Thạc Sĩ Nghiên cứu thành phần hoá học cây xuyên tâm thảo (Canscora lucidissima) họ Long đởm (Gentianaceae) ở

MỞ ĐẦU

Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới, gió mùa, mưa thuận, gió hoà nên hệ thực vật rất phong phú và đa dạng với nhiều loài thực vật là những loại dược liệu quí. Từ thời xa xưa, trước khi sự ra đời của thuốc tây cha ông ta đã biết sử dụng nhiều loại cây cỏ trong tự nhiên làm thuốc chữa bệnh, rất nhiều loại bệnh tật đã được chữa khỏi nhờ các loại cây cỏ. Những thực vật này đóng vai trò hết sức quan trọng trong đời sống hàng ngày của con người.
Từ nhiều thế kỷ nay những hợp chất thiên nhiên được phân lập từ cây cỏ đã được ứng dụng rộng rãi trong rất nhiều ngành như ngành công nghiệp, nông nghiệp, chúng được dùng để sản xuất thuốc chữa bệnh, thuốc bảo vệ thực vật, làm nguyên liệu cho ngành công nghiệp thực phẩm và mỹ phẩm .
Ngày nay công nghệ tổng hợp hoá dược đã phát triển mạnh mẽ, tạo ra các biệt dược khác nhau sử dụng trong công tác phòng, chữa bệnh. Điều đó đã góp phần làm tăng tuổi thọ con người, nhưng không vì thế mà việc sử dụng các loại cây cỏ trong chữa bệnh giảm đi, mà nhu cầu sử dụng chúng theo cách cổ truyền hay từ các hợp chất nguồn gốc tự nhiên có xu hướng ngày càng tăng đã chiếm một vị trí quan trọng trong nền y học. Trong chúng có chứa những biệt dược rất khó tổng hợp, đã được khoa học hiện đại soi sáng. Mặt khác việc dùng thuốc nam trong chữa bệnh hầu như không gây ra tác dụng phụ.
Việc sử dụng các thảo dược dù chỉ là một loại dược liệu nhưng lại là hỗn hợp của nhiều hợp chất khác nhau và trong mọi trường hợp hầu hết đều chưa xác định rõ hoạt chất của từng chất. Vì vậy, những bài thuốc sử dụng thảo dược là đối tượng để cho các nhà khoa học nghiên cứu một cách đầy đủ về bản chất các hoạt chất có trong cây cỏ thiên nhiên. Từ đó định hướng cho

việc nghiên cứu, chiết xuất để tìm ra các loại thuốc mới hay bằng con đường tổng hợp để tạo ra những chất có hoạt chất trong việc chữa trị nhiều loại bệnh. Chính vì vậy việc nghiên cứu thành phần hóa học từ những cây cỏ thiên nhiên có một ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao.
Nghiên cứu cây thuốc giúp cho chúng ta hiểu rõ về thành phần, cấu trúc hóa học, hoạt tính sinh học và tác dụng dược lí của cây thuốc. Trên cơ sở các nghiên cứu đó có thể tạo ra chất mới có hoạt tính sinh học cao có vai trò và là một tiềm năng to lớn trong sự nghiệp bảo vệ sức khoẻ và phòng chống các loại bệnh tật phục vụ cho nhân dân.
Cây xuyên tâm thảo có tên khoa học là Canscora lucidissima thuộc họ Long đởm (Gentianaceae) là loại thực vật mọc hoang ở Việt Nam, từ lâu cây đã được sử dụng trong y học dân gian để chữa trị một số bệnh như ho do phế nhiệt, viêm gan, đau ngực, đau dạ dày, thanh nhiệt, đòn ngã ứ máu, chữa bệnh tim. Đây là bài thuốc độc vị khá độc đáo. Mặc dù vậy ở nước ta mới chỉ có một số tài liệu giới thiệu tác dụng của cây xuyên tâm thảo, còn những hiểu biết về thành phần hoá học và những hoạt tính sinh học của chúng hầu như chưa có công trình nào nghiên cứu và thực vật này cũng chưa có tên trong các sách cây thuốc ở Việt Nam.
Vì vậy, chúng tôi chọn cây xuyên tâm thảo làm đối tượng nghiên cứu, với mục đích nhằm góp phần làm rõ thêm những hiểu biết về thành phần hoá học cũng như hoạt tính sinh học của cây. Từ đó tạo thuận lợi cho việc sử dụng cây làm dược liệu trong chữa bệnh và làm tăng thêm kho tàng tri thức về cây thuốc cổ truyền Việt Nam với đề tài “Nghiên cứu thành phần hoá học cây xuyên tâm thảo (Canscora lucidissima) họ Long đởm (Gentianaceae) ở Cao Bằng”.



MỤC LỤC



Trang

MỞ ĐẦU . 1

CHưƠNG I: TỔNG QUAN CÁC THỰC VẬT CHI CANSCORA VÀ THÀNH PHẦN HOÁ HỌC CỦA NÓ . 3
1.1. Khái quát vÒ các thực vật chi Canscora . 3

1.2. Đặc điểm sinh trưởng và phát triển của cây xuyên tâm thảo (Canscora lucidissima Hand- Mazz) 4
1.3. Những nghiên cứu hoá thực vật chi canscora 5

1.3.1. Các hợp chất có khung flavonoit . 6

1.3.2. Các hợp chất khung steroit 6

I.3.3. Các hợp chất có khung triterpenoit 8

1.3.4. Các hợp chất khung xanthon . 9

1.3.5. Một số hợp chất khác 14

1.4. Nghiên cứu hoá thực vật loài Canscora lucidissima 15

1.5. Tình hình nghiên cứu ứng dụng các thực vật chi Canscora . 16

1.6. Những nghiên cứu và ứng dụng cây xuyên tâm thảo trong nước 18

CHưƠNG 2: PHẦN THỰC NGHIỆM . 19

2.1. Đối tượng nghiên cứu 19

2.1.1.Thu mẫu cây, xác định tên khoa học và phương pháp xử lý mẫu. 19

2.1.2. Phương pháp phân lập các hợp chất từ các dịch chiết cây xuyên tâm thảo . 20
2.1.3. Phương pháp khảo sát và xác định cấu trúc hoá học các hợp chất 20

2.2. Dụng cụ, hoá chất và thiết bị nghiên cứu . 21

2.2.1. Dụng cụ, hoá chất . 21

2.2.2. Thiết bị nghiên cứu . 22

2.3.1. Thu nhận các dịch chiết 22

2.3.2. Khảo sát định tính các dịch chiết 24



2.3.3. Thử hoạt tính sinh học 27

2.4. Phân lập và tinh chế các chất . 29

2.4.1. Cặn dịch chiết n-hexan của cây xuyên tâm thảo (C. H) . 30

2.4.2. Cặn chiết etylaxetat (CE) 32

CHưƠNG 3: THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU . 34

3.1. Nguyên tắc chung 34

3.2. Phân tích định tính và phát hiện các nhóm chất trong các dịch chiết

khác nhau . 34

3.3. Phân lập và nhận dạng các chất có trong các dịch chiết khác nhau của cây xuyên tâm thảo . 35
3.3.1. Ancol no mạch dài nonacosan-1-ol (CH.1) . 35

3.3.2. β-Sitosterol hay stigmast-5-en-3-ol (C29H50O) (CH.2) 36

3.3.3. 1-Hiđroxy-3,7,8-trimethoxy xanthon (CH.3) 38

3.3.4. 1-Hiđroxy-3,5-đimethoxy xanthon (CH.4) 47

3.3.5. 1,7-Đihiđroxy-3-methoxy xanthon (E1) 52

3.3.6. 1,7-Đihiđroxy-3,6-đimethoxy xanthon (E2) 59

3.4. Thử hoạt tính sinh học . 65

KẾT LUẬN . 66

PHỤ LỤC 72