Tiến Sĩ Nghiên cứu quy hoạch sử dụng đất lồng ghép yếu tố môi trường tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Tr

LUẬN ÁN TIẾN SỸ
NĂM 2014

MỤC LỤC
Lời cam đoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục iii
Danh mục các chữ viết tắt viii
Danh mục các bảng x
Danh mục các hình xii
MỞ ĐẦU 1
1 Đặt vấn đề 1
2 Mục tiêu của đề tài 2
3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3
4 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3
5 Những đóng góp mới của đề tài 3

Chương 1 TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 5
1.1 Cơ sở lý luận về quy hoạch sử dụng đất lồng ghép yếu tố môi trường 5
1.1.1 Một số khái niệm 5
1.1.2 Quy hoạch sử dụng đất theo yêu cầu phát triển bền vững 6
1.1.3 Cơ sở của việc lồng ghép quy hoạch sử dụng đất và yếu tố môi trường 12
1.2 Cơ sở thực tiễn của quy hoạch sử dụng đất lồng ghép yếu tố môi trường 20
1.2.1 Quy hoạch môi trường trên thế giới và ở Việt Nam 20
1.2.2 Quy hoạch sử dụng đất theo yêu cầu bảo vệ môi trường và phát triển bền vững ở một số nước và tổ chức quốc tế 23
1.2.3 Quy hoạch sử dụng đất lồng ghép yếu tố môi trường của Chương trình SEMLA ở Việt Nam 26
1.2.4 Tình hình quy hoạch sử dụng đất tại các khu kinh tế cửa khẩu Việt Nam 35
1.2.5 Những cảnh báo về tác động giữa đất đai và môi trường ở Việt Nam 37
1.3 Cách tiếp cận lồng ghép yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất 47
1.3.1 Cách tiếp cận hệ thống 47
1.3.2 Cách tiếp cận sinh thái 47
1.3.3 Cách tiếp cận về phân vùng lãnh thổ 48
1.3.4 Cách tiếp cận liên ngành 48
1.3.5 Cách tiếp cận đánh giá tác động môi trường (ĐTM) và đánh giá môi trường chiến lược (ĐCM) 49
1.4 Nhận xét chung về tổng quan tài liệu và hướng nghiên cứu của đề tài 49
1.4.1 Nhận xét chung 49
1.4.2 Hướng nghiên cứu chính của đề tài 52

Chương 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 53
2.1 Nội dung nghiên cứu 53
2.1.1 Đánh giá khái quát về quy hoạch sử dụng đất và môi trường trong quy hoạch chung xây dựng Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo. 53
2.1.2 Nghiên cứu hiện trạng các yếu tố môi trường tác động đến sử dụng đất tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 53
2.1.3 Xác định các yếu tố môi trường cần giám sát và lựa chọn các yếu tố môi trường để lồng ghép trong quy hoạch sử dụng đất tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 53
2.1.4 Đánh giá tác động và lồng ghép các yếu tố môi trường vào quy hoạch một số khu chức năng của Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 54
2.1.5 Đề xuất điều chỉnh, bổ sung quy hoạch một số khu chức năng và một số giải pháp về tổ chức thực hiện quy hoạch của Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 54
2.1.6 Đề xuất cách tiếp cận về phương pháp xác định yếu tố môi trường và cách thức lồng ghép yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất. 54
2.2 Phương pháp nghiên cứu 54
2.2.1 Phương pháp điều tra, thu thập thông tin 54
2.2.2 Phương pháp thống kê, tổng hợp 56
2.2.3 Phương pháp chuyên gia (phương pháp Delphy) 56
2.2.4 Phương pháp ma trận môi trường (Matrix method) 58
2.2.5 Phương pháp cho điểm 58
2.2.6 Phương pháp mô hình 58
2.2.7 Phương pháp sử dụng các phần mềm để xây dựng các loại bản đồ của Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 61
2.2.8 Ứng dụng công thức tính toán gần đúng mức ồn tương đương trung bình, mức ồn nguồn và mức suy giảm ồn theo khoảng cách 61
2.2.9 Sử dụng công thức tính dự báo ô nhiễm môi trường 62
2.2.10 Sử dụng kết hợp các phương pháp điều tra thực địa, điều tra, thu thập thông tin thứ cấp, phương pháp thống kê, phân tích tổng hợp và bản đồ để dự báo áp lực về đất đai. 63

Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 64
3.1 Đánh giá khái quát về quy hoạch sử dụng đất và môi trường trong quy hoạch chung xây dựng của Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 64
3.1.1 Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 64
3.1.2 Đánh giá nội dung quy hoạch sử dụng đất trong đồ án quy hoạch chung xây dựng của Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 71
3.1.3 Đánh giá việc xây dựng báo cáo môi trường chiến lược trong quy hoạch chung xây dựng Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 75
3.2 Hiện trạng các yếu tố môi trường tác động đến sử dụng đất tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 77
3.2.1 Hiện trạng môi trường nước, không khí, tiếng ồn 77
3.2.2 Hiện trạng môi trường đất 80
3.2.3 Hiện trạng lũ lụt, ngập úng 82
3.2.4 Hiện trạng hệ sinh thái rừng, đa dạng sinh học và nguồn nước 84
3.2.5 Hiện trạng xử lý chất thải 88
3.3 Xác định các yếu tố môi trường cần giám sát và lựa chọn yếu tố môi trường để lồng ghép trong quy hoạch sử dụng đất tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, Hà Tĩnh 89
3.3.1 Phân tích tác động của các yếu tố môi trường đối với sử dụng đất và quy hoạch sử dụng đất tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 89
3.3.2 Xác định các yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất cần giám sát tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 96
3.3.3 Lựa chọn các yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất để lồng ghép tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 102
3.4 Đánh giá tác động và lồng ghép các yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất tại một số khu chức năng của Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 106
3.4.1 Lựa chọn các khu chức năng để đánh giá tác động và lồng ghép với yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 106
3.4.2 Ứng dụng một số phương pháp dự báo để đánh giá tác động và lồng ghép các yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất đối với một số khu chức năng của Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 111
3.5 Đề xuất điều chỉnh, bổ sung quy hoạch sử dụng đất của Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 137
3.5.1 Một số kiến nghị, đề xuất chung đối với quy hoạch sử dụng đất Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 137
3.5.2 Đề xuất điều chỉnh, bổ sung quy hoạch sử dụng đất ở một số khu đô thị, khu công nghiệp và khu tái định cư của Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 137
3.5.3 Tổng hợp diện tích các loại đất các khu chức năng trong quy hoạch chung Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo sau khi điều chỉnh, bổ sung 140
3.5.4 Đề xuất bổ sung một số giải pháp về tổ chức thực hiện quy hoạch sử dụng đất tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo 142
3.6 Đề xuất cách tiếp cận về phương pháp lựa chọn các yếu tố môi trường và các bước lồng ghép những yếu tố môi trường chủ yếu trong quy hoạch sử dụng đất của các Khu kinh tế cửa khẩu 142

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 148
1 Kết luận 148
2 Kiến nghị 150
Danh mục công trình đã công bố liên quan đến luận án 151
Tài liệu tham khảo 152
Phụ lục 157

MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Quy hoạch sử dụng đất là hệ thống các biện pháp của Nhà nước về tổ chức và quản lý trên cơ sở phân bố quỹ đất một cách hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả vào các mục đích phát triển kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng theo các đơn vị hành chính các cấp, các vùng và cả nước, nhằm khai thác hiệu quả tối đa tài nguyên đất đai trong mối tương quan với các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác và bảo vệ môi trường để phát triển bền vững. Báo cáo Tổng kết thi hành Luật Đất đai 2003 của Bộ Tài nguyên và Môi trường nêu rõ: “công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất ở nước ta được triển khai đồng bộ ở các cấp hành chính; việc phân bổ quỹ đất đã đáp ứng cơ bản cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh. Cơ cấu sử dụng đất từng bước phù hợp với chuyển dịch cơ cấu kinh tế ” (Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2012a). Tuy nhiên, theo nhận định của các nhà khoa học, quy hoạch sử dụng đất ở nước ta hiện nay còn mang nặng “hình thức phân bổ đất”, chủ yếu phân bổ về diện tích theo từng thời kỳ cho các mục đích khác nhau, thiếu quy hoạch không gian và chưa có hệ thống đánh giá một cách khoa học các tác động của các yếu tố môi trường, vì vậy việc phân bổ diện tích đất đai chưa đảm bảo yêu cầu của phát triển bền vững.
Trên thế giới, việc quy hoạch sử dụng đất lồng ghép các yếu tố môi trường và biến đổi khí hậu đã được Liên hợp quốc khuyến nghị, đa số các nước coi đây là một trong các tiêu chí phát triển bền vững. Đối với nước ta, trong vài thập kỷ gần đây kinh tế phát triển với tốc độ khá nhanh làm tăng áp lực đối với tài nguyên đất đai và các tài nguyên khác. Mục tiêu phát triển bền vững đã được Đảng và Nhà nước đặt ra với nhiều chủ trương, chính sách cụ thể có tính chiến lược lâu dài. Do đó, đối với quy hoạch sử dụng đất cũng cần thiết phải thay đổi cách tiếp cận để phù hợp với xu thế toàn cầu hóa và mục tiêu bền vững của quốc gia. Theo đó, quy hoạch sử dụng đất không chỉ bảo đảm hiệu quả về kinh tế mà còn phải gắn với phát triển bền vững về mặt xã hội, bảo vệ môi trường, phòng chống thiên tai và ứng phó vớI biến đổi khí hậu. Thời gian qua, Bộ Tài nguyên và Môi trường và một số địa phương đã tiến hành nghiên cứu thử nghiệm quy hoạch sử dụng đất lồng ghép yếu tố môi trường ở một số đơn vị cấp tỉnh, huyện, xã. Tuy vậy, phạm vi nghiên cứu còn hẹp, chưa tổ chức triển khai nghiên cứu ở cấp quốc gia, cấp vùng và các loại hình khu kinh tế. Nội dung lồng ghép môi trường trong quy hoạch sử dụng đất ở các dự án thử nghiệm chủ yếu tập trung vào đánh giá tác động môi trường hoặc đánh giá môi trường chiến lược. Các đề tài khoa học nghiên cứu về quy hoạch sử dụng đất lồng ghép yếu tố môi trường cũng còn hạn chế và chưa mang tính hệ thống. Có thể nói nội dung và phương pháp lập quy hoạch sử dụng đất lồng ghép yếu tố môi trường từ cấp Trung ương đến địa phương chưa được đề cập đúng mức đã gây những hạn chế không nhỏ trong việc lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất các cấp. Đối với loại hình Khu kinh tế, kể cả các Khu kinh tế cửa khẩu, phương án quy hoạch sử dụng đất chủ yếu được thể hiện trong đồ án Quy hoạch chung xây dựng, phần diện tích ngoài Quy hoạch chung xây dựng được thể hiện theo quy hoạch sử dụng đất chi tiết của cấp huyện và xã. Về đánh giá tác động của các yếu tố môi trường khi lập quy hoạch sử dụng đất, đối với đồ án Quy hoạch chung xây dựng có nội dung “đánh giá tác động môi trường đô thị và đề xuất biện pháp để giảm thiểu ảnh hưởng xấu đến môi trường”; đối với diện tích ngoài Quy hoạch chung xây dựng chưa có quy định cụ thể về đánh giá tác động của yếu tố môi trường trong phương án quy hoạch sử dụng đất. Từ những vấn đề nêu trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: "Nghiên cứu quy hoạch sử dụng đất lồng ghép yếu tố môi trường tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, Hà Tĩnh”.
2. Mục tiêu của đề tài
+ Xác lập cơ sở lựa chọn các yếu tố môi trường cần giám sát và các yêu tố môi trường chủ yếu để lồng ghép trong quy hoạch sử dụng đất tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, Hà Tĩnh. + Đánh giá tác động của các yếu tố môi trường chủ yếu và đề xuất cách thức lồng ghép yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất lồng ghép yếu tố môi trường tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, Hà Tĩnh.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu các đối tượng tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, gồm: Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội; quy hoạch sử dụng đất và việc đánh giá tác động môi trường trong đồ án quy hoạch chung xây dựng; hiện trạng các yếu tố môi trường có tác động đến sử dụng đất và quy hoạch sử dụng đất; tác động qua lại của các yếu tố môi trường và quy hoạch sử dụng đất.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, Hà Tĩnh thuộc địa giới hành chính của các xã Sơn Kim 1, Sơn Kim 2, Sơn Tây và Thị trấn Tây Sơn, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh, với tổng diện tích tự nhiên 56.714,97 Lên đầu ha.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
4.1. Về khoa học
Đề tài đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn của quy hoạch sử dụng đất lồng ghép yếu tố môi trường trên thế giới và ở Việt Nam, góp phần hoàn thiện phương pháp luận về giải pháp tích hợp môi trường trong quy hoạch sử dụng đất nói chung và quy hoạch sử dụng đất khu kinh tế cửa khẩu nói riêng; góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật đất đai ở nước ta.
4.2. Về thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của đề tài cung cấp những thông tin về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và hiện trạng các yếu tố môi trường tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo; việc lồng ghép yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất góp phần hoàn thiện quy hoạch sử dụng đất Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo đảm bảo tính khả thi, đáp ứng yêu cầu của phát triển bền vững; kết quả nghiên cứu của đề tài có thể được ứng dụng vào việc lập quy hoạch sử dụng đất lồng ghép yếu tố môi trường tại các khu kinh tế cửa khẩu khác của nước ta.

5. Những đóng góp mới của đề tài
- Kết quả nghiên cứu đã đề xuất cách tiếp cận về phương pháp lựa chọn các yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất, các bước lồng ghép yếu tố môi
trường trong quy hoạch sử dụng đất của các khu kinh tế cửa khẩu và đã thực hiện cụ thể tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, tỉnh Hà Tĩnh; - Kết quả nghiên cứu của đề tài đã xác định được 10 yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất cần giám sát tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, gồm: (i) Lũ lụt, ngập úng; (ii) Thoái hóa đất do xói mòn, sạt lở đất; (iii) Hệ sinh thái rừng và đa dạng sinh học; (iv) Mở rộng các khu đô thị và phát triển các khu công nghiệp; (v) Phát triển đường giao thông; (vi) Phát triển khu du lịch; (vii) Xử lý ô nhiễm môi trường (chất thải rắn, nước thải, khí thải, tiếng ồn); (viii) Thu hồi đất sản xuất; (ix) Tăng dân số; (x) Giải quyết việc làm. Đề tài đã lựa chọn được 4 yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất chủ yếu để lồng ghép, gồm: (i) Lũ lụt, ngập úng; (ii) Thoái hóa đất do xói mòn, sạt lở đất; (iii) Mở rộng các khu đô thị và phát triển các khu công nghiệp; (iv) Phát triển đường giao thông. Đề xuất điều chỉnh, bổ sung quy hoạch ở một số khu chức năng trên cơ sở đánh giá tác động và lồng ghép các yếu tố môi trường trong quy hoạch sử dụng đất tại Khu Kinh tế cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, tỉnh Hà Tĩnh.