Tiến Sĩ Nghiên cứu thống kê Tài khoản vệ tinh du lịch ở Việt Nam

Luận án tiến sĩ
Đề tài: Nghiên cứu thống kê Tài khoản vệ tinh du lịch ở Việt Nam

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .1
DANH Mưc CÁC TỪ VIỀT TẲT -V
DANH Mưc CÁC BÀNG -VI
DANH MỰC Sơ ĐỒ VI
MỞ ĐẲU 1
CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐÊ LÝ LUÂN CHUNG VỀ TÀI KHOÀN VÊ TINH DU LICH 11
1 1 Khải niệm vã vai trò của tãi khoản vê tinh du lịch 11
11.1. Khái quát vể hê thống tài khoản quốc gia (SNA - System of National
Accounts) 11
11.2. Khái niêm tài khoản vệ tinh du lịch 12
11.2.1. Khái niệm taikhoãn vệ tinh 12
11.2.2. Khái niệm “Du lich”. 12
11.2.3. Khái niệm tải khoản vệ tinh du lích 14
11.3. Vai trò cùa tãi klioàn vệ tinh du lích 15
12. Sơ lược lịch sù hình thành vã phát triền tãi khoản vệ tinh du lích 16
13. NỘI dung tãi khoản vê tinh du lịch cùa Tổ chức du lịch Thế giới (UNWTO)
20
13.1. Céc khải niệm cơ bản trong tài khoản vệ tinh du lịch 21
13.1.1. Môt số khái niệm liên quan tới cằu hoat động du lích 21
13.1.2. Môt số khái niệm liên quan đển cung hoạt động du lích 25
13.2. NỘI dung của tài khoản vệ tinh du lịch 28
1 4 Nguyên tắc và nguồn thông tin biên soạn tài khoàn vệ tinh đu lịch 35
14.1. Nguyên tăc biên soạn tãi khoản vê tinh du lịch 35
14.2. Nguồn thông tin biên soan tài khoản vệ tinh du lích 37
15. Nghiên cửu nội dung tài khoản vệ tinh du lịch ở một số nước 38
15.1. NỘI dung tài khoàn vệ tinh du lích ở một số nước 38
15.1.1. Tãi khoản vê tinh du lịch của Philippin 38
15.1.2. Tãi khoản vê tinh du lịch của Indonesia 41
Ill
15.1.3. Tải khoản vệ tinh du lịch của Australia 43
15.2. Nhận xét khái quét vể tài khoản vệ tinh du lích một sồ nước và kinh
nghiêm rút ra 47
CHƯƠNG 2 NGHIÉN cửu BÉN SOAN TÀI KHOÀN VÊ TINH DU LỊCH ở VIẾT NAM 50
21. Sự cằn thiết biên soan tải khoản vệ tinh du lịch ờ VietNâm 50
22. Những thuận lợi và khó khăn khi biên soạn tài khoản vệ tinh du lịch ờ Viềt
Nam 57
22.1. Thuận lợi 57
212. Khó khăn 59
23. Nguồn thông tin biên soạn tài khoản vệ tinh du lịch ờ Việt Nam 61
23.1. Thực trang và hệ thống thu thập thông tin thồng kê du lịch cùa Việt Nam
hiện nay 61
23.1.1. Hệ thống vãn bản pháp qui về thống kê du lịch 61
23.1.2. Hệ thống chỉ tiêu tliồng kê du lịch trong Hệ thống chỉ tiêu tliồng kê
quồc gia 62
23.1.3. Hệ thống tồ chửc thu thập thông tin thống kê du lịch 64
23.1.4. Hinli thức tồ chức thu thập thông tin thống kê du lịch 66
23.2. Đánh gié chung về thông tin thống kê du lịch Viêt Nam hiện nay . . 71
23.2.1. Những ưu điềm 71
23.2.2. Những tổn tại 72
24. Đinh hucmg+ biên soan tải khoàn vệ tinh du lịch ờ VietNâm 74
25. NỘI dung biên soạn tài khoản vệ tinh du lịch ở Việt Nam 76
25.1. Nguyên tắc biên soạn tài khoản vệ tinh du lịch ở Việt Nam 76
25.2. Cấu trúc tài khoàn vệ tinh du lịch ờ VietNâm 77
25.3. Céc phân loại chù yếu trong tài khoàn vệ tinh du lích ờ VietNâm 85
25.3.1. Phân loại sàn phẩm du lịch trong tài khoản vệ tinh du lịch 85
25.3.2. Phân loại sổ lượt khách du lịch, số ngày khách du lích trong tài
khoàn vệ tinh du lịch 88
25.4. Phương phép tính các chỉ tiêu cùa tửng bảng trong tài khoàn vệ tinh du
lich ở VietNâm 91
CHƯƠNG 3 THỬ NGHIÊM TÍNH TOÁN TÀI KHOÀN VÊ TINH DU LICH ở VIẾT NAM VÀ MỐT SỐ KIẾN NGHỊ 105
31. Thừ nghiệm tính toán môt số bảng trong tài khoản vệ tinh du lịch ở Việt Nam
31.1. Nguồn sồ liêu sừ dụng đề thừ nghiệm tính toán một số bảng trong tải
khoàn vệ tinh du hch ờ VietNâm 105
31.2. Thử nghiêm tính toán một số bàng trong tài khoản vệ tinh du lích ở Viêt
Nam năm 2005 và 2007 108
32. Một số kiến nghị nhằm đầy mạnh việc thực hiện biên soạn tài khoản vệ tinh
du lích ờ VietNâm 125
1 Kiến nghi về hệ thống céc khải niệm sử dụng trong tài khoản vệ tinh du
lich
32.2. Kiến nghi vể nguồn thông tin phục vụ cho việc biên soạn tài khoản vệ
tinh du lích 126
32.2.1. vể hệ thống chỉ tiêu théng kê phàn ảnh hoat động du lịch 127
32.2.2. vể hình thức thu thâp thông tin 128
3 22.3. vể hệ thống tẳ chúc thu thập thông tin 134
32.3. Kiến nghị vể lộ trình thực hiện và phân công thực hiện biên soạn tải
khoàn vệ tinh du lịch ờ VietNâm 136
32.3.1. vể lộ trình thưc hiện biên soạn tài khoàn vệ tinh du lích ờ Viêt
Nam 136
32.3.2. vể phần công thực hiện biên soạn tài khoản vệ tinh du lịch ờ Việt
Nam 137
137
32.4. Một sổ kiển nghi khéc
KẾT LUÂN
DANH MỰC CỐNG TRÌNH CỦA TÁC GIÀ
DANH MỤC TẢI LIỆU THAM KHÀO
PHU LUC
MỞ ĐẦU
1. Tinlí cấp thiêt của để tài iụẩn án
Cùng với sụ phát triển cùa nên kinli tê, đi dll lịch đang trờ thành một nlni câu kliòng thề thiêu được trong đời sông văn hoá, xã hội của con nguòi.
Với tôc độ phát triển mạnh mẽ, hoạt động du lịch đã và đang trờ thành một hoạt dộng kinh doanh hâp dẫn đem lại ngiiòn thu nhập ngày càng cao cho các nước. Chẳng hạn ò Thái Lan, hoạt động dll lịch là một trong nlnmg hoạt động dem lại múc doanh thu cao nhàt ờ 11ƯỚC này, đóng góp khoảng 6% GDP cùa đàt nước [11], hay đối vói Trung Quổc, doanh thu du lịch năm 2009 đóng góp 8,9% GDP, và năm 2010 đóng góp 8,3% GDP của đàt nước [34], góp phân đáng kể vê mặt tài chính cho phát triển kinh tè của nước này. Sụ phát triển của hoạt động du lịch đã gián tiẻp thúc đầy nhiêu ngành sàn xuát kinh doanh phát triển, góp phân quan trọng vào sự phát triển chung cùa nên kinli tè quôc dàn. Chính vi thè, một sồ nước trên thè giới coi hoạt động du lịch là một hoạt động kinh tè quan trọng để phát hiển kinh tẻ - xã hội của nước mình.
Ờ Việt Nam, trong những năm gân đày, hoạt động du lịch đã phát triển khá nhanh và ngày càng có tác động tích cục đèn đời sông kinh tẻ - xã hội của đàt nước.
Để phân tích một cách đày đù và toàn diện vị trí, vai trò cũng như những tác động tích cực cùa hoạt động du lịch ở Việt Nam đôi vói các ngành kinh tè khác và đôi với toàn bộ nen kinh tê thì cân phải thu thập được đây đủ Iilnmg thông till vê hoạt động du lịch. Việc ngiiien? cihi biên soạn tài khoản vệ tinli dll lịch ờ Việt Nam sẽ đáp úng được yêu câu đó. Tài khoản vệ tinh dll lịch sc Cling càp đày đù thông tin để đánh giá một cách klioa học và chính xác tác động của hoạt động du lịch đèn toàn bộ nèn kinli tê quôc dàn nói chung cũng Iilnr phàn tích đây đủ các mật của hoạt động du lịch nói iiẻng. Bèn cạnh đỡ, tài khoản vệ tinh du lịch còn cho phép do lường một cách trục tiêp vai trò cùa hoạt động du lịch nhăm so sanlí hoạt động dll lịch với các hoạt động kinh tê khác theo củng một phương pháp tính cùa Hệ thòng tài khoản quòc gia, so sánh hoạt động du lịch Việt Nam với hoạt động dll lịch cùa các 11ƯỚC khác trong khu vưc và trên thè giới.
Cũng chinh nhặn thúc được sự cân tluẽt cùa việc bièn soạn tài khoẵn dll lịch ờ Việt Nam nên trong bàn “Tuyên bô Hội All vê thúc đầy hợp tác du lịch APEC” được Hội nghị Bộ trường Di ỉn đàn Hợp tác kinh tè châu Á - Thái Đình Dương (APEC) lẩn thú 4 tại Hội All, Quảng Nam tù 1O-19/10/200Ó^' tliông qua đã “khẳng (tịnh ý nghĩa và tính hiệu quà của việc áp (lụng tài klioản vệ tinli dll lịch trong đánh giá vai tĩo cùa du lịch đôi với tăng tnrởng kinh tê qnôc dân. Khuyên khích các nen kinh tè thanlì viẻn sớm áp dụng tài khoán vệ tinh du lịch, góp phân hài hoà những tiẻu chuẩn đánh giá chung ường du lịch APEC, Iihàm tạo ra một bức tranh tồng thể, rổ nét hơn vê vai trò quail trọng cùa du lịch đôi với sự thịnh vượng chung của APEC”.
Ở 111 11 è 11 nước trên thê giới, việc biẻn soạn tài khoán vệ tinh du lịch nhã 111 phàn tích được một cách đầy đủ hoạt động du lịch, qua đó đánh giá được vị trí và vai trò của hoạt động du lịch dôi với nên kinh tê quôc dân đã khá phổ biẻn Tuy nhiên, do những điêu kiện khác nhau nên việc biẻn soạn tài khoản vệ tinh du licịi ờ mỗi 11ƯỚC là khác nhau dựa tiẽn Iilnmg điêu kiện khác nhau.
Đôi với Việt Nam, việc tiêp cận tài khoản vệ tinh dll lịch đã được hiển khai tù khá sớm. Việt Nam đã cử cán bộ tham gia các khoá tặp huân ngăn hạn, các buổi hội thào, thào iụẳn quôc tê vê tài khoản vệ tinh dll lịch do Tổ chức du lịch thè giới tồ chúc như tại Ắn Độ năm 1998, Thái Lan năm 2000, Philippin năm 2003 . -Tồng cục du lịch và Tổng cục Thông kê Việt Nam cũng đã phôi hợp với các Bộ Ngành và các cơ quan liên quan tùng bước nghiên cứu hoàn thiện hệ thông tổ chức tlni thập thông tin thòng kê dll lịch theo chê độ báo cáo thông kê định ký phục vu thòng tin vê hoạt động du lịch ., đó chính là nhung nên tảng cơ bàn CI10? việc bièn soạn tài khoản vệ tinh du lịch ờ Việt Nam. Tuy nliièn bèn cạnh nhimg thuận lợi đó,
quá tiinlỉ nghiên cứu biên soạn tài khoản vệ tinh (111 lịch ờ Việt Nam CO11` gập nliièu khó khăn 1ỈI1Ù Sỡ cán bộ am hiểu vê tài khoán vệ tinh du lịch còn ít, một Sỡ khái niệm, phương pháp luận và phương pháp tính toán clù tiêu ihổng kê du lịch còn chua được hiểu một cách thông nhắt, và chua phù hợp với thông lệ quốc tê, việc to chúc thu thập thông tin vê hoạt động du lịch còn chua đày đủ . Do đó, cho đên nay Việt Nam vẫn chưa biên soạn (tược một Tài klioẵn vệ tinh du lịch mang tính chính thức nliăm đánh giá toàn diện hoạt động du lịch ờ Việt Nam Chính vì thê, việc nghiên cihi biên soạn tài klioản vệ tinh du lịch ờ Việt Nam là một vân đè thục sự cắn thiêt, có ý nghĩa lớn cà vê lý luận và thục tiễn.
Xuât phát từ thục tè này, tác giả đã chọn đè tài “Nghiên cihi thòng kè Tài khoản vệ tinh du lịch ờ Việt Nam’ đề nghiên cihi và viêt luận án tiên sĩ kinh tê của minlì.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu tài khoàn vệ tinh du lịch
Tlniật ngữ “Tài kiĩoẳn vệ tinh du lich”. xuât hiện đã khá lẳu, kể tù cuôi nhĩmg năm 70 của the kỷ 20, nhung cho đèn nay việc bièn soạn tài khoản vệ tinh du lịch vẫn còn là một vân đê khá mới mè đôi vói Ìỉiiiẻu nước trên the giới. Theo ước tinlí cùa Tồ chúc Du lịch Thế giới (UNWTO), tính đển tháng 3 năm 2009 mới có khoảng 80 quòc gia bièn soạn tài klioẵn vệ tinlí (lu lịch nhăm phàn tích, đánh giá hoạt động dll lịch của nước mình. Do vạy, các còng trình nghiên cihi VC vàn đê này cũng còn ít và chua đây đủ.
Trên thế giói
Vè công trình mang tính chát giới thiệu vê lý thuyêt:
+ Cnôn tài liệu mang tính chàt quan trọng nliât, (tược Cỡi như một CUO11^ cầm nang, iiưởng dẫn cho các nước khi tiên hanlì biên soạn tài klioẵn vệ tinli du lịch, đó là tài liệu “Tourism Satellite Account: Recommenđe Methological Framework” do Tồ chúc du lịch thế giới (UNWTO) và Tồ chúc Hợp tác và Phát triển kinli tế (OECD) ân lìảnh năm 2001. Nội dung cuôn tài liệu này chù yêu phản ánh nlnmg
vân đè mang tính lý thuyèt bao gòm các khái niệm li én quan đền câu và cung hoạt động du lịch, đặc biệt đề xnẩt 10 bàng tài khoản vệ Iỉiỉỉi du lịch đề các 11ƯỚC có thề dựa vào đó tiẻn hành biên soạn tài khoẵn vệ tinh dll lịch của nước mình.
+ Dựa trên cuốn tài liệu cầm nang trên, một số tổ chúc đã biên soạn những CUO11` tài liệu hướng dẫn CI1Ỉ tièt hơn, phủ hợp với đặc điểm của các nước thuộc tể chức đó nhu tài liệu “European Implementation Manual O11+~ Tourism Satellite Account" cùa Eurostat hay “Tourism Satellite Account in the European Union" của EU . Các ciidn tài liệu này trình bày các nguồn thông tin chủ yêu càn thièt cho việc biên soạn tài khoản vệ tinh du lịch và phương pháp tỉnh một sò bảng chù yêu (chẳng hạn trong cuồn “European Implementation Manual 011 Tourism Satellite Account’ hướng dẫn phương pháp tính từ bảng 1 đền bàng 6) trong 10 bàng tài khoản vệ tinh du lịch do UNWTO đề xuât.
Vê các nghiên cứu thục tiễn ò một sô nước:
Tra cứu trên mạng internet có thể tìm thày lát Iiliièu bắo cáo phàn ánh tài klioàn vệ tinh du lịch ờ các 11ƯỚC nhu Canada, Philippin, Malaysia, Caiibe, New Zealand, Lidia Tài klioàn vệ tinh du lịch ờ các nước đua ra thường có một sò khác biệt so với tài khoản vệ tinh du lịch do UNWTO đè xuât vê sô báng sử dụng, vê các khái niệm dùng trong bàng. Tuy nliiên, nhung báo cáo này thường không giài thích lý dỡ cùa sự khác biệt đó. Nội dung chủ yẻu cùa các báo cắo này là trình bày những khái niệm cơ bàn sử dụng trong tài khoàn vệ tinh du lịch như khái niệm du lịch, khái niệm khách du lịch, tièu dùng du lịch . và đua ra các bàng tài khoẵn vệ tinh du lịch của nước mình với sô liệu đã được tỉnh toẵn ò một Sỡ năm nghiên cứu. Trên cơ sờ các bàng đó, báo cáo cùa các 11ƯỚC đi vào phản tích vê kêt quả hoạt động du lịch nước minlì như giá tịi xuất khẩu du lịch, giá tịi nhập kliầu du lịch, đóng góp trực tiếp và gián tiếp cùa hoạt động du lịch trong tồng sàn phầm trong nuơc Đặ sô các bắo cắo không giài thích rố ràng phương pháp tỉnh và nguồn sổ liệu để tính toán các clù tièu trong các bàng tài khoản vệ tinli du lịch đó.
Ò Viêt Nam
Tù trước đèn nay đã có một sô công trình nghiên cứu lièn quan đẻn Tài khoẵn vệ tinh du lịch, cụ thể:
- Vẻ còng mang tính chàt giới thiệu vê lý thiiyẻt:
Tlniộc hướng nghiên cihi này có:
+ “Bàn till du lich”. sô Quí m-IY cùa Trung tâm còng nghệ thông tin Du lịch (Trung tâm till học) thuộc Tổng cục Dll lịch phát hành tháng 10-2006. Bàn tin đã danlì toàn bộ nội dung đề giới thiệu sách “Tài khoản vệ tinh du lịch - Đè xuât Hệ thông pliương pháp luan”^., đây thực chât là bàn dịch cuôn “Tourism Satellite Account: Recommenđe Methological Framawork” do To chức Dll lịch the giới (UNWTO) và Tồ chúc Hợp tác và Phát triền kinh té (OECD) ấn hanlì năm 2001.
+ Bài báo “Tài khoản vệ tinh du lịch trong nẻn kinh tè quôc dan”^ cùa Ths. Ngô Đúc Anh đãng trên tạp chí Du lịch Việt Nam tháng ó2007^'. Trong bài báo này, tác già clù giới thiệu chung vê tác dụng tài klioẵn vệ tinh du lịch một cách rảt sơ lược và tên các bảng trong tài khoẵn vệ tinh du lịch do TJNWTO đê xuât mà chưa nêu cụ thể nội <hmg và piiưởng pháp tính các chỉ tiêu trong bàng.
Các nghiên cứu nhỡ sử dụng một sô chỉ tiêu trong Tài khoân vệ tinh du lịch để nghiên cứu tính toẵn một Sỡ vàn đê cụ thể vê hoạt động du lịch:
Theo cách tiẻp cạn này, có một Sỡ bài nghiẻn cửu sử dụng một sô chỉ tiều trong tài khoẵn vệ tinh du lịch và sô liệu trong cuộc tồng đièu tra du lịch để phàn tích. Tuy nhiên nlnmg bài nghiên cihi này chỉ đi vào một klúa cạnh cụ thể trong hoạt động du licli nhu tinlì hình CI1Ỉ tièu của khách du lịch trong nước; đặc điểm và cơ câu khách ctièu tra theo phương tiện, theo nước đèn . mà chua đi vằo tính toẵn các chỉ tiêu mang tính tồng hợp, phản anlí vai trò, vị trí của hoạt động du lịch trong nên kinh tê quôc dân.
Ngoài ra, trên trang thòng till cùa Hội đông Du lịch và Lữ hành Thê giới (WTTC) cũng đã còng bô một sô clù tiêu thòng kê phàn ánh hoạt động du lịch