Tiến Sĩ Nghiên cứu tác dụng của chế phẩm Giáng chỉ tiêu khát linh điều trị rối loạn lipid máu trên động vật

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
NĂM 2013

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 3
1.1. Rối loạn chuyển hóa lipid, hoạt động gốc tự do và vữa xơ động mạch trong đái tháo đường 3
1.1.1. Đái tháo đường . 3
1.1.2. Rối loạn chuyển hóa lipid trong đái tháo đường 4
1.1.3. Stress oxy hoá ở bệnh đái tháo đường . 12
1.1.4 Đái tháo đường và vữa xơ động mạch . 19
1.2. Đái tháo đường và rối loạn chuyển hoá lipid theo y học cổ truyền 22
1.2.1. Đái tháo đường theo quan niệm của Y học cổ truyền 22
1.2.2. Quan niệm của YHCT về hội chứng rối loạn lipid máu 24
1.2.3. Mối liên quan giữa chứng đàm thấp và tiêu khát trên phương diện nguyên nhân cơ chế bệnh sinh theoYHCT . 26
1.3. Điều trị đái tháo đường và rối loạn lipid máu theo y học hiện đại và y học cổ truyền . 28
1.3.1. Thuốc Y học hiện đại điều trị đái tháo đường và rối loạn lipid máu . 28
1.3.2. Y học cổ truyền điều trị đái tháo đường và rối loạn lipid máu 31
1.4. Các mô hình gây đái tháo đường trên thực nghiệm 34
1.4.1 Mô hình gây đái tháo đường thực nghiệm týp 1 34
1.4.2 Mô hình gây đái tháo đường týp 2 35
1.4.3. Streptozotocin và các mô hình gây ĐTĐ trên động vật thực nghiệm . 35
1.5. Xuất xứ bài thuốc và tổng quan các vị thuốc . 36
1.5.1. Xuất xứ bài thuốc nghiên cứu 36
1.5.2 Một số nghiên cứu liên quan đến bài thuốc nghiên cứu . 37
1.5.3. Sơ bộ về các vị thuốc của bài thuốc . 37

CHƯƠNG 2: CHẤT LIỆU, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 42
2.1. Chất liệu và đối tượng nghiên cứu . 42
2.1.1 Thuốc nghiên cứu: “Giáng chỉ tiêu khát linh” 42
2.1.2 Đối tượng nghiên cứu 43
2.2 Phương pháp nghiên cứu . 46
2.2.1. Nghiên cứu độc tính cấp 46
2.2.2. Nghiên cứu độc tính bán trường diễn 46
2.2.3. Nghiên cứu tác dụng của “Giáng chỉ tiêu khát linh” trên thực nghiệm 47
2.3. Các kỹ thuật được sử dụng trong nghiên cứu 55
2.3.1. Chuẩn bị bệnh phẩm 55
2.3.2. Kỹ thuật sinh hoá . 55
2.3.3. Kỹ thuật mô bệnh học 56
2.4. Xử lý số liệu 56


CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU . 57
3.1. Kết quả nghiên cứu độc tính cấp và bán trường diễn của giáng chỉ tiêu khát linh 57
3.1.1. Kết quả nghiên cứu độc tính cấp trên chuột nhắt trắng . 57
3.1.2. Kết quả nghiên cứu độc tính bán trường diễn trên thỏ 57
3.2 Tác dụng của giáng chỉ tiêu khát linh trên mức glucose máu ở chuột cống trắng 69
3.2.1 Tác dụng của Giáng chỉ tiêu khát linh trên mức glucose máu ở chuột cống trắng bình thường . 69
3.2.2 Tác dụng của Giáng chỉ tiêu khát linh trên mức glucose máu ở chuột cống trắng gây ĐTĐ týp 2 . 70
3.3 Ảnh hưởng của chế độ ăn giàu chất béo trên các chỉ số lipid và trạng thái chống oxy hoá trong máu ở chuột cống trắng 71
3.3.1 Ảnh hưởng chế độ ăn giàu chất béo lên cân nặng chuột cống trắng 71
3.3.2. Ảnh hưởng chế độ ăn giàu chất béo trên các chỉ số lipid máu ở chuột cống trắng 72
3.3.3. Ảnh hưởng chế độ ăn giàu chất béo trên hoạt độ SOD hồng cầu, GPx máu toàn phần và TAS huyết tương ở chuột cống trắng 73
3.4. Tác dụng dự phòng của giáng chỉ tiêu khát linh trên các chỉ số lipid và trạng thái chống oxy hoá trong máu chuột cống trắng 74
3.4.1 Ảnh hưởng chế độ ăn giàu chất béo lên cân nặng chuột cống trắng 74
3.4.2 Tác dụng dự phòng của Giáng chỉ tiêu khát linh trên các chỉ số lipid máu ở chuột cống trắng với chế độ ăn giàu lipid. 75
3.4.3. Tác dụng dự phòng của Giáng chỉ tiêu khát linh trên nồng độ TAS huyết tương, hoạt độ SOD hồng cầu và GPx máu toàn phần ở chuột cống trắng có chế độ ăn giàu lipid . 77
3.5. Tác dụng điều trị của giáng chỉ tiêu khát linh trên các chỉ số lipid và trạng thái chống oxy hoá trong máu chuột cống trắng . 78
3.5.1 Cân nặng các nhóm chuột gây RLLPM được điều trị và không được điều trị bằng Giáng chỉ tiêu khát linh 78
3.5.2 Tác dụng điều trị RLLPM của Giáng chỉ tiêu khát linh trên các chỉ số lipid huyết tương của chuột cống trắng với chế độ ăn giàu lipid. 79
3.5.3. Tác dụng của điều trị của Giáng chỉ tiêu khát linh trên nồng độ TAS huyết tương, hoạt độ SOD hồng cầu và GPx máu toàn phần ở chuột cống trắng rối loạn lipid máu . 81
3.6. Tác dụng của giáng chỉ tiêu khát linh trên các chỉ số glucose, lipid và trạng thái chống oxy hoá trong máu ở chuột cống trắng gây đái tháo đường týp 2 . 82
3.6.1. Kết quả gây đái tháo đường thực nghiệm ở chuột bị rối loạn lipid máu . 82
3.6.2 Cân nặng các lô chuột gây đái tháo đường được điều trị và không được điều trị bằng Giáng chỉ tiêu khát linh 82
3.6.3 Tác dụng của Giáng chỉ tiêu khát linh trên các chỉ số glucose và lipid máu ở chuột cống trắng gây ĐTĐ týp 2 . 83
3.6.4. Tác dụng của Giáng chỉ tiêu khát linh trên hoạt độ SOD hồng cầu, GPx máu và TAS huyết tương ở chuột cống trắng đái tháo đường týp 2 . 87
3.7. Ảnh hưởng của giáng chỉ tiêu khát linh trên sự thay đổi mô bệnh học của chuột cống trắng 89
3.7.1. Hình thái vi thể động mạch chủ của chuột cống trắng thực nghiệm 89
3.7.2. Hình thái vi thể mô tuỵ của chuột cống trắng rối loạn lipid máu gây đái tháo đường týp 2 thực nghiệm . 92
3.7.3. Hình thái vi thể mô gan của chuột cống trắng rối loạn lipid máu gây đái tháo đường týp 2 thực nghiệm . 94
3.7.4. Hình thái vi thể mô thận của chuột cống trắng rối loạn lipid máu gây đái tháo đường týp 2 thực nghiệm . 96


CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 97
4.1 Độc tính cấp và bán trường diễn của giáng chỉ tiêu khát linh . 97
4.1.1 Độc tính cấp trên chuột nhắt trắng 97
4.1.2 Độc tính bán trường diễn 97
4.2 Ảnh hưởng của chế độ ăn giàu lipid trên các chỉ số lipid máu và trạng thái chống oxy hoá trong máu ở chuột cống trắng . 100
4.2.1 Ảnh hưởng của chế độ ăn giàu lipid trên các chỉ số lipid máu . 100
4.2.2 Ảnh hưởng của chế độ ăn giàu chất béo lên trạng thái chống oxy hoá máu của cơ thể 102
4.3. Về sự lựa chọn mô hình gây đái tháo đường 104
4.4. Tác dụng cuả giáng chỉ tiêu khát linh trên các chỉ số lipid máu ở chuột cống trắng gây rối loạn lipid và đái tháo đường týp 2 . 106
4.4.1 Tác dụng dự phòng của Giáng chỉ tiêu khát linh ở chuột cống trắng có chế độ ăn giàu lipid . 106
4.4.2 Tác dụng điều trị của Giáng chỉ tiêu khát linh ở chuột cống trắng gây rối loạn lipid máu . 108
4.4.3 Tác dụng điều trị rối loạn lipid máu của Giáng chỉ tiêu khát linh ở chuột cống trắng gây đái tháo đường týp 2 . 111
4.4.4 Tác dụng điều trị rối loạn lipid máu của Giáng chỉ tiêu khát linh trên hình thái mô động mạch chủ ở chuột cống trắng gây rối loạn lipid máu 113
4.4.5 Lý giải tác dụng điều chỉnh lipid máu của Giáng chỉ tiêu khát linh . 114
4.5 Tác dụng của giáng chỉ tiêu khát linh trên nồng độ glucose máu chuột cống trắng 118
4.5.1 Ảnh hưởng của Giáng chỉ tiêu khát linh trên mức glucose máu chuột cống trắng bình thường và chuột gây đái tháo đường týp 2. 118
4.5.2 Tác dụng điều trị trên chỉ số glucose máu của Giáng chỉ tiêu khát linh sau 30 ngày và 60 ngày uống thuốc . 120
4.6 Tác dụng của giáng chỉ tiêu khát linh trên trạng thái chống oxy hoá máu ở chuột cống trắng 123
4.6.1 Tác dụng dự phòng và điều trị của Giáng chỉ tiêu khát linh trên trạng thái chống oxy hoá trong máu ở chuột cống trắng có chế độ ăn giàu lipid 123
4.6.2 Về tác dụng điều trị của Giáng chỉ tiêu khát linh trên trạng thái chống oxy hoá trong máu ở chuột cống trắng gây đái tháo đường týp 2 . 125
4.6.3 Lý giải về tác dụng của Giáng chỉ tiêu khát linh trên trạng thái chống oxy hoá trong máu 126
4.7 Bàn về tác dụng của giáng chỉ tiêu khát linh và một số bài thuốc y học cổ truyền trong điều trị đái tháo đường có rối loạn lipid máu 127
4.8 Bàn về liều dùng của giáng chỉ tiêu khát linh . 130
KẾT LUẬN 131
KIẾN NGHỊ VÀ ĐỀ XUẤT . 132
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ
Hội chứng chuyển hoá là một chuỗi các yếu tố nguy cơ tim mạch và thay đổi chuyển hoá liên quan với tình trạng tăng trọng lượng mỡ của cơ thể, trong đó rối loạn lipid máu (RLLPM), rối loạn chuyển hoá (RLCH) carbohydrat, tăng huyết áp (THA) và béo phì được coi là “bộ tứ chết người”; đó là những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây vữa xơ động mạch (VXĐM), bệnh tim mạch và đột quỵ [3][29].
Bệnh lý mạch vành có vị trí hàng đầu trong bệnh lý tim mạch, tỷ lệ bệnh mạch vành ở người đái tháo đường (ĐTĐ) cao gấp 2 đến 3 lần người không mắc bệnh ĐTĐ. Thậm chí người có rối loạn dung nạp glucose (RLDNG), suy giảm dung nạp glucose lúc đói (RLGLĐ) cũng đã có những RLLPM tương tự và mức độ nguy cơ với những tai biến tim mạch của họ không khác gì so với những người mắc bệnh ĐTĐ [2]. Bệnh ĐTĐ gia tăng hàng năm theo sự phát triển của đời sống kinh tế xã hội. Theo thống kê của Hiệp hội đái tháo đường thế giới (IDF), năm 2011 có khoảng 336,2 triệu người mắc ĐTĐ và dự báo đến năm 2030 con số này sẽ tăng lên đến trên 550 triệu người (mức tăng trưởng là 51%). Bệnh ĐTĐ xảy ra khắp các châu lục, thường là ĐTĐ týp 2, đặc biệt ở các nước phát triển [47].
Ở bệnh nhân ĐTĐ lâu năm, tình trạng tăng glucose máu, RLLPM (tăng LDL-C, tăng triglycerid, giảm HDL-C) kéo dài dẫn đến nhiều những RLCH đan xen là nguyên nhân chính gây VXĐM và để lại những hậu quả xấu đối với hệ tim mạch gây nên nhiều các biến chứng mạn. Do vậy, các thuốc y học hiện đại (YHHĐ) và y học cổ truyền (YHCT) điều trị ĐTĐ nhằm kiểm soát glucose máu, điều chỉnh RLLPM để có thể giảm được nguy cơ tiến triển của các biến chứng và giảm nguy cơ bệnh mạch vành, hạn chế tác dụng phụ của thuốc ngày càng trở nên cấp thiết và luôn là vấn đề quan tâm hàng đầu của các nhà khoa học.
Các thuốc YHHĐ điều trị RLLPM ở bệnh nhân ĐTĐ còn nhiều hạn chế bởi khi dùng thuốc kéo dài thường hay có những ảnh hưởng đến chức năng gan và thận [73][104] hơn nữa giá thành của thuốc khá cao. Do vậy, nhiều nhà khoa học ở Việt Nam cũng như trên thế giới đang có xu hướng tìm kiếm và ứng dụng các thuốc nguồn gốc tự nhiên có tác dụng điều trị ĐTĐ và hạn chế rối loạn lipid.
Theo lý luận của y học cổ truyền (YHCT), ĐTĐ có nhiều điểm tương đồng với chứng tiêu khát và RLLPM tương ứng với chứng đàm thấp. Trên lâm sàng thì RLLPM ở bệnh nhân ĐTĐ có nhiều điểm tương đồng với chứng tiêu khát thể có đàm thấp. Bệnh phát sinh từ các tạng phế, tỳ và thận, phần nhiều là chứng âm hư do bệnh tiến triển lâu ngày thương tổn đến phần âm và thường đi kèm chứng đàm thấp. Vì vậy, việc kết hợp điều trị chứng tiêu khát và trừ đàm thấp trong YHCT là một hướng điều trị RLLPM ở bệnh nhân ĐTĐ [10][11]. Cho đến nay có nhiều vị thuốc, bài thuốc đã được nghiên cứu ứng dụng điều trị chứng tiêu khát và chứng đàm thấp. Thuốc có nguồn gốc thảo mộc ít độc tính, một số đã được nhân giống trồng trong nước nên giá thành rẻ, có thể dùng trong thời gian lâu dài.
“Giáng chỉ tiêu khát linh” được bào chế dựa trên cơ sở bài thuốc nghiệm phương “Giáng chỉ thang” đã được sử dụng trên lâm sàng để điều trị chứng tiêu khát có đàm thấp (RLLPM ở bệnh nhân ĐTĐ) [32]. Tuy nhiên, bài thuốc mới chỉ được chứng minh hiệu quả bằng kinh nghiệm, chưa có bằng chứng khoa học xác đáng để khẳng định. Do vậy, để có cơ sở khoa học chắc chắn khẳng định hiệu quả cũng như tính an toàn của bài thuốc “Giáng chỉ tiêu khát linh”, đề tài: Nghiên cứu tác dụng của chế phẩm “Giáng chỉ tiêu khát linh” điều trị rối loạn lipid máu trên động vật đái tháo đường týp 2 thực nghiệm
được thực hiện nhằm các mục tiêu sau:
1. Nghiên cứu độc tính cấp và bán trường diễn của viên nang “Giáng chỉ tiêu khát linh” trên động vật thực nghiệm.
2. Nghiên cứu tác dụng của viên nang “Giáng chỉ tiêu khát linh” trên một số chỉ số lipid, glucose và hệ thống chống oxy hoá trong máu ở động vật đái tháo đường týp 2 thực nghiệm.