Luận Văn Nghiên cứu vai trò của Rhinovirus trong khởi phát cơn hen cấp ở trẻ em

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SỸ Y HỌC
NĂM - 2011

MỤC LỤC ( Luận văn thạc sĩ dài 94 trang khác với bài mã số 314870 là chuyên đề với đối tượng nghiên cứu là 50 BN khám và điều trị tại từ tháng 1/2008 đến tháng 6/2008). Còn chúng tôi là LV thạc sĩ với cỡ mẫu là có 146 trẻ thời gian nghiên cứu từ 12/2010 đến 08/2011)
ĐẶT VẤN ĐỀ 1
Chương 1: TỔNG QUAN . 4
1.1. Định nghĩa . 4
1.2. Dịch tễ học hen phế quản trẻ em . 4
1.3. Yếu tố nguy cơ mắc bệnh hen . 7
1.4. Yếu tố nguy cơ khởi phát cơn hen cấp 9
1.5. Cơ chế bệnh sinh hen phế quản 11
1.5.1. Viêm đường thở 11
1.5.2. Tăng tính phản ứng phế quản 12
1.5.3. Tái tạo lại đường thở . 13
1.6. Vai trò Rhinovirus trong khởi phát cơ hen cấp . 14
1.6.1. Tổng quan về Rhinovirus 14
1.6.2. Rhinovirus và cơn hen phế quản cấp 17
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 24
2.1. Đối tượng nghiên cứu . 24
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân 24
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ . 24
2.2. Chẩn đoán hen phế quản 24
2.3. Phân bậc hen phế quản . 27
2.4. Chẩn đoán cơn hen cấp 27
2.5. Đánh giá mức độ cơn hen cấp . 30
2.6. Phương pháp nghiên cứu . 31
2.6.1. Thiết kế nghiên cứu . 31
2.6.2. Cỡ mẫu nghiên cứu 31
2.6.3. Các chỉ số nghiên cứu 31
2.6.4. Sơ đồ nghiên cứu . 37
2.6.5. Phân tích và xử lý số liệu 38
2.6.6. Đạo đức trong nghiên cứu . 38
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU . 39
3.1. Đặc điểm trẻ HPQ điều trị tại khoa Miễn dịch- Dị ứng, Bệnh viện Nhi Trung ương 39
3.1.1. Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi . 39
3.1.2. Phân bố bệnh nhân theo giới . 39
3.1.3. Môi trường sống 40
3.1.4. Tiền sử dị ứng bản thân . 41
3.1.5. Tiền sử gia đình . 41
3.1.6. Các yếu tố nghi ngờ gây khởi phát cơn hen cấp 42
3.1.7. Tuổi xuất hiện khò khè lần đầu tiên 42
3.1.8. Tuổi chẩn đoán xác định mắc hen phế quản 43
3.1.9. Đặc điểm cơn hen cấp . 43
3.1.10. Phân bố bậc hen . 44
3.2. Kết quả cận lâm sàng . 44
3.2.1. Tỷ lệ nhiễm Rhinovirus trong cơn hen cấp 44
3.2.2. Công thức bạch cầu . 45
3.2.3. Kết quả test dị nguyên . 46
3.2.4. Mối liên quan giữa bạch cầu ái toan với mức độ nặng cơn HPQ . 47
3.2.5. Mối liên quan giữa bạch cầu trung tính với mức độ nặng cơn HPQ 47
3.3. So sánh đặc điểm cơn hen phế quản cấp khởi phát do Rhinovirus và nhóm không nhiễm Rhinovirrus . 48
3.3.1. Tỷ lệ nhiễm Rhinovirus theo nhóm tuổi . 48
3.3.2. Mối liên quan giữa nhiễm RV với triệu chứng lâm sàng HPQ . 49
3.3.3. Mối liên quan giữa nhiễm RV với mức độ nặng cơn hen . 50
3.3.4. Mối liên quan giữa RV với thay đổi số lượng bạch cầu 51
3.3.5. Mối liên quan giữa RV với bạch cầu trung tính . 51
3.3.6. Mối liên quan giữa RV với bạch cầu ái toan 52
3.3.7. Mối liên quan giữa nhiễm RV và thời gian điều trị . 52
Chương 4: BÀN LUẬN . 53
4.1. Đặc điểm bệnh nhân hen phế quản điều trị tại khoa Miễn dịch- Dị ứng Bệnh viện Nhi Trung ương. 53
4.1.1. Tuổi và giới 53
4.1.2. Môi trường sống 54
4.1.3. Tiền sử các bệnh dị ứng của bệnh nhi 55
4.1.4. Tiền sử gia đình . 55
4.1.5. Các yếu tố nghi ngờ khởi phát cơn hen cấp . 55
4.1.6. Tuổi xuất hiện đợt khò khè lần đầu tiên . 56
4.1.7. Tuổi chẩn đoán xác định HPQ 56
4.1.8. Đặc điểm cơn hen cấp . 57
4.1.9. Phân bố bậc hen theo GINA 57
4.2. Kết quả cận lâm sàng . 57
4.2.1. Tỷ lệ nhiễm Rhinovirus . 57
4.2.2. Công thức bạch cầu . 58
4.2.3. Test dị nguyên 59
4.2.4. Mối liên quan giữa bạch cầu ái toan với mức độ nặng cơn HPQ . 60
4.2.5. Mối liên quan giữa bạch cầu trung tính với mức độ nặng cơn HPQ 60
4.3. Vai trò Rhinovirus trong khởi phát cơn hen cấp . 61
4.3.1. Tỷ lệ nhiễm RV theo nhóm tuổi . 61
4.3.2. Mối liên quan giữa RV với triệu chứng cơn HPQ . 61
4.3.3. Mối liên quan giữa nhiễm RV với mức độ nặng cơn hen cấp . 63
4.3.4. Mối liên quan giữa RV với thay đổi số lượng bạch cầu trong máu 63
4.3.5. Mối liên quan giữa nhiễm RV và thời gian điều trị . 64
KẾT LUẬN 65
KIẾN NGHỊ . 66
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1: Tỷ lệ hen phế quản ở trẻ em một số nước Châu Á 5
Bảng 2.1: Phân loại theo mức độ nặng nhẹ của bệnh theo GINA 2006 . 27
Bảng 2.2: Phân loại theo mức độ nặng nhẹ của cơn hen cấp 30
Bảng 2.3: Phân loại bạch cầu bình thường theo lứa tuổi 32
Bảng 3.1: Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi . 39
Bảng 3.2: Phân bố bệnh nhân theo giới . 39
Bảng 3.3: Môi trường sống . 40
Bảng 3.4: Các yếu tố nghi ngờ khởi phát cơn hen cấp 42
Bảng 3.5: Tuổi xuất hiện đợt khò khè lần đầu tiên 42
Bảng 3.6: Tuổi chẩn đoán xác định hen . 43
Bảng 3.7: Phân bố bậc hen 44
Bảng 3.8: Tỷ lệ nhiễm Rhinovirus . 44
Bảng 3.9: Công thức bạch cầu 45
Bảng 3.10: Kết quả test dị nguyên 46
Bảng 3.11: Mối liên quan giữa bạch cầu ái toan với mức độ nặng cơn HPQ 47
Bảng 3.12: Mối liên quan giữa bạch cầu trung tính với mức độ nặng cơn hen . 47
Bảng 3.13: Mối liên quan giữa nhiễm RV với triệu chứnglâm sàng HPQ 49
Bảng 3.14: Mối liên quan giữa nhiễm RV với mức độ nặng cơn hen 50
Bảng 3.15: Mối liên quan giữa RV với thay đổi số lượng bạch cầu 51
Bảng 3.16: Mối liên quan giữa RV với bạch cầu trung tính . 51
Bảng 3.17: Mối liên quan giữa RV với bạch cầu ái toan 52
Bảng 3.18: Mối liên quan giữa nhiễm RV và thời gian điều trị . 52
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1: Tiền sử các bệnh dị ứng ở trẻ hen phế quản 41
Biểu đồ 3.2: Tiền sử gia đình . 41
Biểu đồ 3.3: Đặc điểm cơn hen cấp . 43
Biểu đồ 3.4: Tỷ lệ nhiễm Rhinovirrus theo nhóm tuổi . 48
DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1: Hình thái giải phẫu bệnh của phế quản trong hen 14
Hình 1.2: Rhinovirus 15
Hình 1.3: ICAM-1 (receptor CD54) bám dính Rhinovirus 16
Hình 2.1: Ảnh mẫu dương tính của Rhinovirus 35
Hình 2.2: Máy RT-PCR 36
ĐẶT VẤN ĐỀ
Hen phế quản là một bệnh viêm mạn tính đường hô hấp, bệnh gặp ở tất cả mọi lứa tuổi. Theo tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ mắc hen có xu hướng tăng lên hàng năm, dự kiến tới năm 2025, toàn thế giới có khoảng 400 triệu người mắc hen. Tỷ lệ hen phế quản ở trẻ em cũng ngày một tăng cao. Sự gia tăng hen phế quản ở trẻ em có thể lý giải bởi nhiều nguyên nhân khác nhau, như tình trạng ô nhiễm môi trường tăng, nhịp sống căng thẳng, biến đổi khí hậu, sử dụng thuốc và hóa chất không hợp lý, sự thiếu quan tâm và hiểu biết của gia đình và xã hội đối với bệnh hen.
Hen phế quản gây những hậu quả ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, gia đình và toàn xã hội. Ở Việt Nam hiện nay chưa có con số thống kê chính xác về tỷ lệ mắc cũng như tỷ lệ tử vong do hen, theo dự kiến tỷ lệ mắc vào khoảng 4-5% tức là có tới 4-5 triệu người mắc hen và như vậy tỷ lệ tử vong do hen không phải là thấp [16], [41].
Hen là bệnh viêm mạn tính với các thời kỳ bùng phát bệnh xen kẽ thời kỳ thuyên giảm. Có nhiều nguyên nhân khác nhau gây khởi phát cơn hen cấp. Từ thập niên 1970, nhiễm virus đường hô hấp được xác định là một trong các yếu tố khởi phát cơn hen cấp ở cả trẻ em và người lớn. Trong những năm đầu của thập niên 1990, với kỹ thuật RT-PCR, khả năng phát hiện virus đường hô hấp đã tăng cả độ nhậy và độ đặc hiệu so với phương pháp nuôi cấy trước đó. Virus được tìm thấy khoảng 80% trong các giai đoạn khò khè của trẻ học đường và từ 50% đến 75% trong các giai đoạn khò khè cấp tính của người lớn [52]. Có nhiều virus đường hô hấp được tìm thấy trong giai đoạn này như Rhinovirus, virus hợp bào hô hấp, virus cúm, á cúm, adenovirus, coronavirus, trong đó Rhinovirus chiếm tới 65% [52]. Theo Holgate, phần lớn các cơn hen cấp được khởi phát bởi virus đường hô hấp, mà Rhinovirus dường như thường 3
gặp nhất [47]. Theo một số nghiên cứu trước đây, virus hợp bào hô hấp là nguyên nhân hàng đầu gây khởi phát bệnh hen và khởi phát cơn hen cấp. Nghiên cứu trên 101 trẻ từ 3- 18 tuổi có cơn hen cấp tại khoa cấp cứu bệnh viện Philadelphia, Mỹ cho thấy 46,7% trẻ có phân lập được virus hợp bào hô hấp tại dịch mũi họng [81]. Một nghiên cứu mới đây tại Australia chỉ ra rằng 78% các cơn hen cấp khởi phát do nhiễm virus, và trong số này 83% là nhiễm Rhinovirus [44]. Cơn hen cấp gây ra bởi virus thường xảy ra vào mùa thu, đông hoặc đầu xuân, khi mà thời tiết thuận lợi cho Rhinovirus phát triển [53], [55]. Rhinovirus ngoài gây cảm lạnh, còn thâm nhập sâu xuống đường thở, đôi khi gây kèm theo viêm phổi [74]. Các nghiên cứu trên thế giới hiện nay chỉ ra rằng Rhinovirus đóng vai trò rất quan trọng trong khởi phát cơn hen cấp, ngay cả ở trẻ nhỏ dưới 2 tuổi. Tại Việt Nam, các công trình nghiên cứu về vai trò của Rhinovirus trong việc làm bùng phát cơn hen cấp còn chưa nhiều. Để đánh giá vai trò của Rhinovirus trong khởi phát cơn hen cấp ở trẻ em, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này nhằm 2 mục tiêu sau:
1. Xác định tỷ lệ nhiễm Rhinovirus trong cơn hen cấp ở trẻ em điều trị nội trú tại khoa Miễn dịch- Dị ứng Bệnh viện Nhi Trung ương.
2. Đánh giá đặc điểm lâm sàng và mức độ của cơn hen phế quản khởi phát do Rhinovirus.