Luận Văn Nghiên cứu xây dựng hệ thống chỉ tiêu và phương pháp tính các chỉ tiêu trong hạch toán nội bộ doanh

1. Tính cấp thiết của của đề tài Luận án
Hạch toán nội bộ là phương thức quản lý doanh nghiệp, xét trên quan điểm lý
luận chung, hạch toán nội bộ chính là sự vận dụng các quy luật kinh tế khách quan
theo những phương pháp và hình thức thích hợp để điều chỉnh các mối quan hệ giữa
doanh nghiệp và các đơn vị trực thuộc và giữa các đơn vị trực thuộc đó với nhau.
Trong khi đó phương thức quản lý doanh nghiệp lại phụ thuộc chủ yếu vào cơ chế
quản lý của doanh nghiệp nói riêng và của cả nền kinh tế đất nước nói chung. Việc
thay đổi cơ chế quản lý kinh tế của Nhà nước tất yếu sẽ kéo theo sự thay đổi về
phương thức quản lý doanh nghiệp. Ngược lại sự thay đổi cơ chế quản lý của doanh
nghiệp cũng cần phải thay đổi phương thức quản lý doanh nghiệp đó cho phù hợp.
Phương thức hạch toán nội bộ đã được biết đến và được áp dụng vào Việt Nam từ
những năm 90 của thế kỷ trước khi nền kinh tế Việt Nam còn hoạt động theo cơ chế
của nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung. Việc áp dụng này đã đem lại hiệu quả rõ rệt
tại các doanh nghiệp tiến hành hạch toán nội bộ như: Doanh nghiệp liên hợp giấy
Vĩnh Phú; Nhà máy cơ khí Trần Hưng Đạo, Doanh nghiệp sửa chữa động cơ Hà Nam
Ninh . Với các nghiên cứu đã được công bố, kết quả áp dụng thực tế này tại doanh
nghiệp trên đã khẳng định sự tất yếu khách quan, sự cần thiết phải áp dụng phương
thức hạch toán nội bộ vào trong quản lý doanh nghiệp.
Công cuộc đổi mới của đất nước ta đã tiến hành từ những năm đầu của thập
niên cuối thế kỷ 20, cho tới nay, sự nghiệp đổi mới này vẫn đang có những chuyển
biến tích cực, thúc đẩy sự thay đổi về chất trong việc chuyển từ nền kinh tế kế hoạch
hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường. Cơ chế quản lý nền kinh tế thay đổi kéo
theo sự thay đổi cơ chế quản lý tại từng doanh nghiệp. Đối với các doanh nghiệp Nhà
nước được thành lập từ những năm trước khi đổi mới đang được chuyển đổi thành
các công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần theo định hướng chuyển đổi doanh
nghiệp nhà nước của Đảng, Chính phủ và theo các văn bản Luật do Quốc hội ban
hành. Việc thay đổi cơ chế quản lý này kéo theo sự thay đổi về phương thức quản lý
doanh nghiệp. Với cơ chế của nền kinh tế thị trường, với sự hội nhập sâu vào nền
kinh tế thế giới bằng việc gia nhập Tổ chức thương mại thế giới của Việt Nam trong
thời gian qua, thị trường hoạt động của các doanh nghiệp được mở rộng, cạnh tranh
ngày càng gay gắt, các doanh nghiệp muốn hoạt động hiệu quả, đạt được lợi nhuận
cao cần phải củng cố, hoàn thiện cơ chế quản lý trong nội bộ doanh nghiệp mình.
Đây là nguyên nhân khách quan buộc các doanh nghiệp phải thực hiện. Để doanh
nghiệp hoạt động hiệu quả, buộc các các bộ phận thuộc doanh nghiệp phải hoạt động
hiệu quả trong mối quan hệ chung toàn doanh nghiệp, tính tự chủ, năng động của
từng đơn vị, bộ phận doanh nghiệp phải được phát huy tối đa, sự phối hợp giữa các
đơn vị, bộ phận trong nội bộ doanh nghiệp phải chặt chẽ. Phương thức hạch toán nội
bộ sẽ đáp ứng đầy đủ yêu cầu đó với sự phân cấp, phân quyền hợp lý, tổ chức, quản
lý chặt chẽ, điều hành một cách năng động và áp dụng biện pháp khuyến khích vật
chất kịp thời dựa trên quy chế chung của toàn doanh nghiệp và của từng bộ phận
doanh nghiệp. Với mục đích này, sự cần thiết của phương thức hạch toán nội bộ lại
càng được củng cố trong nền kinh tế thị trường hiện nay. Đề tài “Nghiên cứu xây
dựng hệ thống chỉ tiêu và phương pháp tính các chỉ tiêu hạch toán nội bộ các doanh
nghiệp vận tải” nhằm mục đích hoàn thiện lý luận về hạch toán nội bộ trong bối cảnh
2
nền kinh tế thị trường, nghiên cứu xây dựng các phương án và hệ thống chỉ tiêu, cách
xác định các chỉ tiêu hạch toán nội bộ cho các doanh nghiệp vận tải nói chung và cho
Tổng công ty Hàng không Việt Nam nói riêng.
Tổng công ty hàng không Việt nam là một trong những tổng công ty nhà nước
chủ chốt, nắm nguồn vốn lớn của nền kinh tế. Theo cơ chế quản lý mới, Tổng công ty
Hàng không Việt Nam đang bắt đầu tiến hành cổ phần hóa doanh nghiệp. Mô hình
quản lý doanh nghiệp được thay đổi đòi hỏi sự thay đổi trong phương thức quản lý
doanh nghiệp. Hạch toán nội bộ là một phương thức quản lý hiệu quả đã được chứng
minh trong suốt thời gian qua, việc áp dụng hạch toán nội bộ vào quản lý Tổng công
ty Hàng không Việt Nam sẽ đem lại hiệu quả lớn cho doanh nghiệp.
2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu
2.1) Các nghiên cứu đã công bố
Những nghiên cứu về hạch toán nội bộ được đưa ra từ khá sớm, nhưng việc áp
dụng vào thực tế thì lại rất hạn chế và lý luận này phát triển chủ yếu ở các nước xã hội
chủ nghĩa trước đây. Để đánh giá một cách chi tiết hơn về vấn đề này, tác giả xin nêu
ba nghiên cứu điển hình về hạch toán nội bộ tại Việt Nam như sau:
- Nghiên cứu của tác giả Lê Như Bách 1979,
- Nghiên cứu của tác giả Phan Văn Thuận, Đại học bách khoa năm 1992,
- Đề tài nghiên cứu khoa học của PGS.TS Nguyễn Văn Thụ, Trường Đại học
Giao thông vận tải về hạch toán nội bộ xí nghiệp vận tải ô tô.
Hiện nay có rất nhiều các nghiên cứu của các nhà quản lý kinh tế liên quan đến
quản trị doanh nghiệp bằng nhiều các quy trình, quy chuẩn khác nhau nhưng lại rất ít
các nghiên cứu về hạch toán nội bộ doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường nhất là
tại các nước đang phát triển như ở Việt Nam.
2.2. Những quan điểm về hạch toán kinh tế nội bộ
- Hạch toán nội bộ là cần thiết đối với các doanh nghiệp trong việc tổ chức,
quản lý và điều hành.
- Về hình thức hạch toán nội bộ, một số tác giả cho rằng việc hạch toán nội bộ
phân xưởng, công đoạn sản xuất và tổ đội sản xuất là những hình thức hạch toán nội
bộ chủ yếu, một số tác giả khác lại chia hạch toán nội bộ theo hình thức hạch toán nội
bộ nhiệm vụ sản xuất chính và nhiệm vụ sản xuất phụ.
- Hầu hết các tác giả đều đề cập đến vai trò quan trọng của hệ thống định mức
kinh tế kỹ thuật, coi đó là cơ sở để tính toán và giao chỉ tiêu hạch toán nội bộ.
- Về vấn đề xây dựng hệ thống chỉ tiêu hạch toán nội bộ có các quan điểm khác
nhau:
+ Quan điểm thứ nhất: Hệ thống chỉ tiêu phải trùng khớp và cụ thể hóa từng
phần hoặc toàn phần các chỉ tiêu sản xuất kinh doanh.
+ Quan điểm thứ hai: Hệ thống chỉ tiêu hạch toán nội bộ được nghiên cứu xây
dựng phù hợp với đơn vị được chọn để tiến hành hạch toán nội bộ.
2.3. Một số tồn tại trong các nghiên cứu về hạch toán nội bộ và hệ thống chỉ
tiêu hạch toán nội bộ doanh nghiệp.
- Các tài liệu nghiên cứu đều chủ yếu tập trung vào những lĩnh vực hẹp của
từng ngành cụ thể và mới chỉ đề cập tới việc hạch toán nội bộ trong các doanh nghiệp
hoạt động theo cơ chế cũ, cơ chế kinh tế kế hoạch hóa.
3
- Nghiên cứu về hạch toán nội bộ của Tác giả Lê Như Bách đưa ra từ rất lâu từ
những năm 1979, những lý luận này đưa ra khi nền kinh tế của Việt Nam vẫn đang
trong nền kinh tế tập trung, kế hoạch hóa, cho đến nay lý luận và tài liệu này đã lạc
hậu và nhiều lý luận không còn tính thực tiễn.
- Tài liệu nghiên cứu của Tác giả Phan Văn Thuận có những nghiên cứu khá
sâu về hạch toán nội bộ các xí nghiệp công nghiệp, tuy nhiên nghiên cứu này được
nghiên cứu từ năm 1988 - 1992, tại thời điểm này, sự thay đổi về nhận thức, quản lý,
kinh doanh theo quy luật của nền kinh tế thị trường chưa nhiều, do vậy các đánh giá,
quan điểm và nội dung nghiên cứu không tránh khỏi ảnh hưởng của nền kinh tế kế
hoạch hóa tập trung. Trong nghiên cứu cũng không đề cập đến phương án hạch toán
nội bộ đối với từng đơn vị hạch toán nội bộ lựa chọn.
- Hệ thống chỉ tiêu hạch toán nội bộ cũng đã được đưa ra tại các tài liệu của
Tác giả Lê Như Bách và Tác giả Phan Văn Thuận. Tuy nhiên, hệ thống chỉ tiêu hạch
toán nội bộ ở các tài liệu này chỉ đề cập đến việc hạch toán các xí nghiệp công nghiệp
và vẫn còn một số tồn tại:
+ Hệ thống các chỉ tiêu hạch toán nội bộ chỉ phù hợp với các xí nghiệp trong
mô hình kế hoạch hóa tập trung bao cấp.
+ Việc vận dụng các chỉ tiêu hạch toán nội bộ, mối tương quan giữa chúng với
phương thức hạch toán nội bộ cho từng đơn vị HTNB chưa được nghiên cứu.
3. Mục đích nghiên cứu đề tài
- Hệ thống hóa, hoàn thiện lý luận về hạch toán nội bộ phù hợp với nền kinh tế
chế thị trường hiện nay.
- Nghiên cứu xây dựng phương án hạch toán nội bộ, xây dựng hệ thống các chỉ
tiêu, quy chế hạch toán nội bộ cho các doanh nghiệp vận tải hàng không nói chung và
cho Tổng công ty hàng không nói riêng.
4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Luận án nghiên cứu, hệ thống hóa, hoàn thiện lý luận về hạch toán nội bộ, từ
đó áp dụng lý luận này vào tiến hành lập phương án, nghiên cứu xây dựng hệ thống chỉ
tiêu HTNB cho Tổng công ty Hàng không Việt Nam.
5. Phương pháp, đối tượng nghiên cứu chủ yếu của đề tài
Kết hợp chặt chẽ giữa nghiên cứu lý luận với thực tiễn SXKD cộng với học tập
kinh nghiệm quản lý từ nước ngoài, tác giả sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp như:
tiếp cận hệ thống, phân tích thống kê, so sánh, đánh giá, phương pháp chuyên gia
làm cơ sở phân tích, đánh giá và đề xuất các vấn đề nghiên cứu.
Đối tượng nghiên cứu chủ yếu của đề tài là hoạt động sản xuất kinh doanh của
doanh nghiệp, giải quyết các mối quan hệ về nhiệm vụ sản xuất kinh doanh, vốn, lao
động, chi phí và kết quả sản xuất kinh doanh giữa doanh nghiệp với các đơn vị, bộ
phận của doanh nghiệp và giữa các bộ phận, đơn vị của doanh nghiệp với nhau.
6. Những đóng góp của luận án
Một số kết quả đạt được và những đóng góp khoa học của luận án được thể
hiện ở những vấn đề:
4
a) Hệ thống hóa, hoàn thiện lý luận về hạch toán nội bộ doanh nghiệp, bổ sung
các nguyên tắc, phương pháp, quy trình hạch toán nội bộ doanh nghiệp phù hợp cơ
chế thị trường hiện nay.
b) Nghiên cứu xây dựng phương thức hạch toán nội bộ Tổng công ty hàng
không Việt Nam phù hợp với đặc điểm, điều kiện sản xuất kinh doanh trong khuôn
khổ của pháp luật cho phép.
c) Nghiên cứu xây dựng hệ thống chỉ tiêu hạch toán nội bộ cho Tổng công ty
Hàng không Việt Nam nói riêng và cho các doanh nghiệp vận chuyển hàng không nói
chung với các căn cứ khoa học, phương pháp tính toán rõ ràng, khả năng áp dụng cao.
7. Kết cấu Luận án
Luận văn được trình bày trong 168 trang, với 7 bảng, 14 sơ đồ, đồ thị, 60 tài
liệu tham khảo, gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận hạch tóan nội bộ doanh nghiệp
Chương 2: Phân tích tình hình, hệ thống chỉ tiêu hạch toán nội bộ của Tổng
công ty Hàng không Việt Nam.
Chương 3: Nghiên cứu xây dựng hệ thống chỉ tiêu hạch tóan nội bộ Tổng công
ty hàng không Việt Nam.