Tiến Sĩ Nghiên cứu xác định hợp chất phenol từ nhựa và vỏ quả Mù u để ứng dụng trong kiểm nghiệm

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NĂM 2014

MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa i
Lời cam đoan ii
Mục lục iii
Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt iv
Danh mục các bảng vii
Danh mục các hình, biểu đồ, sơ đồ, đồ thị ix
MỞ ĐẦU 1


CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4
1.1. Sơ lược về cây Mù u 4
1.2. Sơ lược về hợp chất phenol 13
1.3. Tình hình nghiên cứu về hợp chất phenol từ quả Mù u 16
1.4. Một số phương pháp phân tích hợp chất phenol từ Mù u 19
1.5. Một số khái niệm về chất chuẩn đối chiếu 21


CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 26
2.1. Đối tượng 26
2.2. Nguyên vật liệu 26
2.3. Dung môi, hóa chất và thiết bị thí nghiệm 27
2.4. Phương pháp nghiên cứu 29


CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 41
3.1. Nghiên cứu xác định hợp chất phenol từ nhựa và vỏ quả Mù u 41
3.2. Thử tác dụng kháng khuẩn các cao chiết từ nhựa và vỏ quả Mù u 44
3.3. Phân lập các hợp chất phenol từ nhựa và vỏ quả Mù u 45
3.4. Xác định cấu trúc các hợp chất phenol phân lập được 48
3.5. Nghiên cứu thiết lập chất chuẩn đối chiếu 61
3.6. Xây dựng và thẩm định phương pháp GC-MS xác định calophyllolid trong cao
methanol chiết từ nhựa Mù u (Phương pháp 1) 76
3.7. Xây dựng và thẩm định phương pháp GC-MS xác định calophyllolid trong vỏ quả Mù
u (Phương pháp 2) 83
3.8. Xây dựng và thẩm định phương pháp HPLC-DAD định lượng calophyllolid trong chế
phẩm dầu Mù u Inopilo 89

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 96
4.1. Chiết xuất hợp chất phenol từ nhựa và vỏ quả Mù u 96
4.2. Thử tác dụng kháng khuẩn các cao chiết từ nhựa và vỏ quả Mù u 97
4.3. Phân lập hợp chất phenol từ nhựa và vỏ quả Mù u 97
4.4. Xác định cấu trúc hợp chất phenol phân lập được bằng phương pháp phổ nghiệm 98
4.5. Xác định thành phần hợp chất phenol từ nhựa và vỏ quả Mù u 102
4.6. Thiết lập chất chuẩn đối chiếu 106
4.7. Các phương pháp ghép nối sắc ký-phổ nghiệm xác định hợp chất phenol trong nhựa, vỏ
quả Mù u và thuốc từ Mù u
108
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 110
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

MỞ ĐẦU
Cây Mù u có tên khoa học là Calophyllum inophyllum L. Clusiaceae còn gọi là Hồ
đồng, Khung tung, Khehyong, từ lâu đã được nhân dân ta sử dụng các bộ phận khác
nhau như: hạt, dầu hạt, nhựa cây, rễ, lá để chữa một số bệnh. Có thể kể như: dầu ép
từ hạt Mù u dùng chữa ghẻ, nấm tóc và các bệnh về da nói chung, chữa viêm dây
thần kinh trong bệnh cùi, chống nhiễm khuẩn vết thương và bôi trị thấp khớp [2].
Tại Ấn độ, toàn cây Mù u dùng làm thuốc chữa bệnh thấp khớp và các bệnh ngoài
da. Nước ép dùng làm thuốc tẩy xổ và dầu hạt cũng được chỉ định dùng để trị bệnh
thấp khớp và các bệnh về da như: bệnh ghẻ, bệnh herpes mảng tròn, bệnh da. Vỏ
cây dùng chữa xuất huyết nội và là một chất làm se. Tại Buso và Papua New
Guinea, nhựa mủ từ lá được pha loãng với nước và dung dịch này được bôi lên mắt
bị kích ứng. Chất gôm làm thuốc gây nôn và thuốc tẩy xổ [9].
Tổng quan về cây Mù u cho thấy có các thành phần hóa học thuộc nhóm coumarin,
xanthon, flavonoid, dẫn xuất chromanon, triterpen, steroid chứa trong nhiều bộ phận
khác nhau như: lá, quả, hạt, phần tiếp xúc với không khí, vỏ rễ, gỗ. Trong đó các
hợp chất phenol thuộc nhóm coumarin, xanthon, flavonoid và neoflavonoid được
nghiên cứu có các tác dụng sinh học đáng kể như: kháng virus, kháng khuẩn, kháng
nấm, kháng viêm, chống ung thư, chống oxy hóa [9], [43]. Cụ thể các inophyllum B
và P có tác dụng ức chế HIV-1 Reverse Transcriptase và hoạt tính kháng HIV-1
trong môi trường nuôi cấy tế bào [21], hoặc gần đây tại Pháp, các nhà khoa học đã
xác định trong nhựa tách từ dầu Mù u trồng ở Polynesia thuộc Pháp một số
coumarin thuộc các họ: inophyllum, calanolid, inocalophyllin và tamanolid trong đó
đáng quan tâm nhất là calophyllolid, chất có tác dụng ngăn chặn ung thư bằng cách
ức chế elastase [101]. Do có nhiều chất có hoạt tính sinh học như vậy, các bộ phận
của cây Mù u là đối tượng có tiềm năng rất lớn sử dụng làm thuốc và trong nghiên
cứu phát hiện các chất làm thuốc.
Tại Việt Nam, Mù u khai thác bằng cách đập quả bỏ vỏ, lấy hạt để ép dầu. Tinh chế
dầu thô bằng cách loại nhựa để thu được dầu Mù u dược dụng. Nhựa loại ra khi tinh
chế dầu Mù u và vỏ quả Mù u Việt nam chưa được nghiên cứu để sử dụng. Dầu Mù
u được dùng riêng hoặc phối hợp với các dược liệu khác sử dụng rộng rãi để trị
bỏng, viêm loét da, làm mau lành các vết thương
Về mặt tiêu chuẩn hóa thì chỉ tiêu định tính dầu Mù u theo dược điển Việt Nam 4
chưa đủ đặc hiệu và không dễ thực hiện do chưa có dầu Mù u chuẩn hoặc chất
chuẩn đối chiếu [1]. Các dược điển: Hoa kỳ 2012, Anh 2013, châu Âu 7.0, Nhật
2006, Quốc tế 4, Trung quốc 2010 đều chưa thấy có chuyên luận về các bộ phận
dùng cũng như các chế phẩm từ dược liệu Mù u.
Tiêu chuẩn cơ sở của dầu Mù u cũng như các chế phẩm từ dầu Mù u này tuy đã có
nhưng chưa đáp ứng với các nguyên tắc, tiêu chuẩn thực hành tốt sản xuất thuốc đối
với cơ sở sản xuất thuốc từ dược liệu của tổ chức Y tế thế giới (GMP-WHO) [121]
mà Bộ Y tế đã đưa ra lộ trình áp dụng kể từ ngày 01/01/2014 vì không có chỉ tiêu

xác định thành phần có hoạt tính hoặc chất điểm chỉ do thiếu chất chuẩn đối chiếu
và phương pháp phân tích, kiểm nghiệm tin cậy.
Tại Việt nam, ngoài công trình của tác giả Trần Thanh Thạo về phân lập và xác
định cấu trúc của calophyllolid từ hạt cây Mù u mọc tại Việt Nam [5], có rất ít công
trình nghiên cứu xác định hợp chất phenol từ nhựa loại bỏ khi tinh chế dầu Mù u
cũng như vỏ quả Mù u.
Vì vậy, đề tài:
“Nghiên cứu xác định hợp chất phenol từ nhựa và vỏ quả Mù u để ứng dụng
trong kiểm nghiệm” được thực hiện với các mục tiêu nghiên cứu cụ thể sau:
- Nghiên cứu xác định hợp chất phenol từ nhựa và vỏ quả Mù u mọc ở Việt Nam
bằng một số kỹ thuật sắc ký và phổ nghiệm để chọn chất điểm chỉ dùng trong
kiểm nghiệm nguyên liệu và chế phẩm từ dược liệu Mù u.
- Nghiên cứu thiết lập 01 chất chuẩn đối chiếu để định tính và 01 dùng cho định
lượng trong số các hợp chất phenol phân lập được.
- Ứng dụng chất chuẩn đối chiếu đã thiết lập để kiểm nghiệm nguyên liệu và chế
phẩm từ dược liệu Mù u.
Để đạt được các mục tiêu trên, chúng tôi đã tiến hành các nội dung sau đây:
- Xây dựng quy trình chiết xuất một số hợp chất phenol từ nhựa và vỏ quả Mù u.
- Phân lập, tinh chế và xác định cấu trúc một số hợp chất phenol từ nhựa và vỏ
quả Mù u.
- Xây dựng bộ dữ liệu nhận dạng chất chuẩn đối chiếu, các chỉ tiêu chất lượng và
phương pháp phân tích để đánh giá chất lượng của chất chuẩn đối chiếu.
- Xây dựng và thẩm định một số phương pháp xác định chất điểm chỉ để ứng dụng
trong kiểm nghiệm nguyên liệu và chế phẩm từ dược liệu Mù u.
Việc nghiên cứu xác định các hợp chất phenol và ứng dụng trong kiểm nghiệm này
cũng nhằm mở ra triển vọng khai thác, tận thu bằng cách xác định giá trị của nhựa
cũng như vỏ quả là những phần được xem là dư phẩm trong quá trình sản xuất dầu
Mù u dược dụng.