Báo Cáo Nhận xét về dự án đê biển vũng tàu

PHẦN DẪN NHẬP
Dự án đê biển Vũng Tàu – Gò Công (VT-GC)
được biết đến một cách rộng rãi sau buổi hội
thảo tại Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam
(VKHTL) vào ngày 9 tháng 10 năm 2010 [1]
và hội nghị báo cáo tại trụ sở Ủy ban Nhân
dân Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM) (Sài
Gòn) vào ngày 2 tháng 12 năm 2010 [2].
Mặc dù được phổ biến rộng rãi, nhưng cho
đến nay, dự án để biển VT-GC chỉ là một “ý
tưởng” của Tổng cục Thủy lợi Việt Nam
(TCTL) nhằm mục đích “chống lũ lụt và ngập
úng cho toàn vùng TP. Hồ Chí Minh trước mắt
và lâu dài, tăng cường khả năng thoát lũ,
chống ngập úng, chống xâm nhập mặn cho
2
TP. Hồ Chí Minh và vùng ĐTM [Đồng Tháp
Mười] trong điều kiện biến đổi khí hậu và
nước biển dâng; phòng chống thiên tai và
các tác động từ biển cho toàn bộ khu vực TP.
Hồ Chí Minh và vùng ĐTM ” Ý tưởng nầy
được đăng tải trên website của TCTL
(www.wrd.gov.vn) để “ mong nhận được các
ý kiến đóng góp của các nhà khoa học, độc giả
trong và ngoài nước.” [3] Ý tưởng nầy mau
mắn được Tiến Sĩ (TS) Tô Văn Trường,
nguyên Viện trưởng Phân viện Quy hoạch
Thủy lợi miền Nam và cũng là người đề nghị
“đóng kín” tất cả các cửa sông Cửu Long để
ngăn chận sự xâm nhập của nước mặn ở
đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) [4], hết
lời ca ngợi là “ có tính tổng hợp cao, đa
mục tiêu” và “ sẽ được xã hội và lịch sử ghi
nhận, cảm thông, chia sẻ, thậm chí ca ngợi
đó là nhân cách lớn của người lãnh đạo.” [5]
Bài viết nầy thu thập và trình bày thêm một
số chi tiết về ý tưởng của TCTL với mục đích
tìm hiểu xem dự án đê biển VT-GC có thực
sự mang lại những lợi ích được mô tả. Một
trong những lợi ích quan trọng nhất là giải
quyết vấn đề lũ lụt và ngập úng hiện nay
trong toàn vùng TPHCM, mà theo TS Trường,
dự án quy hoạch thủy lợi chống ngập úng
khu vực thành phố Hồ Chí Minh với kinh phí
ban đầu 11.500 tỉ đồng (khoảng 600 triệu
USD), được Thủ tướng phê duyệt qua Quyết
định số 1547/QĐ-TTg ngày 28/10/2008,
dường như đã thất bại mặc dù kinh phí tăng
lên đến 30.000 tỉ đồng (khoảng 1,5 tỉ USD)
[5].
Hội thảo đê biển VT-GC tại Viện Khoa học Thủy lợi
(Ảnh: www.wrd.gov.vn)
DỰ ÁN ĐÊ BIỂN VT-GC
Dự án đê biển VT-GC bao gồm việc xây cất
một tuyến đê, một cống kiểm soát triều và
thoát lũ, và một số âu thuyền (locks) dành
cho thủy vận với chi phí được ước tính lên
đến 30.000 tỉ đồng (khoảng 1,5 tỉ USD). Đê
có chiều dài 32 km, mặt đê rộng 50 m với
chiều sâu nước trung bình là 6 m (nơi sâu
nhất là 12 m) từ Vũng Tàu đến Tân Thành,
Gò Công, đóng kín các cửa sông Thị *** và
Soài Rạp đổ vào vịnh Gành Rái và Đồng
Tranh. Sau khi hoàn thành, đê sẽ tạo một
hồ chứa với diện tích mặt nước 56.000 ha,
chưa kể diện tích bán ngập, với dung tích hồ
chứa khoảng 3,3 tỉ m3 chưa kể khối lượng
nước ở trong các sông khoảng gần 2 tỉ m3.
Chi tiết kỹ thuật của cống kiểm soát triều và
thoát lũ và các âu thuyền không được công
bố.
Lợi ích của dự án
Theo TCTL [3], dự án đê biển VT-GC sẽ
mang lại những lợi ích như sau:
“a. Chống lũ, chống ngập lụt và các thiên tai
từ biển: Thông qua cống kiểm soát triều ở
đê, ta có thể khống chế mực nước trong hồ
theo yêu cầu; với diện tích mặt nước 56.000
ha và dung tích hồ chứa 3,3 tỷ m3, ta có thể
chứa lũ, chứa nước mưa khi triều lên, khi
triều rút thì xả nước mưa và lũ, như vậy khả
năng thoát lũ của các sông sẽ tăng lên tạo
điều kiện thoát lũ vùng ĐTM và khu vực TP.
HCM, theo kết quả tính toán sơ bộ tổng
lượng nước được tiêu sẽ tăng lên xấp xỉ 2 lần
trong cùng một đơn vị thời gian. Do đó mực
nước trên sông sẽ được hạ thấp, tạo điều
kiện tăng khả năng thoát nước mưa từ hệ
thống cống rãnh trong thành phố. Con đê lớn
và bền vững có thể ngăn chặn tất cả các loại
thiên tai từ biển như bão, sóng thần, nơi
tránh trú bão cho các loại tầu thuyền ở khu
vực.
b. Kiểm soát mặn: Đỉnh triều cao là nguyên
nhân chính gây nên tình trạng xâm nhập
mặn, do chủ động kiểm soát được mực nước
trong hồ, nên tình trạng xâm nhập mặn sẽ
không sâu vào đất liền và có thể khống chế
theo mong muốn.
c. Tạo ra trục giao thông thuận lợi kết nối
các vùng: Hiện nay từ các Tỉnh miền Tây đi
Vũng Tàu phải lên TP.HCM và từ TP Hồ Chí
Minh đi Vũng Tàu dài 116 km đường bộ. Khi
3
trục đê biển hình thành, từ thị xã Tiền Giang
đi đến Vũng Tàu chỉ còn 70 km. Đặc biệt khi
tuyến đê biển kết hợp với đường giao thông
ven biển được thi công xong sẽ tạo sự kết nối
rất thuận lợi dọc theo đường biển từ Phan
Rang – Phan Thiết – Vũng Tàu – các tỉnh
miền Tây Nam bộ. Tạo quỹ đất rộng rãi dọc
hai bên đê để xây dựng cảng biển cho Vũng
Tàu, Tiền Giang và các tỉnh trong vùng.
d. Tạo quỹ đất để phát triển: Với diện tích
56.000 ha mặt nước mới được tạo ra và còn
khoảng 5.000 ha vùng trũng thấp bán ngập
ven hồ, ven sông chưa được sử dụng, chúng
ta sẽ dành một phần đất để phát triển các
khu công nghiệp, du lịch, dịch vụ và các khu
đô thị thuộc thành phố Vũng Tàu, Tp. HCM,
Tiền Giang và Long An. Riêng TP. HCM diện
tích vùng trũng thấp khoảng gần 100.000ha
chưa được khai thác, hoặc khai thác chưa
hiệu quả sẽ trở thành vùng đất màu mỡ hoặc
phát triển đô thị, mở rộng thành phố ra phía
biển một cách rất an toàn.
Bà Rịa – Vũng Tàu có một vị trí thuận lợi cho
việc phát triển du lịch, được đánh giá là một
trong những điểm du lịch trọng tâm của đất
nước. Sau khi xây dựng xong đê, có thể tiến
hành xây dựng khu đô thị an toàn giữa hồ
chứa sẽ tạo khu du lịch độc đáo và hấp dẫn,
vừa có cảnh quan độc đáo vừa có môi trường
sinh thái tự nhiên đặc biệt.
e. Sử dụng năng lượng thuỷ triều, điện gió:
Hiện nay trên thế giới đang khuyến khích sử
dụng năng lượng sạch, dự án sẽ sử dụng
dung tích của hồ để khai thác năng lượng
thuỷ triều phục vụ phát triển kinh tế xã hội
trong vùng. Theo tính toán sơ bộ nếu đầu tư
xây dựng trạm thủy điện sử dụng năng lượng
thủy triều có thể đem lại: Công suất lắp máy
khoảng 300.000 Kw, điện lượng 2,0x109 Kwh
đã trừ 3 tháng mùa lũ không điều hành phát
điện. Ngoài ra dọc theo tuyến đê có thể bố trí
một số quạt gió để phát điện.
f. Là nơi dự trữ nguồn nước ngọt trong tương
lai: Về lâu dài trong điều kiện BĐKH, những
tác động từ phía thượng lưu gây nên cạn kiện
về nguồn nước, không đủ nước ngọt cung
cấp cho khu vực TP.HCM và vùng ĐTM khi đó
ta có chuyển hồ thành hồ nước ngọt để phục
vụ cho dân sinh kinh tế trong vùng, khi đó
các hệ sinh thái nước lợ sẽ được chuyển dần
sang sinh thái nước ngọt. Với khoảng gần 5
tỷ m3 kể cả trong sông chúng ta có thể đảm
bảo an ninh về nước trong bất kể sự diễn
biến nào ở thượng lưu.
g. Giảm vốn đầu tư xây dựng các cống lớn và
hệ thống đê trong khu vực: Xây dựng đê biển
và một sống ngăn triều chúng ta giảm được
ít nhất 3 cống lớn sẽ phải xây dựng trong
thời gian tới: Cống Vàm Cỏ khoảng 800 m đã
nghiên cứu xây dựng tiền khả thi năm 2005;
cống trên sông Lòng Tàu đáy sông sâu 30 m,
rộng khoảng 300 m và Soài Rạp rộng khoảng
3k m, sâu khoảng 20 m. Cống trên đê sẽ nhỏ
hơn ba cống ở trên. Các cống trong dự án
chống ngập úng ở TP. HCM sẽ được xem xét
lại về sự cần thiết và quy mô trong thời gian
tới. Hệ thống đê sông của Long An, hệ thống
đê biển của TP.HCM và vùng Gò Công của
Tiền Giang khoảng 300 km không cần xây
dựng mới ở TP. HCM và nâng cấp.
i. Tạo động lực phát triển kinh tế xã hội trong
vùng: Những vùng đất rộng lớn được khai
thác cho phát triển nông nghiệp, du lịch, dịch
vụ, các khu công nghiệp, khu đô thị, tạo sự
kết nối và rút ngắn khoảng cách giao thông;
toàn vùng sẽ an toàn trước thiên tai từ biển,
từ lũ lụt, xâm nhập mặn là tiền đề cơ bản
cho sự phát triển kinh tế xã hội trong vùng.”
Ảnh hưởng của dự án
Theo ước tính của TCTL, dự án đê biển VT-GC
sẽ có một số ảnh hưởng không đáng kể và
chỉ cần quan tâm là có thể giải quyết được
[3]. Các ảnh hưởng tai hại của dự án gồm
có:
“- Về môi trường: Với mục tiêu chính đã nêu
ở trên do có cống điều tiết chỉ ngăn đỉnh
triều để chống ngập triều, ngập lũ cho thành
phố và tăng khả năng tiêu thoát lũ, hồ phía
trong đê vẫn là hồ nước mặn nên không ảnh
hưởng đáng kể đến hệ sinh thái khu vực bên
trong đặc biệt là khu dự trữ sinh quyển rừng
Cần Giờ.
- Giao thông thủy: Các tàu thuyền đi vào
trong hồ và các sông đều phải đi qua âu
thuyền, đây là khó khăn lớn nhất cần quan
tâm giải quyết, tuy nhiên với công nghệ hiện
nay ta có thể xây dựng nhiều âu thuyền hiện
4
đại không gây ách tắc giao thông thủy trong
khu vực.
- Ảnh hưởng đến luồng cá đi, trong thiết kế
sẽ bố trí luồng cá đi.”
NGUỒN GỐC CỦA Ý TƯỞNG
Ý tưởng dự án đê biển VT-GC
dường như phát xuất từ Giáo sư
(GS) TS Đào Xuân Học, sau khi
ông đại diện chánh phủ Việt Nam
tham dự Hội nghị Bộ trưởng Á
Châu lần Thứ tư về Giảm thiểu
Nguy cơ của Thiên tai (4th Asian
Ministerial Conference on Disaster
Risk Reduction) được tổ chức ở
Songdo, Incheon, Đại Hàn từ ngày
25 đến 28 tháng 10 năm 2010.
Ông hiện là Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và
Phát triển Nông thôn (NN-PTNT) kiêm Tổng
cục trưởng TCTL, chịu trách nhiệm tổng quát
về chương trình phòng chống thiên tai ở Việt
Nam. Ông cũng từng là Hiệu trưởng trường
Đại học Thủy Lợi Hà Nội từ năm 2005 đến
2008.
Chuẩn bị đi thăm đê biển Saemangeum ở Incheon [6]
Trong thời gian hội nghị, GS TS Học đã có
một số cuộc tiếp xúc và làm việc bên lề theo
lời mời và đề nghị của lãnh đạo một số cơ
quan, tổ chức về quản lý thiên tai. Phái đoàn
Việt Nam cũng được Giám đốc Cơ quan Cấp
cứu Quốc gia Đại hàn (National Emergency
Management Agency) mời riêng đi thăm
viếng đê biển Saemangeum, cách thành phố
Incheon khoảng 250 km về phía Nam [6].
Đê biển Saemangeum là một công trình then
chốt của Dự án Phát triển Saemangeum
(Saemangeum Development Project) nhằm
bảo vệ cho một vùng đất rộng 400 km2 khai
khẩn (reclaimed) từ bãi bồi cạn (tidal flat)
của hai cửa sông Mangyeung và Dongjin đổ
vào Hoàng Hải (Yellow Sea). Đê dài 33,9
km, mặt đê rộng 35 m, chân đê rộng trung
bình 290 m (tối đa 535 m), chiều cao trung
bình 36 m (tối đa 54 m). Đê có hai hệ thống
xả lũ có khả năng thoát nước lên đến 16.000
m3/sec. Hệ thống xả lũ Garyeok có 8 cổng
và hệ thống xả lũ Shinsi có 10 cổng, mỗi
cổng rộng 30 m cao 15 m được trang bị với
hai cửa lên xuống ở hai đầu nặng 484 tấn.
Công tác xây cất đê bắt đầu từ năm 1991
nhưng mãi đến tháng 4 năm 2010 mới chánh
thức hoàn tất với chi phí 2,6 tỉ USD [7,8].