Chuyên Đề Nghiên cứu nghệ thuật Lý - Trần

Đề tài: Nghiên cứu nghệ thuật Lý - Trần







[TABLE]

[TR]

[TD]

Bé v¨n ho¸ thÓ thao vµ du l̃ch

Tr­êng §¹i häc Mü thuËt ViÖt Nam

------------

















Kho¸ luËn tèt nghiÖp





Th¸p B×nh S¬n

VÎ ®Ñp nghÖ thuËt t¹o h×nh













Sinh viªn thùc hiÖn : Th¸i NhËt Minh

Gi¶ng viªn h­íng dÉn : NguyÔn H¶i Phong

Líp §iªu kh¾c : K48 (2004-2009)











Hµ Néi - 2009

[/TD]

[/TR]

[/TABLE]



Môc lôc



trang

[TABLE]

[TR]

[TD]A. më ®Çu

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]1. Lư do chän ®̉ tµi

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]2. Ph­¬ng ph¸p, môc ®Ưch vµ ph¹m vi nghiªn cøu

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]3. CÊu tróc cña kho¸ luËn

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]B. néi dung

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]Ch­¬ng I. Th¸p B×nh S¬n - Dßng ch¶y l̃ch sö

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]1. Sù khëi nguån kiƠn tróc th¸p PhËt gi¸o

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]2. KiƠn tróc th¸p thêi Lư - TrÇn

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]3. Kh¶o cøu l̃ch sö th¸p B×nh S¬n

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]Ch­¬ng II. Th¸p B×nh S¬n - vÎ ®Ñp nghÖ thuËt t¹o h×nh

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]1. H×nh d¹ng vµ kiƠn tróc

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD] 1.1. B¶n vÏ vµ m« t¶

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD] 1.2. KiÓu d¸ng vµ bè côc

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD] 1.3. ChÊt liÖu vµ kƠt cÊu

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]2. M« tƯp trang trƯ

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD] 2.1. Thèng kª c¸c hoa v¨n trang trƯ

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD] 2.2. NghÖ thuËt t¹o h×nh trªn mçi ®å ¸n trang trƯ

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD] 2.3. Bè côc c¸c ®å ¸n trang trƯ t¹o nªn h×nh khèi.

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]3. C¶nh quan vµ kh«ng gian cña Th¸p

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]4. Mét sè th¸p tiªu biÓu cña nghÖ thuËt phËt gi¸o

[/TD]

[TD]

[/TD]

[/TR]

[/TABLE]

C. kƠt luËn


A. mở đầu



1. Lư do chọn đề tài.

Có rất nhiều những bảo tháp nổi tiếng trong lịch sử ở nước ta như Phật Tích, Long Đọi, Chương Sơn hay Tường Long, Báo Thiên được làm bằng những chất liệu bền vững như đồng, đá nhưng đáng tiếc ngày nay đă không c̣n nữa.

Tiêu biểu cho nghệ thuật Lư - Trần c̣n đến ngày nay đó là tháp B́nh Sơn, mét công tŕnh nghệ thuật Phật giáo và kiến trúc cổ bằng đất nung, khá độc đáo, đồng thời là một tác phẩm nghệ thuật tạo h́nh hết sức quư giá vẫn tồn tại nguyên vẹn hơn 600 năm nay, trước sự khắc nghiệt của thời gian cũng như biết bao biến thiên của lịch sử.

Những năm gần đây công tŕnh nghệ thuật này đă được nhiều nhà nghiên cứu, nhà văn hoá, sử học quan tâm và t́m hiểu nhưng chủ yếu trên phương diện lịch sử , kiến trúc Bước đầu đă hé mở rất nhiều điều thó vị và ở khoá luận này tôi muốn t́m hiểu tháp B́nh Sơn dưới góc độ của nghệ thuật tạo h́nh cũng như về mặt cảm quan h́nh khối, không gian, để thấy rằngtháp B́nh Sơn không chỉ là một công tŕnh kiến trúc tôn giáo mà c̣n là một tác phẩm nghệ thuật tạo h́nh tiêu biểu cho nghệ thuật cổ truyền ở nước ta.

Mặt khác tháp B́nh Sơn c̣ng như rất nhiều những công tŕnh nghệ thuật cổ vẫn đứng trước nguy cơ bị mai một và những thách thức của việc bảo tồn, không chỉ do thời gian mà do cả nhận thức của mỗi người trước những di sản quư đó. Hiểu được những giá trị của mỗi công tŕnh chắc chắn chúng ta sẽ càng yêu quư, trân trọng hơn những tinh hoa nghệ thuật mà cha ông ta đă để lại.

Tất cả những trăn trở đó đă thôi thúc tôi viết đề tài này.


2. Phương pháp, mục đích và phạm vi nghiên cứu

* Phương pháp:

- Phương pháp điền dă

- Phương pháp phân tích dưới cái nh́n nghệ thuật tạo h́nh

- Phương pháp nghiên cứu văn bản tư liệu

- Phương pháp so sánh - hệ thống

* Mục đích:

Khoá luận đi sâu phân tích vẻ đẹp của tháp B́nh Sơn , vẻ đẹp tự thân và vẻ đẹp của không gian, từ đó làm sáng lên tinh hoa của nghệ thuật cổ, nghệ thuật Phật giáo. Hiểu được những giá trị từ nghệ thuật truyền thống sẽ giúp ta có những gợi ư cho nghệ thuật hiện đại. Đồng thời làm giàu bản sắc văn hoá và khơi dậy niềm tự hào dân téc trong mỗi người.

* Phạm vi: tháp B́nh Sơn, các h́nh thức trang trí. Nghệ thuật Phật giáo xoay quanh các h́nh thức trang trí đó.

3. Cấu trúc của khóa luận

Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung của khoá luận gồm hai chương.

Chương I. Tháp B́nh Sơn - Ḍng chảy lịch sử

Nêu lên sự ra đời của kiến trúc Tháp ở Ên Độ và Trung Quốc, sự h́nh thành các kiểu tháp thời Lư Trần và lịch sử tháp B́nh Sơn.





Chương II. Tháp B́nh Sơn vẻ đẹp nghệ thuật tạo h́nh



Từ mô tả, t́m hiểu chung đến phân tích các h́nh thức tạo h́nh trên mỗi đồ án trang trí. Cách bố cục, sắp xếp đến một tổng thể và không gian chung hài hoà.

Giới thiệu một số kiến trúc tháp tiêu biểu của nghệ thuật Phật giáo, cho thấy những nét đặc trưng riêng biệt của tháp B́nh Sơn - niềm tự hào của nghệ thuật truyền thống ở nước ta.




B. nội dung



CHƯƠNG I: THÁP B̀NH SƠN - D̉NG CHẢY LỊCH SỬ



1. Sự khởi nguồn kiến trúc tháp Phật giáo

"Tháp" theo tiếng Phạn là "Stupa" có nghĩa là "Bảo Tháp - G̣ mộ" hay "nơi chứa thánh tích", thường là kiến tróc trung tâm của một ngôi đền, Phật giáo. Tháp nguyên là g̣ mộ táng xa xưa của Ên Độ, đánh dấu mộ phần của các vị lănh đạo tôn giáo hay chính trị và nhắc nhở người sống về công đức của họ.

Sau khi Phật Thích Ca viên tịch, kiểu g̣ mộ này được dung hợp vào Phật giáo như nơi chứa thánh tích của Phật và chư tôn giả, đồng thời được xem như những vật nhắc nhở về sự giác ngộ của ngài và biểu tượng của nhục thân cũng như lời dạy của ngài.

V́ bảo tháp trông giống ngọn đồi khiến người ta liên tưởng nó biểu thị nói Tu di, ngọn linh sơn ở trung tâm vũ trụ Phật giáo. Một cột trụ đi xuyên qua trung tâm của cấu trúc, nối liền đỉnh bảo tháp với thánh tích bên dưới, dùng làm trục vũ trụ nối liền trời với đất.


[TABLE]

[TR]

[TD][TABLE="width: 100%"]

[TR]

[TD]H×nh 1. N¨m h×nh d¸ng kû hµ

cña b¶o th¸p, NhËt


[/TD]

[/TR]

[/TABLE]

[/TD]

[/TR]

[/TABLE]

Tín đồ của Mật tông tin rằng bảo tháp cũng biểu thị vũ trô. Nó được cấu tạo với năm h́nh kỷ hà biểu thị ng̣ hành (h́nh 1). Cái đế vuông vức biểu thị vật chất, trong khi ṿng tṛn bên trên biểu thị kiến thức, tiếp đến h́nh tam giác tượng trưng tinh thần và nửa ṿng biểu thị Phật pháp. Trên cùng của kiến trúc là viên bảo châu rực lửa tượng trưng cho nguyên lư tối thượng.





Phiên bản danh tiếng nhất là đại bảo tháp ở San chi (h́nh 2) một g̣ lớn vây quanh bởi những cổng đá chạm khắc và trên cùng là ba cây đu nhỏ, những bảo tháp tương tự cũng hiện diện trong các phù điêu bằng đá của Ên Độ.



H×nh 2. §¹i b¶o th¸p San Chi (§¸) Ên §é (thƠ kû II ®Ơn thƠ kû I -TCN)



Trong đa số trường hợp. Bảo tháp giữ lại h́nh thức nguyên thuỷ của nó với một hệ thống, phần giữa tṛn và những tán dù ở trên đỉnh.

Tuy nhiên ở Thái Lan và Mianma phần tṛn của các bảo tháp được thu gọn thành những dáng thon thả hay tam giác và thường được dát vàng, ở Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc bảo tháp trải qua một cuộc hoá thân kỳ thó, biến thành những ngôi chùa nhiều tầng, những kiến trúc gỗ, gạch hay đá này cũng tàng trữ những thánh tích và có một trụ nối kết những thánh tích với đỉnh của kiến trúc, như vậy trong trường hợp này phần tṛn của h́nh thức nguyên thuỷ đă biến mất.

Tháp từ Ên Độ truyền vào Trung Quốc theo sù du nhập đạo Phật. Từ tiếng phạn Ên Độ dịch sang tiếng Trung Quốc là "Tháp ba" sau này gọi tắt là "Tháp".

Trước khi Phật giáo truyền vào Trung Quốc, ở đây đă từng có những kiến trúc kiểu lầu, các nhiều tầng. Các kiến trúc này đă kết hợp với kiến trúc tháp kiểu Ên Độ h́nh thành tháp Phật mang màu sắc Trung Quốc.



H×nh 3. Th¸p ThƯch Ca (gç), chïa PhËt Cung - S¬n T©y, Trung Quèc





H×nh 4. Th¸p §¹i Nh¹n (g¹ch) T©y An, Trung Quèc (§êi §­êng ®Ơn ®êi Minh)



H́nh dáng của nó là lầu, các ở dưới, tháp ở trên. Lầu, các th́ to đẹp c̣n tháp là tiêu chí của Phật giáo. Đây là dạng điển h́nh của tháp Trung Quốc, nó không chỉ là nơi táng hài cốt Phật mà c̣n là nơi tàng trữ kinh Phật và các di vật khác.

Hiện nay c̣n lưu lại Tháp Thích Ca ở chùa Phật Cung, huyện Ứng, tỉnh Sơn Tây. Tháp 5 tầng cao 67,31m, bên trong tầng nào cũng có tượng Phật, xung quanh có hành lang xoáy ốc. Kiến trúc gỗ bên cạnh việc thờ cóng rất dễ bị hoả hoạn, nhất là những tháp cao rất dễ bị sét đánh nên từ đời Đường về sau các tháp gỗ được thay bằng tháp gạch nhưng vẻ ngoài vẫn giữ dáng vẻ của tháp gỗ, tiêu biểu như tháp Đại Nhạn ở Tây An được xây từ đời Đường đến thời nhà Minh tháp có 7 tầng, cao tới 64m. C̣n có loại tháp xây bằng gạch bên ngoài ốp lưu li nên gọi là lưu ly bảo tháp, hoặc ở miền Nam có tháp xây bằng gạch, xung quanh bằng gỗ, đứng ngoài trông như tháp gỗ, các tầng đều có hành lang, xung quanh, phía ngoài dựng lan can.

Trên cơ sở các loại tháp xây gạch kiểu lầu, các, dần dần xuất hiện một kiểu tháp mới với đặc điểm tầng 1 rất cao, từ tầng hai trở lên, mái hiên trùng lặp nhau, các tầng Ưt thay đổi kiểu dáng và trên cùng là chóp nhọn người ta gọi là "Tháp Mật Thỉn" chân tháp có h́nh tứ giác, lục giác hoặc bát giác, phần nhiều xây bằng gạch, phía trong rỗng, că thể có bậc đi lên.

Tháp mËt MËt thiªn Thiªn thời kỳ đầu có ở chùa Sùng Khánh (Đại lư, tỉnh Vân Nam). Xây dựng đời Đường, mặt nền vuông, chưa có chạm trổ ǵ, nên rất đơn giản. Sau thời Tống - Liêu xuất hiện hàng loạt các "Tháp Mật Thỉn", bên ngoài dần được xây dựng đẹp, gạch trên nền tháp và tầng một có khắc hoa văn h́nh tượng Phật, trang trí cây cối, súc vật. Các tầng trên dưới là những mái vẩy, các kèo, xà xây bằng gạch kết cấu kiểu dáng nh­ làm bằng gỗ, các tháp này c̣n lại nhiều ở miền Bắc Trung Quốc.

Ngoài ra với sự phong phó trong bản sắc văn hoá đặc trưng của các vùng miền Trung Quốc c̣n có các kiểu tháp khác nhau như tháp Lạt Ma vùng Tây Tạng, tháp Bảo toạ Kim Cương ở Bắc Kinh hay "Tháp kiểu Myanma" của dân téc Thái ở Vân Nam Tất cả có tới hơn 3000 ngôi tháp các loại hiện c̣n lưu giữ được ở Trung Quốc.



H×nh 3. Th¸p ThƯch Ca (gç), chïa PhËt Cung - S¬n T©y, Trung Quèc





H×nh 4. Th¸p §¹i Nh¹n (g¹ch) T©y An, Trung Quèc (§êi §­êng ®Ơn ®êi Minh)



2. Kiến trúc Tháp thời Lư - Trần

Ở Việt Nam Phật giáo du nhập vào khoảng đầu công nguyên (từ thế kỷ II). Đến thời Lư - Trần phát triển rực rỡ, coi là quốc giáo: Sử gia Lê Văn Hưu thời Trần nói: "Nhân dân quá nửa làm sư săi, trong nước chỗ nào cũng có chùa". Kiến tróc tháp ở Việt Nam c̣ng có nhiều loại phong phú, như ở Trung Quốc, ngoài ra c̣n kết hợp với kiến trúc chùa truyền thống ở miền Bắc nên có những mái cong rất tinh tế và đẹp. Theo PGS Nguyễn Du Chi, tháp thời Lư - Trần có thể chia làm ba loại.

Loại có chức năng nh­ mét ngôi chùa, là nơi đặt các tượng Phật để các Phật tử làm lễ cóng. Loại này thường to lớn (cao 40m - 60m) và do triều đ́nh đứng ra xây dựng, những tháp nổi tiếng như Phật tích, Long Đọi, Chương Sơn, Tường Long đều được xây trên đồi cao, lại có nhiều tượng trang trí xung quanh nên trông rất kỳ vĩ, ngày nay những tháp loại này không c̣n nữa.

Loại tháp mộ của các nhà sư, những toà tháp này thường được xây dùng trong vườn chùa. Khi các sư trụ tŕ ở chùa viên tịch các đệ tử tổ chức hoả táng và dựng lên mộ một toà tháp. Tuỳ theo vị trí, vai tṛ của người mất mà tháp được dựng nhiều hoặc Ưt tầng khác nhau. Những tháp mộ c̣n tới ngày nay phải kể đến hệ thống tháp mộ ở chùa Hoa Yên và chùa Lân (Yên Tử); tháp Cchµuïa Phật Tích (Bắc Ninh); Cch×ïa Vĩnh Nghiêm (Bắc Giang). Những tháp mộ đẹp thời Lư - Trần hiện c̣n hai cái là Tháp Huª HuÖ quang Quang ở chùa Hoa Yên (Yên Tử, - Quảng Ninh) (h×nh 6) của vua Trần Nhân Tông và tháp Đăng Minh ở chùa Côn Sơn (Hải Dương) của nhà sư Huyền Quang vị tổ thứ 3 của Thiền phái Trúc Lâm.

Loại Ththáp được dựng lên để kỷ niệm là loại kiến trúc phụ thường được dùng trước chùa. Nhưng đă làm tăng vẻ đẹp cho toàn bộ công tŕnh kiến trúc. Trong lịch sử có những tháp nổi tiếng nh­ tháp B¶¸o Thiên thời Lư do vua Lư Thánh Tông xây vào năm 1057 với cái tên "Đại thắng tù thieneT­ Thiªn" nhằm kỷ niệm chiến thắng giặc ngoại xâm, báo công với trời đất. Tháp bằng §®ồng că cao 12 tầng, được dựng trên đồi thấp trước chùa Báo Thiên trªn ®êi th¸p ở Trung trung tâm thành Thăng Long. Hay nh­ Ththáp phæ Phæ Minh ở Léc V­¬­îng, Nam Định. (h×nh 5), Vïng vïng đất thuocä thuéc phủ thiªnThiªn trTrường quê hương ḍng họ Trần. Tháp được xây vào đầu TK XIV (khoảng 1310). Tương truyền để kỷ niệm TrÇnNhân Tông, sau khi vua qua đời. Tháp gồm 14 tầng cao 21m2, Tháp có dáng thanh mảnh, đáy h́nh vuông cạnh dài 5m215m21 l¹i ®­îc x©y trªn mét hå vu«ng réng 8m6 nh»m t¹o nªn h×nh t­îng mét bóp sen khæng lå. Tháp được trang trí bằng các chạm khắc tinh sxảo trên đá xanh viền sóng nước, hoa lá, mây trời và các h́nh rồng chaïa chÇu mặt trời. Các tầng cạnh phía trên cũng có các h́nh rồng cuộn khúc với những đường uốn lượn khoẻ khoắn ®¬n gi¶n.

Tháp B́nh Sơn cùng với Tháp Phổ Minh là những kiến trúc tiêu biểu thuộc ḍng nghệ thuật này, là niềm tự hào của kiến trúc cổ truyền dân téc ta.




[TABLE="align: left"]

[TR]

[TD][/TD]

[/TR]

[TR]

[TD][/TD]

[TD][/TD]

[/TR]

[/TABLE]












[TABLE="width: 872"]

[TR]

[TD]H×nh 5. Th¸p chïa Phæ Minh (§¸ - g¹ch) Léc V­îng - Nam §̃nh, kiƠn tróc Lư - TrÇn - ThƠ kû XIV



[/TD]

[TD]H×nh 6. Th¸p HuÖ Quang (§¸ x¸m - §¸ xanh) Chïa Hoa Yªn - Yªn Tö - Qu¶ng Ninh, kiƠn tróc thêi TrÇn - ThƠ kû XIV

[/TD]

[/TR]

[/TABLE]




H×nh 6. Th¸p HuÖ Quang (§¸ - g¹ch) Léc V­îng - Nam §̃nh, kiƠn tróc Lư - TrÇn - ThƠ kû XIV



3. Khảo cứu lịch sử tháp B́nh Sơn

Tháp B́nh Sơn là một công tŕnh kiến trúc phật giáo cổ thuộc loại xa trung tâm kinh thành Thăng Long về hướng Tây Bắc,được xây dựng hoàn toàn bằng đất nung méc với độ lửa cao, không tráng men, để thô và được tạo h́nh với tính nghệ thuật cao, khéo léo tinh sxảo, có giá trị lớn về kiến trúc và nghệ thuật.

Tháp nµy nay thuộc thị trấn Tam Sơn, huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phóc. Tr(trước đây là xă Tam Sơn, huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phú). Tháp được dựng trên một dải đồi thấp nằm giữa địa phận của thôn Then. Th¸p và thôn B́nh Sơn, trước khuôn viên chùa Vĩnh Khánh được xây dựng từ thời Tự Đức (1883) nên c̣n có tên gọi khác là Ththáp Then và Ththáp chïa ChïaVĩnh Khánh (h×nh 7).

Tương truyền Ththáp có 15 tầng, trên nóc tháp có một h́nh khối búp sen chưa nở bằng đất nung nên t ạo cho toàn thân Tháp có một dáng vươn lên khá đẹp. Tại Bảo tàng Vĩnh Phóc c̣n lưu giữ viên gạch đề "Thập Tam Tầng" tức tầng thứ 13. Nếu dùa vào cách gọi của những người làm tháp (từ tầng thứ 2 các cụ mới gọi là "Nhất tầng" th́ như vậy Ưt nhất tháp cũng có 14 tầng. Thế nhưng Ththáp có bao nhiêu tầng ? Chiều cao nguyên bản của tTháp ? HiÖn nay vẫn là một câu hái ?

HiÖn t¹i th¸p b̃ mÊt chám nªn cßn 11 tÇng vµ 1 tÇng bÖ. Chỉu cao lµ 16,2m (th¸p cao 15m, ch©n bÖ cao 1,62m) th¸p cÊu t¹o theo h×nh vu«ng thu«n dÇn v̉ phƯa ngän, lßng th¸p rçng chỉu dµi c¹nh ®¸y lµ 4.45m, ­íc tƯnh toµn bé khèi th¸p nÆng h¬n 400 tÊn.

Tr¶i mÊy tr¨m n¨m m­a giă, mét sè viªn g¹ch ®· b̃ phong ho¸ chót Ưt, nh­ng nh×n chung nhưng m« h×nh trang trƯ cña th¸p vÉn cßn râ, mét sè cßn tèt.













H×nh 7. Th¸p B×nh S¬n (g¹ch - nung méc) - Th̃ trÊn Tam S¬n - HuyÖn S«ng L«

TØnh VÜnh Phóc







HiÖn t¹i th¸p b̃ mÊt chám nªn cßn 11 tÇng. ThƠ nh­ng Th¸p că bao nhiªu tÇng ? Chỉu cao nguyªn b¶n cña Th¸p ? HiÖn nay vÉn lµ mét c©u hái ?

HiÖn t¹i th¸p b̃ mÊt chám nªn cßn 11 tÇng vµ 1 tÇng bÖ. Chỉu cao lµ 16,2m (th¸p cao 15m, ch©n bÖ cao 1,62m) th¸p cÊu t¹o theo h×nh vu«ng thu©«n dÇn v̉ phƯa ngän, lßng th¸p rçng chỉu dµi c¹nh ®¸y lµ 4.45m, ­íc tƯnh toµn bé khèi th¸p nÆng h¬n 400 tÊn.



H×nh 3. Th¸p ThƯch Ca (gç), chïa PhËt Cung - S¬n T©y, Trung Quèc



H×nh 4. Th¸p §¹i Nh¹n (g¹ch) T©y An, Trung Quèc (§êi §­êng ®Ơn ®êi Minh)

Tr¶i mÊy tr¨m n¨m m­a giă, mét sè viªn g¹ch ®· b̃ phong ho¸ chót Ưt, nh­ng nh×n chung nhưng m« h×nh trang trƯ cña th¸p vÉn cßn râ, mét sè cßn tèt.

Toàn bộ căn cứ vào thống kê phân loại trong tiến tŕnh phục dùng cho thấy tháp được xây b»ngtrong 13.200 viên gạch bao gồm hai loại: loại gạch v̉vå chịu lực dùng xây cốt bên trong và gạch khẩu trang trí với nhiều hoạ tiết hoa văn cầu kỳ được ốp phía ngoài.

Tháp B́nh Sơn chỉ cách bờ sông lô hơn 600m nên trước đây vào mùa lũ nước thường vào đến chân tháp. Qua rất nhiều trận lụt nhÊt lµ trËn lôt, nhÊt lµ trËn lôt năm 1970 nước sông vào ngập đến tầng hai của tháp làm tháp bị nghiêng, đỉnh thápnghiªng ®· r¬i xuống cạnh tháp. V́ thế dân trong vùng vẫn quen gọi là "Tháp nghiêng B́nh Sơn". T́nh h́nh đó rất cấp bách, đe doạ một công tŕnh nghệ thuật cổ rất có giá trị của nước ta, có thể bị đổ nát. Đề án "dỡ tháp ra xây lại" được được Chính phủ phê duyệt 04/1972.

Đợt đại trùng tu này Ttháp đă được nâng cao hơn để tránh ngập nước, các phương án tiến hành tu bổ rất được chú trọng, tỉ mỉ và khoa học từ việc t®ạc hoạ, làm mô h́nh tháp bằng thạch cao đến dập khuôn các viên gạch trang trí, chụp ảnh toàn cảnh, từng tầng, từng viên gạch trang trí cùng nhiều công việc kỹ thuật khác. Các bước tháo dỡ cẩn thận chu đáo để đảm bảo không bị sứt mẻ và nhầm lẫn khi xây lại.

Trong quá tŕnh tháo dỡ đă phát hiện những viên gạch có in vết chân người giao Giao chØ ChØ (ngón cái choăi hẳn ra),mét viên có in h́nh trẻ con khoảng 5 tuổi, một viên in vết bàn chân người lớn. Ngoài ra c̣n có các viên vẽ h́nh thuyền độc méc, các h́nh voi, h́nh ông già, sư tử, ngựa, hoa lá (h×nh 8, 9) có cái vẫn c̣n đang dở dang. Đây có thể chỉ là h́nh vẽ chơi của thợ làm gạch nhưng cũng cho ta thấy những thó vị khi t́m hiểu về tháp B́nh Sơn.





[TABLE="align: left"]

[TR]

[TD][/TD]

[/TR]

[TR]

[TD][/TD]

[TD][/TD]

[/TR]

[/TABLE]


























H×nh 8. H×nh mÆt ng­êi trªn g¹ch, trong lßng th¸p B×nh S¬n

























H×nh 9. H×nh voi trªn g¹ch, trong lßng th¸p B×nh S¬n






Bên cạnh đó người ta c̣n t́m thấy một đầu tượng đất nung nhá (cao 17cm) vùi ở chân tháp. Tượng có chóp ṃi nhọn, rất cao mặt nghiêm, một nửa sau gắn liền với kiến trúc nên c̣n lởm chởm.

Xoay quanh vấn đề niên đại tháp B́nh Sơn chóng ta vẫn c̣n có nhiều điểm chưa thống nhất. Ngoài việc phiên bản phần kªbÖ và tầng thứ nhất của tháp trưng bày tại bảo tàng Lu-i-phi-no n« giới thiệu tháp B́nh Sơn thuộc nghệ thuật đời đường TK IX-X (ghép vào phạm trù "nghệ thuật Đại laLa") là một cách nh́n phiến diện phủ nhận tinh hoa của dân téc ta th́ các nhà nghiên cứu Chu Quang Trứ trong "Tháp B́nh Sơn nghệ thuật và niên đại" (NC-51)/(CD-79) - Viện Mỹ thuật, Phùng Bảo Khuê và các tác giả trong sách "Lịch sử Việt Nam" phần lớn cho rằng tháp B́nh Sơn ra đời vào giai đoạn cuối của thời Trần và muộn hơn cả Ththáp Phổ Minh. C̣n nhà nghiên cứu Trần Lâm Biền trên tạp chí "Nghiên cứu nghệ thuật" số 4 năm 1974 cho rằng tháp B́nh Sơn có "tiếng vang" của Nghệ thuật thế kỉ XVI.

Thực ra ở tháp B́nh Sơn ta c̣n thấy bóng dáng của nghệ thuật thời Lư c̣n lưu lại, c̣n nếu soi vào công tŕnh nghệ thuật thời Lê(TK 15) ta vẫn t́m thấy h́nh ảnh của nghệ thuật ở cây Tháp này. Dù ra đời vào thời đại nào, tháp B́nh Sơn vẫn kết tinh được tinh hoa nghệ thuật trong một thời kỳ dài của lịch sử để tạo thành một công tŕnh có sự nhất quán về tổng thể, mạch lạc ở từng chi tiết đó mới là điều đáng quư.






CHƯƠNG II



THÁP B̀NH SƠN - VẺ ĐẸP NGHỆ THUẬT TẠO H̀NH



1. H́nh dạng và kiến trúc

1.1. Bản vẽ và mô tả

- Bản vẽ (B¶n vÏ tæng thÓ vµ trƯch ®o¹n c¸c tÇng cña mÆt nam th¸p B×nh S¬n - tµi liÖu cña ViÖn Mü thuËtxemh×nh 120, 131). B¶n vÏ tæng thÓ vµ trƯch ®o¹n c¸c tÇng cña mÆt Nam th¸p B×nh S¬n - (tµi liÖu cña ViÖn KMü thuËt) kích thước thực của bản vẽ là 128 x 70cm.



H×nh 10. TrƯch ®o¹n B¶n vÏ th¸p B×nh S¬n (tÇng 1 vµ 2)







H×nh 11. B¶n vÏ th¸p B×nh S¬n (mÆt Nam) kƯch th­íc 128cm x 70cm

(T­ liÖu viÖn Mü thuËt)

- Mô tả:

Tháp B́nh Sơn h́nh vuông, ḷng rỗng, BÖ bÖ tháp khá lớn cao 1,62m, mỗi cạnh dài 4,45m xếp từ trên lên là 6 hàng gạch khẩu, các hàng này cứ thụt vào dần theo chiều cao của bệ, tiếp đến là mét hàng "hoa cúc" trên nöa nưa óp xuống 6 hàng gạch "lợi chậu" (h×nh 12) trơn , rồi đến hàng "sư tử hí cầu" mà khung viền là những "cánh hoa cúc" (dấu phẩy).

Bên trong khung có hàng rỉm nền lµ l¸ "ṣi" và một hàng gạch trang trí b»ng h́nh "cánh sen dẹo" (tức cánh sen cách điệu úp xuống, mói ṃi uốn cong tṛn) rồi đến hàng gạch "vành song" h́nh "vỏ măng" (h×nh 13). Trở lên hai hàng gạch trang trí bằng h́nh "cánh sen ngửa" "kết thúc tầng bệ" cánh sen cách điệu này cũng uốn cong ṃi, giữa có những ṿng tṛn c¹nh næi, kh¾c ch×mkhèi theo kiểu "hoa v¨n "mặt nh½Én" ṿng to ở giữa các ṿng con sắp cạnh nhau ở các phía.




[TABLE="align: left"]

[TR]

[TD][/TD]

[/TR]

[TR]

[TD][/TD]

[TD][/TD]

[/TR]

[/TABLE]