Thạc Sĩ Nghiên cứu tác động đến môi trường tự nhiên của quá trình đô thị hóa ở thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An

LUẬN ÁN TIẾN SỸ ĐỊA LÝ
NĂM 2013

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN . i
LỜI CẢM ƠN ii
CHỮ VIẾT TẮT vi
DANH MỤC BẢNG vii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ . viii
DANH MỤC CÁC BẢN ĐỒ . ix
MỞ ĐẦU 1
1. Tính cấp thiết của luận án 1
2. Mục tiêu nghiên cứu 2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu 2
4. Quan điểm, cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu . 2
4.1. Quan điểm nghiên cứu .2
4.2. Cách tiếp cận nghiên cứu .4
4.3. Các phương pháp nghiên cứu .4
5. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của luận án 6
5.1. Giới hạn phạm vi không gian và thời gian 6
5.2. Giới hạn nội dung nghiên cứu 6
6. Các luận điểm bảo vệ 7
7. Những điểm mới của luận án . 7
8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án . 7
9. Nguồn tài liệu . 8
9.1. Tài liệu tham khảo có nội dung liên quan đến luận án 8
9.2. Các công trình khoa học tác giả tham gia thực hiện có liên quan đến luận án 8
9.3. Nguồn tài liệu, số liệu sử dụng cho luận án 8
10. Cấu trúc của luận án 9

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG ĐẾN
MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN CỦA QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA. .10
1.1. MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN ĐÔ THỊ .10
1.1.1. Môi trường 10
1.1.2. Môi trường tự nhiên 11
1.1.3. Môi trường tự nhiên đô thị . 19
1.2. QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA VÀ TÁC ĐỘNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN CỦA
QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA .21
1.2.1. Bản chất của quá trình đô thị hóa . 21
1.2.1.1. Khái niệm đô thị, đô thị hóa 21
1.2.1.2. Đặc điểm của quá trình đô thị hóa 26
1.2.2. Tác động đến môi trường tự nhiên của quá trình đô thị hóa 27
1.2.3. Những tác nhân tác động đến môi trường tự nhiên từ quá trình đô thị hóa 31
1.2.4. Các tiêu chí đánh giá mức độ tác động đến môi trường tự nhiên của quá trình đô thị hóa. 33
1.3. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ TÁC ĐỘNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN
CỦA QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA. 35
1.3.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước 35
1.3.2. Tình hình nghiên cứu trong nước . 39
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .43

CHƯƠNG 2. HIỆN TRẠNG VÀ NHỮNG BIẾN ĐỔI CỦA MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN Ở
THÀNH PHỐ VINH GIAI ĐOẠN 2000 - 2011 .44
2.1. HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN Ở THÀNH PHỐ VINH .44
2.1.1. Hiện trạng môi trường không khí . 44
2.1.2. Hiện trạng môi trường nước 49
2.1.2.1. Hiện trạng môi trường nước mặt 49
2.1.2.2. Hiện trạng môi trường nước dưới đất .58
2.1.3. Hiện trạng môi trường đất . 62
2.2. NHỮNG BIẾN ĐỔI CỦA MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN Ở THÀNH PHỐ VINH .64
2.2.1. Những biến đổi của môi trường không khí ở thành phố Vinh . 64
2.2.2. Những biến đổi của môi trường nước ở thành phố Vinh 66
2.2.2.1. Những biến đổi của môi trường nước mặt ở thành phố Vinh .66
2.2.2.2. Những biến đổi của môi trường nước dưới đất ở thành phố Vinh 70
2.2.3. Những biến đổi của môi trường đất ở thành phố Vinh 72
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .74

CHƯƠNG 3. ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN CỦA QUÁ
TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA Ở THÀNH PHỐ VINH .76
3.1. ĐẶC ĐIỂM QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA Ở THÀNH PHỐ VINH 76
3.1.1. Sự mở rộng về diện tích, không gian .76
3.1.2. Sự gia tăng về quy mô dân số 78
3.1.3. Sự gia tăng lao động phi nông nghiệp 82
3.1.4. Sự phát triển các ngành công nghiệp và dịch vụ .83
3.1.5. Sự phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật đô thị .87
3.2. ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN CỦA QUÁ TRÌNH ĐÔ
THỊ HÓA Ở THÀNH PHỐ VINH .92
3.2.1. Các nguồn gây tác động đến môi trường tự nhiên từ quá trình đô thị hóa ở thành phố Vinh . 92
3.2.1.1. Tác động của sự phát triển các hoạt động kinh tế đến môi trường tự nhiên ở thành phố Vinh. 92
3.2.1.2. Tác động của sự gia tăng dân số đô thị đến môi trường tự nhiên ở thành phố Vinh .102
3.2.1.3. Tác động của các chính sách phát triển và quản lý đô thị đến môi trường tự nhiên ở
thành phố Vinh 106
3.2.2. Đánh giá mức độ tác động đến môi trường tự nhiên của quá trình đô thị hóa ở thành phố
Vinh 112
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .119

CHƯƠNG 4. ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP NHẰM BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN,
ĐẢM BẢO SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA Ở
TP.VINH .120
4.1. CÁC CĂN CỨ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP .120
4.1.1. Thực trạng của quá trình phát triển đô thị và tác động đến môi trường tự nhiên của quá
trình ĐTH ở TP.Vinh. 120
4.1.2. Mục tiêu, phương huớng phát triển KT-XH, bảo vệ môi trường, định hướng phát triển
không gian đô thị của TP.Vinh đến năm 2020 122
4.1.3. Quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển đô thị và bảo vệ
môi trường .124
4.2. CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN Ở
THÀNH PHỐ VINH .125
4.2.1. Các giải pháp phát triển đô thị, quản lý quá trình đô thị hóa ở thành phố Vinh 125
4.2.2. Các giải pháp bảo vệ môi trường tự nhiên đô thị .129
4.2.2.1. Các giải pháp chung .129
4.2.2.2. Các giải pháp bảo vệ môi trường không khí 135
4.2.2.3. Các giải pháp bảo vệ môi trường nước .137
4.2.2.4. Các giải pháp quản lý rác thải 139
4.2.2.5. Các giải pháp sử dụng hợp lý và bảo vệ tài nguyên đất .140
TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 .145
KẾT LUẬN .146
NHỮNG CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .148
TÀI LIỆU THAM KHẢO 149
PHỤ LỤC 159

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của luận án
Đô thị hóa (ĐTH) là một quá trình tất yếu trong lịch sử phát triển của nền văn minh nhân loại. Cùng với sự phát triển của xã hội, quá trình ĐTH đã và đang diễn ra ngày càng mạnh mẽ và sâu rộng ở khắp mọi nơi trên thế giới. Quá trình ĐTH không chỉ là sự biểu hiện sinh động của nền văn minh nhân loại mà còn là nhân tố cực kỳ quan trọng đối với sự phát triển KT-XH ở mọi quốc gia trên thế giới. Quá trình ĐTH
càng đựợc đẩy mạnh, sự tác động của nó tới môi trường tự nhiên càng tăng, đặc biệt là những tác động gây ra những biến đổi của môi trường tự nhiên theo chiều hướng tiêu cực, đe dọa sự phát triển lâu bền của xã hội loài người. Cùng với sự phát triển KT-XH của đất nước, vấn đề ĐTH không còn là việc tạo ra cái bề thế, cái hoành tráng của các quần thể đô thị, thoả mãn nhu cầu không những của nhà nước, của cả cộng đồng và của cá nhân, mà còn phải giải quyết các tranh chấp và mâu thuẫn trong sử dụng đất, sức ép lên sử dụng tài nguyên, ô nhiễm môi trường tự nhiên, vấn đề giải quyết việc làm, nảy sinh nhiều tệ nạn xã hội
Vinh là một địa danh có từ lâu đời, được hình thành và phát triển từ cuối thế kỷ XIX. Suốt quá trình phát triển của mình, Vinh đã, đang và sẽ là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của tỉnh Nghệ An và cả vùng Bắc Trung Bộ. Trong thời kỳ đổi mới, nền kinh tế của thành phố được phát triển khá nhanh, quá trình ĐTH được đẩy mạnh, đặc biệt khi Vinh trở thành đô thị loại I trực thuộc tỉnh Nghệ An. Tuy nhiên, môi trường tự nhiên đang bị ô nhiễm đã gây ra những ảnh hưởng không nhỏ đối với sự phát triển của thành phố và chất lượng cuộc sống dân cư. Để đảm bảo cho TP.Vinh khi được mở rộng hơn về quy mô không gian, dân số, cơ sở kinh tế - kỹ thuật, hạ tầng xã hội đạt được sự phát triển bền vững, cần thiết phải nghiên cứu tác động đến môi trường tự nhiên của quá trình ĐTH ở TP.Vinh. Điều khiển tối ưu quá trình ĐTH nhằm giữ vững và nâng cao chất lượng môi trường sống, bảo đảm sự PTBV là một nhiệm vụ quan trọng và cấp bách trong chiến lược phát triển của TP.Vinh. Cho đến nay chưa có một nghiên cứu có hệ thống về tác động đến môi trường tự nhiên của quá trình ĐTH ở TP.Vinh. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn và kế thừa thành tựu nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước trong lĩnh vực môi trường đô thị, NCS đã chọn đề tài: “Nghiên cứu tác động đến môi trường tự nhiên của quá trình đô thị hóa ở thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An” cho luận án của mình.

Kết quả nghiên cứu về những tác động của quá trình ĐTH đến môi trường tự nhiên và những đề xuất về các giải pháp kiểm soát quá trình ĐTH nhằm mục đích phát triển đô thị Vinh theo quan điểm bền vững sẽ là những thông tin hữu ích đối với các cơ quan quản lý đô thị, nhất là các nhà quản lý môi trường đô thị của TP.Vinh trong giai đoạn hiện nay.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Phân tích những tác động đến môi trường tự nhiên của quá trình ĐTH làm căn cứ để đề xuất các giải pháp phát triển đô thị, BVMT ở TP.Vinh.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan những vấn đề lý luận và thực tiễn về tác động đến môi trường tự nhiên của quá trình ĐTH.
- Phân tích hiện trạng và những biến đổi của môi trường tự nhiên ở TP.Vinh.
- Phân tích tác động đến môi trường tự nhiên của quá trình ĐTH ở TP.Vinh.
- Đề xuất các giải pháp quản lý, giám sát quá trình ĐTH và giảm thiểu ô
nhiễm, BVMT tự nhiên ở TP.Vinh.