Tài liệu Nguyên tắc hai cấp xét xử và việc áp dụng nguyên tắc đó vào việc tổ chức toà án các cấp

NGUYÊN TẮC HAI CẤP XÉT XỬ VÀ VIỆC ÁP DỤNG
NGUYÊN TẮC ĐÓ VÀO VIỆC TỔ CHỨC TOÀ ÁN CÁC CẤP


1. Quan niệm về nguyên tắc hai cấp xét xử


1.1. Nguyên tắc hai cấp xét x ử trong các hệ thống pháp luật


- Khái niệm về cấp xét x ử


Trong luật tố tụng hình sự cũng như tổ chức tư pháp người ta thường đề cập tới cấp
xét xử. Tuy nhiên, thế nào là cấp xét xử lại chưa được đề cập đến trong khoa học pháp lý
nước ta. Trong khoa học pháp lý Liên xô cũ, người ta quan niệm cấp xét xử như là “giai
đoạn xem xét vụ án tại Toà án với thẩm quyền xác định”1. Quan niệm này cũng được nhận


thức tương đối phổ biến trong khoa học pháp lý nước ta. Xuất phát từđây, người ta cho rằng
trong tố tụng tồn tại các cấp xét xử là xét xử sơ thẩm, xét xử phúc thẩm, xét xử giám đốc
thẩm và tái thẩm. Theo quan niệm này thì cấp xét xửđơn thuần là khái niệm tố tụng chung,
thể hiện một giai đoạn xét xử nhất định trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, dân sự,
kinh tế, lao động, hành chính v.v .


Theo chúng tôi, khái niệm cấp xét xử không phải là khái niệm tố tụng đơn thuần. Cấp
xét xử là hình thức tổ chức tố tụng thể hiện quan điểm của Nhà nước về xét xử các vụ án
nhằm bảo đảm tính chính xác, khách quan trong phán quyết của Toà án, bảo vệ các quyền tự
do dân chủ của công dân. Vì vậy, các quốc gia đều áp dụng nguyên tắc vụ án có thểđược tổ
chức xét xử nhiều lần và tổ chức hệ thống Toà án để thực hiện nguyên tắc đó trong thực tế.
Cấp xét xử không đơn thuần chỉ là thủ tục tố tụng; nó còn liên quan nhiều đến cách tổ chức
tố tụng, tổ chức Toà án để thực hiện việc xét xử lại vụ án.


Hiện nay, trong pháp luật quốc tế cũng như các quốc gia đều thực hiện nguyên tắc
hai cấp xét xử. Tức vụ án mà bản án hoặc quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật của
Toà án bị kháng cáo, kháng nghị trong thời hạn định luật được Toà án cấp trên trực tiếp xét
xử lại theo thủ tục phúc thẩm. Còn các bản án, quyết định của Toà án có hiệu lực pháp luật
được xem xét lại theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.


1 Từđiển bách khoa pháp lý, NXB bách khoa xô viết, 1984, tr.126 (tiếng Nga). - Nguyên tắc hai cấp xét x ử và thủ tục xét xử:


Cấp xét xử là hình thức tổ chức tố tụng. Cấp xét xử và thủ tục xét xử là hai khái niệm
khác nhau, nhưng chúng có quan hệ mật thiết với nhau. Nguyên tắc hai cấp xét xử là quan
điểm chung có hướng chỉđạo trong tố chức tố tụng; còn thủ tục tố tụng là quy định cần tuân
thủđề thực hiện nguyên tắc hai cấp xét xử. Nguyên tắc hai cấp xét xửđược tổ chức thực
hiện bằng các quy định cụ thể của thủ tục tố tụng trong pháp luật tố tụng của mỗi quốc gia.
Thủ tục tố tụng quy định càng chính xác thì nguyên tắc này càng phát huy hiệu quả của nó
trong bảo đảm xét xửđúng đắn, khách quan vụ án và bảo vệ có hiệu quả các quyền tự do
dân chủ của công dân, đặc biệt là của những người tham gia tố tụng.


Đểđảm bảo thực hiện đúng đắn nguyên tắc hai cấp xét xử, theo chúng tôi, các thủ tục
tố tụng phải đáp ứng các yêu cầu sau đây:


+ Thứ nhất, đảm bảo đầy đủ các cơ sở pháp lý và tổ chức cho việc xét xử sơ thẩm vụ
án một cách khách quan, toàn diện, chính xác; mọi vấn đềđều được cấp sơ thẩm giải quyết;


+ Thứ hai, đảm bảo tối đa quyền kháng cáo của các đương sựđối với bản án, quyết
định sơ thẩm. Đây là các quy định liên quan đến thời hạn kháng cáo, kháng nghị, liên quan
đến quyền hạn của Toà án cấp phúc thẩm v.v ;


+ Thứ ba, thể hiện đầy đủ rằng phúc thẩm là một cấp xét xử. Tính chất của phúc
thẩm phải là xét xử của Toà án cấp trên trực tiếp đối với vụ án mà bản án, quyết định của
Toà án cấp sơ thẩm bị kháng cáo, kháng nghị trong thời hạn pháp luật quy định. Thủ tục
phiên toà phúc thẩm phải được tiến hành như xét xử sơ thẩm, nghĩa là phải có đầy đủ phần
thủ tục bắt đầu phiên toà, thủ tục xét hỏi công khai tại phiên toà, thủ tục tranh luận, nghị án
và tuyên án; Toà án cấp phúc thẩm có quyền quyết định về thực chất vụ án .


Chỉđáp ứng đầy đủ các yêu cầu trên, nguyên tắc hai cấp xét xử mới được thực hiện
đồng bộ, phúc thẩm mới trở thành một cấp xét xử thực sự mà nguyên tắc đã khẳng định.


- Nguyên tắc hai cấp xét x ử trong các hệ thống pháp luật:


Nguyên tắc hai cấp xét xử là nguyên tắc được xác định trong tố tụng hiện đại.
Nguyên tắc này được ghi nhận trong các công ước quốc tế, đặc biệt là Công ước về quyền
dân sự và chính trị của Liên hợp quốc, Quy chế về Toà án hình sự quốc tế. Nguyên tắc này
cũng được ghi nhận trong pháp luật quốc gia của các nước thuộc các hệ thống pháp luật
khác nhau.


Tuy nhiên, nghiên cứu cách tổ chức hệ thống cơ quan tài phán cũng như thủ tục tố
tụng của các nước cũng có những điểm khác nhau. Những điểm khác nhau thể hiện trong
một sốđiểm sau đây:


+ Nhiều quốc gia thực hiện thủ tục rút gọn trong xét xử các vụ án. Theo thủ tục này,
một số trình tựđược lược bỏđểđảm bảo tính nhanh gọn, hiệu quả của quá trình tố tụng;


2