Luận Văn Nghiên cứu nuôi trồng loài nấm Bào ngư mới phát hiện ở Vườn Quốc Gia Cát Tiên Pleurotus cornucopiae

Khóa luận tốt nghiệp năm 2012
Đề tài: Nghiên cứu nuôi trồng loài nấm Bào ngư mới phát hiện ở Vườn Quốc Gia Cát Tiên Pleurotus cornucopiae


MỤC LỤC
Trang
LỜI CẢM ƠN i
LỜI MỞ ĐẦU . ii
MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI iii
MỤC LỤC . iv
DANH MỤC CÁC BẢNG . viii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ x
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU . 1
1.1. Đặc điểm của chi nấm Bào ngư Pleurotus. . 1
1.1.1. Đặc điểm sinh trưởng của nấm Bào Ngư.[4] . 4
1.1.2. Những lưu ý khi nuôi trồng nấm Bào ngư.[7] 5
1.2. Giá trị của nấm Bào ngư. 5
1.2.1. Giá trị dinh dưỡng của nấm Bào ngư.[1] . 5
1.2.2. Giá trị dược liệu của nấm Bào ngư.[1] 6
1.2.3. Tầm quan trọng của việc phát triển giống nấm có nguồn gốc Việt nam.
Nuôi trồng nấm Bào ngư ở Việt nam. . 7
1.2.3.1. T ầm quan trọng của việc phát triển giống nấm có nguồn gốc Việt nam.[6] 7
1.2.3.2. Nuôi trồng nấm Bào ngư ở Việt nam.[11] . 8
CHƯƠNG 2 VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP 15
2.1. Đối tượng nghiên cứu. .15
2.2. Vật liệu và hóa chất sử dụng trong nghiên cứu. 15
2.2.1. Vật liệu sử dụng trong nghiên cứu. .15
2.2.2. Hóa chất sử dụng trong nghiên cứu. .16
2.3. Phương pháp nghiên cứu. 16
2.3.1. Nghiên cứu giải phẫu hình thái nấm Bào ngư Hoàng Bạch Pleurotus
cornucopiae. 16
v
2.3.2. Phân tích thành phần dinh dưỡng nấm Bào ngư Hoàng Bạch Pleurotus
cornucopiae. 16
2.2.3. Khảo sát tốc độ lan, đặc điểm của tơ nấm Bào ngư Hoàng Bạch
Pleurotus cornucopiae và so sánh tốc độ lan tơ với loại nấm Bào ngư đang
được trồng phổ biến hiện nay Pleurotus florida trên môi trường thạch dinh
dưỡng. .17
2.3.4. Khảo sát tốc độ lan, đặc điểm tơ nấm Bào ngư Hoàng Bạch Pleurotus
cornucopiae và so sánh tốc độ lan tơ với loại nấm Bào ngư đang được trồng
phổ biến hiện nay Pleurotus florida trên môi trường hạt (giống cấp 2) .20
2.3.5. Khảo sát tốc độ lan và đặc điểm tơ nấm Bào ngư Hoàng Bạch
Pleurotus cornucopiae và so sánh tốc độ lan tơ với loại nấm Bào ngư đang
được trồng phổ biến hiện nay Pleurotus florida trên môi trường cọng mì
(giống cấp 3). .20
2.3.6. Khảo sát sự sinh trưởng, phát triển của hệ sợi nấm Bào ngư Hoàng
bạch Pleurotus cornucopiae trên giá thể mạt cưa. So sánh với đặc điểm sinh
trưởng, phát triển hệ sợi của loài Bào ngư đang được nuôi trồng phổ biến
hiện nay Pleurotus florida trên giá thể mạt cưa. .21
2.3.7. Khảo sát hiệu quả kinh tế nấm Bào ngư Hoàng Bạch Pleurotus
cornucopiae. So sánh hiệu quả kinh tế của nấm Pleurotus cornucopiae với
loài nấm Bào ngư Pleurotus florida đang được nuôi trồng phổ biến hiện nay.22
2.3.8. Phương pháp xử lý số liệu. .23
CHƯƠNG 3 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .25
3.1. Kết quả giải phẫu hình thái nấm Bào ngư Hoàng Bạch Pleurotus
cornucopiae. .25
3.2. Kết quả phân tích thành phần dinh dưỡng nấm Bào ngư Hoàng Bạch
Pleurotus cornucopiae. .30
3.3. Khảo sát tốc độ lan, đ ặc đi ểm của tơ nấm Bào ngư Hoàng Bạch Pleurotus
cornucopiae và so sánh tốc độ lan tơ v ới lo ại n ấm Bào ngư đang đư ợc trồng phổ
biến hiện nay Pleurotus f lorida trên môi trư ờng thạch dinh dư ỡng. . 31
vi
3.3.1. Khảo sát tốc độ lan, đặc điểm của tơ nấm Bào ngư Hoàng Bạch
Pleurotus cornucopiae và so sánh tốc độ lan tơ với loại nấm Bào ngư đang
được trồng phổ biến hiện nay Pleurotus florida trên môi trường 1. 31
3.3.2. Khảo sát tốc độ lan và đặc điểm tơ nấm Bào ngư Hoàng Bạch
Pleurotus cornucopiae và so sánh tốc độ lan tơ với loại nấm Bào ngư đang
được trồng phổ biến hiện nay Pleurotus florida nuôi cấy trên môi trường 2.36
3.3.3. Khảo sát tốc độ lan và đặc điểm tơ nấm Bào ngư Hoàng Bạch
Pleurotus cornucopiae và so sánh tốc độ lan tơ với loại nấm Bào ngư đang
được trồng phổ biến hiện nay Pleurotus florida nuôi cấy trên môi trường 3. 40
3.3.4. Khảo sát so sánh tốc độ lan và đặc điểm tơ nấm Bào ngư Hoàng Bạch
Pleurotus cornucopiae trong ba môi trường khác nhau: môi trường 1, môi
trường 2, môi trường 3. 43
3.4. Khảo sát tốc độ lan và đặc điểm tơ nấm Bào ngư Hoàng Bạch Pleurotus
cornucopiae và so sánh tốc độ lan tơ với loại nấm Bào ngư đang được trồng
phổ biến hiện nay Pleurotus florida trên môi trường hạt (giống cấp 2) .46
3.5. Khảo sát tốc độ lan và đặc điểm tơ nấm Bào ngư Hoàng Bạch Pleurotus
cornucopiae và so sánh tốc độ lan tơ với loại nấm Bào ngư đang được trồng
phổ biến hiện nay Pleurotus florida trên môi trường cọng mì (giống cấp 3). 48
3.6. Khảo sát sự sinh trưởng, phát triển của hệ sợi nấm Bào ngư Hoàng bạch
Pleurotus cornucopiae trên giá thể mạt cưa. So sánh với đặc điểm, tốc độ hệ
sợi của loài Bào ngư đang được nuôi trồng phổ biến hiện nay Pleurotus
florida trên giá thể mạt cưa. .49
3.6.1. Khảo sát tốc độ tăng trưởng của hệ sợi hai loài nấm Bào ngư Pleurotus
cornucopiae trên môi trường giá thể 1 và giá thể 2 sử dụng giống hạt làm
giống sản xuất. .49
3.6.2. Khảo sát tốc độ tăng trưởng của hệ sợi hai loài nấm Bào ngư Pleurotus
cornucopiae và so sánh tốc độ lan tơ với loại nấm Bào ngư đang được trồng
phổ biến hiện nay Pleurotus florida trên môi trường giá thể 1 sử dụng giống
hạt làm giống sản xuất. 53
vii
3.6.3. Khảo sát tốc độ lan tơ của nấm Bào ngư Hoàng Bạch Pleurotus
cornucopiae trên môi trường giá thể 1 trong hai trường hợp sử dụng giống
hạt làm giống sản xuất và sử dụng giống cọng làm giống sản xuất. 55
3.6.4. Khảo sát hiệu quả kinh tế nấm Bào ngư Pleurotus cornucopiae. So
sánh hiệu quả kinh tế của nấm Pleurotus cornucopiae với loài Pleurotus
florida đang được nuôi trồng phổ biến hiện nay. 57
CHƯƠNG 4 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 66
4.1. KẾT LUẬN. 66
4.2. KIẾN NGHỊ. .66
TÀI LIỆU THAM KHẢO 68


LỜI MỞ ĐẦU
Các nấm Bào ngư Pleurotus spp. có khả năng chuyển hoá các chất xơ sợi giàu
cellulose và lignin - thực chất là khả năng phân hủy các polysacchride tự nhiên để
tạo nên nguồn carbon cho nấm sinh trưởng phát triển. Hầu hết các loại phụ phế liệu,
các chất phế thải của nông, lâm, công nghiệp đều có thể được nấm Bào ngư sử dụng
hiệu quả. Đây là nguồn tài nguyên nấm quý đang được công nghệ hóa rộng rãi ở
Việt nam, góp phần phát triển nông thôn, miền núi và giải quyết các loại phụ, phế
liệu công, nông, lâm nghiệp giàu chất xơ (lignocellulosic wastes), góp phần cung
cấp sinh khối có giá trị kinh tế cao, bã thải lại là nguồn phân bón sinh học sạch sinh
thái. Do vậy, sản lượng nấm Bào ngư nuôi trồng trên thế giới từ 1986-1991 đã tăng
rất nhanh: gần 450% (1993), năm 2005 đã tăng tới >3 triệu tấn (Chang, 2005). Nấm
Bào ngư vừa có giá trị là thực phẩm giàu dinh dưỡng (Zadrazil & Kurztman, 1982;
Bano & Rajarathnam, 1988) vừa là nguồn dược liệu có tính kháng sinh (P.
griseus, .) và phòng chống ung thư (Yoshioka et al., 1985; Mizuno et al., 1990,
Zhuang et al., 1993; Zhang et al., 1994) với polysaccharides liên kết protein tách từ
Pleurotus ostreatus (Fr.) Quél., P. sajor-caju (Fr.) Sing., P. citrinopileatus Sing., .
Các loài nấm Bào ngư được nuôi trồng phổ biến ở Việt nam hiện nay có thể kể
đến như Pleurotus florida, Pleurotus ostreatus, Pleurotus abalones (Bào ngư nhật),
và một số loài khác. Các chủng giống nấm này phần lớn có nguồn gốc ngoại nhập
được du thực vào nước ta qua nhiều con đường khác nhau. Các giống bản địa có
nguồn gốc từ tự nhiên của Việt nam ít được quan tâm nghiên cứu.
Đề góp phần bảo tồn tài nguyên nấm lớn của Việt nam và góp phần tạo ra một
chủng nấm mới mang tính chất bản địa phù hợp với khí hậu Việt nam, chúng tôi
tiến hành đề tài “ Nghiên cứu nuôi trồng loài nấm Bào ngư mới phát hiện ở Vườn
Quốc Gia Cát Tiên Pleurotus cornucopiae”.
iii



MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI
 Nghiên cứu về phân loại học của nấm Bào ngư Pleurotus cornucopiae: đặc
điểm hình thái, hi ển vi, phân bố , bổ sung các dữ liệu cần thiết của lo ài này t ại Việt nam.
 Khảo sát tốc độ phát triển của tơ nấm trên các môi trường thạch, hạt ngũ
cốc, môi trường nuôi trồng ra thể quả Pleurotus cornucopiae, so sánh với tốc độ lan
tơ của nấm Bào ngư đang trồng phổ biến hiện nay ở Việt nam Pleurotus florida.
 Phân tích một số chỉ tiêu về dinh dưỡng của nấm Bào ngư Pleurotus
cornucopiae. Đề xuất quy trình nuôi trồng phù hợp.



CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN` TÀI LIỆU
1.1. Đặc điểm của chi nấm Bào ngư Pleurotus.
Trên thế giới hiện nay, chi nấm Bào ngư Pleurotus đã được định danh nhiều
hơn 40 loài. Để định danh các loài trong chi này cũng như các loài nấm lớn khác,
thường người ta dựa vào màu sắc, hình dạng, kích thước của mũ nấm, cuống nấm,
hình dạng màu sắc của bào tử, thậm chí Singer (1986) sử dụng tỉ lệ kích thước đảm
trên kích thước bào tử để định danh một số loài. Tuy những đặc điểm này không
phải là những đặc điểm chung đặc trưng để định danh nhưng nó thể hiện tính đặc
trưng và đa dạng của chi. Các nhà nghiên cứu hiện nay thường định danh dựa vào
đặc điểm của: giá (basidia), lớp sinh sản, cuống bào tử, liệt bào nằm ở bề mặt phiến
(pleurocystidia), liệt bào ở mép phiến (cheilocystidia), mấu (inflat), khóa (clamp),
cấu trúc mô bất thụ ở phiến nấm, hệ sợi nấm, sợi cứng, sợi nguyên thủy, đặc tính
nhuốm màu iot của bào tử (amyloid) Đó là những đặc điểm đặc trưng nỗi bật của
hệ sợi, bào tử hiện nay các chuyên gia nấm học sử dụng để phân loại. Trên thế giới,
có nhiều nhà nghiên cứu nấm Bào ngư và có một số tác giả đưa ra khoá phân loại về
chi nấm này như Singer (1986), Fr.Quél (1981), Julich (1981), Kuhner et
Romagnesi (1989) Tuy có nhiều tranh luận trong vấn đề định danh nấm Bào ngư
nhưng khóa phân loại của Fr.Quél (1986) được nhiều chuyên gia ghi nhận.[9]
Theo phân loại cổ điển, người ta xếp chi Pleurotus vào họ nấm Nhung thông
Tricholomataceae (Pleurotaceae), bộ nấm Tán Agaricales, lớp đảm tầng
Hymenomycetes, ngành nấm đảm Basidiomycota.[7]
Theo phân loại hiện đại, người ta có khuynh hướng xếp Pleurotus vào bộ
nấm lỗ (Polyporaceae) và tách riêng với Lampteromyces, Omphalotus trong họ nấm
nhung thông (Tricholomataceas). Nhưng Pleurotus và Panus không thuộc cùng với
Lentinus và Polyporus. Khi phân biệt, Pleurotus, Lampteromyces và Omphalotus
2
được xếp cùng với Clitocybe. Theo Fr.Quél, đây không phải là một sáng kiến cho
cách phân loại mới, nhưng nó giúp tìm kiếm những đặc điểm chung.[9]
Bên cạnh đó, Fr.Quél cũng cho rằng nên xếp Nothopanus vào thuộc chi
Pleurotus, loài này được Singer xếp nó vào họ nấm nhung thông Tricholomataceae.
Tuy nhiên, không thể phân biệt sự khác nhau giữa 2 chi này, chỉ có một đặc điểm
khác nhau nỗi bật duy nhất là bào tử hình elip của Pleurotus lớn hơn bào tử hình
elip của Nothopanus. Ông cho rằng quan niệm của Singer mô tả Pleurotus không có
mấu là không đúng. Với Nothpanus, Singer cũng cho rằng không có dạng cấu trúc
mà các nhà nấm học gọi là cấu trúc Rameales: “Mũ nấm đan dệt bởi các sợi nấm có
đầu mút và cách sắp xếp không đồng đều”, tuy nhiên những sợi nấm bất thường ở
mũ nấm của N.porrigens (Fr.)Singer rất phát triển cấu trúc này. Thêm nữa, khi mô
tả về Nothopanus, Singer cũng đã mô tả liệt bào ở mép phiến (cheilocystidia) không
có dạng chỉ, nhưng đặc điểm này không thể xác định ở loài N.eugrammus (Singer
1952). Vì vậy, Fr.Quél không lưỡng lự xếp Nothopanus vào thuộc cùng chi
Pleurotus.[9]
Nấm Bào ngư có 2 nhóm lớn: nhóm chịu nhiệt (nấm tạo thể quả thể từ 20 -30
0
C và nhóm chịu lạnh (nấm tạo thể quả từ 15 - 25
0
C).[7]
Hình thức sinh dưỡng chủ yếu sống dị dưỡng, lấy ăn từ các nguồn hữu cơ qua
màng tế bào hệ sợi và hệ enzyme phân giải, chúng có thể sử dụng các đại phân tử
như chất xơ xenllulose, protein, ligin. Với cấu trúc hệ sợi, tơ nấm len lỏi vào cơ chất
lấy thức ăn nuôi quả thể.[7]
Chu trình sống của nấm Bào ngư cũng như các loài nấm đảm khác, bắt đầu từ
đảm bào tử hữu tính, nảy mầm cho hệ sợi tơ dinh dưỡng (sơ và thứ cấp), kết thúc
bằng việc hình thành cơ quan sinh sản là tai nấm. Tai nấm sinh ra các đảm bào tử
và chu trình lại tiếp tục.
Quả thể nấm Bào ngư phát triển qua nhiều giai đoạn dựa theo hình dạng tai
nấm mà có tên gọi cho từng giai đoạn.
3
a: Dạng san hô d: Dạng bán cầu lệch
b: Dạng dùi trống e: Dạng lá lục bình
c: Dạng phễu
Hình 1.1. Giai đoạn phát triển quả thể của nấm Bào ngư.
Từ giai đoạn phễu sang phễu lệch có sự thay đổi về chất (giá trị dinh dưỡng
tăng), còn từ giai đoạn phễu lệch sang dạng lá có sự nhảy vọt về khối lượng (trọng
lượng tăng).
Quả thể nấm có cuống đính bên hoặc không đính cuống, mọc trên thân cây
một lá mầm, thực vật hoa mạch hoặc một số loài mọc dưới đất. Mũ nấm có hoặc
không có lông mịn, nhẵn, mép cong vào trong, có hoặc không có bao (veil), một số
loài không có vòng trên cuống. Phiến tiếp xúc với cuống ở khoảng rất rộng và men
xuống cuống, hiếm khi phân đôi. Mép phiến đều. Thịt nấm dày đến rất mỏng, mọng
nước hoặc có lớp nước nhầy.[9]
Nhìn chung, bào tử có màu trắng hoặc hồng nhợt, nhẵn. Giá (basidia) ngắn đến
dài nhất là (11)18-80 µm, gấp 2-6 lần bào tử, không có dạng tương tự giá
(basidioles). Giá (basidia) có kích thước thường biến đổi từ 12 x 4,3 µm đến 5,7 x 7
µm. Tuy nhiên, kích thước này thay đổi tùy vào các loài có bào tử khác nhau thì
khác nhau: đối với các loài có bào tử hình elip đến hình trụ giá (basidia) có kích
thước 4,7 x 8,5 µm và với các loài có bào tử hình elip đến hình cầu giá (basidia) có
kích thước từ 12 x 3,8 µm đến 6,7 x 15,5 µm. Giá (basidia) ít biến đổi về chiều
rộng. Có hoặc không có liệt bào tại mép phiến (cheilocystidia), có mấu thường dạng
mấu nhọn. Liệt bào tại bề mặt phiến nấm (pleurocystidia) có ở một số loài.[9]
Lớp sinh sản không dày, dưới lớp sinh sản dày 5 µm đến 50 µm. Dưới lớp sinh
sản của chi Pleurotus có độ dày thay đổi từ 3-5 µm đối với loài P.anserinus (Pegler
4
1977), 6-7 µm với loài P.eous (Peger 1977) đến 12-20 µm với loài P.djamor và dày
nhất là 25-50 µm đối với hai loài P.cornucopiae, P.ostreatus. Nó có thể dày trong
những loài có quả thể nhỏ và nhìn chung ở gần mép phiến nó mỏng hơn ở dưới
phiến.[9]
Hệ sợi nấm đơn độc (monomitic) hoặc hệ sợi nấm hai loại (dimitic) gồm sợi
cứng thóp dần, hiếm khi phân nhánh và sợi nguyên thủy. Sợi nguyên thủy có nhiều,
ít hoặc không có mấu (inflate). Mấu (inflate) trở thành vách mỏng ở một số loài, sợi
nguyên thủy có khóa (clamp) ở một số loài bất thường. Các tế bào sợi nấm hiếm khi
dài quá 300 µm.[9]
Cấu trúc mô bất thụ ở phiến nấm có dạng hướng xuống, sợi nấm phân nhánh
đan dệt vào nhau, một số loài có cấu trúc mô bất thụ ở phiến nấm dạng tia xòe. Có
hoặc không có cấu trúc phiến nấm dạng đan dệt.[9]
1.1.1. Đặc điểm sinh trưởng của nấm Bào Ngư.[4]
Ngoài yếu tố dinh dưỡng từ các chất có trong nguyên liệu trồng nấm Bào ngư
thì sự tăng trưởng và phát triển của nấm có liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau
như: nhiệt độ, ẩm độ, pH, ánh sáng, oxy
Nhiệt độ: Nấm Bào ngư mọc nhiều ở nhiệt độ tương đối rộng. Ở giai đoạn ủ
tơ, một số loài cần nhiệt độ từ 20-30
0
C, một số loài khác cần từ 27- 32
0
C, thậm chí
35
0
C như loài P. tuber-regium. Nhiệt độ thích hợp để nấm ra quả thể ở một số loài
cần từ 15-25
0
C, số loài khác cần từ 25-32
0
C.
Độ ẩm: độ ẩm rất quan trọng đối với sự phát triển tơ và quả thể của nấm.
Trong giai đoạn tăng trưởng tơ, độ ẩm nguyên liệu yêu cầu từ 50 - 60%, còn độ ẩm
không khí không được nhỏ hơn 70%. Ở giai đoạn phát triển quả thể, độ ẩm không
khí tốt nhất là 80-95%. Ở độ ẩm không khí 50%, nấm ngừng phát triển và chết, nếu
nấm ở dạng phễu lệch và dạng lá thì sẽ bị khô mặt và cháy vàng bìa mũ nấm.
Nhưng nếu độ ẩm cao trên 95%, tai nấm dễ bị nhũn và rũ xuống.
pH: Nấm Bào ngư có khả năng chịu đựng sự giao động pH tương đối tốt. Tuy
nhiên pH thích hợp đối với hầu hết các loài nấm Bào ngư trong khoảng 5 - 7.


TÀI LIỆU THAM KHẢO
TIẾNG VIỆT
1. Bùi Văn Dích (2007), Nghiên cứu nuôi trồng một số chủng nấm Bào ngư đen
Pleurotus Cystidiosus sub.abalonus nhập nội và bản địa Việt Nam, đồ án tốt
nghiệp chuyên nghành Công nghệ Sinh học, khoa Chế Biến, Trường Đại học
Nha Trang. Tr 10.
2. Nguyễn Lân Dũng (2005), Công nghệ trồng nấm tâp 1 tập 2, nhà xuất bản Nông
nghiệp Hà Nội.
3. Trịnh Tam Kiệt (1981), Nấm lớn Việt nam tập 1, nhà xuất bản Khoa học và Kỹ
thuật Hà Nội.
4. Trịnh Tam Kiệt (1996), Danh mục nấm lớn Việt Nam, nhà xuất bản Nông Nghiệp
Hà Nội.
5. Lê Viết Ngọc (2009), Bài giảng sinh học và kỹ thuật trồng nấm, khoa Sinh Học,
Trường Đại học Đà Lạt, tr 30-31.
6. Lê Xuân Thám & Phạm Ngọc Dương (2009), Báo cáo kết quả điều tra khu hệ
nấm lớn Cát Tiên, Vườn quốc gia Cát Tiên, tr 1-8.
7. Lê Duy Thắng (2006), Kỹ thuật trồng nấm tập 1, nhà xuất bản Nông Nghiệp
Thành Phố Hồ Chí Minh. tr. 141-143.
8. Lê Duy Thắng, Kỹ thuật trồng nấm, nhà xuất bản Nông Nghiệp Thành Phố Hồ
Chí Minh.
TIẾNG ANH
9. E. J. H. Corner (1981), The Agaric Genera And Lentinus, Panus, and Pleurotus,
Beiheftezur, Nova Hedwigie, pp 117-118.
10. J.Van Os (2001) , Flora Agaricina Neerlandica, Abingdon, Exton, Tokyo, pp. 6- 10.
TÀI LIỆU INTERNET
11. http://news.tnn.vn/News/home/Nongthon/Nongnghiep/2011/7/403