Tiến Sĩ Nghiên cứu thành phần bọ phấn họ Aleyrodidae, đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái và biện pháp p

Luận án tiến sĩ năm 2013
Đề tài: Nghiên cứu thành phần bọ phấn họ Aleyrodidae, đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái và biện pháp phòng chống 2 loài bọ phấn Aleurocanthus spiniferus Quaintance, Aleurocanthus woglumi Ashby trên cây bưởi Diễn tại Hà Nội

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN i
LỜI CẢM ƠN .ii
MỤC LỤC iii
DANH MỤC BẢNG vi
DANH MỤC HÌNH .ix
DANH MỤC CÁC TỪVIẾT TẮT .xiii
MỞ ĐẦU 1
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀTÀI 1
2. MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU CỦA ĐỀTÀI 4
Mục đích 4
Yêu cầu 4
3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN 4
Ý nghĩa khoa học của đềtài 4
Ý nghĩa thực tiễn của đềtài 4
4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀTÀI 5
Đối tượng nghiên cứu 5
Phạm vi nghiên cứu 5
5. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀTÀI 5
Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 6
1.1. CƠSỞKHOA HỌC CỦA ĐỀTÀI 6
1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC 9
1.2.1. Tình hình nghiên cứu ởnước ngoài 9
1.2.2. Tình hình nghiên cứu ởtrong nước 30
Chương 2 ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN, VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 42
2.1. ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU 42
iv
2.2. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU 42
2.3. VẬT LIỆU VÀ DỤNG CỤNGHIÊN CỨU 42
2.4. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 43
2.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 44
2.5.1. Phương pháp điều tra thành phần và mức độphổbiến của
bọphấn hại cây bưởi Diễn và thiên địch của chúng tại vùng
nghiên cứu 44
2.5.2. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm hình thái, sinh học và
sinh thái học của các loài bọphấn chính (Aleurocanthus
spiniferus Quaintance, Aleurocanthus woglumiAshby) 46
2.5.3. Xây dựng và thực hiện biện pháp phối hợp phòng chống
hiệu quảbọphấn hại cây bưởi Diễn 50
2.5.4. Các chỉtiêu theo dõi 54
2.5.5. Phương pháp tính toán sốliệu 55
Chương 3 KẾT QUẢNGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 57
3.1. THÀNH PHẦN BỌPHẤN HẠI CÂY BƯỞI DIỄN TẠI HÀ
NỘI 57
3.2. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI, SINH HỌC, SINH THÁI HỌC CỦA
HAI LOÀI BỌPHẤN Aleurocanthus spiniferusQuaintance
VÀ Aleurocanthus woglumi Ashby 67
3.2.1. Đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái học của bọphấn
Aleurocanthus spiniferusQuaintance. 67
3.2.2. Đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái học của bọphấn
Aleurocanthus woglumiAshby. 89
3.3. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI, SINH HỌC CỦA ONG KÝ SINH
Encarsia opulentaSilvestri 109
v
3.3.1. Đặc điểm hình thái của ong ký sinh Encarsia opulenta
Silvestri. 109
3.3.2. Đặc điểm sinh học của ong ký sinh Encarsia opulenta
Silvestri. 114
3.4. BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG BỌPHẤN Aleurocanthus
spiniferusVÀ Aleurocanthus woglumi118
3.4.1. Biện pháp hóa học 118
3.4.2. Biện pháp sinh học 126
3.4.3. Xây dựng mô hình biện pháp phòng chống bọphấn trên
cây bưởi Diễn 128
KẾT LUẬN VÀ ĐỀNGHỊ134
KẾT LUẬN 134
ĐỀNGHỊ135
TÀI LIỆU THAM KHẢO 137
PHỤLỤC 146
vi
DANH MỤC BẢNG
STT Tên bảng Trang
1.1: Diễn biến diện tích trồng, năng suất và sản lượng cây có múi trên
thếgiới giai đoạn 2007-2009 7
3.1: Thành phần bọphấn hại trên cây bưởi Diễn tại Hà Nội, 2007 -
2009 57
3.2: Kích thước các pha phát dục của bọphấn Aleurocanthus
spiniferustrên cây bưởi Diễn năm 2008 - 2009 tại Hà Nội 72
3.3: Thời gian phát dục pha trứng bọphấn Aleurocanthus spiniferus74
3.4: Thời gian phát dục sâu non tuổi 1 bọphấn Aleurocanthus
spiniferus75
3.5: Thời gian phát dục sâu non tuổi 2 của bọphấn Aleurocanthus
spiniferus76
3.6: Thời gian phát dục sâu non tuổi 3 của bọphấn Aleurocanthus
spiniferus77
3.7: Thời gian phát dục pha nhộng giảcủa bọphấn Aleurocanthus
spiniferus78
3.8: Vòng đời và đời của bọphấn Aleurocanthus spiniferus79
3.9: Khảnăng đẻtrứng của bọphấn Aleurocanthus spiniferus81
3.10: Tỷlệtrứng nởcủa bọphấn Aleurocanthus spiniferus82
3.16: Kích thước các pha phát dục của bọphấn Aleurocanthus
woglumiAshby trên cây bưởi Diễn năm 2008 - 2009 tại Hà Nội 93
3.17: Thời gian phát dục pha trứng bọphấn Aleurocanthus woglumi94
3.18: Thời gian phát dục sâu non tuổi 1 của bọphấn Aleurocanthus
woglumi95
3.19: Thời gian phát dục sâu non tuổi 2 của bọphấn Aleurocanthus
woglumi96
vii
3.20: Thời gian phát dục sâu non tuổi 3 của bọphấn Aleurocanthus
woglumi97
3.21: Thời gian phát dục của pha nhộng giảcủa bọphấn
Aleurocanthus woglumi98
3.22: Vòng đời và đời của bọphấn Aleurocanthus woglumi99
3.23: Khảnăng đẻtrứng của bọphấn Aleurocanthus woglumi101
3.24: Tỷlệtrứng nởcủa bọphấn Aleurocanthus woglumi102
3.30: Kích thước cơthểcủa ong ký sinh Encarsia Opulenta114
3.31: Vòng đời của ong Encarsia opulentaSilvestri ký sinh trên bọ
phấn trong phòng thí nghiệm. 116
3.32: Tỷlệký sinh của ong ký sinh Encarsia opulentatrên bọphấn
Aleurocanthus spiniferus trong phòng thí nghiệm 117
3.33: Hiệu lực của thuốc BVTV với sâu non tuổi 3 của bọphấn
Aleurocanthus spiniferus trong phòng thí nghiệm 119
3.34: Diễn biến mật độsâu non tuổi 3 bọphấn Aleurocanthus
spiniferus còn sống trong phòng thí nghiệm 119
3.35: Hiệu lực của thuốc BVTV với pha nhộng giảcủa bọphấn
Aleurocanthus spiniferus trong phòng thí nghiệm. 121
3.36: Diễn biến mật độnhộng giảbọphấn Aleurocanthus spiniferus
còn sống trong phòng thí nghiệm 121
3.37: Hiệu lực của các loại thuốc bảo vệthực vật với nhộng giảcủa bọ
phấn Aleurocanthus spiniferus hại bưởi Diễn tại TừLiêm - Hà
Nội 125
3.38: Tỷlệký sinh của ong ký sinh Encarsia opulentatrên nhộng giả
bọphấn Aleurocanthus spiniferus tại TừLiêm, Hà Nội 126
3.39: Lượng phân bón cho cây trong công thức CT1 129
viii
3.40: Lượng phân bón cho cây (trong công thức CT1) sau khi thu
hoạch 129
3.11: Diễn biến mật độcủa bọphấn Aleurocanthus spiniferus trên cây
bưởi Diễn trong thời gian 2008-2009 ởTừLiêm, Hà Nội 148
3.12: Diễn biến mật độbọphấn Aleurocanthus spiniferus trên cây
bưởi Diễn trong thời gian 2009-2010 ởTừLiêm, Hà Nội 149
3.13: Mật độbọphấn Aleurocanthus spiniferus trên bưởi Diễn và
bưởi Đoan Hùng năm 2009 tại Gia Lâm, Hà Nội 150
3.14: Diễn biến mật độbọphấn Aleurocanthus spiniferus dưới ảnh
hưởng của kỹthuật trồng thuần bưởi Diễn và xen canh năm 2009
tại Gia Lâm, Hà Nội 151
3.15: Mật độbọphấn Aleurocanthus spiniferustrên bưởi Diễn dưới
ảnh hưởng của tuổi cây năm 2009 tại TừLiêm, Hà Nội 152
3.25: Diễn biến mật độcủa bọphấn Aleurocanthus woglumitrên cây
bưởi Diễn trong thời gian 2008-2009 ởTừLiêm, Hà Nội 153
3.26: Diễn biến mật độbọphấn Aleurocanthus woglumi trên cây bưởi
Diễn trong thời gian 2009-2010 ởTừLiêm, Hà Nội 154
3.27: Diễn biến mật độbọphấn Aleurocanthus woglumi trên bưởi
Diễn và bưởi Đoan Hùng năm 2009 tại Gia Lâm, Hà Nội 155
3.28: Diễn biến mật độbọphấn Aleurocanthus woglumi dưới ảnh
hưởng của kỹthuật trồng thuần bưởi Diễn và xen canh năm 2009
tại Gia Lâm, Hà Nội 156
3.29: Diễn biến mật độbọphấn Aleurocanthus woglumitrên bưởi
Diễn dưới ảnh hưởng của tuổi cây năm 2009 tại TừLiêm, Hà
Nội 157
ix
DANH MỤC HÌNH
STT Tên hình Trang
1.1: Bản đồphân bốBọphấn đen viền trắng (Aleurocanthus
spiniferusQuaintance) 11
1.2: Bản đồphân bốbọphấn đen (Aleurocanthus woglumiAshby) 12
1.3: Sơ đồcấu tạo hình thái mặt lưng và mặt bụng của pha
nhộng giảbọphấn 16
2.1: Cấu tạo kẹp nuôi sâu 43
3.10: Trứng bọphấn Aleurocanthus spiniferus Quaintance 68
3.11: Ổtrứng bọphấn Aleurocanthus spiniferus Quaintance đẻkhông
theo hàng lối 68
3.12: Sâu non tuổi 1 Aleurocanthus spiniferusQuaintance có chân 69
3.13: Sâu non tuổi 1 Aleurocanthus spiniferus Quaintance hình thành
diềm trắng 69
3.14: Sâu non tuổi 2 Aleurocanthus spiniferus Quaintance 70
3.15: Sâu non tuổi 3 Aleurocanthus spiniferus Quaintance 70
3.16: Nhộng giảbọphấn Aleurocanthus spiniferus Quaintance 71
3.17: Trưởng thành Aleurocanthus spiniferus Quaintance 71
3.18: Trưởng thành đực (nhỏ) và cái (to) Aleurocanthus spiniferus
Quaintance 72
3.19: Diễn biến mật độbọphấn Aleurocanthus spiniferus
trên cây bưởi Diễn trong thời gian 2008-2009 ởTừLiêm, Hà
Nội 83
x
3.20: Diễn biến mật độbọphấn Aleurocanthus spiniferus trên cây
bưởi Diễn trong thời gian 2009-2010 ởTừLiêm, Hà Nội 86
3.21: Mật độbọphấn Aleurocanthus spiniferus trên bưởi Diễn
và bưởi Đoan Hùng năm 2009 tại Gia Lâm, Hà Nội 86
3.22: Mật độbọphấn Aleurocanthus spiniferus dưới ảnh hưởng của kỹ
thuật trồng thuần bưởi Diễn và xen canh năm 2009 tại Gia Lâm,
Hà Nội 88
3.23: Mật độbọphấn Aleurocanthus spiniferus trên bưởi Diễn
dưới ảnh hưởng của tuổi cây năm 2009 tại TừLiêm, Hà Nội 88
3.24: Trứng bọphấn Aleurocanthus woglumiAshby 89
3.25: Sâu non tuổi 1 di động Aleurocanthus woglumiAshby có chân 90
3.26: Sâu non tuổi 1 Aleurocanthus woglumiAshby 90
3.27: Sâu non tuổi 2 Aleurocanthus woglumiAshby 91
3.28: Sâu non tuổi 3 Aleurocanthus woglumiAshby 91
3.29: Nhộng giảbọphấn Aleurocanthus woglumiAshby 92
3.30: Trưởng thành đực bọphấn Aleurocanthus woglumiAshby 92
3.31: Trưởng thành cái bọphấn Aleurocanthus woglumiAshby 93
3.32: Diễn biến mật độbọphấn Aleurocanthus woglumi trên cây bưởi
Diễn trong trong thời gian 2008-2009 ởTừLiêm, Hà Nội 104
3.33: Diễn biến mật độbọphấn Aleurocanthus woglumi trên cây bưởi
Diễn trong thời gian 2009-2010 ởTừLiêm, Hà Nội 105
3.34: Diễn biến mật độbọphấn Aleurocanthus woglumi trên bưởi
Diễn và bưởi Đoan Hùng năm 2009 tại Gia Lâm, Hà Nội 106
xi
3.35: Mật độbọphấn Aleurocanthus woglumidưới ảnh hưởng của kỹ
thuật trồng thuần bưởi Diễn và xen canh năm 2009 tại Gia Lâm,
Hà Nội 107
3.36: Diễn biến mật độbọphấn Aleurocanthus woglumitrên bưởi Diễn
dưới ảnh hưởng của tuổi cây năm 2009 tại TừLiêm, Hà Nội 108
3.37: Encarsia opulentaSilvestri (mặt lưng) 110
3.38: Encarsia opulentaSilvestri (mặt bụng) 110
3.39: Cánh trước ong Encarsia opulenta Aleurocanthus spiniferus111
3.40: Râu đầu ong Encarsia opulenta Aleurocanthus spiniferus111
3.41: Trứng ong Encarsia opulentaSilvestri trong cơthểbọphấn
Aleurocanthus spiniferus112
3.42: Ấu trùng Encarsia opulentaphát triển trong cơthểnhộng giảbọ
phấnAleurocanthus spiniferus112
3.43: Nhộng trần ong Encarsia opulentaphát triển trong
cơthểnhộng giảbọphấnAleurocanthus spiniferus113
3.44: Trưởng thành Encarsia opulentamới vũhoá 113
3.45: Vòng đời của ong Encarsia opulenta phát triển trong cơthểbọ
phấn 115
3.46: Hiệu lực của thuốc BVTV với sâu non tuổi 3 của bọphấn
Aleurocanthus spiniferus trong phòng thí nghiệm. 120
3.47: Diễn biến mật độsâu non tuổi 3 bọphấn Aleurocanthus
spiniferus còn sống sau thời gian thí nghiệm 120
3.48: Hiệu lực của thuốc BVTV với pha nhộng giả của bọphấn
Aleurocanthus spiniferus trong phòng thí nghiệm. 122
xii
3.49: Diễn biến mật độnhộng giảbọphấn Aleurocanthus spiniferus
còn sống sau thời gian thí nghiệm 122
3.50: Hiệu lực của các loại thuốc bảo vệthực vật trừbọphấn trên cây
bưởi Diễn tại TừLiêm - Hà Nội 125
3.51: Tỷlệký sinh của ong ký sinh Encarsia opulentatrên nhộng giả
bọphấnAleurocanthus spiniferusQuaintance tại TừLiêm, Hà
Nội 126
xiii
DANH MỤC CÁC TỪVIẾT TẮT
Từviết tắt Viết đầy đủ
BộNN và PTNT BộNông nghiệp và Phát triển nông thôn
BPGĐBọphấn gai đen
BVTV Bảo vệthực vật
CCM Cây có múi
CTV Cộng tác viên
FAO Food and Agriculture Organization
ha hecta
IPM Integrated pest management
NS Năng suất
NSP Ngày sau phun
NXB Nhà xuất bản
TB Trung bình
1
MỞ ĐẦU
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀTÀI
Cây có múi bao gồm nhiều loài, mỗi loài có nhiều giống, được trồng ở
khắp nơi trong nước cũng nhưtrên thếgiới. Hiện có gần 80 nước và vùng
lãnh thổtrồng cam, quýt, bưởi, chanh. Phát triển sản xuất cam quýt ởvùng
nhiệt đới nhanh là do giống và kỹthuật sản xuất ngày một tiến bộ. Phần lớn
cây có múi được thuần hóa từcây hoang dại ngay từtrước Công nguyên, cách
đây khoảng 3000 - 4000 năm. Dựa trên cơsởthực tếmà nhiều tác giảcho
rằng nguồn gốc quýt King hay cam sành (Citrus sinensisOsbeck) và quất là ở
miền Nam Việt Nam (Nguyễn Văn Luật, 2011).
Ởnhững nước và vùng lãnh thổcó điều kiện đất đai, khí hậu phù hợp
cho cây có múi, người ta luôn chú trọng sản xuất và mởrộng diện tích trồng
loại cây ăn quảquí này. Nhiều nước nhưMỹ, Tây Ban Nha, Cu Ba, Pháp,
v.v . vốn không phải là quê hương của cây có múi, song hàng trăm năm nay
đã sản xuất cây có múi trên qui mô tới cảchục triệu hecta với các giống được
lai tạo, có chất lượng cao. Nước ta cũng có những điều kiện thuận lợi phù hợp
đểcây có múi (CCM) sinh trưởng và cho thu hoạch với năng suất chất lượng
cao. Thực tế, từxa xưa, CCM được coi nhưcây bản địa, truyền thống ởnước
ta và nhân dân ta đã gieo trồng CCM trong vườn gia đình. Trong mấy thập
niên vừa qua ởViệt Nam đã hình thành nhiều vùng chuyên canh CCM với qui
mô hàng trăm, hàng nghìn hecta. Theo sốliệu thống kê được thì nước ta hiện
có khoảng 60 - 70 nghìn hecta CCM, mỗi năm đạt sản lượng ước tính 350 -
400 nghìn tấn quả, phục vụnội tiêu và xuất khẩu (VũKhắc Nhượng, 2005).
Sản phẩm của cây có múi được sửdụng với nhiều mục đích khác nhau
như để ăn tươi, vắt lấy nước uống, lấy mùi vị, chếbiến thức ăn, làm mứt, chế
biến nước giải khát, làm hương liệu, . Trong thành phần của sản phẩm cây có
múi có hàm lượng đáng kểcủa các chất dinh dưỡng rất bổích cho cơthểcon
2
người như đường, protein, gluxit, các loại vitamin. Ngoài ra trong sản xuất
công nghiệp, người ta sửdụng vỏvà hạt của cây có múi đểtách chiết tinh
dầu, bã tép đểsản xuất pectin có tác dụng tốt trong việc chữa các bệnh vềtim
mạch, đường ruột cũng nhưchống ung thư(BộNông nghiệp và Phát triển
nông thôn, 2005).
Việc trồng, chếbiến và tiêu thụcác sản phẩm từcây có múi mang lại
một nguồn thu nhập và lãi suất rất lớn cho các quốc gia. Theo dựbáo của
FAO, năm 2000 tổng sản lượng quảcủa cây có múi đạt trên 85 triệu tấn với
tăng trưởng hàng năm 2,85% (Dẫn theo Hoàng Ngọc Thuận, 2005). Khu vực
trồng cam quýt tập trung ởcác nước có khí hậu Á nhiệt đới, ởcác vĩ độcao
hơn 20 - 22
0
Nam và Bắc bán cầu có khi lên đến 40 vĩ độNam và Bắc bán
cầu (Trần ThếTục, 1998). Nghiên cứu vềtình hình sản xuất cây có múi ở
nước ta, tác giảNguyễn Văn Luật (2011) đã cho biết: Trước đây ởnước ta,
người dân chủyếu trồng cây có múi đểphục vụcho nhu cầu của gia đình,
nhưng kểtừnăm 1990 trởlại đây mức sản xuất cây có múi đã được tăng lên,
nhất là đối với sản phẩm là các loại bưởi đặc sản, nhiều hộdân đã sản xuất
với quy mô lớn đểkinh doanh. Các tỉnh miền núi phía Bắc và đồng bằng sông
Hồng là những địa phương có nhiều tiềm năng cho việc phát triển cây có múi.
Khí hậu ởmiền Bắc nước ta, nơi có một mùa đông lạnh, nhiệt độ, độ ẩm giảm
thấp gần vụthu hoạch cây có múi nên cho phẩm chất tốt và màu sắc vỏquả
đẹp hơn. Tuy nhiên, hiện nay mới chỉcó các loại bưởi đặc sản được trồng ở
các vùng phía Nam và miền Trung là đạt tiêu chuẩn xuất khẩu nhưbưởi da
xanh, năm roi, phúc trạch, . Các loại bưởi đặc sản của miền Bắc nhưbưởi
Đoan Hùng, Diễn, . năng suất đã tăng rất nhiều lần nhưng vẫn chưa đạt tiêu
chuẩn đểxuất khẩu. Nguyên nhân là do chưa đạt tiêu chuẩn EUREPGAP và
VietGAP. Trong đó chủyếu là do mẫu mã chưa đẹp, chất lượng không đồng
đều, lẫn tạp nhiều, còn sót mầm bệnh và sâu trong sản phẩm (Nguyễn Văn
Luật, 2011).
3
Cùng với cây bưởi Đoan Hùng, hiện nay việc trồng cây bưởi Diễn đã và
đang mang lại hiệu quảkinh tếrất cao cho người nông dân ởnhiều vùng miền
Bắc nước ta. Nhiều hộgia đình không chỉ ởHà Nội đã làm giàu được từviệc
trồng cây bưởi Diễn. Sản phẩm bưởi Diễn hiện nay vẫn dược dùng chủyếu là
để ăn tươi, phục vụthịtrường nội địa là chính, một phần rất nhỏ đểxuất khẩu
theo đường tiểu ngạch sang Trung Quốc do sản lượng thấp, cung không đủ
cầu. Việc trồng cây bưởi Diễn nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu thụnội địa và đẩy
mạnh thành hàng hóa xuất khẩu tại Hà Nội còn vấp phải rất nhiều khó khăn
nhưdiện tích đất dành làm nông nghiệp bịthu hẹp, sâu bệnh phá hại nhiều,
biến đổi khí hậu xảy ra phức tạp, . Trong đó, việc sâu bệnh hại nặng là
nguyên nhân chủyếu làm giảm năng xuất, chất lượng thương phẩm của bưởi
Diễn. Trong các loại sâu hại trên cây bưởi Diễn thì bọphấn là loài khá phổ
biến, xuất hiện thường xuyên và khó phòng trừ. Cho tới nay, ởViệt Nam các
tài liệu và nghiên cứu vềtác hại và cách phòng chống bọphấn trên cây bưởi
nói chung và bưởi Diễn nói riêng còn rất hạn chế.
Nhiều năm qua, các vùng trồng bưởi Diễn ởHà Nội và vùng phụcận,
các biện pháp phòng chống sâu hại nói chung và bọphấn nói riêng vẫn sử
dụng biện pháp hoá học là chủyếu. Điều này không chỉgây tốn kém vềkinh
tếmà còn gây ảnh hưởng xấu đến sức khoẻcon người, môi trường, làm mất
cân bằng sinh thái và giảm giá trịthương phẩm.
Nhằm tăng năng suất, giá trịthương phẩm của cây bưởi Diễn và góp
phần hạn chếtác hại của bọphấn đen viền trắng Aleurocanthus spiniferus
Quaitance và bọphấn đen Aleurocanthus woglumiAshby, đồng thời khắc
phục nhược điểm trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đềtài:
“Nghiên cứu thành phần bọphấn họAleyrodidae, đặc điểm hình thái,
sinh học, sinh thái và biện pháp phòng chống 2 loài bọphấn Aleurocanthus
spiniferus Quaintance, Aleurocanthus woglumi Ashby hại trên cây bưởi
Diễn tại Hà Nội”.
4
2. MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU CỦA ĐỀTÀI
Mục đích
Trên cơsở điều tra xác định thành phần bọphấn hại và thiên địch của
chúng trên cây bưởi Diễn, nghiên cứu đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái
học của loài chủyếu, xây dựng và thực hiện biện pháp phòng chống bọphấn
hại cây bưởi diễn ởvùng nghiên cứu đạt hiệu quảkinh tế.
Yêu cầu
Thu thập, xác định được thành phần bọphấn hại cây bưởi Diễn tại Hà Nội.
Nghiên cứu được đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái học của hai loài
bọphấn chủyếu (Aleurocanthus spiniferusQuaintance và Aleurocanthus
woglumi Ashby) hại bưởi Diễn ởHà Nội và loài ong ký sinh Encarsia
opulentaSilvestri ký sinh trên bọphấn.
Có kết quảxây dựng và thực hiện biện pháp phòng chống bọphấn hại cây
bưởi Diễn tại Hà Nội đạt hiệu quảkinh tếvà bảo vệmôi trường.
3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN
Ý nghĩa khoa học của đềtài
- Bổsung thành phần loài bọphấn và phạm vi ký chủcủa chúng trên cây
có múi;
- Bổsung đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái học của hai loài bọphấn
Aleurocanthus spiniferusQuaintance và Aleurocanthus woglumi Ashby hại
cây bưởi Diễn tại Hà Nội; và vai trò của loài thiên địch Encarsia opulenta
trong phòng chống hai loài bọphấn trên;
- La tài liệu tham khảo cho sinh viên các trường đại học, cao đẳng nông
nghiệp, cho người sản xuất cây có múi nói chung, bưởi Diễn nói riêng.
Ý nghĩa thực tiễn của đềtài
- Giúp người nông dân nhận biết các loài thiên địch của bọphấn và vai
trò của chúng nhằm khích lệ, lợi dụng chúng trong phòng chống bọphấn.
- Xây dựng biện pháp phòng chống bọphấn theo hướng quản lý tổng
hợp đạt hiệu quảkinh tếvà môi trường;
5
4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀTÀI
Đối tượng nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu là hai loài bọphấn (Aleurocanthus spiniferus
Quaintance, Aleurocanthus woglumi Ashby) hại trên bưởi Diễn.
- Loài ong Encarsia opulentaSilvestri ký sinh trên bọphấn chính hại
bưởi Diễn tại Hà Nội.
Phạm vi nghiên cứu
- Xác định thành phần bọphấn hại trên cây bưởi Diễn ởHà Nội;
- Nghiên cứu đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái học của hai loài
Aleurocanthus spiniferusQuaintance và Aleurocanthus woglumi Ashby;
- Đặc điểm hình thái, sinh học của loài ong ký sinh Encarsia opulenta
Silvestri ký sinh bọphấn.
- Khảo nghiệm một sốbiện pháp trong quản lý tổng hợp hai loài bọphấn
hại bưởi Diễn tại vùng nghiên cứu.
5. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀTÀI
- Bổsung đặc điểm sinh học, sinh thái học của 2 loài bọphấn chính
Aleurocanthus spiniferusQuaintance; Aleurocanthus woglumi Ashby hại trên
cây bưởi Diễn và vai trò của loài ong ký sinh Encarsia opulentaSilvestri tại
Hà Nội.
- Xây dựng biện pháp phòng chống hai loài bọphấn Aleurocanthus
spiniferusQuaintance; Aleurocanthus woglumi Ashby hại trên cây bưởi Diễn
tại vùng nghiên cứu theo hướng quản lý tổng hợp.
6
Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. CƠSỞKHOA HỌC CỦA ĐỀTÀI
Hiện nay cây ăn quảcó múi trên thếgiới cũng như ởViệt Nam (bưởi,
cam, quýt .) đang được phát triển trồng thành những vùng lớn theo hướng
thâm canh, chuyên canh sản xuất hàng hoá. Sâu bệnh hại là một trong những
nguyên nhân chính làm giảm năng suất, chất lượng sản phẩm của nghềtrồng
cây ăn quảcó múi.
Theo thống kê của FAO năm 2011, thời kỳ2007-2009 vềdiện tích,
năng suất và sản lượng 5 nhóm quảcó múi thuộc họRutaceae (Citrus fruit,
nes; Grapefruit (inc. pomelos); Lemons and limes; Oranges; Tangerines,
mandarins, clem) có tổng diện tích trồng là 8,89 triệu ha, trong đó riêng châu
Á chiếm 47%, châu Âu chiếm 27%; Vềnăng suất quả, khu vực châu Á chỉ
bằng 88% NS trung bình toàn thếgiới trong khi châu Mỹcó NS cao hơn
trung bình thếgiới tới 38% và NS châu Á chỉbằng 64% so với châu Mỹ. Về
sản lượng quảcủa cây có múi đạt trên 112 triệu tấn trên toàn thếgiới và
châu Á sản xuất 42% tổng sản lượng quả. Khu vực trồng cây có múi tập
trung ởcác nước có khí hậu Á nhiệt đới, ởcác vĩ độcao hơn 20 - 22
0
Nam
và Bắc bán cầu có khi lên đến 40 vĩ độNam và Bắc bán cầu (Dẫn theo Trần
ThếTục, 1998).
Tại Việt Nam, ước tính diện tích trồng cam quýt của cảnước khoảng
trên 60.000 ha, sản lượng gần 200.000 tấn. Cây có múi trồng nhiều ởvùng
Đồng bằng sông Cửu Long nhưCần Thơ, Bến Tre, Đồng Tháp, Vĩnh long,
Tiền Giang có khoảng 35.000 ha chiếm 57,86% diện tích trồng cây có múi
của cảnước, sản lượng 124.548 tấn chiếm 76.04% (Hoàng Ngọc Thuận,
2005). Các giống được trồng phổbiến ởphía Nam là bưởi đường da láng,
7
đường lá cam, bưởi da xanh, bưởi Tân Triều, . Các tỉnh miền núi phía Bắc và
đồng bằng sông Hồng cũng là những địa phương có nhiều tiềm năng cho việc
phát triển cây có múi và thực tếnhững năm qua cho thấy cây có múi có thể
phát triển mạnh ởnhiều vùng. Một sốgiống bưởi đã trởthành thương hiệu
nhưbưởi Diễn, bưởi Đoan Hùng .
Bảng 1.1: Diễn biến diện tích trồng, năng suất và sản lượng cây có múi
trên thế giới giai đoạn 2007-2009

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tiếng Việt
1. BộNông nghiệp và Phát triển nông thôn (2003), Phương pháp điều tra phát
hiện sinh vật hại cây trồng, tiêu chuẩn ngành,910 TCN 224 - 2003.
2. BộNông nghiệp và Phát triển nông thôn (2004), Cách phát hiện và phòng trừ
một sốsâu bệnh hại cây có múi, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
3. BộNông nghiệp và Phát triển nông thôn (2005), Sổtay kỹthuật trồng và chăm
sóc một sốcây ăn quả. Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
4. BộNông nghiệp và Phát triển nông thôn (2010), Danh lục sinh vật hại trên
một sốcây trồng và sản phẩm cây trồng sau thu hoạch ởViệt Nam. (Điều tra
năm 2006 - 2010),Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
5. BộNông nghiệp và Phát triển nông thôn - Cục Bảo vệthực vật (2007), Quản
lý dịch hại tổng hợp cây có múi, Hướng dẫn vềsinh thái, Nhà xuất bản Nông
Nghiệp, Hà Nội.
6. Cục Bảo vệThực vật (1998), Phương pháp điều tra sâu bệnh hại, Nhà xuất
bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
7. Cục Bảo vệThực vật (2010), Danh mục thuốc bảo vệthực vật được phép, hạn
chếvà cấm sửdụng ởViệt Nam 2010, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
8. TạKim Chỉnh (1996), Tuyển chọn một sốchủng vi nấm diệt côn trùng gây hại
ởViệt Nam và khảnăng ứng dụng. Luận án phó tiến sĩkhoa học sinh học,
Viện công nghệsinh học.
9. Nguyễn ThịThu Cúc (2000), Côn Trùng và Nhện gây hại cây ăn trái vùng
Đồng Bằng Sông Cửu Long và biện pháp phòng trị.Nhà xuất bản Nông
nghiệp, Hà Nội.
10. Nguyễn ThịThu Cúc (2009), Dịch hại trên Cam, Quýt, Chanh, Bưởi
(Rutaceae) và IPM. Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội.
11. Hà Quang Hùng (1998), Giáo trình phòng trừdịch hại cây trồng nông nghiệp
IPM. Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
138
12. Hà Quang Hùng, Nguyễn ThịKim Oanh (2007), Đặc điểm sinh học, sinh thái
bọphấn Bemisia tabaci Gennadius hại dưa chuột, Tạp chí BVTV(5) 2007, tr.
11-15.
13. Lê Quang Khải, Hà Quang Hùng, Nguyễn ThịThảo Trang (2008), Thành
phần bọphấn hại cam, chanh, bưởi; đặc điểm hình thái, sinh học cùa loài chủ
yếu trong vụhè thu năm 2007 tại Gia Lâm - Hà Nội, Báo cảo khoa học hội
nghịcôn trùng học toàn quốc lần thứ6, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
14. Phạm Văn Lầm (2006), Các biện pháp phòng chống dịch hại cây trồng nông
nghiệp, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
15. Phạm Văn Lầm (2011), Công trình nghiên cứu khoa học vềcôn trùng, Quyển
3,Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
16. Nguyễn Văn Liêm, Nguyễn Kim Hoa, Trần ThịHường, Doãn Mạnh Hùng,
Nguyễn ThịHiền (2008), Thành phần và vai trò của các thiên địch trong hạn
chếsốlượng mật độbọphấn gai đen Aleurocanthus spiniferus (Quaintance)
hại cây ăn quảcó múi,Báo cáo khoa học - Hội nghịcôn trùng học toàn quốc
lần thứ6, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
17. Nguyễn Văn Luật (2011),Cây có múi – Giống và kỹthuật trồng,Nhà xuất bản
Nông Nghiệp, Hà Nội.
18. Quách ThịNgọ- Viện khoa học kỹthuật nông nghiệp Việt Nam (1998), Kết
quả điều tra cơbản sâu bệnh hại cây ăn quảthuộc 9 tỉnh vùng đồng bằng sông
Hồng, Báo cáo khoa học, tập 1, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
19. Lê ThịTuyết Nhung (2008), Bổsung một sốloài bọphấn (Hom.:
Aleyrodoidea) ởViệt Nam. Báo cáo khoa học hội nghịcôn trùng học toàn
quốc lần thứ6,tr. 238-241, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
20. VũKhắc Nhượng (1993), Bước đầu đánh giá vềsâu bệnh hại cam quýt ởcác
tỉnh phía Bắc trong những năm qua, Tạp chí Bảo vệthực vật, số01/1993.
21. VũKhắc Nhượng (2005), Phát hiện và phòng trừsâu bệnh hại cây ăn quả ở
Việt Nam, Tập 1:Cây có múi và nhãn vải,Nhà xuất bản Lao động Xã hội.
22. Nguyễn Trần Oánh, Nguyễn Văn Viên, Bùi Trọng Thuỷ(2006), Giáo trình sử
dụng thuốc Bảo vệthực vật, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
139
23. Trần Đình Phả- Viện Bảo vệthực vật (2005), Đặc điểm sinh học, sinh thái
của bọphấn Trialeurodes vaporariorum(Westwood) (Homoptera:
Aleyrodidae) và ong ký sinh Encarsia formosaGahan (Hymenoptera:
Aphelinidae), Báo cáo khoa học - Hội nghịCôn trùng học toàn quốc lần thứ
5, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
24. Hoàng Ngọc Thuận (2005), Kỹthuật chọn tạo và trồng cây cam quýt phẩm
chất tốt, năng suất cao,Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
25. Nguyễn Văn Tuất (2003), ATLAT Côn trùng hại Nông nghiệp. Nhà xuất bản
Nông Nghiệp, Hà Nội.
26. Trần ThếTục (1998), Giáo trình cây ăn quả, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà
Nội.
27. Viện Bảo vệThực vật (1975), Kết quả điều tra côn trùng 1967-1968, Nhà xuất
bản Nông thôn, Hà Nội.
28. Viện Bảo vệThực vật (1997), Phương pháp nghiên cứu Bảo vệthực vật, Tập
1: Phương pháp điều tra cơbản dịch hại nông nghiệp và thiên địch của
chúng, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
29. Viện Bảo vệThực vật (1999a), Kết quả điều tra côn trùng và bệnh cây ởcác
tỉnh miền Nam 1977-1978.Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
30. Viện Bảo vệThực vật (1999b), Kết quả điều tra côn trùng và bệnh hại cây ăn
quả ởViệt Nam 1997-1998,Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
31. Viện Bảo vệThực vật (2000), Kỹthuật trồng, chăm sóc và phòng trừsâu bệnh
cho cây cam, quýt, nhãn, hồng, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
32. Viện Bảo vệThực vật, trường ĐH Tây Sydney (2003), Hướng dẫn sửdụng
dầu khoáng trong phòng trừtổng hợp sâu bệnh hại cây ăn quảcó múi tại Việt
Nam, Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
Tài liệu tiếng nước ngoài
33. Abbott, W.S. (1925), “A method of computing the effectiveness of an
insecticide”, J. Econ. Entomol. 18: 265-267.
34. Brown, J.K. (2000), “Molecular markers for the identification and global
tracking of whitefly vector-begomovirus complexes”, Virus Research71: 233-260.
140
35. Byrne, D.N,and Bellows, T.s. (1991), “Whitefly biology”, Annu. Rev.
Entomol. 36: 431-457.
36. Christine A. Nalepa (1996), “Release and recovery of the citrus whitefly
parasiteEncarsia lahorensis (Hymenoptera:Aphelinidae) in north carolina”.
Biological control laboratory, Plant protection Section, P.O.Box 27647. North
Carolina Department of Agriculture, Raleigh, NC 27611, U.S.A.
37. Dan Smith, GAC Beattie and Roger Broadley (1997), Citrus pests and their
natural enemies: Integrated Pest Management in Australia, Department of
Primary Industries, Brisbane, Queensland, Australia.
38. Dietz, H.F. and J. Zetek,(1920), The blackfly of citrus and other subtropical
palnts, USDA Bulletin885:1-55.
39. Dowel, R. V., R. H. Cherry, G.E.Fitzpatrick,J.A.Reinert, and J. L. Knapp,
(1981), “Biology, plant-insect relations,and control of the citrus blackfly”,
Florida Agricultural Experiment Station Bulletin818:1-48.
40. Dowell, R.V., Fitzpatrick, G.E., Howard, F.w, (1978), “Activity and dispersal
of first instar larvae of the citrus blackfly”, J. N. Y. Entomol. Soc. 86: 121-122.
41. Dubey, A.K., Ko, C-C., David, B.v,(2008), “The Genus Lipaleyrodes
Takahashi, a Junior Synonym of BemisiaQuaintance and Baker (Hemiptera:
Aleyrodidae): A Revision Based on Morphology”, Zoological Studies48(4):
539-557.
42. EPPO/CABI. (1996a), Aleurocanthus spiniferus, In: Quarantine pests for
Europe,2nd edition (Ed. by Smith, I.M.; McNamara, D.G.; Scott, P.R.;
Holdemess, M.), CAB INTERNATIONAL, Wallingford, UK.
43. EPPO/CABI. (1996b), Alenrocanthus woglumi. In: Quarantine pests for
Europe. 2nd edition (Ed. by Smith, I.M.; McNamara, D.G.; Scott, P.R.;
Holdemess, M.), CAB INTERNATIONAL, Wallingford, UK.
44. Esaki, Teiso; Kuwayama, Satoru; Ishii,Tei; Shiraki, Tokuichi; Kawamura,
Tamiji; Uchida, Seinosuke; Kinoshita,Shuta; Yuasa, Hirokaru (1950),
Iconographia Insectorum Japonicorum, Tokyo – Japan, 1738p.
45. Flanders SE.; Herbert D.Smith’s (1969), “Observation on citrus blackfly
parasites in India and Mexico and the correlated circumstances”, Canadian
141
Entomologist101:467-480.
46. French J.V., Moreno D.S. (2005), Texas A&I University, USDA-ARS,
TAEX, Weslaco, Texas.
47. Gill, R.J. (1990), The morphology of whiteflies.Wimbome, UK: Intercept 13-46.
48. Gillian Ferguson, Graeme Murphy, Les Shipp. (2003), Management of
Whiteflies in Greenhouse Crops,Ministry of Agriculture Canada, Food and
Rural Affairs.
49. Gullan, P.J. (2001), “Why the taxon Homoptera does not exist”, Entomologica
88: 101-104.
50. Hamon, A.B, Nguyen, R. & Browning, H. (2008), “Bayberiy Whitefly,
Parabemisia myricae(Kuwana) (Insecta: Hemiptera: Aleyrodidae:
Aleyrodinae)”, University of Florida, pp 1-3.
51. Hart WG, Selhime A, Harlan DP, Ingle SJ, Sanchez RM, Rhode RH, Garcia
CA, Caballero J, Garcia RL. (1978), “The introduction and estabishment of
parasites of citrus blackfly,Aleurocanthus woglumi in Florida
(Homoptera:Aleyrodidae)”, Entomophaga23:361-366.
52. Hoddle M. S., Van Driesche R. G., Sanderson J. P. (1998), “Biology and use
of the whitefly parasitoidEncarsia formosa”,Annual Review of Ent.43:645-669.
53. Hinton, H.E., ed. (1981), Biology of insect Eggs, Vols. 1, 2. New York:
Pergamon. 778 pp.
54. Hudson,W.G., and M.L.Williams. (1986), “Release of the parasitic wasp
Encarsia lahorensis(Hymenoptera: Aphelinidae),for control of citrus
whitefly (Homoptera: Aleyrodidae) on gardenia in Alabama”, Environ.
Entomol.15:585-589.
55. Jamba Gyeltshen, AmandaHodges and Greg S. Hodges. (2007), “Orange
Spiny Whitefly,Aleurocanthus spiniferus Quaintance”, University of Florida.
IFAS Extension.