ và chợ đầu mối nông sản
55
2.2.3. Thực trạng quản lý nhà nước trong việc tổ chức cung ứng dịch vụ tại
chợ và chợ đầu mối nông sản
58
2.2.4. Thực trạng quản lý nhà nước đối với các hàng hoá nông sản lưu
thông qua chợ và chợ đầu mối
60
2.3. Đánh giá thuận lợi và khó khăn trong quá trình hình thành và
phát triển chợ đầu mối nông sản tại các vùng sản xuất nông
nghiệp trọng điểm ở nước ta hiện nay
62
2.3.1. Những yếu tố thuận lợi đối với quá trình hình thành và phát triển các
chợ đầu mối tại các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm
62
2.3.2. Những yếu tố gây hạn chế đến quá trình hình thành và phát triển các
chợ đầu mối tại các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm
67
Chương 3: chính sách và giải pháp chủ yếu nhằm hình thành và phát triển chợ đầu mối nông sản tại các
vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm đến 2010
73
3.1. Những định hướng hình thành và phát triển chợ đầu mối nông
sản tại các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm đến 2010
73
3.1.1. Định hướng phát triển các loại chợ đầu mối nông sản tại các vùng
sản xuất nông nghiệp trọng điểm đến 2010
73
3.1.2. Định hướng hình thành và phát triển các đối tượng tham gia phục vụ
vào các kênh lưu thông hàng nông sản qua các chợ đầu mối
75
3.1.3. Định hướng hình thành và phát triển các thương nhân tham gia kinh
doanh, tiêu thụ nông sản tại các chợ đầu mối
78
3.1.4. Định hướng hình thành và phát triển cung ứng dịch vụ tại chợ đầu
mối nông sản
80
3.1.5. Định hướng đầu tư xây dựng hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật cho các
chợ đầu mối nông sản
82
3.1.6. Định hướng tổ chức và quản lý các hoạt động của chợ đầu mối 85
3.2. Các chính sách và giải pháp thúc đẩy quá trình hình thành và
phát triển chợ đầu mối nông sản tại các vùng sản xuất nông
nghiệp trọng điểm đến 2010
87
3.2.1. Các giải pháp thực hiện qui hoạch chợ đầu mối nông sản tại các
vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm
87
3.2.2. Các chính sách và giải pháp thực hiện đầu tư xây dựng cơ sở vật
chất, kỹ thuật tại các chợ đầu mối nông sản
89
3.2.3. Các chính sách và giải pháp tổ chức, quản lý các hoạt động tại các
chợ đầu mối nông sản
91
3.2.4. Các chính sách và giải pháp quản lý các đối tượng tham gia kinh
doanh tại các chợ đầu mối nông sản
97
3.2.5. Các chính sách và giải pháp hình thành và phát triển đối tượng tham
gia vào kênh lưu thông của các chợ đầu mối nông sản
99
2.2.6. Các chính sách và giải pháp hình thành và phát triển phát triển kinh
doanh dịch vụ tại chợ đầu mối nông sản
101
3.3. Các đề xuất kiến nghị 103
3.3.1. Đối với Chính phủ và các bộ ngành có liên quan 103
3.3.2. Đối với các địa phương 107
Kết luận 109
Danh mục tài liệu tham khảo 110

Mở đầu
1. Sự cần thiết nghiên cứu
Cùng với quá trình thực hiện chính sách đổi mới vào cuối những năm
80, sức sản xuất ở khu vực nông nghiệp và nông thôn được giải phóng, sản
lượng và cơ cấu các sản phẩm nông nghiệp không ngừng được tăng lên và mở
rộng. Vấn đề tiêu thụ các sản phẩm nông nghiệp đang trở thành chủ đề đáng
quan tâm đối với Chính phủ và các cấp lãnh đạo địa phương nhằm giảm sức ép
do tăng cung các mặt hàng nông sản và duy trì sự phát triển ổn định tại các
vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm. Điều này không chỉ có vai trò quan
trọng trong chiến lược phát triển kinh tế đất nước, mà còn có ý nghĩa chính trị
và xã hội sâu sắc. Vì vậy, trong nhiều năm gần đây, Chính phủ đã thực hiện
nhiều biện pháp nhằm thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Trong đó, việc
đầu tư phát triển chợ nói chung và chợ đầu mối nói riêng được xem là cơ sở
quan trọng để thúc đẩy và mở rộng tiêu thụ nông sản. Ngày 20/3/2003, Thủ
tướng Chính phủ cũng đã có Quyết định số 311/TTg, phê duyệt đề án về “tổ
chức thị trường trong nước tập trung phát triển thương mại nông thôn đến năm
2010”, trong đó cũng đề cập đến việc phát triển các loại hình và cấp độ chợ:
chợ xã, cụm xã và chợ tập trung đầu mối.
Thực tế, từ năm 1993 đến 2002 số lượng chợ trong cả nước đã tăng tới
178%, riêng Đồng Nam Bộ tăng 231%, Đồng bằng sông Hồng tăng 203%,
Tuy nhiên, công tác qui hoạch phát triển chợ của nhiều địa phương còn lúng
túng, đặc biệt đối với các chợ đầu mối nông sản. Theo đánh giá chung, nhiều
chợ đầu mối được đầu tư xây dựng rất tốn kém nhưng lại chưa phát huy được
vai trò trong việc thu hút, tập trung nguồn hàng và mở rộng phạm vi tiêu thụ
cho các sản phẩm nông nghiệp. Điều này do nguyên nhân chủ yếu là Nhà nước
còn thiếu hệ thống các chính sách và giải pháp đồng bộ từ việc phê duyệt qui
hoạch đến cơ chế quản lý và vận hành chung cho các chợ đầu mối. Ngày
14/1/2003 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 02/2003/NĐ-CP về phát triển
và quản lý chợ, nhưng Nghị định cũng chưa đưa ra các qui định riêng đối với
loại chợ đầu mối.
Mặc dù gần đây, Bộ Thương mại đã triển khai xây dựng thí điểm một số
chợ đầu mối tiêu thụ cà phê ở Đắc Lắc, chợ gạo ở Cần Thơ, chợ nông sản (chủ
yếu là lạc) ở Nghệ An . Tuy nhiên, các chợ thí điểm này vẫn đang trong giai
đoạn giải phóng mặt bằng, bố trí vốn hoặc mới đang hoàn thành giai đoạn xây
dựng cơ sở vật chất. Trong khi đó, những nội dung quan trọng của chợ đầu mối
nông sản như việc xác định mô hình tổ chức, phương thức hoạt động, các
chính sách thu hút nguồn hàng, chính sách phát triển thương nhân, nhất là đội
ngũ các “chủ vựa”, “đầu nậu” kinh doanh trên chợ và các chính sách hỗ trợ
khác, Vì vậy, việc tìm ra những chính sách và giải pháp chủ yếu nhằm hình
thành và phát triển chợ đầu mối nông sản tại các vùng sản xuất nông nghiệp
trọng điểm đã và đang trở nên cấp thiết hơn.

2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước
ở Việt Nam, đã có những bài viết, những bài nghiên cứu lịch sử về quá
trình hình thành và phát triển chợ trong nước. Trong nhiều năm gần đây, các
địa phương cũng đã tiến hành các nghiên cứu triển khai qui hoạch và phát triển
hệ thống chợ trong tỉnh, nhưng mới chỉ là các nghiên cứu triển khai qui hoạch
chợ trong phạm vi của một tỉnh, chưa tập trung vào chợ đầu mối và mang tính
vùng. Đồng thời, Bộ Thương mại cũng đã thực hiện một số đề tài nghiên cứu
có liên quan đến chợ đầu mối và vấn đề tiêu thụ nông sản như:
Đề tài “Nghiên cứu các chợ đầu mối và trung tâm thương mại khu vực TP
HCM”, mã số 97-78-062, thực hiện năm 1996;
Đề tài “Các giải pháp đẩy mạnh tiêu thụ nông sản hàng hoá nhằm kích
cầu ở thị trường nông thôn tăng sức mua”, mã số 2001-78-012, năm 2000;
Đề tài “ Phương thức tiêu thụ nông sản vùng Đồng Nam Bộ – Thực trạng
và các giải pháp đổi mới phù hợp yêu cầu chuyển dịch cơ cấu kinh tế Việt
Nam”, năm 2002.
Nhìn chung, các nghiên cứu này, hoặc là mới chỉ tập trung vào chợ đầu
mối tại TP HCM, hoặc là đề cập đến nhiều vấn đề có liên quan đến vấn đề tiêu
thụ nông sản mà chưa tập trung cụ thể vào tiêu thụ nông sản qua chợ nhất là
qua chợ đầu mối. Với tình hình nghiên cứu trong nước, chúng tôi cho rằng,
hiện vẫn chưa có những nghiên cứu đầy đủ và đồng bộ về quan hệ giữa chợ
đầu mối với vấn đề tiêu thụ nông sản tại các vùng sản xuất nông nghiệp trong
điểm, cũng như việc làm thế nào để hình thành và phát triển nó.
ở nước ngoài: hầu hết các nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản, Tây Âu,
cũng như các nước đang phát triển và các nước trong khu vực như Thái Lan,
Malaysia, Philippin chợ nói chung và chợ đầu mối nông sản nói riêng vẫn
tồn tại và phát triển bên cạnh các loại hình thương nghiệp khác. Trong những
năm vừa qua, nhiều đoàn cán bộ của Việt Nam cũng đã tiến hành chuyến khảo
sát, nghiên cứu về chợ đầu mối nông sản ở nước ngoài, như Thái lan, Nhật
bản, . Tuy nhiên, tính chất hoạt động của chợ không chỉ liên quan đến trình độ
sản xuất, mà còn liên quan đến những đặc trưng văn hoá - xã hội của mỗi mỗi
vùng và mỗi nước. Vì vậy, việc khảo cứu các nghiên cứu về chợ của các nước
khác là cần thiết, nhưng để hình thành và phát triển chợ đầu mối nông sản ở
nước ta không thể không xuất phát từ thực tiễn phát triển của hệ thống chợ
Việt Nam.
3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
- Làm rõ vấn đề lý luận về sự hình thành và phát triển của chợ đầu mối
nông sản tại các vùng sản xuất nông nghiệp trong điểm ở nước ta.
- Đánh giá những yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến quá trình hình thành và
thực trạng phát triển chợ đầu mối tại các vùng sản xuất nông nghiệp
trọng điểm.
- Đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy quá trình hình thành và
phát triển các chợ đầu mối nông sản tại các vùng sản xuất nông nghiệp
trọng điểm ở nước ta.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
* Đối tượng nghiên cứu: Các chợ đầu mối nông sản trong mối quan hệ với quá
trình phát triển kinh tế - xã hội tại các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm ở
Việt Nam.
* Phạm vi nghiên cứu:
- Về không gian: nghiên cứu các chợ đầu mối nông sản tại các vùng sản
xuất nông nghiệp trọng điểm ở nước ta, bao gồm các vùng: Đồng bằng
sông Hồng, Đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên, Bắc Trung Bộ.
- Về thời gian: nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển chợ đầu mối
nông sản ở Việt Nam, nhất là từ năm 1996 đến nay và triển vọng phát
triển đến 2010.
- Về nội dung: bao hàm các phương diện kinh tế - xã hội và tự nhiên,
cũng như các chính sách và giải pháp có liên quan đến sự hình thành và
phát triển chợ đầu mối nông sản tại vùng nông nghiệp trọng điểm.
5. Phương pháp nghiên cứu
Các phương pháp nghiên cứu chủ yếu sẽ được sử dụng như: Phương pháp
tổng hợp; Phương pháp thống kê; Phương pháp khảo sát.
6. Nội dung nghiên cứu: Đề tài được kết cấu thành 3 chương

Chương I: Một số vấn đề lý luận về sự hình thành và phát triển chợ đầu mối nông sản tại vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm

Chương II: Những vấn đề thực tiễn đặt ra trong việc hình thành và phát triển chợ đầu mối nông sản tại vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm

Chương III: Các chính sách và giải pháp chủ yếu nhằm hình thành và phát triển chợ đầu mối nông sản tại các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm