Luận Văn Nghiên cứu tổng hợp về trẻ em việt nam

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN 1
LỜI MỞ ĐẦU 2
MỤC LỤC . 3
DANH SÁCH HÌNH . 9
DANH SÁCH BẢNG . 12
DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT . 13
TÓM TẮT . 17
KẾT LUẬN . 26
GIỚI THIỆU 27
Phương pháp luận tổng thể . 27
Những hạn chế và trở ngại . 28
Khuôn khổ khái niệm: Sử dụng tiếp cận trên cơ sở quyền con người đối với
Phân tích tình hình . 29
CHƯƠNG 1: BỐI CẢNH PHÁT TRIỂN CỦA QUỐC GIA . 31
GIỚI THIỆU 32
1.1 MỘT SỐ THÔNG TIN CƠ BẢN VỀ NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
VIỆT NAM . 32
1.1.1 Địa lý 32
1.1.2 Các sự kiện lịch sử gần đây 33
1.1.3 Hệ thống chính trị . 34
1.1.4 Xu thế nhân khẩu học 35
1.1.5 Tôn giáo và Văn hóa Việt Nam 37
1.1.6 Bình đẳng giới và Trao quyền cho phụ nữ . 37
1.1.7 Môi trường, Thiên tai và Biến đổi Khí hậu . 38
1.1.8 Môi trường viện trợ . 39
1.2 QUÁ TRÌNH “ĐỔI MỚI” VÀ NHỮNG XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ,
XÃ HỘI GẦN ĐÂY 40
1.2.1 Khái quát về quá trình Đổi Mới 40
1.2.2 Cập nhật tình hình phát triển kinh tế-xã hội 40
1.2.3 Tiến độ đạt được các Mục tiêu Phát triển Thiên niên Kỷ (MDG) 41
1.2.4 Những thách thức còn tồn tại . 41
1.3. NGHÈO Ở TRẺ EM 43
PHỤ LỤC 1.1: TÓM TẮT CÁC TIẾN BỘ ĐẠT ĐƯỢC VỚI MDG VÀ VDG 47
CHƯƠNG 2: BỐI CẢNH THỂ CHẾ VÀ QUẢN TRỊ QUỐC GIA . 49
GIỚI THIỆU 50
2.1 CÁC CAM KẾT CỦA VIỆT NAM VỀ QUYỀN TRẺ EM 50
2.2 CẢI CÁCH PHÁP LUẬT QUỐC GIA VÀ CÁC CHÍNH SÁCH VỀ QUYỀN TRẺ EM 51
4 BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010
2.2.1 Các chính sách và chương trình quốc gia nhằm thúc đẩy, bảo vệ quyền
trẻ em và đảm bảo phúc lợi của trẻ em . 53
2.2.2. Các chính sách và chương trình xã hội liên quan trực tiếp đến việc thực
hiện quyền trẻ em 54
2.2.3. Các chính sách phúc lợi và an sinh xã hội . 55
2.3 VAI TRÒ VÀ NĂNG LỰC CỦA CÁC CƠ QUAN CHỊU TRÁCH NHIỆM . 57
2.3.1 Vai trò của Đảng Cộng sản 57
2.3.2 Vai trò của Quốc hội và Hội đồng Nhân dân các cấp 57
2.3.3. Vai trò của Chính phủ . 59
2.3.4 Vai trò của các Bộ ngành và Chính quyền địa phương . 60
2.3.5. Vai trò của bộ máy tư pháp 63
2.3.6. Vai trò của Gia đình 64
2.3.7. Tổ chức, cơ quan cung cấp dịch vụ công lập và ngoài công lập cho
trẻ em . 65
2.3.8. Vai trò của các tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp và đoàn thể quần chúng,
các tổ chức phi chính phủ quốc tế và phương tiện thông tin đại chúng 67
2.3.9 Các đối tác hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) 69
2.4. CÁC CƠ CHẾ XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH VÀ LẬP KẾ HOẠCH 69
2.4.1 Mối liên hệ giữa chính sách, lập kế hoạch và lập ngân sách 69
2.4.2. Phân cấp quản lý trong công tác lập kế hoạch và lập ngân sách 71
2.4.3 Xu hướng tài khóa và phân bổ ngân sách . 73
2.4.4. Cơ chế theo dõi giám sát, báo cáo và đánh giá . 76
2.4.5 Theo dõi giám sát quyền trẻ em 77
NHỮNG PHÁT HIỆN CHÍNH-PHÁP LUẬT, CHÍNH SÁCH VÀ QUẢN TRỊ QUỐC GIA . 79
PHỤ LỤC 2.1: NỘI DUNG ĐẦY ĐỦ CÁC QUI ĐỊNH PHÁP LUẬT LIÊN QUAN TỚI
CHƯƠNG NÀY 81
PHỤ LỤC 2.2: TÓM TẮT CÁC PHÁT HIỆN VÀ KHUYẾN NGHỊ CỦA ỦY BAN CRC
CHO VIỆT NAM, 2003 VÀ 2006 . 82
PHỤ LỤC 2.3: CÁC ĐIỀU ƯỚC QUỐC TẾ LIÊN QUAN TỚI TRẺ EM VÀ PHỤ NỮ 87
CHƯƠNG 3: QUYỀN ĐƯỢC SINH TỒN VÀ CHĂM SÓC SỨC KHỎE CỦA TRẺ EM . 89
3.1 GIỚI THIỆU . 90
3.1.1 Hệ thống y tế 91
3.2 SINH TỒN VÀ SỨC KHOẺ TRẺ EM . 92
3.2.1 Tử vong ở trẻ dưới 1 tuổi và tử vong trẻ em nói chung . 92
3.2.2 Các bệnh thường gặp ở trẻ em . 93
3.2.3 Tiêm chủng 93
3.2.4 Tình trạng dinh dưỡng . 95
3.2.5 An toàn thực phẩm và các bệnh mắc phải do ăn uống 99
3.2.6 Nuôi con bằng sữa mẹ và cho trẻ ăn bổ sung 100
3.2.7 Rối loạn do thiếu iốt (RLTI) 100
3.2.8 Thiếu máu do thiếu sắt 101
3.2.9 Thiếu vitamin A . 101
3.2.10 Trẻ khuyết tật . 102
BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010 5
3.2.11 Béo phì: vấn đề mới 103
3.2.12 Chương trình quốc gia về sức khoẻ trẻ em . 103
3.2.13 Phân tích nguyên nhân về quyền được chăm sóc sức khoẻ của trẻ em . 107
3.2.14 Phân tích nguyên nhân về tử vong ở trẻ dưới 1 tuổi và tử vong trẻ em
nói chung 111
3.2.15 Phân tích nguyên nhân suy dinh dưỡng trẻ em 112
3.2.16 Vai trò và năng lực của các cơ quan chịu trách nhiệm 113
3.3 SỨC KHOẺ VỊ THÀNH NIÊN 114
3.3.1 Chương trình quốc gia về sức khoẻ vị thành niên 116
3.3.2 Phân tích nguyên nhân về Sức khoẻ vị thành niên . 117
3.3.3 Vai trò và năng lực của các cơ quan chịu trách nhiệm . 118
3.4. SỨC KHỎE BÀ MẸ VÀ SỨC KHỎE SINH SẢN . 118
3.4.1 Tử vong bà mẹ 118
3.4.2 Sức khoẻ sinh sản . 119
3.4.3 Vấn đề mới phát sinh - Mất cân bằng giới tính . 119
3.4.4 Những nỗ lực quốc gia về Sức khoẻ bà mẹ và Sức khoẻ sinh sản 120
3.4.5 Phân tích nguyên nhân về tử vong bà mẹ . 120
3.4.6 Phân tích nguyên nhân về sức khoẻ sinh sản . 122
3.4.7 Vai trò và năng lực của các cơ quan chịu trách nhiệm . 122
3.5. HIV VÀ AIDS . 123
3.5.1 Lây truyền HIV ở thanh niên 123
3.5.2 Lây truyền HIV từ mẹ sang con . 125
3.5.3 HIV ở trẻ em và Trẻ nhiễm HIV/AIDS 128
3.5.4 Chương trình quốc gia về HIV và AIDS . 130
3.5.5 Phân tích nguyên nhân về HIV/AIDS . 133
3.5.6 Vai trò và năng lực của các cơ quan chịu trách nhiệm . 135
3.6. NƯỚC VÀ VỆ SINH 136
3.6.1 Sử dụng nước ở hộ gia đình và trường học 136
3.6.2 Nhà tiêu hộ gia đình 139
3.6.3 Nhiễm Asen trong nước ngầm . 141
3.6.4 Ô nhiễm nước và bệnh tả . 142
3.6.5 Các nỗ lực quốc gia về nước và vệ sinh 142
3.6.6 Phân tích nguyên nhân về Nước sạch và Vệ sinh 143
3.6.7 Vai trò và năng lực của các cơ quan chịu trách nhiệm . 143
3.7. THƯƠNG TÍCH Ở TRẺ EM 145
3.7.1 Thương tích do tai nạn giao thông 146
3.7.2 Đuối nước ở trẻ em . 147
3.7.3 Thương tích do ngộ độc . 148
3.7.4 Trẻ bị thương tích do ngã, bỏng và vật sắc nhọn . 148
3.7.5 Thương tích do bom mìn còn sót lại . 149
3.7.6 Những nỗ lực của quốc gia về thương tích ở trẻ em . 149
3.7.7 Phân tích nguyên nhân về thương tích ở trẻ em . 150
3.7.8 Vai trò và năng lực của các cơ quan hữu quan chịu trách nhiệm 152
6 BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010
NHỮNG PHÁT HIỆN CHÍNH - QUYỀN ĐƯỢC SINH TỒN VÀ CHĂM SÓC SỨC
KHỎE TRẺ EM . 153
PHỤ LỤC 3.1: CÁC ĐIỀU KHOẢN CỦA CÔNG ƯỚC QUYỀN TRẺ EM LIÊN QUAN
TỚI CHƯƠNG 3 . 155
PHỤ LỤC 3.2: CÁC NGUYÊN TẮC QUỐC TẾ VỀ QUYỀN CON NGƯỜI VÀ HIV/AIDS 157
PHỤ LUC 3.3: QUYỀN TRẺ EM VÀ HIV/AIDS: TÓM TẮT KHUYẾN CÁO CỦA ỦY
BAN CÔNG ƯỚC VỀ QUYỀN TRẺ EM . 159
PHỤ LỤC 3.4: CÁC CHƯƠNG TRÌNH, CHÍNH SÁCH CHÍNH PHỦ ĐÃ BAN HÀNH
VỀ NƯỚC VÀ VỆ SINH 164
CHƯƠNG 4: QUYỀN ĐƯỢC HỌC TẬP VÀ PHÁT TRIỂN 165
GIỚI THIỆU 166
4.1 TỔNG QUAN VỀ QUYỀN ĐƯỢC GIÁO DỤC Ở VIỆT NAM 167
4.1.1 Các bên chịu trách nhiệm trong hệ thống giáo dục 169
4.1.2 Phân bổ ngân sách và quản lý tài chính 171
4.1.3 Phân cấp và quản lý giáo dục . 173
4.1.4 Xã hội hóa giáo dục . 173
4.2. PHÁT TRIỂN TRẺ THƠ VÀ GIÁO DỤC MẦM NON . 174
4.2.1 Giáo dục mầm non . 175
4.2.2 Đáp ứng quốc gia đối với phát triển trẻ thơ và giáo dục mầm non . 177
4.2.3 Phân tích nguyên nhân - kết quả: phát triển trẻ thơ và giáo dục mầm non . 178
4.2.4 Vai trò và năng lực của các cơ quan chịu trách nhiệm 179
4.3. GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ TRUNG HỌC 181
4.3.1 Giáo dục tiểu học . 182
4.3.2 Giáo dục trung học . 184
4.3.3 Đáp ứng quốc gia đối với giáo dục tiểu học và trung học 185
4.3.4 Phân tích nguyên nhân - kết quả: Giáo dục tiểu học và trung học 186
4.3.5 Vai trò và năng lực của các cơ quan chịu trách nhiệm 191
4.4. GIÁO DỤC CHO TRẺ EM CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT . 192
4.4.1 Giáo dục cho trẻ khuyết tật 193
4.4.2 Giáo dục cho trẻ em dân tộc thiểu số (DTTS) . 197
4.5. CÁC HOẠT ĐỘNG VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ GIẢI TRÍ 202
NHỮNG PHÁT HIỆN CHÍNH: QUYỀN ĐƯỢC HỌC TẬP VÀ PHÁT TRIỂN . 206
CHƯƠNG 5: QUYỀN ĐƯỢC TÔN TRỌNG VÀ BẢO VỆ 209
GIỚI THIỆU 210
5.1 CÁC VẤN ĐỀ BẢO VỆ TRẺ EM Ở VIỆT NAM . 213
5.1.1 Đăng ký khai sinh . 213
5.1.2 Trẻ em thiếu sự chăm sóc của cha mẹ . 215
5.1.3 Các hình thức bạo hành đối với trẻ em 219
5.1.4 Xâm hại trẻ em (xâm hại thân thể, tinh thần và tình dục đối với trẻ em)
và sao nhãng đối với trẻ em . 220
BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010 7
5.1.5 Bóc lột tình dục trẻ em vì mục đích thương mại và buôn bán trẻ em 224
5.1.6 Lao động trẻ em 226
5.1.7 Trẻ em sống và làm việc trên đường phố . 228
5.1.8 Trẻ em nhập cư . 229
5.1.9 Người chưa thành niên vi phạm pháp luật . 231
5.1.10 Trẻ em bị ảnh hưởng bởi việc sử dụng trái phép các chất ma túy và
các chất hướng thần 235
5.1.11 Trẻ em bị ảnh hưởng bởi HIV và AIDS . 235
5.1.12 Trẻ em khuyết tật 238
5.2 NỖ LỰC QUỐC GIA VỀ BẢO VỆ TRẺ EM . 243
5.2.1 Khuôn khổ pháp luật về bảo vệ trẻ em Việt Nam 243
5.2.2 Các Kế hoạch, Chính sách, Chương trình Quốc gia và các biện pháp
Bảo vệ Trẻ em 249
5.3 PHÂN TÍCH NGUYÊN NHÂN 255
5.3.1 Thiếu khuôn khổ hoàn chỉnh về pháp luật, quy định và chính sách 257
5.3.2 Hệ thống bảo vệ trẻ em còn yếu, các chính sách và dịch vụ phúc lợi xã
hội chưa phù hợp . 259
5.3.3 Các nhân tố kinh tế và xã hội . 262
5.3.4 Nhận thức của toàn xã hội, gia đình và trẻ em về quyền của trẻ em còn
hạn chế . 265
5.4 VAI TRÒ VÀ NĂNG LỰC CỦA CÁC CƠ QUAN CHỊU TRÁCH NHIỆM 266
5.4.1 Thẩm quyền hành động và ý thức về nhiệm vụ, các trách nhiệm và
nghĩa vụ . 266
5.4.2 Năng lực chuyên môn và các năng lực cần thiết khác (như kỹ năng làm
cha mẹ, truyền thông và điều phối) . 267
5.4.3. Nhận thức về quyền và nghĩa vụ và động cơ thực hiện nghĩa vụ 269
5.4.4 Cơ sở vật chất và dịch vụ phù hợp để thực hiện nghĩa vụ và khả năng
tiếp cận, kiểm soát các nguồn lực tài chính và con người . 270
NHỮNG PHÁT HIỆN CHÍNH - QUYỀN ĐƯỢC TÔN TRỌNG VÀ BẢO VỆ 271
PHỤ LỤC 5.1: CÁC ĐIỀU KHOẢN CỦA CRC LIÊN QUAN ĐẾN CHƯƠNG 5 273
PHỤ LỤC 5.2: CÁC KHUYẾN NGHỊ CỦA ỦY BAN CRC ĐỐI VỚI VIỆC THỰC HIỆN
NGHỊ ĐỊNH THƯ BỔ SUNG CRC . 277
CHƯƠNG 6: QUYỀN THAM GIA . 279
GIỚI THIỆU 280
6. 1 Ý NGHĨA CỦA SỰ THAM GIA CỦA TRẺ EM . 280
6.2 KHÁI QUÁT SỰ THAM GIA CỦA TRẺ EM TRONG BỐI CẢNH KINH TẾ,
VĂN HÓA, CHÍNH TRỊ VÀ XÃ HỘI CỦA VIỆT NAM . 282
6.3 SỰ THAM GIA CỦA TRẺ EM TRONG MÔI TRƯỜNG GIA ĐÌNH 282
6.4 SỰ THAM GIA CỦA TRẺ EM TRONG MÔI TRƯỜNG HỌC ĐƯỜNG . 284
8 BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010
6.5 SỰ THAM GIA CỦA TRẺ EM TRONG CỘNG ĐỒNG, CÁC CƠ SỞ CHĂM
SÓC TẬP TRUNG VÀ CÁC THỦ TỤC PHÁP LÝ 286
6.5.1. Trong cộng đồng 286
6.5.2. Tại các cơ quan, tổ chức 287
6.5.3 Trong các thủ tục pháp lý . 287
6.6 CÁC NỖ LỰC QUỐC GIA . 288
6.7 PHÂN TÍCH NGUYÊN NHÂN 290
6.8 VAI TRÒ VÀ NĂNG LỰC CỦA CÁC CƠ QUAN CHỊU TRÁCH NHIỆM 291
6.9 CÁC VẤN ĐỀ NẢY SINH 292
NHỮNG PHÁT HIỆN CHÍNH - QUYỀN THAM GIA . 293
CHƯƠNG 7: KHUYẾN NGHỊ . 295
DANH SÁCH TÀI LIỆU THAM KHẢO 299
BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010 9
DANH SÁCH HÌNH
Hình 0-1: Nghèo trẻ em đa chiều và nghèo trẻ em tiền tệ, 2008 18
Hình 0-2: Nghèo trẻ em đa chiều và nghèo trẻ em tiền tệ theo vùng, 2008 18
Hình 0-3: Sự khác biệt giữa các vùng về các chỉ số liên quan tới trẻ em, 2006 23
Hình 1.1 Bản đồ hành chính Việt Nam 33
Hình 1.2: Tháp dân số, Việt Nam, năm 1999 và năm 2007 36
Hình 1.3: Mật độ dân số theo vùng của Việt Nam năm 2009 36
Hình 1.4: Xu hướng giảm nghèo tiền tệ theo nhóm dân tộc, 1993-2008 42
Hình 1.5: Nghèo trẻ em đa chiều và nghèo trẻ em tiền tệ, 2008 45
Hình 1.6: Nghèo trẻ em đa chiều và nghèo trẻ em tiền tệ theo vùng, 2008 45
Hình 1.7: Sự trùng lặp giữa cách tiếp cận đa chiều và cách tiếp cận tiền tệ
trong việc đo lường nghèo trẻ em 46
Hình 2.1: Tổng ngân sách cho bảo trợ xã hội, 2004 - 2008 (tỷ đồng Việt Nam) và
ngân sách Nhà nước chi cho bảo trợ xã hội (%) phần trăm 56
Hình 2.2: Mối quan hệ giữa các cơ quan nhà nước với trách nhiệm bảo vệ
quyền trẻ em 62
Hình 2.3: Tỷ lệ học sinh trong các cơ sở giáo dục ngoài công lập, 2008-2009 66
Hình 2.4: Các bước trong quá trình lập kế hoạch 72
Hình 2.5: Tỷ trọng ngân sách dành cho giáo dục và y tế trong tổng chi tiêu
Ngân sách nhà nước giai đoạn 2000-2007 (phần trăm) 73
Hình 2.6: Tỷ lệ chi tiêu Ngân sách Nhà nước trên GDP từ năm 2002 đến 2008
(phần trăm) 74
Hình 2.7: Chi tiêu của hộ gia đình theo loại chi tiêu trong năm 2002 và 2006 75
Hình 3.1: Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và trẻ dưới 5 tuổi theo giới tính, địa phương
và dân tộc, 2006 92
Hình 3.2: Tỉ lệ trẻ em 12-23 tháng tuổi được tiêm chủng phòng các bệnh ở trẻ,
2006 94
Hình 3.3: Tình trạng thiếu cân ở trẻ em dưới 5 tuổi theo giới tính, địa phương
và dân tộc, 2006 96
Hình 3.4: Tình trạng thiếu cân ở trẻ em theo nhóm tuổi, 2006 97
Hình 3.5: Tình trạng thiếu cân ở trẻ em theo nhóm thu nhập, 2006 98
Hình 3.6: Tình trạng suy dinh dưỡng do còi cọc ở trẻ em dưới 5 tuổi, giai đoạn
1999-2008 99
10 BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010
Hình 3.7: Xu hướng phân bổ ngân sách nhà nước trong Y tế, 2002-2006
(tỷ đồng VN) 108
Hình 3.8: Số lượng nhân viên y tế trên 10.000 dân: so sánh Việt Nam với các
nước khác, 2004 110
Hình 3.9: Nguyên nhân gây tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi, 2001-2002 112
Hình 3.10: Tỷ lệ tử vong bà mẹ theo khu vực và dân tộc, giai đoạn 2000-2001 119
Hình 3.11: Tỉ lệ sinh đẻ có hộ sinh là nhân viên y tế có chuyên môn theo dân
tộc, 2006 121
Hình 3.12: 10 tỉnh có tỷ lệ có HIV trên 100.000 dân cao nhất, 2008 124
Hình 3.13: Tỷ lệ nhiễm mới HIV trước đây và dự báo theo nhóm đối tượng nguy
cơ và theo năm ở Việt Nam, 1995-2019 126
Hình 3.14: Kiến thức của phụ nữ về HIV và AIDS theo khu vực sinh sống, trình
độ học vấn, nhóm thu nhập và dân tộc, 2006 127
Hình 3.15: Ước lượng số lượng phụ nữ mang thai có HIV ở Việt Nam,
1990–2012 128
Hình 3. 16: Số lượng trẻ em (0-14 tuổi) chung sống với HIV ở Việt Nam
1990–2012 129
Hình 3.17: Thái độ đối với người có HIV và AIDS theo vùng, 2006 130
Hình 3.18: Tỷ lệ phụ nữ tuổi từ 15-49 có hiểu biết toàn diện về lây truyền HIV
theo vùng, 2006 134
Hình 3.19: Tỷ lệ hộ gia đình sử dụng nguồn nước đã được cải thiện và nhà tiêu
hợp vệ sinh phân theo khu vực sinh sống và dân tộc, 2006 137
Hình 3.20: Nguồn nước uống trong trường học, 2007 (phần trăm) 139
Hình 3.21: Tỷ lệ hộ gia đình sử dụng nguồn nước được cải thiện và nhà tiêu
hợp vệ sinh theo vùng, 2006 140
Hình 3.22: Nguyên nhân tử vong do thương tích ở trẻ em và thiếu niên từ
0-19 tuổi năm 2007 145
Hình 4.1: Xu hướng tỉ lệ nhập học đúng tuổi bậc tiểu học và trung học cơ sở
từ năm 1994-1995 đến năm 2006-2007 (phần trăm) 168
Hình 4.2: Tỉ lệ nhập học đúng tuổi bậc tiểu học ở các nước Đông Nam Á, 2006
(phần trăm) 169
Hình 4.3: Tỉ trọng ngân sách nhà nước chi cho giáo dục theo bậc học, 2008
(phần trăm) 171
Hình 4.4: Phân bổ ngân sách giáo dục theo bậc học: 2001-2008 (thực tế) và
2010-2014 (dự kiến) 172
Hình 4.5: Tỉ lệ trẻ 0-59 tháng tuổi được các thành viên trong gia đình tham gia
vào các hoạt động thúc đẩy việc học tập và sẵn sàng đến trường của
trẻ, theo nhóm thu nhập, 2006 (phần trăm) 174
BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010 11
Hình 4.6: Tỷ lệ trẻ em từ 0-59 tháng tuổi ở nhà do trẻ khác dưới 10 tuổi trông
trong tuần qua, phân theo trình độ học vấn của người mẹ (phần trăm) 175
Hình 4.7: Tỉ lệ nhập học chung bậc mầm non, từ năm học 2000-2001 đến năm
học 2005-1006 176
Hình 4.8: Tỷ lệ trẻ từ 36-59 tháng tuổi đi học bất cứ loại hình lớp học nào do
chương trình giáo dục mầm non tổ chức, phân theo nhóm thu nhập,
2006 (phần trăm) 177
Hình 4.9: Tỉ lệ học sinh/sinh viên nữ ở từng bậc học, năm học 2004-2005 đến
năm học 2006-2007 182
Hình 4.10: Tỷ lệ nhập học đúng tuổi bậc tiểu học, theo vùng, năm học 2006-2007 182
Hình 4.11: Tỉ lệ hoàn thành tiểu học đúng tuổi theo vùng, 2006 183
Hình 4.12: Tỉ lệ hoàn thành trung học cơ sở theo vùng miền, năm học 2006-2007 185
Hình 4.13: Chi phí cho giáo dục: tỉ trọng chi phí của hộ gia đình cho giáo dục,
theo mục chi, 2002 - 2006 187
Hình 4.14: Mức chi trung bình đầu người cho giáo dục, theo nhóm thu nhập,
2006 (nghìn Đồng VN) 188
Hình 4.15: Tỉ lệ hoàn thành tiểu học theo dân tộc, 2006 198
Hình 4.16: Tỉ lệ trẻ em từ 0-59 tháng tuổi sống trong gia đình có từ 3 quyển sách
thiếu nhi trở lên, theo nhóm thu nhập, 2006. 204
Hình 5.1: Xu hướng chi ngân sách nhà nước cho trẻ em cần sự bảo vệ đặc biệt
giai đoạn 2001 và 2007 (tỷ đồng VN) 213
Hình 5.2: Số ca cho nhận con nuôi trong nước và quốc tế từ 2000 đến 2008 218
Hình 5.3: Số vụ xâm hại tình dục trẻ em được báo cáo từ năm 2005 đến 2007 223
Hình 5.4: Số vụ vi phạm pháp luật hành chính và hình sự của trẻ em dưới 18
tuổi từ 2001 đến 2006 232
Hình 5.5: Tỷ lệ trẻ em phạm pháp theo nhóm tuổi từ 2002 đến 2006 233
Hình 5.6: Số ca phạm tội do người chưa thành niên thực hiện phân theo loại tội,
(từ năm 2001 đến tháng 6 năm 2006) 233
Hình 5.7: Các vấn đề đối với trẻ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS 237
Hình 5.8: Các loại khuyết tật theo nhóm tuổi, 2003 (phần trăm) 240
Hình 5.9: Hỗ trợ của người dân đối với trẻ em khuyết tật, Đà Nẵng, 2009
(phần trăm) 241
Hình 5.10: Khung phân tích nguyên nhân trong Bảo vệ trẻ em 256
Hình 6.1 Nấc thang tham gia 281
12 BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010
DANH SÁCH BẢNG
Bảng 1.1 Phát triển kinh tế vĩ mô ở Việt Nam giai đoạn 2005-2008 40
Bảng 1.2: Xu hướng nghèo giữa các vùng, 1993-2006 42
Bảng 1.3: Xu hướng chênh lệch thu nhập bình quân hàng tháng theo đầu người
giữa nhóm ngũ phân vị hộ gia đình nghèo nhất và giàu nhất và hệ số
GINI, 2002-2008 43
Bảng 2.1: Các văn bản qui phạm pháp luật chính của Việt Nam về bảo vệ quyền
trẻ em 52
Bảng 4.1 . Tỉ lệ trường và học sinh công lập và tư thục, phân theo bậc học bắt
buộc, năm học 2008-2009 (phần trăm) 173
Bảng 4.2: Số phòng học bậc mầm non, phân theo loại hình xây dựng, từ 2005
đến 2008 178
Bảng 4.3. Xu hướng của một số chỉ số giáo dục tiểu học và trung học cơ sở,
năm học 2004-2005 đến năm học 2006-2007 181
Bảng 4.4: Kết quả học tập môn tiếng Việt và Toán của học sinh lớp 5 theo nhóm
dân tộc, năm học 2006-2007 184
Bảng 4.5 Thời gian học trên lớp bậc tiểu học ở châu Á, 2009 (số giờ trên một
năm) 188
Bảng 4.6 Tỉ lệ chuyên cần đúng tuổi ở cấp tiểu học và trung học, theo dân tộc
và giới, 2006 189
Bảng 4.7 Trẻ khuyết tật (TKT) bậc tiểu học, năm học 2002-03 đến 2005-2006 194
Bảng 4.8 Một số chỉ số giáo dục, phân theo dân tộc (phần trăm) 197
Bảng 4.9 Tỉ lệ trẻ từ 0-59 tháng tuổi chơi các đồ chơi khác nhau, theo vùng
và khu vực dân cư, 2006 203
Bảng 5.1: Con nuôi từ Việt Nam tới các quốc gia nhận con nuôi chính,
2002-2008 217
Bảng 5.2: Ước tính tình hình lao động trẻ em trong độ tuổi từ 6 – 17 theo giới
tính và nơi cư trú 227
Bảng 5.3: Tỷ lệ trẻ em khuyết tật phân chia theo giới tính và nơi ở nông thôn,
thành thị, NSDC 2003 239
BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010 13
DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT
ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á
AFAO Liên đoàn các tổ chức về AIDS của Ôxtrâylia
AIDS Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải
APEC Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương
ART Liệu pháp điều trị các bệnh gây ra bởi AIDS
ARV Thuốc kháng vi rút
ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á
BCG Vắc xin phòng bệnh lao
BCH TW Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam
Bộ CA Bộ Công an
Bộ GD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo
Bộ KH&ĐT Bộ Kế hoạch & Đầu tư
Bộ LĐ-TB&XH Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội
Bộ NN&PTNT Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
Bộ TC Bộ Tài chính
Bộ TN&MT Bộ Tài nguyên và Môi trường
Bộ TP Bộ Tư pháp
Bộ VH-TT&DL Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch
Bộ YT Bộ Y tế
CBRC Trung tâm phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng
CEDAW Công ước về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ
CHXHCNVN Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam
CLPT KTXH Chiến lược Phát triển Kinh tế-Xã hội
CRC Công ước Quyền Trẻ em
CRPD Công ước Quyền của Người khuyết tật
CT 135-II Chương trình Phát triển Kinh tế Xã hội cho khu vực miền núi và
vùng dân tộc thiểu số – giai đoạn 2006-2010
CTHĐQG Chương trình Hành động Quốc gia
CTMTQG Chương trình Mục tiêu Quốc gia
14 BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010
DAD Cơ sở Dữ liệu phát triển
DFID Cơ quan phát triển quốc tế Anh
DPT Vắc xin phòng ho gà, bạch hầu, uốn ván
DTTS Dân tộc thiểu số
ĐCSVN Đảng Cộng sản Việt Nam
ĐTMS Điều tra mức sống hộ gia đình Việt Nam
EFA Giáo dục cho mọi người
EU Liên minh Châu Âu
FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài
GACA Các cơ quan điều phối viện trợ Chính phủ
GDP Tổng sản phẩm quốc nội
GFATM Quỹ toàn cầu phòng chống AIDS, lao và sốt rét
GNI Tổng thu nhập quốc dân
GS&ĐG Giám sát và Đánh giá
HbV Vắc xin phòng viêm gan B
HDI Chỉ số phát triển con người
HIV Vi rút suy giảm miễn dịch ở người
HPG Nhóm Đối tác Y tế
ILO Tổ chức Lao động Quốc tế
IMF Quỹ Tiền tệ Quốc tế
IMR Tỷ lệ tử vong trẻ dưới 1 tuổi
IOM Tổ chức Di cư Quốc tế
KAP Điều tra kiến thức, thái độ, thực hành
KHPT KTXH Kế hoạch Phát triển Kinh tế-Xã hội
KSMS Khảo sát mức sống hộ gia đình Việt Nam
MDG Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ
MICS Điều tra các Mục tiêu trẻ em và phụ nữ
NCCD Ban điều phối các hoạt động hỗ trợ người khuyết tật Việt Nam
NGO Tổ chức Phi Chính phủ
NSIS Hệ Thống Chỉ tiêu Thống kê quốc gia
BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010 15
ODA Hỗ trợ Phát triển chính thức
OHCHR Văn phòng Cao ủy Nhân quyền LHQ
PEPFAR Kế hoạch khẩn cấp đối phó với AIDS của Tổng thống Hoa kỳ
PHCN Phục hồi chức năng
PMTCT Phòng lây truyền từ mẹ sang con
PPP Sự ngang giá của sức mua
QH Quốc hội
RHIYA Sáng kiến Sức khỏe Sinh sản cho Thanh niên châu Á
RLTI Rối loạn thiếu Iốt
SARS Hội chứng hô hấp cấp tính nặng
SAVY Điều tra quốc gia về Vị thành niên và Thanh niên Việt Nam
SKSS Sức khỏe sinh sản
Sở GD&ĐT Sở Giáo dục và Đào tạo
Sở KH&ĐT Sở Kế hoạch và Đầu tư
Sở LĐ-TB&XH Sở Lao động, Thương bình và Xã hội
Sở TC Sở Tài chính
Sở YT Sở Y tế
TCMR Tiêm chủng Mở rộng
TCTK Tổng cục Thống kê
TĐTDS&NƠ Tổng Điều Tra Dân số và Nhà ở
THCS Trung học cơ sở
THPT Trung học phổ thông
TPHCM Thành phố Hồ Chí Minh
TTYT Trung tâm Y tế
U5MR Tỷ lệ tử vong trẻ dưới 5 tuổi
UB ATGT Ủy ban An toàn Giao thông Quốc gia
UB DS-GĐ&TE Ủy ban Dân số, Gia đình và Trẻ em
UB VH GD-TTN&NĐ Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên và Nhi Đồng
UBDT Ủy ban Dân tộc
UBND Ủy ban Nhân dân
16 BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010
UN Liên hợp quốc
UNAIDS Chương trình phối hợp của Liên hợp quốc về HIV/AIDs
UNCT Nhóm các cơ quan Liên hợp quốc
UNDAF Khuôn khổ hỗ trợ phát triển của Liên hợp quốc
UNDG Nhóm Phát triển Liên hợp quốc
UNDP Chương trình phát triển Liên hợp quốc
UNESCO Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc
UNFPA Quỹ Dân Số Liên hợp quốc
UNGASS Phiên họp đặc biệt của Đại Hội đồng Liên hợp quốc
UNICEF Quỹ Nhi Đồng Liên hợp quốc
UNIDO Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hợp quốc
UNODC Văn phòng phòng chống ma túy và tội phạm của Liên hợp quốc
USD Đô la Mỹ
Ủy ban CRC Ủy ban Quyền trẻ em
VAAC Cục Phòng chống AIDS
VDD Cơ sở dữ liệu phát triển Việt Nam
VDDQG Viện Dinh dưỡng Quốc gia
VDG Mục tiêu Phát triển của Việt Nam
Viện KHXH Viện Khoa học Xã hội Việt Nam
Viện QLKTTƯ Viện Quản lý Kinh tế Trung ương
VMIS Điều tra Chấn thương Liên trường
WB Ngân hàng Thế giới
WHO Tổ chức Y tế Thế giới
WTO Tổ chức Thương mại Thế giới
Lưu ý về cách tính tỷ giá: Vì bản Phân tích tình hình này được viết trong khoảng thời gian
từ tháng 1 năm 2008 tới tháng 6 năm 2010, trong thời gian này tỷ giá đồng Việt Nam và
USD đã thay đổi từ 17.000 đồng /1 USD lên tới 19.500 đồng/ 1 USD. Vì thế, các nguồn
khác nhau được sử dụng trong tài liệu này đã được tính theo tỷ giá trao đổi giữa hai loại
tiền tệ.
BÁO CÁO PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 2010 17
TÓM TẮT
Việt Nam đã đạt được những thành công nhanh chóng về kinh tế và tiến bộ đáng kể về
xã hội chỉ trong hai thập kỷ qua, đạt được vị thế quốc gia có thu nhập dưới trung bình
năm 2009. Là quốc gia dẫn đầu khu vực Châu Á- Thái Bình Dương trong việc đạt được
hầu hết các Mục tiêu Phát Triển Thiên Niên kỷ (MDG) ở cấp quốc gia và đang trong kế
hoạch đạt được các mục tiêu khác vào năm 2015. Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở Châu
Á, và thứ hai trên thế giới phê chuẩn Công ước Quyền Trẻ em (CRC) vào năm 1990, và
đã tiếp tục thể hiện sự lãnh đạo có tầm nhìn cho xấp xỉ 30 triệu trẻ em (khoảng một phần
ba tổng dân số). Việt Nam rõ ràng đã đạt được những tiến bộ lớn cho trẻ em và trong
thời gian khá ngắn.
Nhưng vẫn còn một bộ phận trẻ em và vị thành niên ở Việt Nam tiếp tục sống trong điều
kiện chưa được hưởng quyền và chưa hòa nhập với xã hội. Ví dụ, chăm sóc y tế có chất
lượng, giáo dục trung học và nước sạch vẫn chưa tiếp cận được một cách bình đẳng
với mọi trẻ em.Tình trạng không hòa nhập xã hội do một vài nhân tố gây ra bao gồm sự
chênh lệch về kinh tế, bất bình đẳng giới và sự khác biệt đáng kể giữa vùng nông thôn
và thành thị, cũng như giữa các vùng địa lý. Người dân tộc thiểu số vẫn là nhóm người
nghèo nhất và ít được hưởng lợi nhất từ sự phát triển kinh tế của quốc gia. Nghèo đói
vẫn khiến một số trẻ em bỏ học, sống lang thang hoặc tham gia vào các hành vi có nguy
cơ như làm mại dâm để kiếm sống.
Có những nhân tố kinh tế và chính trị quan trọng lý giải sự phát triển kinh tế xã hội lớn
trong thời gian gần đây. Những nhân tố này bao gồm quá trình Đổi mới, là sự chuyển
đổi mô hình kinh tế tạo ra những chuyển biến chính về mặt kinh tế chưa từng có của đất
nước. Gần đây, những thay đổi về phát triển và kinh tế xã hội nhanh chóng trong
mười năm qua, và những tiến bộ đạt được liên quan đến MDGs đã tạo ra bối cảnh toàn
diện cho đất nước. Việt Nam đã có những cam kết quan trọng đối với các điều ước quốc
tế nhân quyền, và đã lồng ghép những cam kết này vào các văn bản luật pháp và chính
sách quốc gia quan trọng để cải thiện cuộc sống của trẻ em. Việc phân bổ ngân sách cho
các lĩnh vực xã hội (đặc biệt là y tế và giáo dục) và đối với giảm nghèo đã tăng, cho thấy
cam kết ngày càng gia tăng của Chính phủ.
Vấn đề bất bình đẳng giới vẫn có một số thách thức. Những thách thức này bao gồm tỷ
lệ tử vong bà mẹ cao, đặc biệt ở khu vực vùng núi và vùng sâu vùng xa, buôn bán phụ
nữ, bạo lực gia đình, mất cân bằng trong tỷ lệ giới tính khi sinh và tỷ lệ nạo phá thai cao.
Trẻ em nghèo ở Việt Nam hiện nay còn phổ biến và còn nghiêm trọng hơn những gì
người ta thường nghĩ. Điều này là bởi vì những kỹ thuật và phương pháp được sử dụng
để đo lường nghèo trẻ em ở Việt Nam, tập trung vào những trẻ em sống trong các hộ
gia đình được xác định là nghèo theo chuẩn nghèo về tiền tệ của quốc gia, trên thực tế
có những hạn chế quan trọng. Do đó cần phải nghĩ về nghèo trẻ em theo cách mới, bao
gồm sử dụng các biện pháp mới để đo lường nghèo trẻ em, và những cách mới để lồng
ghép các mối quan tâm về trẻ em nghèo vào thiết kế và thực thi các chính sách công.
Việt Nam gần đây đã xây dựng cách tiếp cận đa chiều đối với nghèo trẻ em, dựa vào một số
nhóm: giáo dục, y tế, dinh dưỡng, nơi ở, nước và vệ sinh, lao động trẻ em, giải trí, hòa nhập
xã hội và bảo vệ. Sử dụng cách tiếp cận này, khoảng 1/3 số trẻ em dưới 16 tuổi là nghèo. Số
lượng này xấp xỉ 7 triệu trẻ em. Không có sự khác biệt nào đáng kể giữa nam và nữ, nhưng
có sự khác biệt lớn giữa khu vực thành thị-nông thôn, và sự khác biệt giữa các vùng miền.
Cách đo lường đa chiều này và nghèo về tiền tệ xác định được các nhóm trẻ em khác nhau,
cho thấy hai cách này đưa ra hai bức tranh khác nhau về nghèo trẻ em.