Thạc Sĩ Nghiên cứu thành phần loài ký sinh trùng trên cá dìa bông (Siganus guttatusBloch, 1787) và cá dìa (S

Luận văn thạc sĩ năm 2011
Đề tài: Nghiên cứu thành phần loài ký sinh trùng trên cá dìa bông (Siganus guttatusBloch, 1787) và cá dìa (Siganus canaliculatusPark, 1797)

MỤC LỤC
Nội dung Trang
Lời cam đoan i
Lời cảm ơn ii
Danh mục viết tắt iii
Danh mục các bảng iv
Danh mục các hình v
Mục lục vi
MỞ ĐẦU . 1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN 3
1.1. Một số đặc điểm sinh học của cá dìa . 3
1.1.1. Phân bố 3
1.1.2. Sinh thái . 3
1.1.3. Phân loại 4
1.1.3.1. Loài cá dìa bông (Siganus guttatusBloch, 1787) .4
1.1.3.2. Loài cá dìa (Siganus canaliculatusPark, 1797) .5
1.1.4. Tình hình nuôi cá dìa 5
1.2. Tình hình nghiên cứu KST ở cá trên thế giới . 6
1.2.1. Nghiên cứu KST ở cá biển . 6
1.2.2. Nghiên cứu KST ở cá dìa . 7
1.3. Nghiên cứu KST ở cá ở Việt Nam . 12
CHƯƠNG II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 15
2.1. Thời gian, địa điểm và đối tượng nghiên cứu 15
2.2. Sơ đồ khối nội dung nghiên cứu 15
2.3. Phương pháp kiểm tra và phát hiện ký sinh trùng 16
2.3.1. Dụng cụ và hóa chất . 16
2.3.2. Thu mẫu và xử lý mẫu cá . 16
2.3.3. Thu mẫu KST . 16
2.3.4. Cố định, bảo quản, nhuộm và làm tiêu bản . 18
2.3.4.1. Động vật đơn bào (Protozoa) . 18
2.3.4.2. Sán lá đơn chủ (Monogenea) . 18
2.3.4.3. Sán lá song chủ (Trematoda) . 19
vii
2.3.4.4. Giun đầu gai (Acanthocephala) .19
2.3.4.5. Giáp xác (Crustacae) 19
2.3.5. Đo kích thước KST 20
2.3.6. Đánh giá mức độ cảm nhiễm KST ở cá 20
2.4.Phương pháp phân tích và xử lý số liệu . 20
CHƯƠNG III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU và thẢO LUẬN . 21
3.1. Thành phần loài, tỷ lệ và cường độ nhiễm KST ở cá dìa bông (Siganus guttatus)
và cá dìa (Siganus canaliculatus) . 21
3.1.1. Mẫu cá nghiên cứu . 21
3.1.2. Thành phần giống loài KST ký sinh ở 2 loài cá dìa . 21
3.1.3. Một số đặc điểm phân loại các loài KST ký sinh ở cá dìa bông (Siganus
guttatus) và cá dìa (Siganus canaliculatus) 24
3.1.3.1. Loài Ceratomyxa sp 24
3.1.3.2. Loài Tetrancistrum sigani 25
3.1.3.3. Loài Tetrancistrum oraminii 27
3.1.3.4. Loài Tetrancistrum fusiforme 29
3.1.3.5. Loài Glyphydohaptor phractophallus . 31
3.1.3.6. Loài Glyphydohaptor sigani 33
3.1.3.7. Loài Glyphydohaptor plectocirra 35
3.1.3.8. Loài Polylabris mamaevi . 37
3.1.3.9. Loài Machidatrema akeh . 39
3.1.3.10. Loài Hexangium sigani 40
3.1.3.11. Loài Hysterolecithoides epinepheli . 42
3.1.3.12. Loài Aponurus laguncula . 43
3.1.3.13. Loài Gyliauchen ozaki 44
3.1.3.14. Loài Rhadinorhynchus sp . 46
3.1.3.15. Loài Caligus epidemicus 47
3.1.3.16. Loài Caligus multispinosus 50
3.1.3.17. Loài Gnathia sp 52
3.1.4. Sự phân bố của các loài KST ở cá dìa 54
3.2. Mức độ cảm nhiễm KST ở cá dìa 55
viii
3.2.1. Mức độ nhiễm KST ở cá dìa bông (Siganus guttatus) và cá dìa (Siganus
canaliculatus) 55
3.2.2. Sự phân bố các lớp KST theo loài ký chủ . 56
3.3. Mức độ nhiễm KST theo kích thước của cá dìa và theo tháng nghiên cứu . 57
3.3.1. Sự phân bố của các lớp KST theo các nhóm kích thước của ký chủ . 57
3.3.2. Sự phân bố các lớp KST ở cá dìa theo tháng nghiên cứu . 58
CHƯƠNG IV. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT Ý KIẾN . 59
4.1. KẾT LUẬN 59
4.2. ĐỀ XUẤT Ý KIẾN . 60
TÀI LIỆU THAM KHẢO 61

MỞ ĐẦU
Những năm gần đây, nghề Nuôi trồng Thủy sản lợ mặn nước ta phát triển mạnh
với nhiều đối tượng nuôi mới có giá trị kinh tế như: tôm hùm(Panulirus spp), cá mú
(Epinephlusspp), cá giò(Rachycentron canadum), cá hồng (Lutjanus spp), cá chẽm
(Lates calcarifer), . đã mang lại hiệu quả kinh tế rất đáng kể và góp phần nâng cao
mức sống cho người dân.
Cá dìa(Siganus spp) là đốitượng nuôi có giá trị cao, đã được Trung tâm Phát
triển Thuỷ sản Ðông Nam Á (SEAFDEC) nghiên cứu về đặc điểm sinh học, kỹ thuật
sản xuất giống và kỹ thuật ương nuôi. Theo Pillay (1990), các loài cá dìathường được
nuôi ở Malaysia, Singapo, đảo Guam và Palau, Ả Rập Xê-Út, Ixraen và Tanzania là
Siganus canaliculatus, Siganus vermiculatus, Siganus rivulatus, Siganusluridus. Cá
dìathư ờng được nuôi ở ao ven biển hay nuôi trong các đăng lồng, được ương trước khi
chuy ển sang nuôi thương phẩm (May., 1974). Ở Philippin, cá dìađược nuôi đơn hay
nuôi ghép trong các ao ven biển.Cá dìalà loài rộng nhiệt, rộng muối, chịu được biên
độ dao động muối từ 5-37 ‰. Thức ăn của cá dìalà thực vật thuỷ sinh, mùn bã hữu cơ,
đồng thời chúng vẫn có thể ăn thức ăn tổng hợp nên rất tốt cho việc cải thiện môi
trường ao nuôi [14].
Ở nước ta, Trung tâm Khuyến ngư Thừa Thiên Huế đã thực hiện dự án “Tiếp
nhận công nghệ sản xuất giống cá dìa bông(Siganus guttatus, Bloch, 1787)”. Đơn vị
chuy ển giao là Trungtâm phát triển nghề cá Đông Nam Á (SEAFDEC). Năm 2005,
Trung tâm khuyến ngư Thừa Thiên Huế tiến hành nuôi thử nghiệm cá dìathương
phẩm tại một số hộ ngư dân. Các mô hình nuôi thử nghiệm với nhiều loại hình nuôi
khác nhaunhư: nuôi thâm canh, nuôi qu ảng canh, chắn sáo, nuôi kết hợp giữa tôm sú,
rong câu, dạng sinh thái,nuôi bằng lồng, [14]
Tuy nhiên, với xu hướng nuôi thâm canh hóa như hiện nay thì môi trường trở nên
bị ô nhiễm d ưới tác động của con người và dịch bệnh xảy ra là điều khó tránh khỏi.
Dịch bệnh thủy sản là khó khăn đầu tiên gây trở ngại lớn nhất đối với sự phát triển cả
về mặt kinh tế và xã hội của nhiều nước trên thế giới. Bệnh do ký sinh trùng gây ra
trên động vật thủy sản tuy không gây tổn thất lớn như các bệnhdo virus, vi khuẩn hay
nấm gây ra nhưng nó là một trong những nguyên nhân làm cho động vật thủy sản
chậm lớn, gầy yếu, giảm giá trị thương phẩm và là tác nhân mở đường cho các sinh vật
khác cảm nhiễm. Một số bệnh phổ biến do ký sinh trùng gây ra cho cá biển như bệnh
2
mè cá, bệnh mủ mang, khi cá nhiễm với tỷ lệ và cường độ cao thường chết hànglo ạt
vàgây ra thiệt hại rất lớn[15].
Nhằm góp phần phát triển nghề nuôi cá dìacũng như việc quản lý tốt sức khỏe
của đàn cá nuôi và hạn chế những thiệt hại có thể xảy ra cho người nuôi tôi thực hiện
đề tài: “Nghiên cứu thành phần loài ký sinh trùng trên cá dìa bông(Siganus
guttatusBloch, 1787) và cá dìa(Siganus canaliculatusPark, 1797)” với các nội
dung sau:
 Xác định thành phần loài, tỷ lệ và cường độ cảm nhiễm KST ở cá dìa bông (S.
guttatus) và cá dìa (S. canaliculatus)
 So sánh mức độ cảm nhiễm KST ở 2loài cá dìa nghiên cứu
 So sánh mức độ nhiễm KST theo kích thước của cá dìa và theo tháng nghiên
cứu
Về mặt khoa học nghiên cứu này nhằm góp phần cung cấp thông tin về thành
phần loài và mức độ nhiễm KST ở cá dìa bông (Siganus guttatus) và cá dìa(Siganus
canaliculatus). Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể áp dụng vào việc chăm sóc và
quản lý sức khỏe cá dìanuôi cũng nhưhạn chế mối nguy đối với sức khỏe cộng đồng
và an toàn thực phẩm.
3
1. CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN
1.1. Một số đặc điểm sinh học củacá dìa
Họ cá dìacó 2 giống: Lovà Siganus (Teuthis) với khoảng 26 loài, trong đó 15 loài
sống thành đàn, các loài còn lại sống thành đôi và là cá rạn san hô.
1.1.1. Phân bố
Cá dìa(Siganusspp) phân bố rất rộng ở vùng Ấn Ðộ -Thái Bình Dương, từ vùng
biển phía Đông châu Phi tới Polynesia; phía Nam Nhật Bản tới bắc Australia và vùng phía
Đông Ðịa Trung Hải. Ấu trùng cá dìa(Siganusspp) thường sống nổi ở tầng nước mặt của
các vùng nước phía ngoài rìa của rạn san hô, nhưng không trôi xa bờ. Cá con và cá trưởng
thành thường chiếm giữ những vùng nước nông rất đa dạng kể cả rạn san hô, đáy cát và
đáy đá có hoặc không có thực vật, các đầm phá hoặc cửa sông và vùng đầm lầy rừng ngập
mặn. Chỉ có loài cá dìa (Siganus argentus)được bắt gặp ở ngoài khơi đại dương.
Loài cá dìa bông(Siganus guttatus) phân bố ở Đông Ấn Độ Dương và Tây Thái
Bình Dương: Quần đảo Andaman, Thái Lan, Malaysia, Singapore, Indonesia (bao gồm cả
Irian Jaya), Việt Nam, Ryukyu, miền Nam và miền Đông Trung Quốc, Đài Loan, biển
Nam Trung Quốc, Philippines, và Palau [62]
Loài cá dìa (Siganus canaliculatus) phân bố ở Tây Thái Bình Dương: Vịnh Ba Tư,
Vịnh Oman, Pakistan, Ấn Độ, Sri Lanka, Miến Điện, Thái Lan, Singapore, Malaysia,
Indonesia,Papua New Guinea, Philippines, Campuchia, Việt Nam, phía Nam Trung
Quốc, Đài Loan và Tây Úc. Cũng được biết đến từ quần đảo Ryukyu, Palau vàYap ở
Micronesia và Melanesia[61].
1.1.2. Sinh thái
Có thể chia cá dìathành hainhóm dựa vào các đặc điểm về tập tính, màu sắc và nơi
sống. Một nhóm bao gồm các loài sống thành cặp, có màu sáng là loại sống gắn bó với
nơi có nhiều ánh sáng và liên quan chặt chẽ đến rạn san hô. Những loài cá rạn san hô
thường yếu, nhạy cảm với các thay đổi về lý -hoá và thường biểu hiện tập tính hiếu chiến
với các loài khác, điển hình làloài cá dìa (Siganus coralinus). Nhóm khác bao gồm các
loài kết đàn một vài giai đoạn trong đời, di chuyển qua những khoảng cách đáng kể,
4
thường có màu xám hoặc màu xỉn. Chúng thường khoẻ mạnh,có thể chống chịu được sự
thay đổi đáng kể về độ mặn và nhiệt độ. Những loài sống thành đàn này là những thực
phẩm quan trọng và hiện nay là đối tượng của nhiều nghiên cứu về nuôi biển điển hình là
loài cá dìa (Siganus argenteus) và loài cá dìa(Siganus canaliculatus)[38].
1.1.3. Phân loại
Việc xác định các loài cá dìarất khó vì sự khác nhau về hình thái giữa chúng rất ít.
Các mô tả hiện có về sự khác nhau giữa các loàiphụ thuộc chủ yếu vào màu sắc của cá
sống [63].
Ngành: Chordata
Lớp: Actinopterygii
Bộ: Perciformes
Họ: Siganidae
Giống: Siganus
Loài: Siganus guttatusBloch, 1787
Loài: Siganus canaliculatusPark, 1797
1.1.3.1. Loài cá dìa bông(Siganus guttatusBloch, 1787)

TÀI LIỆU THAM KHẢO
TÀI LIỆU TIẾNG VIỆT
1. Lê Văn Dân, Lê Đức Ngoan, 2006. Nghiên cứu sự phát triển tu y ến sinh dục cá dìa
(Siganus guttatusBloch, 1787) ở vùng đầm phá Thừa Thiên Huế. Tạp chí Nông
nghiệp và phát triển nông thôn số 2/2006. Trang 61-64.
2. Lê Văn Dân, Lê Đức Ngoan, 2006. Một số chỉ tiêu sinh sản của cá dìa (Siganus
guttatusBloch, 1787) ở đầm phá Thừa Thiên Huế. Tạp chí Nông nghiệp và phát
triển nông thôn số 11/2006. Trang 49-51.
3. Lê Văn Dân, Lê Đức Ngoan, 2006. Kết quả bước đầu về sinh sản nhân tạo cá dìa
(Siganus guttatus Bloch,1787). Tạp chí Nông nghiệp và Phát triển nông thôn số
24/2006. Trang 53-55.
4. Võ Thế Dũng, 2010. Động vật ký sinh ở cá mú thuộc giống Epinephelus. Luận án
tiến sĩ sinh học, Viện Hải Dương Học.
5. Nguyễn Văn Giang, 2008. Tìm hiểu thành phần loài ký sinh ở cá hồng bạc
(Lutjanus argentimaculatusForskal, 1775) nuôi tại Khánh Hòa. Luận văn Thạc sĩ,
Trường Đại học Nha Trang.
6. Đỗ Thị Hòa, Bùi Quang Tề, Nguyễn Hữu Dũng, Nguyễn Thị Muội, 2004. Bệnh
học Thủy sản. Nhà xuất bản Nông nghiệp TP Hồ Chí Minh.
7. Hà Ký, 1992. Phương pháp nghiên cứu tác nhân gây bệnh ký sinh trùng ở cá. Bộ
Thủy sản.
8. Hà Ký, Bùi Quang Tề, 2007. Ký sinh trùng cá nướcngọt Việt Nam. Nhà xuất bản
Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội.
9. Nguyễn Thị Muội và Đỗ Thị Hòa, 1980. Điều tra về thành phần ký sinh trùng
trên vùng biển Phú Khánh. Báo cáo Khoa học, Trư ờng Đại học Thủy sản.
10. Nguyễn Nguyễn Thành Nhơn, 2007. Thành phần ký sinh trùng trên cá chẽm (Lates
calcarifer Bloch, 1790) nuôi tại Khánh Hòa. Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại học
Thủy sản Nha Trang.
11. Bùi Quang Tề, 1997. Bệnh của động vật thủy sản, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng
Thủy sản I. Đình Bảng, Tiên Sơn, Bắc Ninh.
62
12. Bùi Quang Tề, 2002. Phương pháp nghiên cứu ký sinh trùng cá, Viện Nghiên cứu
Nuôi trồng Thủy sản I. Đình Bảng, Tiên Sơn, Bắc Ninh
13. Nguyễn Thị Hải Thanh, 2008. Nghiên cứu thành phần giống loài ký sinh trùng trên
3 giống cá cảnh biển (Amphiprion, Halichoeres, Chaetodon) được thu gom và lưu
giữ ở Nha Trang. Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại học Nha Trang.
14. Trung tâm khuy ến Ngư Trung Ương, 2002. Kỹ thuật nuôi cá dìa (Siganus spp).
NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
15. Phan Văn Út, 2006. Nghiên cứu bệnh do sán lá đơn chủ (Monogenea) ký sinh trên
một số loài cá biển nuôi tại Khánh Hòa. Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại học Thủy
sản Nha Trang.
TÀI LIỆU TIẾNG ANH
16. Aloo P. A., Anam R.O. and Mwangi J.N. (2004),Metazoan parasites of some
commercially important fish along the Kenyan Coast. Western Indian OceanJ.
Mar. Scl, 3, pp. 71-78.
17. Arthur J. R. and Lumanlan-Mayo, S., 1997. Checklist of the parasites of fishes of
the Philippines. FAO fishsheries Technical paper No. 369, Rome, FAO. 102p.
18. Arthur J. R. and Te B.Q., 2006. Checklist of the parasites of fishes ofVietnam.
Research Institute for Aquaculture No.1, Bac Ninh. 135p.
19. Arthur J.R., 1996. A history of fisheries parasitology in Southeast Asia. Perspectives
in Asia fisheries, a volume to commenmorate the 10
th
anniversary of the Asian
Fisheries Society, In s.s De Silva.(ed) Manila, pp. 383-408.
20. Arthur J. R., 1997. Recent Advances in the Use of Parasites as Biological Tags for
Marine Fish Diseases in Asian Aquaculture III. Fish Health Section, Asian
Fisheries Society, Manila, Philippines, pp. 141-154.
21. Carmen C. V., 1975. Digenetic trematodes of Philippine fish. The Nationnal
research council of the Philippines by the University of the Philippines Press
Quezon city. 140p.
22. Danayadol Y.,1994. Culture Grouper Diseases in Thailand. National Intitute of
Coastal Aquaculture , Kaoseng, Songkhala 90.000, Thailand.
23. Delane C.K. and Paolo, G., 2007.Dactylogyrids (Monogenoidea) Parasitizing the
Gills of Spinefoots (Teleostei: Siganidae): Revision of Tetrancistrum Goot and
63
Kikuchi, 1917, with descriptions of two new species from Siganusspp. of the Red
Sea and Celebes. Journal of Natural History, 41(25-281), pp. 1,139-1,551.
24. DelaneC. K., Paolo G. and Yang T., 2007. Dactylogryids (Monogenoidea)
parasitizing the gills of spinefoots (Teleostei: Siganidae): Proposal of
Glyphidohaptorn. gen., with two new species from the Great Barrier Reef,
Australia, and G. plectocirra N. Comb. From ras Mohammed National Park, Egypt.
Journal of Parasitology, 93, pp. 99-106.
25. Delane, C. K. and Paolo, G., 2007.Dactylogyrids (Monogenoidea) Parasitizing
the Gills of Spinefoots (Teleostei: Siganidae): Revision of Pseudohaliotrema,
with Redescriptions of P. sphincteroporusand P. molnarifrom the Great Barrier
Reef, Australia. Comparative Parasitology , 74(1), pp. 9-33.
26. Diamant A. and PapernaI., 1986.The Parasites of wild Red Sea rabbitfish
(Siganusspp.) (Teleostei: Perciformes) as potential pathogens in Mariculture.
Pathology in Marine Aquaculture (Eds C. P. Vivares et al). Spec. Publ. Eur.
Aquacult. Soc. 9, pp. 71-83.
27. Dzikowski R., Paperna I.and Diamant A., 2003. Multi-annual changes in the
parasite communities of rabbitfish Siganus rivulatus(Siganidae) in the Gulf of
Aqaba, Red Sea. Helgolan marine research, 57 (3-4), pp. 228-135.
28. Elham A. W and Hayam A.H., 2001. Some Biological Studies and Gonadal
Development of rabbitfish Siganus canaliculatus(Park) and Siganus spinus
(Siganidae) from the Gulf Waters off Saudi Arabia. J. KAU: Mar. Sci (12), pp. 189
-208.
29. Geets A., Coene, H. and Ollevier, F., 1997.Ectoparasites of the whitespotted
rabbitfish, Siganus sutor(Valenciennes, 1835) off the Kenyan Coast: distribution
within the host population and site selection on the gills. Journal of Parasitology,
115, pp. 69-79.
30. GeetsA. and Ollevier, F., 1996. Endoparasitic helminths of the whitespotted
rabbitfish Siganus sutor(Valenciennes, 1835)) of the Kenyan coast: distribution
within the host population and microhabitat use. Belgian Journal of Zoology, 126,
pp. 21-36.
31. Goto S. and Kikuchi H., 1917. Two new trematodes of the family Gyrodactylidae.
Journal of the College of Science, Imperial University of Tokyo 39, pp. 1-22.
64
32. Gupta N. K.,Miglani, A., 1976. Digenetic trematodes from marine food fishes and
wild ducks of port blair (Andaman and nicobar islands) India. Rev. Iber. Parasitol
36, pp. 220-248.
33. Harford W and Arlene J., 1994. Parasitic Worms of fish. Taylor & Farncis Ltd, 4
John St, London WC1N 2ET. UK. 593p.
34. Ho Ju-shey, II-Hoi Kim, Erlinda R. Cruz-Lacierda and Kazuya Nagassawa (2004),
Sea lice (Copepoda, Caligidae) parasitic on marine cultured and wildfishes of the
Philippines. J. Fish. Soc. Taiwam, 31(4), pp. 235-249.
35. Hsiu-Hui Shih,Hui-Yu Chen and Chew-Yuen Lee, 2010.Acanthocephalan Fauna
of Marine Fish in Taiwan and the Differentiation of Three Species by Ribosomal
DNA Sequences. Taiwania, 55(2), pp. 123-127.
36. Ian D. W., Bronwen W. C., Taimarind E. H., July A. H., 2000. Host -specificity of
monogenea (Platyhelminth) parasites: a role for anterior adhesive areas
International Journal for Parasitology 30, pp. 165 -166.
37. Jones, J. B. & Hine, P. M., 1983. Ergasilus rontundicorpusn.sp. (Copepoda:
Ergasilidae) from Siganus guttatus(Bloch) in the Philippines. Systematic
Parasitology 5, pp. 241-244.
38. LamT. J., 1974.Siganids: Their biology and mariculture po-tential, Aquaculture,
3, pp. 325-354.
39. Leong T. S., 1992.Diseases of brackishwater and marine fish cultre in some Asia
countries. Diseases in Asian Aquculture I. Fish health Section, Asian Fisheries
Society, Manila, Philippines, pp. 223-236.
40. Leong T. S., 1994.Parasites and diseases of cultured marine finfishes in Southest
East Asian. School of Biological Scineces, Universiti Sains Malaysia. 11,800
Minden, Pulau Pinang, Malaysia . 25p.
41. Lim L. H. S.,2002.Three new species of Pseudohaliotrema Yamaguti, 1953
(Monogenea: Ancyrocephalidae) from Siganusspecies (Siganidae) and the
description of a mechanism for cross-insemination. Journal of Natural History, 36
(14) , pp. 1,639 -1,660.
42. Lom J., Dykova I., 1992. Protozoan parasites of fishes. Developments in
Aquaculture and fisheries science, 26. Elsevier sciencepublishers B. V.
Netherland.