Tài liệu Nhìn lại quá trình du nhập chủ nghĩa Mác-Lênin vào Việt Nam (1995)

Nhìn lại quá trình du nhập chủ nghĩa Mác-Lênin vào Việt Nam (1995)

Hiện nay, trong các giới nghiên cứu ở nước ta, vấn đề “số phận” của chủ nghĩa Mác-Lênin đang được đặt ra với những mức độ khác nhau, trực tiếp hay gián tiếp. Đây không phải là do ý muốn chủ quan của một ai và cũng không tùy thuộc vào thái độ chủ quan của một ai cả. Bản thân cuộc sống đang đặt ra vấn đề này, dù muốn lảng tránh cũng không được. Tất nhiên, đây là vấn đề rất khó bàn luận, vì đụng tới một học thuyết được đảng cộng sản, với tư cách đảng cầm quyền, coi là “hệ tư tưởng chính thống”. Nhưng bằng cách này hay cách khác, người ta vẫn cứ phải đụng tới. Và ngay cả những người đang đề xướng phải “kiên quyết bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin” cũng đang đụng tới trước hết: bảo vệ cái gì, đối với ai, và tại sao phải phát triển, phát triển như thế nào [1]

Ở đây hơn bất cứ một lĩnh vực nào khác, cần lắng nghe nhau, tôn trọng lẫn nhau để có thể “đãi cát lấy vàng”. Mọi thiên kiến, mọi thành kiến đều không dẫn tới những kết quả mong muốn. Với tinh thần đó, xin trình bày một số suy nghĩ của tôi về vấn đề này:
1. Bối cảnh lịch sử và xã hội của sự du nhập chủ nghĩa Mác- Lênin vào Việt Nam.

Ai du nhập và du nhập như thế nào?
2. Du nhập những nội dung gì?
3. Những hệ quả của sự du nhập này đối với sự phát triển của xã hội Việt Nam cho đến nay
4. Cuối cùng có thể rút ra nhận xét gì về vị trí của chủ nghĩa Mác-Lênin trong sự phát triển của đất nước từ nay về sau.
Nhưng trước khi đi vào nội dung nói trên, xin có mấy lời về phương pháp.

Khi nghiên cứu và bàn luận vấn đề này, dễ vấp phải một loạt khó khăn không dễ vượt qua. Chủ nghĩa Mác-Lênin, khái niệm ấy cần được hiểu như thế nào đây? Nội hàm của nó là những gì? Cho đến nay vẫn chưa ai minh định được, và như chúng ta biết từ chính kinh nghiệm bản thân, chủ nghĩa Mác-Lênin có rất nhiều cách lý giải khác nhau. Trước đây và cả hiện nay, những người tự xưng là mácxít, lêninít lại có những cách lý giải khác nhau, thậm chí trái ngược nhau đến mức coi nhau là thù địch (những tranh chấp về lý luận giữa Đảng Cộng sản Liên Xô và Đảng Cộng sản Trung Quốc trong những năm 60 và 70 là một ví dụ quá rõ). Đánh nhau, bỏ tù nhau là những hiện tượng không phải là cá biệt trong cuộc sống “đấu tranh tư tưởng” nhân danh “bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác-Lênin”.

Về mặt lịch sử, khái niệm “chủ nghĩa Mác-Lênin” chỉ mới xuất hiện chính thức từ những năm 30, trước đó người ta dùng khái niệm “chủ nghĩa Mác”, và hai khái niệm ấy không phải là đồng nhất. Từ “chủ nghĩa Mác-Lênin” theo một bài viết trên Pravda, xuất hiện lần đầu tiên vào 1925, theo một nguồn tài liệu khác, vào 1930. Được chính thức sử dụng trong Tóm tắt lịch sử Đảng Cộng sản Liên Xô năm 1938; nói chung là dưới thời Stalin. Stalin tự coi và được coi là người có tiếng nói cuối cùng về những nội dung cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, từ triết học (chương “Duy vật biện chứng và duy vật lịch sử” trong Tóm tắt lịch sử ĐCS (b) Liên Xô &nbsp" class="mceSmilieSprite mceSmilie2" alt="" title="Wink "> đến chính trị kinh tế học ([I]Những vấn đề kinh tế của chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô,[/I] 1952) và chủ nghĩa xã hội khoa học (trong nhiều bài phát biểu khác nhau). Bản thân Stalin cũng bỏ ra nhiều thời gian để làm công việc lý giải chủ nghĩa Mác-Lênin. Và sau khi Stalin chết, không biết bao nhiêu lần chủ nghĩa Mác-Lênin được trình bày với những dạng thức khác nhau, tùy theo những tác giả có thẩm quyền khác nhau và tùy theo những hoàn cảnh lịch sử khác nhau.

Ở Việt Nam, theo chỗ tôi biết, ngoài những sách dịch từ tiếng Nga, tiếng Hoa ra, chưa có một tác giả nào trình bày chủ nghĩa Mác-Lênin một cách đầy đủ và được thừa nhận như tiếng nói chính thống cả. Một số bài giảng của người này hay người khác, và cả một vài cuốn giáo khoa Mác-Lênin (chủ yếu là của Trường Nguyễn Ái Quốc) nữa cũng chưa được coi là chính thống và thường được sửa đi sửa lại cho hợp với hoàn cảnh từng lúc. Bây giờ, nghe nói có thành lập một hội đồng biên soạn và xét duyệt những giáo trình “chuẩn” về chủ nghĩa Mác-Lênin, nhưng công việc chỉ vừa bắt đầu. Tất cả những điều đó nói lên một nghịch lý: một hệ tư tưởng được coi là chính thống, nhưng chưa có một tài liệu chính thống nào giải thích nó. Vậy thì, nói chủ nghĩa Mác-Lênin là nói tới những gì đây? Thế nhưng trên thực tế, người ta vẫn có thể quy kết người này “chống chủ nghĩa Mác-Lênin, người kia “phản bội” nó v.v Và trong “cuộc đấu tranh tư tưởng bảo vệ chủ nghĩa Mác-Lênin” ấy, không phải không có những trường hợp cắt xén và bóp méo Mác-Lênin (lời dự báo của Mác “Tôi không phải là mácxít” hóa ra đã thành sự thực).

Dù sao cũng có một số điểm được số đông (nếu không phải là tất cả) những người tự nhận là mácxít-lêninít coi là những điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin để phân biệt với những trào lưu tư tưởng khác. Chẳng hạn: luận điểm về đấu tranh giai cấp dẫn tới chuyên chính vô sản, luận điểm về sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản như “người đào huyệt chôn chủ nghĩa tư bản”, luận điểm về xóa bỏ chế độ tư hữu như nguồn gốc của tình trạng “người bóc lột người, luận điểm về hai giai đoạn của chủ nghĩa cộng sản Trên bình diện thế giới, những luận điểm về chủ nghĩa đế quốc là giai đoạn tột cùng của chủ nghĩa tư bản, về thời đại cách mạng vô sản, về liên minh giữa phong trào cách mạng vô sản và phong trào giải phóng dân tộc Tạm thời, chúng ta hãy lấy những luận điểm ấy làm những nội dung cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin để xem xét vấn đề của chúng ta.