Thạc Sĩ Nghiên cứu thành phần hoá học cây Ngũ vị tử nam (Schisandra sphenanthera Rehd. et Wils.), họ Schisan

LUẬN VĂN THẠC SĨ HÓA HỌC
NĂM 2012

MỤC LỤC
Trang
Trang bìa phụ
Lời cảm ơn
Lời cam đoan
Mục lục . i
Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt iii
Danh mục các bảng iv
Danh mục các hình, sơ đồ . v
Danh mục các phụ lục vii
MỞ ĐẦU . 1
Chương 1. TỔNG QUAN 3
1.1. Khái quát về các thực vật chi Schisandra 3
1.2. Thành phần hóa học các loài thuộc chi Schisandra . 4
1.2.1. Các hợp chất lignan 4
1.2.1.1. Các hợp chất cyclolignan 4
1.2.1.2. Các hợp chất epoxylignan . 10
1.2.2. Các hợp chất tecpenoit 12
1.2.2.1. Các hợp chất tritecpen lacton 12
1.2.2.2. Các hợp chất tritecpen khung lanostan . 22
1.3. Hoạt tính sinh học của các hợp chất tritecpenoit và lignan 25
1.3.1. Hoạt tính sinh học của các hợp chất tritecpenoit 25
1.3.2. Hoạt tính sinh học của các hợp chất lignan 29
Chương 2. THỰC NGHIỆM . 32
2.1. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu 32
2.1.1. Thu mẫu cây, xác định tên khoa học và phương pháp xử lý mẫu 32
2.1.2. Phương pháp ngâm chiết và phân lập các hợp chất từ dịch chiết . 32
2.1.3. Phương pháp xác định cấu trúc hoá học các chất phân lập được . 33
2.2. Dụng cụ, hóa chất và thiết bị nghiên cứu . 33
2.2.1. Dụng cụ, hoá chất . 33
2.2.2. Thiết bị nghiên cứu . 34
2.3. Thu nhận các dịch chiết từ cây Ngũ vị tử nam . 35
2.3.1. Thu nhận các dịch chiết 35
2.3.2. Khảo sát định tính các dịch chiết 36
2.3.2.1. Phát hiện các hợp chất sterol . 36
2.3.2.2. Phát hiện các ancaloit 37
2.3.2.3. Phát hiện các flavonoit 37
2.3.2.4. Phát hiện các cumarin . 37
2.3.2.5. Định tính các glucosit tim . 38
2.3.2.6. Định tính các saponin 38
2.3.2.7. Định tính các tanin 38
2.4.1. Cặn dịch chiết n-hexan của cây Ngũ vị tử nam (SSH) . 39
2.4.1.1. Hợp chất β-sitosterol (SSH1) 40
2.4.1.2. Hợp chất 1-linoleoylglycerol (SSH2) . 40
2.4.1.3. Hợp chất (+)-gomisin M2 (SSH3) . 41
2.4.1.4. Hợp chất (±)-gomisin M1 (SSH4) . 42
2.4.2. Cặn dịch chiết etyl axetat của cây Ngũ vị tử nam(SSE) . 42
2.4.2.1. Hợp chất β-sitosterol-3-O-β-D-glucopyranosit (SSE1) 43
2.4.2.2. Hợp chất axit kadsuric [axit 3,4-seco-lanosta-
4(28),9(11),24(Z)-trien-3,26-dioic] (SSE2) . 43
Chương 3. THẢO LUẬN KẾT QUẢ . 45
3.1. Nguyên tắc chung . 45
3.2. Phân lập và nhận dạng các hợp chất có trong các dịch chiết khác
nhau của cây Ngũ vị tử nam 45
3.2.1. Hợp chất β-sitosterol hay stigmast-5-en-24R-3b-ol (SSH1) 46
3.2.2. Hợp chất β-sitosterol-3-O-β-D-glucopyranosit (SSE1) 46
3.2.3. Hợp chất 1-linoleoylglycerol (SSH2) . 49
3.2.4. Hợp chất (+)-Gomisin M2 (SSH3) 57
3.2.5. Hợp chất (±)-Gomisin M1 (SSH4) 67
3.2.6. Hợp chất axit kadsuric [axit 3,4-seco-lanosta-4(28),9(11),24(Z)-
trien-3,26-dioic] (SSE2) . 76
KẾT LUẬN . 86
CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ 87
TÀI LIỆU THAM KHẢO . 88
PHỤ LỤC . PL1

MỞ ĐẦU
Nền Y dược học cổ truyền ở Việt Nam đã có từ bao đời nay, đang được
coi là một trong những phương pháp chữa bệnh có vai trò và tiềm năng to lớn
trong sự nghiệp bảo vệ và phòng chống các loại dịch bệnh phục vụ sức khỏe
cho nhân dân của Nhà nước ta.
Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới, gió mùa nên được thừa
hưởng nguồn động, thực vật vô cùng phong phú và đa dạng sinh học với
nhiều cây dược liệu quí. Các hợp chất thiên nhiên thể hiện hoạt tính sinh học
rất phong phú và là một trong những định hướng làm chất dẫn đường để các
nhà khoa học có thể tổng hợp ra nhiều hoạt chất mới chống lại các bệnh hiểm
nghèo, các chất bảo quản thực phẩm cũng như các chế phẩm phục vụ nông
nghiệp có hoạt tính cao mà không ảnh hưởng đến môi sinh.
Việc sử dụng các loại thuốc thảo dược theo cách cổ truyền hay từ các
hợp chất nguồn gốc tự nhiên có xu hướng ngày càng tăng đã chiếm một vị trí
quan trọng trong nền y học (Các thuốc chữa bệnh có nguồn gốc tự nhiên
chiếm tới 60% [41]. Chế phẩm thảo dược dù chỉ có một loại dược liệu nhưng
lại là hỗn hợp của nhiều hợp chất khác nhau và trong mọi trường hợp hầu hết
còn chưa xác định được rõ hoạt chất của chúng. Vì vậy, những bài thuốc sử
dụng thảo dược hay những cây dược liệu là đối tượng để cho các nhà khoa
học nghiên cứu một cách đầy đủ về bản chất các hoạt chất có trong cây cỏ
thiên nhiên. Từ đó định hướng cho việc nghiên cứu, gieo trồng, thu hoạch,
chiết xuất ra các loại hoạt chất mới hay bằng con đường bán tổng hợp để tạo
ra những chất có hoạt tính sinh học cao, nhanh chóng đưa vào công tác chữa
trị nhiều loại bệnh thông thường cũng như nan y. Chính vì vậy, việc nghiên
cứu hóa thực vật những cây cỏ thiên nhiên có một ý nghĩa khoa học và thực
tiễn cao.
Trong đó, các loài thực vật chi Ngũ vị tử (Schisandra) trong họ Ngũ vị
(Schizandraceae) ở Việt Nam nói chung còn ít được nghiên cứu. Phần lớn các
loài thực vật ở chi này hầu hết đều là nguồn nguyên liệu làm thuốc có giá trị.
Cây Ngũ vị tử nam có tên khoa học Schisandra sphenanthera Rehd. et Wils.
được sử dụng làm thuốc bổ. Hiện nay ở Việt Nam chưa có công trình công bố
nào về thành phần hóa học của cây này cũng như việc sử dụng nó trong y học.
Ở Trung Quốc người ta thường hay sử dụng quả của loài Schisandra
sphenanthera chữa ho viêm phế quản, hen suyễn, chữa bệnh di mộng tinh, trẻ
em hay đái dầm, ra mồ hôi vào ban đêm, chữa tiểu đường, bệnh tim đập
nhanh và chứng mất ngủ [63]. Mới đây các nhà khoa học đã nghiên cứu về tác
dụng dược lý dịch chiết từ quả của loài này cho thấy nó có tác dụng chống
viêm gan, chống oxy hóa, hoạt tính chống khối u và hoạt tính chống virus,
những kết quả này rất có giá trị trong việc sử dụng cây thuốc cổ truyền của
Trung quốc [12]. Các hợp chất phân lập được đem thử hoạt tính chống viêm
xơ gan trên thỏ, trong đó một số chất cho kết quả rất tốt đó là các lignan, các
lacton và một số tritecpenoit khung lanostan [27]. Những nghiên cứu nói trên
chủ yếu là về quả còn thành phần lá và vỏ cây hầu như chưa được nghiên cứu
đến. Tuy nhiên gần đây các nhà khoa học Trung quốc đã có công bố về thành
phần hóa học của vỏ cây Schisandra sphenanthera cho biết sự có mặt của các
hợp chất lignan cùng với tritecpenoit khung lanostan và một số hợp chất khác
[40]. Một số hợp chất lignan và schiphenanlacton phân lập từ lá và vỏ loài
này được chứng minh có hoạt tính anti-HIV-1 yếu với giá trị nồng độ tối thiểu
IC50 15,5-29,5àg/ml [47].
Những kết quả nghiên cứu về thành phần hóa học cũng như hoạt tính
sinh học của loài Schisandra sphenanthera ở Trung Quốc nói trên cho thấy nó
có nhiều tác dụng rất phong phú. Do vậy, chúng tôi đã chọn đề tài với tên:
“Nghiên cứu thành phần hoá học cây Ngũ vị tử nam (Schisandra sphenanthera
Rehd. et Wils.), họ Schisandraceae ở Dak Glei-KonTum” làm đối tượng
nghiên cứu để tìm hiểu thành phần hóa học với mục đích tìm ra những hợp
chất có hoạt tính sinh học làm sáng tỏ việc sử dụng cây này trong dân gian, và
đưa ra hướng bảo tồn và sử dụng hiệu quả cây dược liệu quí này.__