Tài liệu Người hoa trong lịch sử việt nam

NGƯỜI HOA TRONG LỊCH SỬ VIỆT NAM


TS Châu Thị Hải


Viện Khoa học xã hội Việt Nam


Trong cuộc Hội thảo Việt Nam học lần thứ nhất được tổ chức tại Hà Nội vào mùa thu
năm 1998, tôi đã có dịp đưa ra thảo luận vấn đề: Diễn biến địa lý và lịch sử trong quá trình
tiếp xúc và giao lưu văn hoá Việt - Hoa. Tôi có dự định sẽ thảo luận những vấn đề tiếp theo
như: người Hoa với quá trình hình thành và phát triển các đô thị thương mại ở Việt Nam;
người Hoa với các cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc; với quá trình đổi mới đất nước;
đặc biệt trong xu thế hội nhập khu vực và thế giới hiện nay, . tại cuộc hội thảo Việt Nam
học lần thứ hai. Nhưng đáng tiếc là thời gian đó tôi chưa có cơ hội để tham gia.


Thực ra, những vấn đề này không phải là hoàn toàn mới, ở chừng mực nào đó chúng
đã được đề cập đến trong một số công trình nghiên cứu của tôi và các nhà khoa học ở Việt
Nam (1). Nhưng để nhận thức một cách đầy đủ về đặc điểm của cộng đồng người Hoa qua
các thời kỳ lịch sử Việt Nam; những đặc điểm đó bắt nguồn từ đâu; chúng có những biểu
hiện tích cực và tiêu cực như thế nào đến sự phát triển của cộng đồng này nói riêng và của
lịch sử Việt Nam nói chung; làm thế nào để hạn chế những biểu hiện tiêu cực và phát huy
những yếu tố tích cực cho sự phát triển cộng đồng, .cho đến nay thiết nghĩ vẫn cần tiếp tục
đưa ra thảo luận. Tuy nhiên, trong phạm vi một bản báo cáo khoa học, tôi không thể trình
bày một cách dàn trải tất cả những vấn đề đặt ra mà chỉ tập trung thảo luận sự hiện diện của
cộng đồng người Hoa và vai trò của họ trong lịch sử Việt Nam. Do giới hạn số trang trong
bản báo cáo khoa học, tôi chỉ trình bày tập trung vai trò của họ trong thời kỳ hình thành và
phát triển của các đô thị thương mại thời kỳ cổ trung và cận đại Việt Nam và cũng chỉ tập
trung vào những hoạt động kinh tế của họ. Thời kỳ từ khi Việt Nam thực hiện chính sách
Đổi mới đến nay sẽ đưa ra thảo luận trong một dịp nào đó (mặc dù một số những hoạt động
của người Hoa trong thời kỳ này chúng tôi cũng đã công bố trong ít nhiều công trình nghiên
cứu của mình).


Khác với nhiều thành phần dân tộc cư trú trên đất nước Việt Nam, cộng đồng người
Hoa là một thành phần dân tộc “phi nguyên trú”, họ di cư từ các tỉnh phía Nam Trung Hoa
sang. Có thể nói do đặc điểm địa lý, so với các nước trong khu vực, người Hoa đến Việt
Nam khá sớm. Theo nguồn thư tịch cổ Việt Nam, họ đến đây từ thế kỷ thứ III trước công
nguyên. Không kể binh lính và các đội quân xâm lược, người Hoa di cư vào Việt Nam rồi
định cư ở đây thường diễn ra phổ biến từ sau các cuộc nội chiến ỏ Trung Quốc. Đó là các