Thạc Sĩ Nghiên cứu thành phần giống loài ốc nước ngọt và ấu trùng cercaria sán song chủ ký sinh trên ốc nước

Luận văn thạc sĩ năm 2012
Đề tài: Nghiên cứu thành phần giống loài ốc nước ngọt và ấu trùng cercaria sán song chủ ký sinh trên ốc nước ngọt tại 2 xã An Mỹ, An Hòa, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN i
LỜI CÁM ƠN . ii
MỤC LỤC . iii
DANH MỤC HÌNH vi
KÝ HIỆU VIẾT TẮT . vii
MỞ ĐẦU 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 3
1.1. Tổng quan về ốc nước ngọt . 3
1.1.1. Đặc điểm chung của lớp chân bụng 3
1.1.2. Phân bố của ốc nước ngọt . 5
1.1.2.1. Suối và mạch nước ngầm 5
1.1.2.2. Sông và các nhánh sông lớn 5
1.1.2.3. Các hồ lớn trên thế giới . 5
1.1.2.4. Những vùng đất ngập nước . 6
1.1.3. Ốc nước ngọt với sức khỏe con người 6
1.1.4. Tình hình nghiên cứu thành phần loài ốc nướcngọt 6
1.2. Tổng quan về ấu trùng cercaria . 8
1.2.1. Chu kỳ phát triển chung của sán lá song chủ (Trematoda) 8
1.2.2. Tình hình nghiên cứu ấu trùng cercaria trên ốc nước ngọt 10
1.2.3 Khóa định loại các nhóm cercaria của sán lá ởViệt Nam . 15
CHƯƠNG 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 17
2.1. Địa điểm, thời gian và đối tượng nghiên cứu 17
2.2. Phương pháp nghiên cứu . 18
2.2.1. Phương pháp thu mẫu ốc: . 18
2.2.2. Phương pháp kiểm tra cercaria: . 18
2.2.3. Phương pháp cảm nhiễm ấu trùng cercaria trêncá chép 19
2.2.4. Phương pháp kiểm tra metacercaria 20
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN . 22
3.1. Kết quả thu mẫu ốc tại hai xã An Mỹ và An Hòa. 22
iv
3.2. Một số đặc điểm phân loại các loài ốc thu đượctại các thủy vực của hai xã An
Mỹ, An Hòa huyện Tuy An tỉnh Phú Yên 25
3.2.1. Melanoides tuberculataMuller, 1774 25
3.2.2. Sermyla tornatellaLea, 1850 . 25
3.2.3. Tarebia graniferaLamarck, 1822 26
3.2.4. Thiara scabraMuller, 1774 . 27
3.2.5. Filopaludina sumatrensisDunker, 1852 28
3.2.6. Sinotaia lithophagaHeude, 1889 . 28
3.2.7. Pomaceasp . 29
3.2.8. Gyraulussp . 29
3.2.9. Indoplanrbis exustusDeshayea, 1834 30
3.2.10. Bithyniasp 30
3.2.11. Lymnaeasp. 31
3.3. Một số đặc điểm phân loại các loài ấu trùng cercaria thu được tại các thủy vực
của hai xã An Mỹ, An Hòa, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên: . 32
3.3.1. Nhóm Gymnocephalus cercaria (Cercaria 1) . 33
3.3.2. Nhóm Xiphidiocercaria (Cercaria 2) 34
3.3.3. Nhóm Pleurolophocercaria (Cercaria 3) . 36
3.3.4. Nhóm Monostome cercaria (Cercaria 4) 37
3.3.5. Nhóm Echinostome cercaria (Cercaria 5) 39
3.4. Thành phần loài ốc và mức độ nhiễm ấu trùng cercaria ở ốc 40
3.4.1. Biến động thành phần loài ốc qua các tháng nghiên cứu . 40
3.4.2. Sự phân bố thành phần loài ốc tại các thủy vực . 41
3.4. 3. Tỷ lệ nhiễm ấu trùng cercaria của sán song chủ trên ốc theo thủy vực . 42
3.4. 4. Mức độ nhiễm ấu trùng cercaria của từng loài ốc . 44
3.4. 5. Sự biến động tỷ lệ nhiễm cercaria ở ốc theotháng . 46
3.4.6. Kết quả cảm nhiễm ấu trùng cercaria lên cá 47
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT Ý KIẾN . 49
Tài liệu tham khảo 50
PHỤ LỤC . 60

MỞ ĐẦU
An toàn thực phẩm đã và đang trở thành một vấn đề nóng, được nói đến thường
xuyên trên nhiều diễn đàn Quốc tế, khu vực và Quốc gia, trên các phương tiện thông
tin đại chúng, Trong tương lai, các vấn đề an toànthực phẩm còn được quan tâm
nhiều hơn nữa, đặc biệt các bệnh truyền qua đường ăn uống của con người như bệnh
sán ký sinh trong ruột người có thể gây viêm ruột, tiêu chảy, buồn nôn và đau đầu
[100]. Ở các nước phát triển và đang phát triển số người bị nhiễm sán lá ngày một tăng
[18, 53, 97], ví dụ bệnh Clonorchiasis, Opisthorchiasisgây ảnh hưởng không nhỏ đến
sức khỏe con người ở nhiều nước trên thế giới. Hầu hết các loài sán có giai đoạn phát
triển ấu trùng trên các loài động vật thân mềm (trong đó có ốc nước ngọt) trước khi lây
sang người. Ở Việt Nam, có một số nghiên cứu về lâynhiễm sán lá trên ốc được thực
hiện ở các khu vực khác nhau. Đến nay, ở Việt Nam đã có 4 loài ốcLymnaea viridis,
L. swinhoei, Parafossarulus striatulus và Melanoides tuberculatađược báo cáo là vật
chủ trung gian của sán lá lây nhiễm cho gia cầm [57]. Ngoài ra, họ Viviparidae thường
được con người sử dụng làm thực phẩm có tỷ lệ nhiễmấu trùng sán rất cao, ví dụ
Angulyagra polyzonata(69,31%), Cipangopaludina lecythoides(40,06%) và Sinotoia
aeruginosa (54.16%) [56].
Những năm gần đây ở Việt Nam bệnh sán lá gan ngày càng phát triển và lan
rộng, nhất là ở các tỉnh thuộc khu vực miền Trung -Tây Nguyên. Từ lúc bùng phát
bệnh sán lá gan lớn vào năm 2006 thì hàng năm trên 80% số ca nhiễm sán lá gan lớn, 6
tháng đầu năm 2009 số ca nhiễm sán lá gan lớn có xuhướng tăng cao hơn hẳn so với
các năm trước đây [1]. Sự phân bố và mật độ ký chủ trung gian là những yếu tố quan
trọng ảnh hưởng đến khả năng và hình thức lây nhiễm sán song chủ [98]. Bệnh
thường xuất hiện ở những vùng đồng bằng, nơi có khuhệ cá nước ngọt và khu hệ ốc là
những vật chủ trung gian truyền bệnh phát triển mạnh. Tỷ lệ nhiễm ấu trùng sán ở hai
loài ốc mút (Melanoides tuberculatus) là 4,7 - 5,0%; ốc đá nhỏ xanh (Parafossarulus
stritulus) là 4,6% - 4,8%. Tỷ lệ nhiễm ấu trùng metacercariasán song chủ ở cá mè
trắng (Hypophthamichthys harmandii) là 44,47%, cá chép (Cyprinus carpio): 25,00%,
cá trôi (Cirrhina molitorella): 13,85%, cá rô đồng (Anabas testudineus): 32,00%, cá
trắm cỏ ( Ctenopharynogodon idellus): 13,33%, cá diếc (Carassius auratus): 15,63% [9].
2
Để đóng góp một phần nhỏ vào việc phòng ngừa và trịbệnh ký sinh trùng ở ốc
nước ngọt và một số loài động vật thủy sản, Khoa Nuôi trồng Thủy sản, Trường Đại
học Nha Trang cho phép thực hiện đề tài: “Nghiên cứu thành phần giống loài ốc
nước ngọt và ấu trùng cercaria sán song chủ ký sinhtrên ốc nước ngọt tại 2 xã
An Mỹ, An Hòa, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên”.
Nội dung đề tài:
- Nghiên cứu thành phần giống loài ốc nước ngọt phân bố tại 2 xã An Mỹ và xã
An Hòa huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên.
- Nghiên cứu thành phần ấu trùng cercaria của sán song chủ ký sinh trên ốc nước
ngọt tại 2 xã An Mỹ và An Hòa huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên.
- Nghiên cứu mức độ cảm nhiễm (tỷ lệ cảm nhiễm và cường độ cảm nhiễm) của
ấu trùng sán song chủ ký sinh trên ốc nước ngọt tại2 xã An Mỹ và An Hòa, huyện Tuy
An, tỉnh Phú Yên.
- Cảm nhiễm ấu trùng cercaria của sán song chủ lên cáchép.
Mục tiêu đề tài:
- Xác định sự đa dạng thành phần loài ốc nước ngọt tại 2 xã An Mỹ và An Hòa,
huyện Tuy An – Phú Yên.
- Xác định thành phần ấu trùng cercaria của sán song chủ ký sinh trên ốc thu
được tại 2 xã An Mỹ và An Hòa, huyện Tuy An – Phú Yên.
Ý nghĩa của đề tài:
Nhằm góp phần cung cấp thêm thông tin nghiên cứu vềbệnh ký sinh trùng là ấu
trùng cercaria của sán lá song chủ ký sinh trên ốc nước ngọt tại Phú Yên. Ngoài ra còn
cung cấp thêm thông tin loài ốc nào là ký chủ trunggian đang mang mầm bệnh để cảnh
báo con người phòng tránh khi sử dụng ốc nước ngọt làm thực phẩm cho người và động vật.
3
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
1.1. Tổng quan về ốc nước ngọt
1.1.1. Đặc điểm chung của lớp chân bụng
Đây là lớp thuộc ngành động vật thân mềm (Mollusca), có khoảng 85.000 loài,
đa phần sống ở biển, một số sống ở nước ngọt, sống ở trên cạn và một số ít sống ký sinh.

Tài liệu tham khảo
Tài liệu tiếng Việt
1. Nguyễn Văn Chương và Triệu Nguyên Trung (2007), “Nghiên cứu một số đặc
điểm dịch tễ học của bệnh sán lá gan lớn ở một số điểm của 2 tỉnh miền Trung”,
Kỷ yếu công trình NCKH 2001-2006. Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn, NXB Y
học, 2007: 410-416.
2. Bùi Thị Dung (2006), “Khảo sát khu hệ ốc và ấu trùng cercaria của chúng tại An
Giang”, Viện Sinh thái & Tài nguyên Sinh vật, 18 Hoàng Quôc Việt, Cầu Giấy,
Hà Nội, Fishborne Zoonotic Parasites in Vietnam, 05.
3. Dương Trí Dũng (2000), Đa dạng động vật, Trường đại học Cần Thơ: 115-119.
4. Nguyễn Mạnh Hùng, Nguyễn Viết Khuê, Jesper Clausen,K. Darwin Murrell,
Phan Thị Vân, Ander Dalgaard, Đặng Tất Thế, Hernry Madsen (2009), “Mật độ
ốc nhiễm ấu trùng sán lá ruột nhỏ - nhân tố dự báo sự lây nhiễm ở cá trong các ao
ương giống ở miền Bắc Việt Nam”, Viện nghiên cứu nuôi trồng thủy sản I,
Fishborne Zoonotic Parasites in Vietnam, 10.
5. Nguyễn Thị Hà, Bùi Quang Tề, K. Darwin Murell, PhạmAnh Tuấn, Anders
Dalsgaard (2008), Viện nghiên cứu nuôi trồng thủy sản I, Fishborne Zoonotic
Parasites in Vietnam, 07.
6. Nguyễn Thị Kim Lan, Nguyễn Thị Lê, Phạm Sĩ Lăng và Nguyễn Văn Quăng,
(2008), Giáo trình ký sinh trùng học thú y, Nhà xuất bản nông nghiệp Hà Nội: 160.
7. Hà Ký và Bùi Quang Tề (2007), Ký sinh trùng cá nước ngọt Việt Nam, Nhà xuất
bản khoa học kỹ thuật Hà Nội.
8. Bùi Quang Tề (2002), Phương pháp nghiên cứu ký sinh trùng cá, Viện nghiên
cứu nuôi trồng thủy sản 1: 40-42.
9. Bùi Quang Tề (2005), “Giun sán ký sinh trên động vật thủy sản có lien quan đến
sức khỏe của người”, Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản 1, Từ Sơn, Bắc Ninh.
Zoonotic Parasites in Viet Nam ,05.
10. Đặng Ngọc Thanh (1980), Định loại động vật không xương sống nước ngọt miền
Bắc Việt Nam,Nhà xuất bản Khoa Học Kĩ Thuật Hà Nội: 440-490.
51
Tài liệu tiếng Anh
11. Banks, William M. (1951), “A New Megalura Cercaria from Ohio”, The Ohio
Journal of Science, Vol 51: 309-312.
12. Barber, K.E. and Caira, J.N. (1995), “Investigationof the life cycle and adult
morphology of the avian blood fluke Austrobilharziavariglandis (Trematoda:
Schistosomatidae) from Connecticut”, Journal of Parasitology, 81:584-592.
13. Bogéa, T., Cordeiro, F., De Gouveia, J. (2005), “Melanoides tuberculatus
(Gastropoda: Thiaridae) as intermediate host of Heterophyidae (Trematoda:
Digenea) in Rio de Janeiro metropolitan area, Brazil”, Revista do Instituto de
Medicine Tropical de São Paulo, 47: 87-90.
14. Bowman, D.D., Hendrix, C.M., Linsay, D.S., Barr, S.C. (2003), “Feline clinical
parasitology”, Iowa University Press, Iowa:105-106
15. Brandt, A.M.R. (1974), The non-marine aquatic Mollusca of Thailand. Archiv
fur Molluskenkunde, 105.
16. Carlsson, N.O.L, Brönmark, C. and Hansson, L.A. (2004), “Invading herbivory:
the golden apple snail alters ecosystem functioningin Asian wetlands”, Ecology,
85: 1575–1580.
17. Cha, M.W. (1999), “A survey of mudflat gastropods in Deep Bay, Hong Kong.
Proceedings of the International Workshop on the Mangrove Ecosystem of Deep
Bay and the Mai Po Marshes, Hong Kong”, Hong Kong University Press: 33-43.
18. Chai, J., Murrell, K.D., Lymbery, A.J. (2005), “Fish-borne parasitic zoonoses:
status and issue”, International Journal Parasitology, 35: 1233–1254.
19. Chalobol Wongsawad (2009), “The occurrence of cercarial stage infection in
snails from Mae Taeng district, Chiang Mai provincein rainy season 2009”,
Congress on Science and Technology of Thailand (36): 1-5.
20. Chanawong, A., Waikagul, J., Thammapalerd N. (1990), “Detection of shared
antigens of human liver flukes Opisthorchis viverrini and its snail host, Bithynia
spp.”, Tropcal Medicine and Parasitology,41: 419-421.
21. Chandler, A.C. (1942), “The morphology and life cycle of a new stigeid
Fibricola texensisparasitic in raccoons”, Trans Am Microsc Soc, 61:156-157.
52
22. Chandore, L.S., Ghatule, V.A., Kadam, D.M. and Suryawanshi N.V. (2011),
“The Larval Trematode Infecting Fresh Water Snails in the Girana Dam and
Surrounding Water Resources at Nandgaon Tehsil of Nashik District, (M.S.)
India”, Journal of Ecobiotechnology 3(2): 01-03
23. Cheng, Y.Z., Fang, Y.Y. (1989), “The discovery of Melanoides tuberculata as
the first intermediate host of Echinochasmus japonicus”, Zhongguo Ji Sheng
Chong Xue Yu Ji Sheng Chong Bing Za Zhi, 7:47-48.
24. Chowdhury, S.M.Z.H., Modal, M.M.H., Huq, S., Akhetr, N. and Islam, M. S.,
(1994), “Quantification of Fsciola gigantica infestation in zebu cattle of
Bangladesh”, Asian Australasian Journal of Animal Sciences, 7: 343-346.
25. Cort William Walter (1915), Some North American larval trematodes, Illinois
Biological Monographs 1: 31-36p
26. Darawan Wanachiwanawin, Kitirat Ungkanont (2001), “Human
Artyfechinostomum Infection in Thailand”, The Journal of Tropical Medicine and
Parasitology, Vol 24: 8-10.
27. Darwin Murrell, Jong-Yil Chai, Woon-Mok Sohn (2005), “Identification of
zonotic metacercaria from fish”. Fishborne ZoonoticParasites in Vietnam 08.
28. David, S. W. and E. Suchart Upatham (1992), “Snail-Transmitted Diseases Of
Medical And Veterinary Importance In Thailand And The Mekong Valley”,
Journal Medical &Applied Malacology, 4: 1-12.
29. Davis, G. M. (1980), “Snail hosts of Asian Schistosoma infecting man: evolution
and coevolution”. Malacological Review Supplement, 2: 195–238.
30. Davis, G. M. (1982), “Historical and ecological factors in the evolution, adaptive
radiation, and biogeography of freshwater molluscs” , American Zoology, 22: 375–395.
31. Dazo, B. C., Hairston, N. G. & Dawood, I. K. (1966), “The ecology of Bulinus
truncatus and Biomphalaria alexandrina and its implications for the control of
Bilharziasis in the Egypt”, Journal of Tropical Medicine, 35: 339-356.
32. De, B.J., Vercruysse, J., Van, A.D., Southgate V.R., Rollinson D. (1991),
“Studies of the relationships between Schistosoma nasaleand S. spindaieand
their snail host Indoplanorbis exustus”,Journal Helminthology, 65(1):1-7.
33. Dechruksa Wivitchuta, Krailas Duangduen, Ukong Suluck, Inkapatanakul Wasin
and Koonchornboon Tunyarut (2007), “Trematode Infections Of The Freshwater