Luận Văn Nghiên cứu năng lực cạnh tranh ngành đường mía Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Cạnh tranh là sự tranh giành, sự ganh đua giữa các
thành viên tham gia kinh tế thị trường để đạt được lợi nhuận tối
đa trong điều kiện nguồn lực hạn chế. Cạnh tranh trong kinh tế
thị trường có thể mang lại lợi ích cho người này, doanh nghiệp
này nhưng lại gây ra các thiệt hại cho người khác doanh nghiệp
khác. Song, xét trên phạm vi toàn xã hội thì cạnh tranh luôn có
tác động tích cực: Cạnh tranh tạo ra động lực cải tiến khoa học
công nghệ và đào thải các công nghệ lỗi thời. Cạnh tranh
hướng việc sử dụng các nhân tố sản xuất vào những nơi có có
lợi thế để sản xuất ra của cải xã hội ngày càng có hiệu quả hơn.
Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển đổi nền kinh tế
từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang kinh tế thị trường và
đang trong lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế. Do vậy, các doanh
nghiệp trong nước đang từng bước phải chấp nhận và đối diện
với sự cạnh tranh ngày càng gay gắt hơn.
Trong khoảng 3 thập kỷ vừa qua, việc trồng mía và
công nghiệp chế biến đường mía ở Việt Nam phát triển khá
mạnh và có những bước tiến đáng khích lệ, đặc biệt là quy mô
sản xuất của ngành đường mía ngày càng tăng lên, chất lượng
sản phẩm ngày càng được cải thiện hơn, sản phẩm đường
mía đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu tiêu dùng đường
trong nước. Tuy nhiên, ngành đường mía Việt Nam vẫn còn
nhiều hạn chế về sản xuất mía nguyên liệu; mối quan hệ và sự
phối hợp giữa nhà máy đường với hộ nông dân trồng mía; quy
mô, công nghệ và thiết bị của các nhà máy đường; cơ chế chính
sách và trình độ quản lý. Những hạn chế này dẫn đến chi phí
sản xuất và giá thành sản xuất đường mía ở Việt Nam khá cao,
rất khó cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành hàng đường
mía của Việt Nam là vấn đề mang tính thời sự và đang được
Đảng, Chính phủ, các cấp chính quyền, các doanh nghiệp,
nhiều nông dân hết sức quan tâm. Chỉ có nâng cao năng lực
được cạnh tranh thì ngành hàng đường mía của Việt Nam
mới có thể tồn tại và phát triển bền vững.
2
2. Một số công trình nghiên cứu liên quan đến luận án
Trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên về năng lực
cạnh tranh quốc gia như: “Năng lực cạnh tranh quốc gia” của M.
Porter năm 1990; “Cạnh tranh một số ngành công nghiệp Việt
Nam” của DIS và JICA và nhiều công trình khác nữa. Trong
nước cũng đã có một số công trình nghiên cứu liên quan đến
cạnh tranh và năng lực cạnh tranh của ngành đường mía Việt
Nam như: “Nghiên cứu năng lực cạnh tranh và tác động xã hội
của ngành công nghiệp đường mía trong bối cảnh hội nhập quốc
tế” do Quỹ nghiên cứu ICARD-MISPA tài trợ (2004); ”Nghiên
cứu ngành đường mía Việt Nam đến 2010-2020”; do Bộ NN và
PTNT và Cơ quan Phát triển Pháp thực hiện (1999); ”Nghiên
cứu về qui hoạch vùng nguyên liệu, nghiên cứu tổng quan ngành
hàng đường mía” của Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp
(2005); “Nghiên cứu giải pháp cơ bản để ngành đường mía phát
triển bền vững” của Nguyễn Xuân Thảo (2004) và nhiều nghiên
cứu khác. Các nghiên cứu tiêu biểu trên đây đã đề cập một số
vấn đề liên quan đến năng lực cạnh tranh của ngành hàng đường
mía. Song, cho đến nay vẫn chưa có nghiên cứu nào đánh giá
thực sự toàn diện và đầy đủ về năng lực cạnh tranh của công
nghiệp đường mía làm cơ sở cho việc xây dựng các giải pháp và
đề xuất cơ chế chính sách đối với ngành hàng này. Do vậy,
chúng tôi đã lựa chọn đề tài “Nghiên cứu năng lực cạnh tranh
của ngành đường mía Việt Nam trong điều kiện hội nhập
kinh tế” nhằm nghiên cứu cả về lý thuyết và thực tế để đánh giá
năng lực cạnh tranh và đề xuất các giải pháp của ngành đường
mía Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế Thế giới.
3. Mục đích của luận án
- Góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về năng lực
cạnh tranh của ngành kinh tế nói chung ngành đường mía nói
riêng trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế.
- Đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của ngành
đường mía của Việt Nam, chỉ ra những mặt mạnh, mặt yếu và
3
nguyên nhân hạn chế năng lực cạnh tranh của ngành đường mía
của Việt Nam .
- Đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao
năng lực cạnh tranh của ngành đường mía của Việt Nam trong
diều kiện hội nhập kinh tế .
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận án là năng lực
cạnh tranh của ngành đường mía Việt Nam trong tiến trình hội
nhập kinh tế quốc tế.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: (i) Các tác nhân trong ngành hàng đường
mía từ khâu sản xuất nguyên liệu đến khâu chế biến, lưu thông
và tiêu thụ sản phẩm đường; (ii) Năng lực cạnh tranh của ngành
hàng đường mía được xem xét thông qua các chỉ tiêu đánh giá
kết quả và hiệu quả sản xuất, kinh doanh sản phẩm đường mía
như: sản lượng, thị phần, chi phí và lợi nhuận.
Về không gian: Luận án nghiên cứu về ngành hàng
đường mía trên phạm vi cả nước.
Về thời gian: Luận án nghiên cứu các vấn đề liên quan
đến năng lực cạnh tranh của ngành hàng đường mía từ năm
1990 trở lại đây.
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận và cách tiếp cận
Luận án vận dụng phương pháp luận của trường phái
Tân cổ điển và sử dụng 3 cách tiếp cận: (i). Tiếp cận theo lý
thuyết hệ thống; (ii). Tiếp cận theo lý thuyết kinh tế phát triển ;
(iii). Tiếp cận theo phương pháp phân tích kinh tế ngành hàng.
5.2. Phương pháp thu thập thông tin, số liệu:
Luận án đã vận dụng các phương pháp: (i). Phương
pháp kế thừa; (ii). Phương pháp thống kê kinh tế.
4
5.3. Phương pháp phân tích
Để hoàn thành các nội dung nghiên cứu, tác giả luận án
đã vận dụng các phương pháp phân tích sau: (i). Các phương
pháp nghiên cứu truyền thống của khoa học kinh tế; (ii).
Phương pháp phân tích kinh tế ngành hàng; (iii). Phương pháp
phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức (phân tích
SWOT); (iv). Phương pháp phân tích đối chiếu chính sách.
6. Những đóng góp của luận án
Luận án có những đóng góp chủ yếu sau đây:
Một là: Hệ thống hoá, làm rõ các vấn đề lý luận về cạnh
tranh. Đặc biệt, đề tài đã làm rõ chuỗi giá trị ngành hàng đường
mía, xây dựng phương pháp đánh giá năng lực cạnh tranh của
ngành đường mía trong kinh tế thị trường và tiến trình hội nhập.
Hai là: Mô tả bức tranh tổng quát về sự hình thành và
phát triển của ngành đường mía Việt Nam, những đóng góp của
ngành đường mía đối với sự phát triển kinh tế Việt Nam trong
điều kiện đổi mới.
Ba là: Đánh giá đúng năng lực cạnh tranh của ngành
đường mía Việt Nam, chỉ ra những thành tựu, hạn chế và
nguyên nhân hạn chế năng lực cạnh tranh của ngành đường mía
Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế thế giới và khu vực.
Bốn là: Đề xuất về định hướng và giải pháp ở cả tầm vi
mô và vĩ mô nhằm tăng cường năng lực cạnh tranh ngành
đường mía Việt Nam những năm tới.
7. Bố cục của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các tài liệu
tham khảo, các phụ lục có liên quan, luận án gồm 3 chương:
Chương 1: Luận cứ cơ bản về năng lực cạnh tranh của
ngành trong điều kiện hội nhập kinh tế.
Chương 2: Phân tích năng lực cạnh tranh của ngành
đường mía ở Việt Nam hiện nay.
Chương 3: Định hướng, giải pháp nâng cao năng lực
cạnh tranh của ngành đường mía ở Việt Nam những năm tới.