Tiến Sĩ Nghiên cứu tuyển chọn và sử dụng các tổ hợp lai, giống ngô lai mới phục vụ phát triển sản xuất ngô l

Luận án tiến sĩ năm 2011
Đề tài: NGHIÊN CỨU TUYỂN CHỌN VÀ SỬ DỤNG CÁC TỔ HỢP LAI, GIỐNG NGÔ LAI MỚI PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NGÔ LAI VÙNG ĐỒNG BẰNG VIÊN CHĂN NƯỚC CHDCND LÀO

MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ðOAN i
LỜI CẢM ƠN ii
MỤC LỤC . iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC TỪVIẾT TẮT . vii
DANH MỤC CÁC BẢNG ix
DANH MỤC CÁC ðỒTHỊ VÀ SƠ ðỒ xiii
MỞ ðẦU 1
1. Tính cấp thiết của ñềtài 1
2. Mục tiêu nghiên cứu . 3
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của ñềtài . 3
3.1. Ý nghĩa khoa học . 3
3.2. Ý nghĩa thực tiễn . 3
4. Những ñóng góp mới của luận án . 4
5. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu . 4
Chương 1- TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ CƠSỞKHOA HỌC CỦA ðỀTÀI 5
1.1. Vai trò của cây ngô và nhu cầu ngô trên thếgiới 5
1.2. Tình hình nghiên cứu và sản xuất ngô trên thếgiới và Việt Nam 6
1.2.1. Tình hình nghiên cứu và sản xuất ngô trên thếgiới . 6
1.2.2. Tình hình sản xuất và nghiên cứu ngô ởViệt Nam . 9
1.2.3. Tình hình sản xuất và sửdụng giống ngô tại nước
CHDCND Lào 12
1.3. Ưu thếlai và ứng dụng trong chọn tạo giống ngô . 18
1.4. Khảnăng kết hợp và phương pháp ñánh giá khảnăng kết hợp 20
1.4.1. Khái niệm năng kết hợp (KNKH) . 20
1.4.2. ðánh giá KNKH bằng phương pháp lai ñỉnh 21
1.4.3. ðánh giá KNKH bằng phương pháp luân giao 23
1.5. Các kết quảnghiên cứu chế ñộdinh dưỡng và phân bón cho ngô. 24
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp iv
Chương 2 - NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 40
2.1. Vật liệu nghiên cứu . 40
2.2. Nội dung và phương pháp nghiên cứu 40
2.2.1. Nội dung nghiên cứu 40
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu 41
2.2.3. Quy trình thí nghiệm . 45
2.3. Các chỉtiêu và phương pháp theo dõi . 46
2.3.1. Chỉtiêu vềthời gian sinh trưởng . 47
2.3.2. Các chỉtiêu hình thái 47
2.3.3. Chỉtiêu chống chịu . 48
2.3.4. Chỉtiêu năng suất và các y ếu tốcấu thành năng suất 49
2.3.5. Các phương pháp tính toán và xửlý sốliệu 50
2.3.6. Phương pháp phân tích hiệu quảkinh tế . 51
2.4. Phương pháp xửlý sốliệu 51
Chương 3 - KẾT QUẢVÀ THẢO LUẬN 53
3.1. ðIỀU KIỆN TỰNHIÊN CỦA VÙNG ðỒNG BẰNG VIÊN
CHĂN 53
3.1.1. Vịtrí ñịa lí, cơcấu tổchức 53
3.1.2. ðịa hình 54
3.2. ðẶC ðIỂM ðẤT ðAI VÀ KHÍ HẬU VÙNG ðỒNG BẰNG
VIÊN CHĂN 56
3.2.1. Hiện trạng sửdụng ñất vùng ñồng bằng Viên Chăn 56
3.2.2. Tính chất lí hoá của ñất ñai vùng ñồng bằng Viên Chăn . 57
3.2.3. ðặc ñiểm khí hậu vùng ñồng bằng Viên Chăn 60
3.2.4. Thời vụtrồng ngô ở ñồng bằng Viên Chăn . 64
3.2.5. Tình hình sản xuất ngô ở ñồng bằng Viên Chăn . 67
3.2.6. Thực trạng vềkỹ thu ật trồng ngô ởvùng ñồng bằng Viên Chăn 69
3.2.7. ðánh giá chung về ñặc ñiểm khí hậu, ñất ñai và tình hình
sản xuất ngô vùng ñồng bằng Viên Chăn 71
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp v
3.3. KẾT QUẢNGHIÊN CỨU KHẢNĂNG SINH TRƯỞNG
PHÁT TRIỂN CỦA CÁC DÒNG THUẦN 73
3.3.1. Thời gian sinh trưởng và ñặc ñiểm nông sinh học của các
dòng ngô tham gia thí nghiệm vụThu ñông 2005 . 73
3.3.2. Năng suất và các y ếu tốcấu thành năng suất của các dòng
ngô thí nghiệm vụThu ñông 2005 . 74
3.3.3. Khảnăng chống chịu sâu bệnh của các dòng ngô trong thí
nghiệm vụ Thu ñông 2005 76
3.4. KẾT QUẢKHẢO NGHIỆM CÁC TỔHỢP LAI (THL) TẠI
VÙNG ðỒNG BẰNG VIÊN CHĂN 79
3.4.1. ðặc ñiểm thời gian sinh trưởng của các tổhợp lai thí
nghiệm 79
3.4.2. Một số ñặc ñiểm hình thái của các tổhợp lai thí nghiệm . 82
3.4.3. Các ñặc ñiểm hình thái bắp và hạt của các tổ hợp lai thí
nghiệm 84
3.4.4. Mức ñộnhiễm sâu bệnh và khảnăng chống chịu của các tổ
hợp lai thí nghiệm . 86
3.4.5. Các yếu tốcấu thành năng suất và năng suất của các tổ hợp
lai thí nghiệm 88
3.5. KẾT QUẢSO SÁNH GIỐNG NGÔ LAI MỚI VÀ TỔ HỢP
LAI ƯU TÚ TẠI VÙNG ðỒNG BẰNG VIÊN CHĂN 94
3.5.1. Thời gian sinh trưởng của các giống ngô lai mới và tổ
hợp lai 94
3.5.2. ðặc ñiểm hình thái của các giống mới và tổ hợp lai ưu tú . 97
3.5.3. Khảnăng chống chịu sâu bệnh của các giống ngô lai mới và
tổ hợp lai ưu tú . 100
3.5.4. Các yếu tốcấu thành năng suất, năng suất hạt của các giống
mới và tổ hợp lai . 102
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp vi
3.6. KẾT QUẢNGHIÊN CỨU THỜI VỤTRỒNG NGÔ ỞVÙNG
ðỒNG BẰNG VIÊN CHĂN .106
3.6.1. Ảnh hưởng của thời vụtrồng ñến ñặc ñiểm hình thái của
giống ngô LVN-10 và LVN-61 . 108
3.6.2. Ảnh hưởng của thời vụgieo ñến các yếu tốcấu thành năng
suất và năng suất giống ngô LVN-10 và LVN-61 . 109
3.7. KẾT QUẢXÁC ðỊNH LIỀU LƯỢNG BÓN ðẠM CHO
GIỐNG NGÔ LVN-10 VÀ LVN-61 TẠI ðỒNG BẰNG
VIÊN CHĂN .112
3.7.1. Thời gian sinh trưởng của giống ngô LVN-10 và LVN-61 . 112
3.7.2. Ảnh hưởng của liều lượng phân ñạm ñến các ñặc ñiểm hình
thái và m ức ñộnhiễm sâu bệnh của giống ngô LVN-10 và
LVN-61 114
3.7.3. Ảnh hưởng của liều lượng bón ñạm ñến các yếu tốcấu
thành năng suất và năng suất của giống ngô LVN-10 và
LVN-61 116
3.8. KẾT QUẢXÂY DỰNG MÔ HÌNH THÂM CANH NGÔ Ở
ðỒNG BẰNG VIÊN CHĂN .121
Chương 4- KẾT LUẬN VÀ ðỀNGHỊ . 125
4.1. Kết luận .125
4.2. ðềnghị 126
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐCÓ LIÊN QUAN ðẾN LUẬN ÁN 127
TÀI LIỆU THAM KHẢO . 128
PHỤLỤC . 139
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp vii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC TỪVIẾT TẮT
CHDCND Cộng hoà dân chủnhân dân
CIMMYT Trung tâm cải thiện giống bắp và lúa mì Quốc Tế
FAO Tổchức lương thực thếgiới
IFPRI Viện Nghiên cứu Chương trình Lương thực Thếgiới
UBND Ủy ban nhân dân
ƯTL Ưu thếlai
KNKH Khảnăng kết hợp
KNKHC Khảnăng kết hợp chung
KNKHR Khảnăng kết hợp riêng
TCN Tiêu chuẩn ngành
Ftn F thí nghiệm
Flt F lý thuyết
THL Tổhợp lai
TPTD Thụphấn tựdo
G Gieo
G - TC Gieo ñến trỗcờ
G - TP Gieo ñến tung phấn
G - PR Gieo ñến phun râu
TC - TP - PR Trỗcờ ñến tung phấn, tung phấn ñến phun râu
TGST Thời gian sinh trưởng
NH Nông hộ
ðK ðường kính
BHH Bắp hữu hiệu
LTH/B Tỷlệhạt/bắp
HH Hàng hạt
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp viii
H/H Hạt trên hàng
M1000 Khối lượng 1000 hạt
BðHạt bán ñá
BRN Hạt bán răng ngựa
Vàng+ Hạt màu vàng
Vàng++ Hạt vàng da cam
NSLT Năng suất lý thuy ết
NSTT Năng suất thực thu
ñ/c ðối chứng
N ðạm
g Gram
IRRISTAT Phần mềm xửlý thống kê
cs Cộng sự
HT Hè thu
TðThu ñông
ðB ðồng bằng
NXB Nhà xuất bản
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp ix
DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1.1. Sản xuất ngô, lúa mì, lúa nước trên thếgiới giai ñoạn
1961-2008 . 7
Bảng 1.2. Diện tích, năng suất, sản lượng ngô một sốnước trên thế
giới giai ñoạn 2001 - 2008 . 8
Bảng 1.3. Diện tích, năng suất, sản lượng ngô Việt Nam giai ñoạn
1961 -2009 10
Bảng 1.4. Diện tích, năng suất và sản lượng ngô của Lào giai ñoạn
1976 - 2009 . 13
Bảng 1.5. Dựkiến diện tích, năng suất và sản lượng ngô nước
CHDCND Lào giai ñoạn 2010 - 2015 14
Bảng 1.6. Nhu cầu phân bón ởmột sốcây trồng nhiệt ñới 25
Bảng 1.7. Lượng phân bón cho các nhóm giống ngô và các loại ñất . 32
Bảng 1.8. Năng suất hạt và mức ñộsửdụng các nguyên tốdinh
dưỡng của cây ngô 37
Bảng 1.9. Nhu cầu dinh dưỡng chủyếu của cây ngô trong một số
giai ñoạn sinh trưởng 38
Bảng 3.1. Các loại ñất chính vùng ñồng bằng Viên Chăn 58
Bảng 3.2. Kết quảphân tích ñất trồng ngô thí nghiệm (khu thí
nghiệm tại Trung tâm lúa và cây kinh tếNaphok) . 60
Bảng 3.3. Các yếu tốkhí hậu tại vùng nghiên cứu Naphok giai
ñoạn 2004 - 2008 61
Bảng 3.4. Công thức luân canh cây trồng chính ở ñồng bằng
Viên Chăn . 64
Bảng 3.5. So sánh ñiều kiện thời tiết và thuận lợi, khó khăn
của 2 vụngô trồng tại vùng ñồng bằng Viên Chăn . 65
Bảng 3.6. Diện tích và năng suất ngô vùng ñồng bằng Viên Chăn
giai ñoạn 2003 - 2009 . 68
Bảng 3.7. Diện tích trồng và mức ñộ ñầu tưthâm canh của 3 nhóm
nông hộtrồng ngô tại bản Senñin 70
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp x
Bảng 3.8. Thời gian sinh trưởng và các ñặc ñiểm hình thái của các
dòng ngô vụThu ñông 2005 tại trường ðHNN - Hà Nội 74
Bảng 3.9. Năng suất và các y ếu tốcấu thành năng suất c ủa
các dòng ngô vụThu ñông 2005 tại Trường ðHNN - Hà Nội . 75
Bảng 3.10. Tỷlệnhiễm sâu bệnh của các dòng ngô vụThu ñông
2005 tại Trường ðHNN –Hà Nội . 76
Bảng 3.11. Bảng phân tích phương sai khảnăng kết hợp 77
Bảng 3.12. Phân tích phương sai khảnăng kết hợp . 78
Bảng 3.13. Khảnăng kết hợp chung của các dòng ngô thí nghiệm 78
Bảng 3.14. Khảnăng kết hợp riêng (Gj) của các dòng ngô thí nghiệm 78
Bảng 3.15. Thời gian sinh trưởng của các tổhợp lai vụHè thu và
thu ñông năm 2006 tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây
kinh tế(Napok) . 81
Bảng 3.16. Các ñặc ñiểm hình thái cây của các tổhợp lai vụHè thu
và Thu ñông năm 2006 Trung tâm nghiên cứu lúa và cây
kinh tế(Napok) . 83
Bảng 3.17. Các ñặc ñiểm hình thái bắp và hạt của các tổhợp lai vụ
Hè thu và Thu ñông năm 2006 tại Trung tâm nghiên cứu
lúa và cây kinh tế(Napok) 85
Bảng 3.18. Mức ñộnhiễm sâu bệnh và khảnăng chống chịu của các
tổhợp lai vụ Hè thu và Thu ñông 2006 tại Trung tâm
nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) 87
Bảng 3.19. Các yếu tốcấu thành năng suất và năng suất hạt của các
tổhợp lai vụ Hè thu và Thu ñông năm 2006 tại Trung
tâm nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) . 92
Bảng 3.20a. Thời gian sinh trưởng của các giống mới và tổhợp lai
vụHè thu 2007 tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây
kinh tế(Napok) . 95
Bảng 3.20b. Thời gian sinh trưởng của các giống mới và tổhợp lai
vụThu ñông 2007 tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây
kinh tế(Napok) . 96
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp xi
Bảng 3.21a. ðặc ñiểm hình thái của các giống mới và tổhợp lai vụ
Hè thu 2007 tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây kinh tế
(Napok) 98
Bảng 3.21b. ðặc ñiểm hình thái của các giống mới và tổhợp lai vụ
Thu ñông 2007 tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây
kinh tế(Napok) . 99
Bảng 3.22. Khả năng chống chịu sâu bệnh của các giống mới
và tổhợp lai vụHè thu và Thu ñông 2007 tại Trung tâm
nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) 101
Bảng 3.23a. Các yếu tốcấu thành năng suất, năng suất hạt của các
giống ngô lai mới và tổhợp lai vụHè thu 2007
tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) 103
Bảng 3.23b. Các yếu tốcấu thành năng suất và năng suất hạt
của các giống mới và tổhợp lai vụThu ñông 2007
tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) 104
Bảng 3.24. Ảnh hưởng của thời vụtrồng ñến các giai ñoạn sinh
trưởng của giống ngô LVN-10 và LVN-61 tại Trung tâm
nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) 107
Bảng 3.25. Ảnh hưởng của thời vụtrồng ñến chiều cao cây và sốlá
của giống ngô LVN-10 và LVN-61 tại Trung tâm
nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) 109
Bảng 3.26. Ảnh hưởng của thời vụtrồng ñến yếu tốcấu thành năng
suất và năng suất hạt của giống ngô LVN-10 và LVN-61 tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) . 111
Bảng 3.27a. Ảnh hưởng của liều lượng phân ñạm ñến thời gian sinh
trưởng của giống ngô LVN-10 và LVN-61 vụThu ñông
2007 tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) . 113
Bảng 3.27b. Ảnh hưởng của liều lượng phân ñạm ñến thời gian sinh
trưởng của giống ngô LVN-10 và LVN-61 vụHè thu 2008
tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) 114
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp xii
Bảng 3.28. Ảnh hưởng của liều lượng phân ñạm ñến các ñặc ñiểm
hình thái và mức ñộnhiễm sâu bệnh của giống ngô LVN-10 và LVN-61 vụ Thu ñông 2007 và vụ Hè thu 2008 tại
Trung tâm nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) . 115
Bảng 3.29a. Ảnh hưởng của liều lượng phân ñạm ñến các y ếu tốcấu
thành năng suất và năng suất hạt của giống ngô LVN-10
và LVN-61 vụThu ñông 2007 tại Trung tâm nghiên cứu
lúa và cây kinh tế(Napok) 117
Bảng 3.29b. Ảnh hưởng của liều lượng phân ñạm ñến các yếu
tốcấu thành năng suất và năng suất hạt của giống ngô
LVN-10 và LVN-61 vụ Hè thu 2008 tại Trung tâm
nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) 118
Bảng 3.30. ðặc ñiểm hình thái, các yếu tốcấu thành năng suất
và năng suất của giống ngô LVN-10 và LVN-61 trồng
thực nghiệm Tại bản Senñin huy ện Nasaithong thủ ñô
Viên Chăn . 122
Bảng 3.31. Hiệu quảkinh tếcủa các mô hình sản xuất ngô LVN-10
vụThu ñông 2007 tại bản Senñin huy ện Nasaithong thủ
ñô Viên Chăn 124
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp xiii
DANH MỤC CÁC ðỒTHỊVÀ SƠ ðỒ
Trang
ðồthị1.1. Sản xuất ngô của Việt Nam giai ñoạn 1961 – 2009 . 11
ðồthị3.1. Các yếu tốkhí hậu tại vùng ðB Viên Chăn 63
ðồthị3.2. Năng suất thực thu của các THL vụHè thu 2006 . 93
ðồthị3.3. Năng suất thực thu của các THL vụThu ñông 2006 . 93
ðồthị3.4. Năng suất thực thu của giống mới và THL ưu tú vụ Hè
thu 2007 105
ðồthị3.5. Năng suất thực thu của các giống mới và THL ưu tú vụ
Thu ñông 2007 tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây
kinh (Naphok) . 105
ðồthị3.6. Ảnh hưởng của liều lượng phân ñạm ñến năng suất
giống ngô LVN-10 và LVN-61 Thu ñông 2007
tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) 120
ðồthị3.7. Ảnh hưởng của liều lượng phân ñạm ñến năng suất
giống ngô LVN-10 và LVN-61 Hè thu 2008
tại Trung tâm nghiên cứu lúa và cây kinh tế(Napok) 120
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp 1
MỞ ðẦU
1. Tính cấp thiết của ñềtài
Sản xuất lương thực là ngành sản xuất quan trọng và cấp thiết của tất cả
các nước trên thếgiới. Nó ñảm bảo cho sựan toàn lương thực của mỗi quốc
gia, qua ñó ñảm bảo cho sựphát triển bền vững của xã hội.
Ngô ñược sửdụng với 3 mục ñích chính: Sửdụng làm lương thực
cho người, làm thức ăn cho chăn nuôi và nguyên liệu cho nền công nghiệp
chếbiến. Trong những năm gần ñây ngành công nghiệp chếbiến thực
phẩm ngày càng phát triển thì ngô càng khẳng ñịnh vai trò to lớn trong việc
sản xuất các s ản phẩm phục vụxuất khẩu mang lại hiệu quảkinh tếcao.
Trên thếgiới hàng năm ngô ñược sản xuất khoảng 76,62 triệu tấn
(FAOSTAT, USDA 2008) [47].
Theo dựbáo của Viện nghiên cứu Chương trình Lương thực Thếgiới
(IFPRI, 2003) [57], vào năm 2020 nhu cầu vềsản lượng ngô của thếgiới sẽ
tăng 45 % so với năm 1997, chủyếu tăng cao ởcác nước ñang phát triển 72
%, riêng ðông Nam Á nhu cầu ngô tăng 70 % so với năm 1997, trong số ñó
các khó khăn, thách thức lớn nhất chủyếu tập trung ởcác nước ñang phát
triển (CIMMYT, 2008) [41]. Các nhà nghiên cứu nhận thấy nguyên nhân
chính làm cho nhu cầu ngô tăng mạnh trong thời gian tới là do dân sốthếgiới
tăng nhanh, từ6 tỷngười (năm 2000) sẽtăng lên khoảng 8,3 tỷngười vào
năm 2025. Nhưvậy, sẽcó gần 2 tỷngười tăng thêm ởcác nước ñang phát
triển trong vòng 25 năm tới (McCalla, 2000) [64]. Cùng với việc tăng nhanh
dân số, nhu cầu ngô hạt tăng do các nguyên nhân khác như: nhu cầu thịt,
trứng, sữa cho khẩu phần ăn tăng lên, ñặc biệt là nhu cầu thịt ởcác nước ñang
phát triển sẽtăng 180 % vào năm 2020 so với năm 2000 (McCalla, 2000)
[64], việc này dẫn ñến tăng nhu cầu sửdụng ngô làm thức ăn chăn nuôi gia
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp 2
súc, gia cầm. Một vấn ñềcần chú ý khi xây dựng kếhoạch sản xuất ngô của
các quốc gia là các kết quảthống kê cho thấy trên thực tếtrong thời gian qua
chỉcó khoảng 10 % sản lượng ngô từcác nước công nghiệp có thểxuất khẩu
sang các nước ñang phát triển. Vì vậy, các nước ñang phát triển cần phải tự
ñáp ứng nhu cầu ngô hạt của mình dựa trên cơsởtăng diện tích năng suất và
sản lượng ngô của từng nước (James, 2008) [58].
Ởnước CHDCND Lào, cùng với sựphát triển của cây lúa nước ngành
sản xuất ngô trong nh ững năm gần ñây ñã thu ñược những thành quảto lớn về
diện tích, năng suất cũng nhưsản lượng ngô ngày một tăng nhanh. Năm 2009, cả
nước có diện tích gieo trồng 200.705 ha, với năng suất bình quân là 46,3 tạ/ha và
ñạt sản lượng 929.264 nghìn tấn (BộNông Lâm nghiệp Lào, 2009) [90].
Vùng ðồng Bằng (ðB) Viên Chăn nằm ởmiền trung của nước
CHDCND Lào là một trong những vùng sản xuất nông nghiệp chính của
Lào, tại ñây ngô là cây lương thực ñứng thứhai sau cây lúa. Hiện nay, ngô
ñược coi là loại cây trồng có nhiều thếmạnh, nhu cầu phát triển sản xuất
lớn tại vùng ðB Viên Chăn tại nước CHDCND Lào.
Tuy nhiên, trên thực tếviệc sản xuất ngô ởvùng ðB Viên Chăn còn gặp
nhiều khó khăn vềmởrộng diện tích, năng suất và sản lượng. Kết quả ñiều tra
cho thấy tất cảcác giống ngô lai dùng trong sản xuất tại Lào nói chung và nói
riêng tại vùng ðB Viên Chăn ñều nhập khẩu từnước ngoài có giá thành cao so
với thu nhập thực tếcủa người nông dân. Ngoài việc nhập khẩu hạt giống với giá
cao làm hạn chếviệc phát triển sản xuất ngô trong vùng, còn nhiều vấn ñề ñặt ra
ñối với sản xuất ngô như: thiếu các nghiên cứu vềgiống và các biện pháp kỹ
thuật ñểnâng cao năng suất và hiệu quảsửdụng giống ngô lai. ðểgiải quy ết
một phần khó khăn trên, chúng tôi tiến hành ñềtài: "Nghiên cứu tuyển chọn và
sửdụng các tổhợp lai, giống ngô lai mới phục vụphát triển sản xuất ngô lai
vùng ñồng bằng Viên Chăn nước CHDCND Lào".
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp 3
2. Mục tiêu nghiên cứu
- Khảo sát tình hình sản xuất ngô vùng ðB Viên Chăn và tìm hiểu khả
năng phát triển ngô lai tại vùng ðB Viên Chăn.
- Khảo sát các dòng thuần ưu tú, lai tạo, khảo sát các tổhợp lai(THL),
các giống ngô lai mới và tuy ển chọn bộgiống ngô lai cho sản xuất ngô tại
vùng ðB Viên Chăn.
- Nghiên cứu các biện pháp kỹthuật thâm canh các giống ngô lai mới
tại vùng ðB Viên Chăn.
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của ñềtài
3.1. Ý nghĩa khoa học
- Kết quả ñiều tra ñã xác ñịnh hiện trạng sản xuất ngô, các khó khăn và
lợi thếcủa ñiều kiện tựnhiên, khí hậu, tiềm năng phát triển ngô lai tại vùng
ðB Viên Chăn.
- Các tài liệu nghiên cứu có thể ñược sửdụng cho các nghiên cứu khoa
học tiếp theo vềcây ngô lai tại nước CHDCND Lào, làm tài liệu tham khảo
cho những cán bộnghiên cứu và cán bộchỉ ñạo kỹthuật nông nghiệp tại vùng
nghiên cứu.
3.2. Ý nghĩa thực tiễn
- ðềtài lựa chọn ñược 5 giống ngô lai mới (LVN-99, LVN-45, LVN-61, VN-8960, KK-575) và 5 THL mới (VN2 × IL45, TL14 × IL45, IL19 ×
IL45, 3150 × 3220, 3204 × 3115) có năng suất cao, khảnăng chống chịu tốt,
phù hợp với ñiều kiện ngoại cảnh vùng nghiên cứu. Từcác kết quảnghiên
cứu biện pháp kỹthuật ñã xác ñịnh thời v ụtrồng, liều lượng phân bón (ñạm)
thích h ợp, góp phần xây dựng quy trình trồng ngô lai mới làm tăng năng suất
và sản lượng ngô lai tại vùng ðB Viên Chăn.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp 4
4. Những ñóng góp mới của luận án
- Bước ñầu xác ñịnh ñược hiện trạng vềdiện tích, năng suất, sản lượng
ngô và ñánh giá về ñặc ñiểm ñất ñai, khí hậu và tiềm năng phát triển ngô lai ở
vùng ðB Viên Chăn.
- ðây là công trình khoa học nghiên cứu có hệthống vềcác biện pháp
kỹthuật trồng ngô lai tại nước CHDCND Lào như: khảo sát, so sánh, lựa
chọn bộgiống lai mới, thời vụtrồng và liều lượng phân ñạm thích hợp cho 2
giống ngô lai LVN-10 và LVN-61 ở ðB Viên Chăn.
5. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
- ðối tượng nghiên cứu là các dòng ngô thuần, các THL, giống ngô lai
mới có triển vọng ñược trồng tại Việt Nam và vùng ðB Viên Chăn Nước
CHDCND Lào.
- ðề tài ñược tiến hành trong các năm 2005 – 2008. ðịa ñiểm thực hiện
ñề tài : i) Khoa Nông học - Trường ðHNN HàNội; ii) Trung tâm nghiên cứu
lúa và cây kinh tế (Naphok)thủ ñô Viên Chăn Nước CHDCND Lào. iii) Bản
Senñin huy ện Naxaithong thủ ñô Viên Chăn Nước CHDCND Lào.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp 5
Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ CƠSỞKHOA HỌC CỦA ðỀTÀI
1.1. Vai trò của cây ngô và nhu cầu ngô trên thếgiới
Ngô ñã ñược con người trồng và sửdụng hàng nghìn năm nay và là
một trong những cây lương thực quan trọng của loài người. Ngô ñược sử
dụng với ba mục ñích như: làm lương thực cho người, thức ăn cho gia súc
và nguyên liệu cho nhiều sản phẩm công nghiệp. Ngô còn là một mặt hàng
nông sản xuất khẩu có giá trị, mang lại ngoại tệcho nhiều quốc gia và vùng
lãnh thổ.
Trên thếgiới hiện nay ngô chủyếu ñược dùng ñểlàm thức ăn chăn nuôi,
phát triển chăn nuôi do ngô chứa 68 % tinh bột, 10 % protein, 5 % dầu và 2 %
cellulose (ðinh ThếLộc, Võ Ngyễn Quyền và cs,1997) [19]. Nhiều nước có
nền chăn nuôi phát triển ñã sửdụng ñến 70 - 90% sản lượng ngô làm thức ăn
cho gia súc trong ñó Pháp dùng 90 %, Mỹdùng 89%, Hungary dùng 97%,
Rumany dùng 69% (ðường Hồng Dật, 2004) [7].
Theo dựbáo của Viện Nghiên cứu Chương trình Lương thực Thếgiới
vào năm 2020 tổng nhu cầu ngô thếgiới là 852 triệu tấn, trong ñó 15 % dùng
làm lương thực, 69 % dùng làm thức ăn chăn nuôi, 16 % làm nguyên liệu cho
công nghiệp. Ởcác nước phát triển chỉdùng 5 % ngô làm lương thực nhưng ở
các nước ñang phát triển sửdụng 22 % ngô làm lương thực (IFPRI, 2003)
[57] CIMMYT, 2008 [41].
Theo ðại học Tổng hợp Iowa trong những năm gần ñây khi thếgiới cảnh
báo nguồn dầu mỏ ñang cạn kiệt thì ngô ñã ñang ñược chếbiến ethanol, thay thế
một phần nhiên liệu xăng dầu chạy ô tô tại Mỹ , Braxin, Trung Qu ốc, v.v . Riêng
ởMỹ , năm 2002 - 2003 ñã dùng 25,2 triệu tấn ngô ñểchếbiến ethanol, năm
2000 - 2006 dùng 40,6 triệu tấn và dựkiến năm 2012 dùng 190,5 triệu tấn ngô.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp 6
Vì vậy, sản lượng ngô xuất khẩu ñang có xu hướng giảm tại Mỹ , Braxin,
Achentina v.v ., một sốnước nhưTrung Quốc thì không có ngô ñểxuất khẩu
(Thanh và Neefjes, 2005) [75].
Với những vai trò hết sức quan trọng trong nền kinh tếnhư ñã nêu ở
trên, cùng với tính thích ứng rộng và khảnăng cho năng suất cao, cây ngô ñã
ñược hầu hết các quốc gia và vùng lãnh thổ ởtất cảcác châu lục gieo trồng và
diện tích ngày càng ñược mởrộng.
1.2. Tình hình nghiên cứu và sản xuất ngô trên thếgiới và Việt Nam
1.2.1. Tình hình nghiên cứu và sản xuất ngô trên thếgiới
Ngô lai ñược con người sửdụng cách ñây 1 thếkỷ, ñây là một trong các
loại cây trồng ñược ứng dụng sớm nhất vềhiện tượng ưu thếlai. Quá trình
chọn tạo và sửdụng ngô lai chia thành 3 giai ñoạn:
+ Giai ñoạn 1: Từlúc con người biết lợi dụng ưu thếlai trong chọn
giống ngô (1900) ñến những năm 1920, chủyếu các giống ngô thụphấn tựdo
– OPV. Năng suất ñạt thấp 1,5 - 1,6 tấn/ha.
+ Giai ñoạn 2 (1920 – 1960): Có nhiều thành công trong quá trình
chọn tạo dòng thuần và ñánh giá khảnăng kết hợp (KNKH). Các giống
ngô lai kép ñược sửdụng rộng rãi, năng suất ngô tăng nhanh, vào cuối
giai ñoạn tại nước Mỹnăng suất ñạt bình quân 3 tấn/ha, nhờtrồng các
giống ngô lai kép năng suất ngô của nước Mỹtăng trung bình
60kg/ha/năm trong suốt thời gian 30 năm (dẫn theo Nguyễn Thế Hùng,
2006) [15].
+ Giai ñoạn 3: Từnăm 1960 ñến nay có các ñặc ñiểm: i) Sựthành công
của các chương trình nghiên cứu ngô, ñã tạo hàng loạt các giống ngô lai ñơn có
năng suất cao; ii) Ngô lai trởthành m ột loại hàng hóa quan trọng nhất trong sản
xuất ngô, ñiều này kích thích các cơsởnghiên cứu, các công ty tưnhân tham
gia vào việc chọn tạo, phân phối hạt giống ngô lai.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tiếng Việt
1. Afendulop K. P. (1972), Ảnh hưởng của phân bón ñến quá trình phát triển
các cơquan của cây ngô (Tài liệu dịch) - Một sốkết quảnghiên cứu của
cây ngô, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, tr. 310 – 340.
2. Nguyễn Văn Bào (1996), Nghiên cứu một sốbiện pháp chủyếu góp phần
tăng năng suất ngô ởHà Giang, Luận án PTS. Khoa học Nông
nghiệp. tr. 145.
3. Nguyễn Văn Bộ(1993), “Hiệu lực phân kali cho cây ngũcốc ăn hạt trên
các loại ñất có hàm lượng kali tổng sốkhác nhau”, Tuyển tập công
trình nghiên cứu Khoa học Kỹthuật Nông nghiệp, NXB Nông nghiệp,
tr. 108 - 114.
4. Nguyễn Văn Bộ(1999), Bón phân cân ñối và hợp lý cho cây trồng, NXB
Nông nghiệp, tr. 42 - 43.
5. Cục Trồng trọt - BộNN &PTNT (2006), Hướng dẫn quy trình kỹthuật
thâm canh một sốgiống cây trồng, NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
6. ðường Hồng Dật (2003). Sốtay hướng dẫn sửdụng phân bón, NXB Nông
nghiệp, Hà Nội.
7. ðường Hồng Dật (2004). Cây ngô kỹthuật thâm canh tăng năng suất,
NXB Lao ñộng – Xã hội, tr. 111.
8. Trương ðích (1980), Sựdi truyền khảnăng tổhợp của các giống ngô lai
trong quá trình tựthụphấn. Tuy ển tập các công trình nghiên cứu khoa
học và kỹ thuật nông nghiệp, ðại h ọc Nông nghiệp II, Hà Bắc, tr. 51 - 55.
9. FAO (1993), Ngô - nguồn dinh dưỡng của loài người, (Vũ ðình Hoà, Bùi
thếHùng dịch), NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp 129
10. Võ ThịGương, Trịnh ThịThu Trang, Karlh Dick man (1998), Hiệu quả
sửdụng phân bón ñến năng suất ngô trong hệthống luân canh ngô -
ngô lúa vùng phù sa ngọt Ô Môn Cần Thơ,Tạp chí Thổnhưỡng học
(10), tr. 71 - 76.
11. Nguyễn NhưHà (2006), Giáo trình bón phân cho cây trồng,NXB Nông
nghiệp – Hà Nội. tr 35 - 40.
12. Nguyễn Lân Hùng, Nguyễn Duy Minh (2005), Hướng dẫn bón phân hợp
lý cho cây trồng, NXB Nông nghiệp – Hà Nội. Tr. 26 - 27, 46.
13. Nguyễn ThếHùng (1995), Nghiên cứu chọn tạo dòng fullsib trong
chương trình tạo giống ngô lai ởViệt Nam. Luận án PTS KHNN - ðại
học Nông nghiệp Hà Nội.
14. Nguyễn ThếHùng (1997), Xác ñịnh chế ñộphân bón thích hợp cho giống
ngô P.11 trồng trong vụ ðông trên ñất bạc màu vùng ðông Anh - Hà
Nội, Thông tin khoa học kỹ thuật - KTNN, số1/1997, tr. 33 - 35.
15. Nguyễn ThếHùng (2006), Bài giảng cao học chuyên ngành trồng trọt. tr. 12.
16. Nguyễn Trong Thi và Ngyễn Văn Bộ(199), Hiệu lực của Kali trong mối
quan hệvới bón phân cân ñối cho một sốcây trồng trên một sốloại
ñất ởViệt Nam,Kết quảnghiên cứu khoa học Quyển 3, NXB NN,
tr.291 – 292.
17. Trần Trung Kiên, Phan Xuân Hào (2007), Ảnh hưởng của liều lượng ñạm
ñến sinh trưởng, phát triển và năng suất của giống ngô chất lượng
Protein cao (QPM) – QP4 và ngô thường – LVN10 tại Thái Nguyên, Tạp
chí Khoa học và Công nghệNông nghiệp Việt Nam, số4 (5), tr. 26.
18. ðinh ThếLộc, Võ Nguyên Quyền, Bùi ThếHùng, Nguyễn ThếHùng
(1997), Giáo trình cây lương thực TậpII - Cây màu, NXB Nông
nghiệp, Hà Nội, tr. 60 - 62.
19. Trần Hữu Miện (1987), Cây ngô cao sản ởHà Nội, NXB Nông nghiệp.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp 130
20. Trần Văn Minh (2004), Cây ngô, nghiên cứu và sản xuất, NXB Nông
nghiệp Hà Nội, tr. 84 - 85.
21. Nguyễn ThịQuý Mùi (1995), Bón phân cho bắp, NXB Nông nghiệp.
22. Ly Nhạc, Dương Hữu Tuyền, Phùng ðăng Chinh (1987), Canh tác học,
NXB Nông nghiệp, tr. 23.
23. Lê Văn Dũng (2005), Nghiên cứu hiện trạng và một sốbiện pháp kỹthuật
canh tác nhằm phát triển sản xuất ngô ởtỉnh Thành Hóa. Luận án tiến
sỹnông nghiệp, Viện Khoa học Kỹthuật Nông nghiệp Việt Nam, Hà
nội. Tr. 155.
24. Phạm ThịRịnh (1995), Nghiên cứu các biện pháp kỹthuật tăng năng suất
ngô các tỉnh phía Nam, nghiên cứu cơcấu luân canh tăng vụ, các biện
pháp kỹthuật canh tác cây ngô, xây dựng mô hình trồng ngô lai ở
vùng thâm canh giai ñoạn 1991 - 1995, ðềtài KN 01 - 05, Nhà xuất
bản Nông nghiệp, Hà Nội, tr. 170.
25. Phạm ThịTài (1999), Nghiên cứu chọn tạo dòng tựphối ngô mới từcác
vật liệu khởi ñầu khác nhau, Luận án tiến sỹKhoa học Nông nghiệp,
Viện Khoa học Kỹthuật Nông nghiệp Việt Nam, Hà Nội.
26. Ngô Hữu Tình, Nguyễn ðình Hiền (1996), Các phương pháp lai thửvà
phân tích khảnăng kết hợp trong các thí nghiệm về ưu thếlai, NXB
Nông nghiệp, Hà Nội, tr. 68.
27. Ngô Hữu Tình (1997), Cây ngô, Giáo trình cao học nông nghiệp, NXB
NN, Hà Nội, tr. 126.
28. Ngô Hữu Tình, 2003, Cây ngô, NXB NghệAn, tr. 24, 100.
29. Tổng cục thống kê, 2007. Niên giám thống kê, NXB thống kê.
30. Tổng cục thống kê 2009, Niên giám thống kê, NXB thống kê.
31. Mai Xuân Triệu (1998), ðánh giá khảnăng kết hợp của một sốdòng
thuần có nguồn gốc ñịa lý khác nhau phục vụcho chương trình tạo
giống ngô lai, Luận án Tiến sĩNông nghiệp, Viện Khoa học Kỹthuật
Nông nghiệp Việt Nam.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp 131
32. Viện Nghiên cứu Ngô (1996), Kết quảnghiên cứu chọn lọc và lai tạo
giống ngô giai ñoạn 1991 – 1995, NXB Nông nghiệp.
33. Nguyễn Vy (1998), ðộphì nhiều thực tế, NXB Nông nghiệp, Hà Nội, tr.
54, 158.
34. VũHữu Yêm (1995), Giáo trình phân bón và cách bón phân,NXB Nông
nghiệp.
35. VũHữu Yêm, Karl H. Diekmann, Hà Triệu Hiệp và CTV (1999), Kết quả
nghiên cứu phân bón (Chương trình hợp tác nghiên cứu giữa ðHNNI
và Norsk. Hydro ðông Dương 1996 - 1998), Báo cáo thí nghiệm sử
dụng phân bón ởmiền Bắc Việt Nam, Hà Nội, tr. 35 - 39,43.
Tài liệu tiếng Anh
36. Akhtar M., Ahmad S., Mohsin S., Mahmood T. (1999), “Interactive effect
of phosphorus and potassium nutrition on the growthand yield of
hybrid maize (Zea mays L.)”, University of Agriculture, Faisalabad.
(Pakistan). Dept. of Agronomy, Literature Update onMaize 5 (6)
CIMMYT.
37. Allard, R.W. (1960), Principles of plant breeding, John Wiley and sons,
Ins., New York, pp. 485.
38. Arnon I. (1974), Mineral Nutrition of Maize,International Potash
Institute, pp. 15 - 21, 76 - 78, 100 - 101, 117 - 118, 270.
39. Barbieri P .A., Sainz H.R., Andrade F.H. and Echeverria H.E. (2000),
“Row spacing effect at different levels of Nitrogenavailability in
Maize”, Agronomy Journal, 92(2), Literature Update on Maize, Vol.6
.CIMMYT, pp. 283 - 288.
40. Chaudhry G. A., Habib G., Sadiq M., and Khan M. A. (1989), Effectof
Nitrogen. Phosphorus and Plant Population on GrainYield of Dry
Land Maize, Journal of Agricultural - reseaerch - eahore, 27:1, 19 -
20, 10 ref.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án Tiến sỹkhoa học Nông nghiệp 132
41. CIMMYT (2008). Marianne Banziger, Crouch and J. Dixon. Maize Facts
and Futures.
42. Cook. G.W. (1975), Fertilizing for maximum yield.
43. Davis R.L. (1927), Report of the plant breeders, Puecto Rico Expeimment
Station.
44. Debreczeni K. (2000), “Response of Two Maize Hybrids to Different
Fertilizer - N forms. (NH4- N and NO
3
- N), Communication in soil
science Plant analysis”, (31), Literature Update on Maize, 2000, Vol.
6. CIMMYT, pp. 11 - 14.
45. Falconer D.S. (1960), Introduction to quatitative Genetics, Ronald Press,
New York.
46. FAO. (1961), Agricultural and Horticultural Seeds, Rome, ItaLy, pp. 13 - 209.
47. FAOSTAT, USDA 2008,Databasehttp:// www.fao.org.
48. FAOSTAT. (2009), Databasehttp:// www.fao.org.
49. Griffing J.B (1956a), A concept of general and specific combining ability
in relation to diallel crossing system, Aus. Bio. Sc. 9, pp. 463 – 473.
50. Griffing J.B. (1956b), A generalised treatment of the use of diallel crosses
in quantitative inheritance, Heredity 10, pp.31 – 80.
51. Hallauer A.R and Miranda J.B. (1988). Quantitative genetics in Maize
breeding, Iowa State University Press, Ames, pp. 5 - 6.
52. Hallauer A. R. (1990a), “Methods used in developing maize in breeds
(review).” Maydica 35, pp. 1 - 16.
53. Hallauer A. R. (1990b), Relation of genetic effects and types of testers for
evaluation of inbred lines,Lecture for advanced course of maize
breeding, CIMMYT.
54. Hallauer A. R. (1991), Lecture for CIMMYT advanced course of maize
improvement,CIMMYT, El Batan, 7 - 8 Oct.