Thạc Sĩ Nghiên cứu tình trạng nhiễm vi rút sởi và đặc điểm di truyền của các chủng vi rút sởi lưu hành tại t

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC
NĂM 2012

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ . 1
CHƯƠNG I: TỔNG QUAN TÀI LIỆU . 14
1.1. Lịch sử phát hiện bệnh sởi . 14
1.2. Vi rút sởi 15
1.2.1. Hình thái, cấu trúc. 15
1.2.2. Sự nhân lên của vi rút sởi. 17
1.2.3. Các kiểu gien vi rút sởi lưu hành trên toàn cầu . . 19
1.2.4. Đáp ứng miễn dịch . 21
1.2.5. Bệnh sinh học 22
1.2.6. Lâm sàng và điều trị bệnh sởi . 23
1.3. Chẩn đoán phòng thí nghiệm. 27
1.3.1. Chẩn đoán huyết thanh học phát hiện kháng thể IgM và IgG 27
1.3.2.Chẩn đoán vi rút học 28
1.4. Điều trị 28
1.5. Dịch tễ học bệnh sởi . . 28
1.5.1. Nguồn truyền nhiễm 28
1.5.2. Đường truyền nhiễm . 29
1.5.3. Tình hình bệnh sởi trên Thế Giới và ở Việt Nam 29
1.6. Phòng bệnh sởi . 32
1.6.1. Các biện pháp không đặc hiệu . 32
1.6.2. Biện pháp đặc hiệu 32

CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 33
2.1. Đối tượng và địa điểm nghiên cứu. . 33
2.1.1. Đối tượng. 33
2.1.3. Tiêu chuẩn xác định ca bệnh. 33
2.2. Thời gian nghiên cứu 34
2.3. Vật liệu nghiên cứu 34
2.3.1. Bệnh phẩm . 34
2.3.2. Sinh phẩm và hoá chất 34
2.3.3 Tế bào . 36
2.3.4. Trang thiết bị . 36
2.4. Phương pháp nghiên cứu 37
2.4.1. Thiết kế nghiên cứu . 37
2.4.2. Cỡ mẫu . 37
2.5. Kỹ thuật thu thập thông tin 38
2.5.1. Phỏng vấn trực tiếp . 38
2.5.2. Lấy mẫu bệnh phẩm: Theo tiêu chuẩn của TCYTTG. 38
2.6. Phương pháp, kỹ thuật xét nghiệm chẩn đoán bệnh sởi. 39
2.6.1. Kỹ thuật ELISA . 39
2.6.2 Kỹ thuật phân lập vi rút. . 41
2.6.3 Kỹ thuật tách chiết ARN và phản ứng RT- PCR/Seq. 42
2.6.4 Xác định trình tự đoạn gien N bằng phương pháp sequencing 44
2.7. Phân tích số liệu 46

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 47
3.1. Tình hình sốt phát ban nghi sởi ở tỉnh Nghệ An từ 1/2009- 6/2011. . 47
3.1.1. Mùa bị bệnh. 48
3.1.2. Phân bố bệnh nhân theo địa dư . 49
3.2. Kết quả xét nghiệm huyết thanh học và một số yếu tố dịch tễ liên quan. 50
3.2.1. Kết quả xác định kháng thể IgM kháng vi rút sởi. 50
3.2.2 Phân tích đặc điểm dịch tễ học trên nhóm bệnh nhân có kết quả huyết thanh học dương tính với vi rút sởi. . 52
3.3.4. Phân bố theo mùa. . 56
3.3. Kết quả phân lập vi rút sởi . 57
3.4. Kết quả khuếch đại chuỗi gien . 58
3.5. Kết quả giải trình tự gien. 59
3.5.1. Kết quả giải trình tự gien và cây di truyền của các chủng vi rút sởi hoang dại phân lập tại tỉnh Nghệ An năm 2009- 2010. . 60

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 63
4.1. Tình hình bệnh sởi ở Nghệ An từ 1/ 2009- 6 /2011. 63
4.2. Diễn biến dịch ở từng địa phương. 64
4.3. Kết quả xét nghiệm huyết thanh học. 65
4.4. Sự phân bố bênh sởi theo giới tính và lứa tuổi . 66
4. 5. Tiền sử tiêm vắc xin sởi trên nhóm bệnh nhân có kết quả huyết thanh học dương tính. . 67
4.6. Phân bố bệnh nhân theo vùng địa lý 68
4.7. Đặc điểm bệnh nhân sởi phân bố theo mùa. 69
4. 8. Kết quả nuôi cấy, phân lập vi rút sởi 70
4. 9. Kết quả khuếch đại chuỗi gien bằng phản ứng RT- PCR. 71
4. 10. So sánh hai kỹ thuật ELISA và RT- PCR trong chẩn đoán bệnh sởi 72
4.11. Kết quả giải trình tự gien N ở mức độ nucleotid. . 73
4.12. Mối liên quan dịch tễ học phân tử của chủng virút sởi phân lập tại tỉnh Nghệ An năm 2009- 2010 với các chủng vi rút sởi của các tỉnh trong nước một số nước và một số nước trong khu vực . 73
KẾT LUẬN . 78
KIẾN NGHỊ . 79
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính đã được phát hiện vào khoảng thế kỷ thứ IX. Bệnh do vi rút sởi gây nên, lây lan rất nhanh theo đường hô hấp, đặc biệt hay gặp ở trẻ em [1], [31]. Trước khi có vắc xin, bệnh xảy ra ở khắp mọi nơi trên thế giới và thường gây ra những vụ dịch nghiêm trọng ở những nơi mật độ dân số cao và điều kiện kinh tế, xã hội thấp kém. Hậu quả do sởi gây ra thường rất nghiêm trọng vì các biến chứng sau sởi như: Viêm phế quản, viêm phổi, viêm tai giữa, tiêu chảy, mù lòa, suy dinh dưỡng hoặc nhiễm khuẩn ngoài da nặng [12], [43]. Ở khu vực Châu Á Thái Bình Dương có hàng triệu trẻ em bị bệnh sởi và khoảng 30 nghìn ca tử vong mỗi năm [43]. Việt Nam thời kỳ trước khi có vắc xin bệnh sởi là bệnh lưu hành địa phương ở mọi nơi trong cả nước và phổ biến ở trẻ em, nhất là ở trẻ em dưới 5 tuổi với tỷ lệ mắc cao: 137,7/100 000 dân năm 1979 [8]. Việc gây miễn dịch bằng một liều vắc xin sởi sống giảm độc lực được bắt đầu trong chương trình tiêm chủng mở rộng (TCMR) ở Việt Nam từ tháng 10 năm 1985 và liên tục từ năm 1989 đến nay tỷ lệ tiêm vắc xin luôn được duy trì trên 90% và tỷ lệ mắc bệnh sởi cũng đã giảm một cách rõ rệt [16], năm 2001 tỷ lệ mắc sởi: 15,1/ 100.000 dân [14]. Để tiến tới loại trừ bệnh sởi vào năm 2012 và thanh toán bệnh sởi vào năm 2020 Việt Nam đã tiến hành tiêm vắc xin sởi mũi 2 trên phạm vi rộng vào các năm 2002-2003 và năm 2007 cho các đối tượng từ 9 tháng đến 10 tuổi, đồng thời duy trì tỷ lệ tiêm vắc xin sởi cho trẻ từ 9 tháng đến 11 tháng tuổi trong chương trình TCMR. Nhờ đó dịch sởi đã bị gián đoạn ở các năm 2004, 2005 và 2007 [24], [25]. Tuy nhiên vẫn ghi nhận một số vụ dịch sởi vào các năm 2006, 2008. Năm 2009 dịch sởi đã xảy ra trên phạm vi và quy mô rộng với tốc độ lây lan nhanh, đến tháng 5/ 2009 cả nước có 57 tỉnh/ thành phố với 310 quận huyện có sởi với gần 5000 ca mắc, không có trường hợp nào tử vong [24], [25]. Trong vụ dịch sởi này tỉnh Nghệ An là một trong những tỉnh có tỷ lệ mắc sởi cao, ca bệnh đầu tiên phát hiện vào đầu tháng 2 năm 2009 rồi nhanh chóng lan ra các xã phường trong tỉnh. Đến tháng 12 năm 2009 có tổng số 400 ca mắc sởi và đến tháng 12 năm 2010 dịch đã xảy ra ở 17/20 huyện thị với tổng số 704 ca mắc, không có trường hợp nào tử vong [24], [25], [65]. Hiện nay, trên thế giới đã phát hiện được 8 nhóm gien của vi rút sởi bao gồm 23 kiểu gien phân bố ở khu vực địa lý khác nhau [36], [42]. Việt Nam trước năm 2003 chủ yếu là nhóm gien H còn từ năm 2003 đến 2009 kiểu gien thuộc nhóm gien H và D [15]. Những thông tin về đặc điểm di truyền này được sử dụng để xác định nguồn gốc của vi rút hoặc sự lưu hành của một số chủng vi rút sởi hoang dại lưu hành tại nước ta [15]. Nhằm góp phần xây dựng cơ sở dữ liệu về đặc điểm di truyền của vi rút sởi đang lưu hành tại Việt Nam, phục vụ cho chiến lược thanh toán bệnh sởi ở nước ta nói chung, tỉnh Nghệ An nói riêng trong những năm tới, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu tình trạng nhiễm vi rút sởi và đặc điểm di truyền của các chủng vi rút sởi lưu hành tại tỉnh Nghệ An năm 2009- 2011”. Với 2 mục tiêu:
1. Xác định tỷ lệ mắc sởi ở bệnh nhân sốt phát ban nghi sởi bằng phương pháp huyết thanh học tại tỉnh Nghệ An từ tháng 1 năm 2009 đến tháng 6 năm 2011.
2. Xác định đặc điểm di truyền phân tử của các chủng vi rút sởi phân lập được tại tỉnh Nghệ An từ tháng 1 năm 2009 đến tháng 6 năm 2011.