Tiến Sĩ Nghiên cứu một số giải pháp kỹ thuật và thị trường nâng cao năng suất và hiệu quả chăn nuôi bò thịt

iii



MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN i
LỜI CẢM ƠN . ii
MỤC LỤC . iii
DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT vi
DANH MỤC BẢNG BIỂU viii
DANH MỤC CÁC HÌNH . x
MỞ ĐẦU . 1
1. ĐẶT VẤN ĐỀ . 1
2. MỤC TIÊU 1
3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN . 2
4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN . 2
Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU . 3
1.1. TÌNH HÌNH CHĂN NUÔI BÒ THỊT TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM 3
1.1.1. Tình hình chăn nuôi bò thịt trên thế giới . 3
1.1.2. Tình hình chăn nuôi bò thịt ở Việt Nam . 4
1.2. MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NĂNG SUẤT VÀ HIỆU QUẢ
CHĂN NUÔI BÒ THỊT 7
1.2.1. Một số yếu tố ảnh hưởng đến phát triển chăn nuôi bò thịt nông hộ . 7
1.2.2. Một số yếu tố ảnh hưởng đến sức sản xuất thịt bò 11
1.2.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả chăn nuôi bò thịt . 16
1.2.4. Chuỗi giá trị và mối liên kết trong chuỗi 18
1.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC . 22
1.3.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước . 22
1.3.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam 27
1.4. KHÁI QUÁT VÙNG NGHIÊN CỨU . 41
1.4.1. Điều kiện tự nhiên và xã hội của vùng Tây Bắc . 41
1.4.2. Khái quát chung về nông nghiệp hai tỉnh Điện Biên và Sơn La . 42
1.5. NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN . 44
Chương 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 45 iv



2.1. ĐỐI TƯỢNG, ĐỊA ĐIỂM VÀ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU . 45
2.1.1. Đối tượng và vật liệu nghiên cứu 45
2.1.2. Địa điểm nghiên cứu . 45
2.1.3. Thời gian nghiên cứu 45
2.2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 45
2.2.1. Hiện trạng chăn nuôi và thị trường bò thịt vùng Tây Bắc 45
2.2.2. Thử nghiệm một số giải pháp về kỹ thuật nâng cao năng suất và hiệu quả
chăn nuôi bò thịt nông hộ 45
2.2.3. Thử nghiệm giải pháp thị trường 45
2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 46
2.3.1. Hiện trạng chăn nuôi và thị trường bò thịt vùng Tây Bắc 46
2.3.2. Thí nghiệm tuyển chọn bò đực khối lượng lớn làm giống nhằm nâng cao tầm
vóc và khả năng sinh trưởng của bò địa phương 48
2.3.3. Thí nghiệm sử dụng rơm ủ urê và thức ăn tinh nâng cao khả năng tăng khối
lượng và hiệu quả sử dụng thức ăn cho bò sinh trưởng 50
2.3.4. Thí nghiệm sử dụng bột sắn và bột lá sắn vỗ béo bò 55
2.3.5. Thí nghiệm liên kết nhóm chăn nuôi bò thịt với các tác nhân thị trường kết
hợp hệ thống nhận diện sản phẩm . 58
Chương 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 61
3.1. HIỆN TRẠNG CHĂN NUÔI VÀ THỊ TRƯỜNG BÒ THỊT TÂY BẮC 61
3.1.1. Hiện trạng chăn nuôi bò thịt vùng Tây Bắc 61
3.1.2. Hiện trạng thị trường bò thịt vùng Tây Bắc 66
3.2. TUYỂN CHỌN BÒ ĐỰC KHỐI LƯỢNG LỚN LÀM GIỐNG NHẰM
NÂNG CAO TẦM VÓC VÀ KHẢ NĂNG SINH TRƯỞNG CỦA BÒ ĐỊA
PHƯƠNG . 74
3.2.1. Hiện trạng đàn bò địa phương trước thí nghiệm . 74
3.2.2. Khối lượng bò đực bố và bò cái mẹ 77
3.2.3. Khối lượng và sinh trưởng của đàn con sinh ra 78
3.2.4. Mối tương quan giữa khối lượng bò đực bố, bò cái mẹ và khối lượng con
sinh ra 82
3.3. SỬ DỤNG RƠM Ủ UREA VÀ THỨC ĂN TINH NÂNG CAO KHẢ NĂNG v



TĂNG KHỐI LƯỢNG VÀ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG THỨC ĂN CHO BÒ SINH
TRƯỞNG 86
3.3.1. Thành phần hóa học của thức ăn bổ sung . 86
3.3.2. Động thái, đặc điểm sinh khí và giá trị năng lượng trao đổi của rơm ủ urê và
thức ăn hỗn hợp . 87
3.3.3. Ảnh hưởng của thức ăn bổ sung đến tăng khối lượng của bò . 88
3.3.4. Tăng khối lượng lý thuyết và khối lượng thực tế tính theo NLTĐ . 91
3.3.5. Ước tính lượng năng lượng trao đổi ăn vào được từ chăn thả 93
3.3.6. Ảnh hưởng của thức ăn bổ sung đến lượng thức ăn bổ sung ăn vào, tổng
lượng chất khô thức ăn ăn vào và hệ số chuyển đổi thức ăn . 95
3.3.7. Ước tính hiệu quả kinh tế 99
3.4. SỬ DỤNG BỘT SẮN VÀ BỘT LÁ SẮN VỖ BÉO BÒ 101
3.4.1. Giá trị dinh dưỡng của thức ăn làm thí nghiệm 101
3.4.2. Lượng thức ăn ăn vào 101
3.4.3. Tăng khối lượng của bò thí nghiệm 105
3.4.4. Hiệu quả sử dụng thức ăn 108
3.4.5. Mức dinh dưỡng thu nhận thực tế so với tiêu chuẩn Kearl (1982) . 110
3.4.6. Ước tính hiệu quả kinh tế 111
3.5. LIÊN KẾT NHÓM CHĂN NUÔI BÒ THỊT VỚI CÁC TÁC NHÂN THỊ
TRƯỜNG KẾT HỢP HỆ THỐNG NHẬN DIỆN SẢN PHẨM 112
3.5.1. Hiện trạng chung của 2 nhóm hộ trước thí nghiệm 112
3.5.2. Kết quả xây dựng mối liên kết cho người chăn nuôi bò . 113
3.5.3. Kết quả của sử dụng hệ thống nhận diện sản phẩm trên thị trường 115
3.5.4. Phân phối giá trị gia tăng theo kênh phân phối . 117
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ . 119
1. KẾT LUẬN . 119
2. ĐỀ NGHỊ 120
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ . 121
TÀI LIỆU THAM KHẢO . 122
vi



DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT

ACIAR Trung tâm Nghiên cứu Nông nghiệp quốc tế Australia
ADF Xơ không tan trong dung môi axit
ARC Hội đồng Nghiên cứu Nông nghiệp (Anh)
CF Xơ thô
CK Chất khô
CN Chăn nuôi
CRBD Mô hình khối ngẫu nhiên hoàn toàn
CRD Kiểu ngẫu nhiên hoàn toàn
cs. Cộng sự
CV Cao vây
DT Dài thân
DTC Dài thân chéo
FAO Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên Hiệp Quốc
FGD Thảo luận nhóm tập trung
GP Gas Production
HQSDTĂ Hiệu quả sử dụng thức ăn
INRA Viện nghiên cứu nông nghiệp Quốc gia Pháp
KL Khối lượng
Mean (M) Giá trị trung bình
MUB Bánh dinh dưỡng rỉ mật - Urê
NĐ-CP Nghị định - Chính phủ
NDF Xơ không tan trong dung môi trung tính
NLTĐ Năng lượng trao đổi
NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
NRC Hội đồng nghiên cứu Quốc gia Mỹ
NT Nghiệm thức
NTĐC Nghiệm thức đối chứng vii



OM Chất hữu cơ
Prth Protein thô
PTNT Phát triển Nông thôn
QĐ Quyết định
SD Độ lệch chuẩn
SE Sai số chuẩn
TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam
TDN Tổng các chất dinh dưỡng tiêu hóa
THI Chỉ số nhiệt - ẩm
TKL Tăng khối lượng
TLTH Tỷ lệ tiêu hóa
TM Tròn mình
TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh
TTg Thủ tướng
UBND Ủy ban Nhân dân
VCK Vật chất khô
VN Vòng ngực viii



DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1. Sản lượng thịt bò hơi bình quân đầu người một số nước trên thế giới 3
Bảng 1.2. Số lượng bò theo vùng sinh thái qua các năm 2010 - 2014 (nghìn con) 5
Bảng 1.3. Khối lượng và năng suất thịt của bò Vàng Việt Nam . 6
Bảng 1.4. Sản lượng thịt bò bình quân theo đầu người 6
Bảng 1.5. Ảnh hưởng của mức dinh dưỡng đến thành phần thân thịt 12
Bảng 1.6. Khả năng tích lũy protein và mỡ theo tuổi (%) 14
Bảng 1.7. Diện tích một số cây trồng chính 43
Bảng 1.8. Số lượng gia súc, gia cầm chủ yếu . 43

Bảng 2.1. Ước tính khối lượng phụ phẩm nông nghiệp ở Việt Nam . 47
Bảng 2.2. Thiết kế thí nghiệm 51
Bảng 2.3. Thành phần của thức ăn tinh (% chất khô) 52
Bảng 2.4. Sơ đồ bố trí thí nghiệm 55

Bảng 3.1. Một số thông tin các hộ được điều tra 61
Bảng 3.2. Quy mô chăn nuôi bò trong các hộ được điều tra . 62
Bảng 3.3. Tỷ lệ giống bò trong các hộ chăn nuôi . 63
Bảng 3.4. Phương thức chăn thả bò trong các hộ . 63
Bảng 3.5. Trữ lượng phụ phẩm nông nghiệp và khối lượng VCK của phụ phẩm
nông nghiệp trong các hộ 65
Bảng 3.6. Thu nhập trung bình từ chăn nuôi bò trong 5 năm . 65
Bảng 3.7. Số lượng bò bán và tần suất bán bò của các hộ 67
Bảng 3.8. Số lượng bò thu mua hàng tháng của tác nhân thu gom . 68
Bảng 3.9. Yêu cầu của các lò mổ ở Hà Nội đối với bò thịt vùng Tây Bắc . 69
Bảng 3.10. Tỷ lệ người tiêu dùng thịt bò theo các mức thu nhập khác nhau 71
Bảng 3.11. Lượng thịt bò tiêu thụ/tháng của người tiêu dùng theo các mức thu nhập
khác nhau . 71
Bảng 3.12. Tỷ lệ người tiêu dùng chọn địa điểm mua thịt bò theo các tiêu chí . 72
Bảng 3.13. Tỷ lệ người tiêu dùng sẵn sàng chi trả giá cao hơn 73
Bảng 3.14. Khối lượng cơ thể đàn bò địa phương ở các mốc tuổi (kg/con) . 74 ix



Bảng 3.15. Tăng khối lượng trung bình của đàn bò điều tra (g/ngày) 76
Bảng 3.16. Khối lượng bò đực bố và bò cái mẹ của các nghiệm thức (kg) 77
Bảng 3.17. Khối lượng cơ thể bê ở các mốc tuổi sơ sinh đến 24 tháng tuổi (kg/con)78
Bảng 3.18. Tăng khối lượng của đàn con sinh ra (g/ngày) . 81
Bảng 3.19. Hệ số tương quan giữa khối lượng bò bố, bò mẹ và khối lượng con . 83
Bảng 3.20. Phương trình hồi quy ảnh hưởng của khối lượng bò đực bố đến khối
lượng con sinh ra (n=60) . 83
Bảng 3.21. Giá trị dinh dưỡng của thức ăn bổ sung 86
Bảng 3.22. Lượng khí sinh ra và động thái sinh khí của các thức ăn bổ sung 87
Bảng 3.23. Thay đổi khối lượng của bò thí nghiệm 89
Bảng 3.24. Tăng khối lượng lý thuyết và khối lượng thực tế tính theo NLTĐ 92
Bảng 3.25. Lượng năng lượng trao đổi (MJ/con/ngày) và vật chất khô thu được (Kg
VCK/con/ngày) . 94
Bảng 3.26. Lượng thức ăn ăn vào và hệ số chuyển đổi thức ăn . 96
Bảng 3.27. Ước tính hiệu quả kinh tế . 99
Bảng 3.28. Giá trị dinh dưỡng của thức ăn làm thí nghiệm 101
Bảng 3.29. Lượng vật chất khô, năng lượng trao đổi và protein thô bò thu nhận
hàng ngày 102
Bảng 3.30. Lượng vật chất khô, năng lượng trao đổi và protein thô bò thu nhận trên
100 kg thể trọng 104
Bảng 3.31. Tăng khối lượng bình quân của bò qua các giai đoạn thí nghiệm 105
Bảng 3.32. Tiêu tốn vật chất khô, năng lượng trao đổi, protein thô cho 1 kg tăng
khối lượng . 108
Bảng 3.33. Mức dinh dưỡng thu nhận thực tế so với tiêu chuẩn Kearl (1982) 110
Bảng 3.34. Ước tính hiệu quả kinh tế của vỗ béo 1 con bò 112
Bảng 3.35. Hiện trạng của 2 nhóm hộ tham gia thí nghiệm . 113
Bảng 3.36. Sự khác nhau về các hoạt động giữa hai nhóm 114
Bảng 3.37. Hiệu quả bán bò từ mô hình liên kết sản xuất 114
Bảng 3.38. Hiệu quả sử dụng nhãn mác đến giá bán thịt bò . 116
Bảng 3.39. Phân phối giá trị gia tăng tạo ra trong kênh phân phối . 117 x



DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 3.1. Sự sẵn có của thức ăn thô xanh trong năm (%) . 64
Hình 3.2. Sơ đồ chuỗi giá trị bò thịt Tây Bắc . 66
Hình 3.3. Mối quan hệ giữa khối lượng bò đực giống và khối lượng bê 84
Hình 3.4. Lượng khí sinh ra (ml) ở các thời điểm rơm ủ urê và thức ăn hỗn hợp với
dịch dạ cỏ trong điều kiện in vitro 88
Hình 3.5. Sự chênh lệch năng lượng trao đổi giữa thực tế so với tiêu chuẩn Kearl
(1982) 111
Hình 3.6. Hệ thống nhận diện và quảng bá sản phẩm thịt bò Sơn La . 116
1



MỞ ĐẦU
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Phát triển nông nghiệp bền vững nhờ khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên,
đặc biệt tài nguyên thiên nhiên là lựa chọn ưu tiên đối với sản xuất nông nghiệp của
vùng miền núi phía Bắc. Vùng núi Tây Bắc là một trong những vùng nghèo nhất cả
nước, chăn nuôi bò thịt là một phần quan trọng trong hệ thống sản xuất của hộ nông
dân nhỏ nhờ vào các lợi thế như: đất đai rộng, nguồn lao động gia đình dồi dào,
tiềm năng thức ăn sẵn có cao .
Các nghiên cứu trước đây của một số tác giả Đinh Xuân Tùng và cs 2008 và
Lê Thị Thanh Huyền (2012) đã chỉ ra rằng chăn nuôi bò thịt tại vùng Tây Bắc còn
gặp nhiều trở ngại, hạn chế như: quy mô chăn nuôi nhỏ lẻ, phân tán, chất lượng con
giống chưa cao, phương thức chăn nuôi quảng canh dựa vào nguồn thức ăn tự
nhiên Đồng thời người sản xuất chưa quan tâm đến thị trường và nhu cầu người
tiêu dùng. Vì vậy, năng suất và hiệu quả chăn nuôi bò thịt nông hộ chưa cao như
mong đợi.
Trong những năm gần đây, nhu cầu tiêu thụ thịt bò của người dân cả nước
ngày càng tăng là một trong những cơ hội cho phát triển bò thịt theo hướng hàng
hóa. Phương thức chăn nuôi bò thịt quảng canh, quy mô nhỏ đang dần dần được
thay thế bằng phương thức chăn nuôi bán thâm canh và tiến tới nuôi thâm canh để
đáp ứng nhu cầu thực phẩm cho tiêu dùng và góp phần ổn định sinh kế và giảm
nghèo bền vững cho người chăn nuôi.
Trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập sâu rộng vào thị trường quốc tế,
việc phát triển, nâng cao năng suất và hiệu quả chăn nuôi bò thịt của vùng Tây Bắc
theo hướng hàng hóa được xem như một nhu cầu của cả hai khu vực sản xuất và
tiêu dùng. Đây là nhu cầu cần thiết đặt ra trong nghiên cứu hiện nay, vì vậy đề tài:
“Nghiên cứu một số giải pháp kỹ thuật và thị trường nâng cao năng suất và hiệu
quả chăn nuôi bò thịt vùng Tây Bắc”, đã được tiến hành.
2. MỤC TIÊU
- Xác định một số trở ngại chính và tiềm năng để nâng cao năng suất và hiệu
quả của chăn nuôi bò thịt nông hộ. 2



- Xác định một số giải pháp kỹ thuật và thị trường nâng cao năng suất và hiệu
quả chăn nuôi bò thịt nông hộ.
3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN
- Đề tài luận án đã xác định được một số trở ngại chính, đồng thời xác định
được tiềm năng của địa phương đối với chăn nuôi bò thịt nông hộ vùng Tây Bắc.
- Đã xác định được một số giải pháp kỹ thuật về giống, nuôi dưỡng và giải
pháp thị trường nâng cao năng suất, hiệu quả chăn nuôi bò thịt.
- Kết quả nghiên cứu của đề tài luận án là tài liệu tham khảo cho các nghiên
cứu tiếp theo, làm tài liệu giảng dạy cho các cơ sở đào tạo, các cơ quan khuyến
nông và bà con nông dân áp dụng.
4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
- Đề tài luận án sử dụng phương pháp từ nghiên cứu đến tác động với cách
tiếp cận từ dưới lên nên các giải pháp gắn liền với thực tiễn sản xuất.
- Đối tượng nghiên cứu tập trung vào giống bò Vàng địa phương, là giống bò
chiếm đa số trong chăn nuôi nông hộ vùng Tây Bắc, trong khi các nghiên cứu trước
đây chủ yếu trên bò lai.
- Các thí nghiệm được tiến hành trong điều kiện nông hộ, những kết quả của
nghiên cứu có thể áp dụng cho sản xuất một cách thuận tiện.
- Đã kết hợp giữa giải pháp kỹ thuật và giải pháp thị trường để khắc phục trở
ngại, nâng cao năng suất và hiệu quả chăn nuôi bò thịt trong nông hộ.