Thạc Sĩ Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học bệnh sán dây ở bò, dê nuôi tại huyện EaKar và huyện M'Đrăk, t

Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học bệnh sán dây ở bò, dê nuôi tại huyện EaKar và huyện M'Đrăk, tMỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN . i
LỜI CẢM ƠN ii
MỤC LỤC iii
DANH MỤC BẢNG . vi
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ vii
DANH MỤC CÁC HÌNH MINH HOẠ . vii
MỞ ĐẦU . 1
CHƯƠNG 1TỔNG QUAN TÀI LIỆU . 3
1. Tình hình nghiên cứu sán dây ký sinh ở bò, dê trên thế giới và trong nước 3
1.1. Tình hình nghiên cứu sán dây ký sinh ở bò, dê trên thế giới 3
1.2. Tình hình nghiên cứu sán dây ký sinh ở bò, dê trong nước 4
2. Đặc điểm sinh học của sán dây Moniezia . 5
2.1. Vị trí của sán dây Moniezia trong hệ thống phân loại động vật học . 5
2.2. Đặc điểm về hình thái, cấu tạo của sán dây Moniezia 6
2.3. Chu kỳ sinh học của sán dây Moniezia 10
3. Đặc điểm dịch tễ học của bệnh sán dây do Moniezia gây ra . 13
3.1. Yếu tố thời tiết khí hậu và mùa vụ . 13
3.2. Yếu tố tuổi vật chủ cuối cùng 14
3.3. Yếu tố lây truyền bệnh . 14
3.4. Sức đề kháng của trứng sán dây Moniezia . 14
4. Tình hình nhiễm sán dây Moniezia ở gia súc nhai lại . 15
4.1. Tình hình nhiễm sán dây theo loài gia súc (bò, dê, cừu) 15
4.2. Tình hình nhiễm sán dây theo lứa tuổi . 17
4.3. Tình hình nhiễm sán dây theo mùa 17
5. Đặc điểm bệnh lý và lâm sàng của bệnh sán dây Moniezia . 17
5.1. Đặc điểm gây bệnh của Moniezia 17
5.2. Triệu chứng lâm sàng bệnh sán dây Moniezia . 18
5.3. Bệnh tích do sán dây Moniezia gây ra 19
5.4. Chẩn đoán bệnh sán dây Moniezia . 20
6. Phòng và trị bệnh sán dây Moniezia ở bò, dê 21
6.1. Điều trị bệnh 21 iv
6.2. Phòng bệnh 23
CHƯƠNG 2 ĐỐI TƯỢNG - NỘI DUNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
. 27
2.1. Đối tượng nghiên cứu, thời gian và địa điểm nghiên cứu . 27
2.1.1. Đối tượng . 27
2.1.2. Thời gian 27
2.1.3. Địa điểm nghiên cứu . 27
2.2. Nội dung nghiên cứu . 27
2.2.1. Nghiên cứu xác định tỷ lệ nhiễm sán dây ở bò, dê tại 2 huyện EaKar,
M’Đrăk 27
2.2.2. Nghiên cứu xác định thành phần loài sán dây ở bò, dê tại tại 2 huyện
EaKar, M’Đrăk . 27
2.2.3. Nghiên cứu xác định ký chủ trung gian của sán dây tại 2 huyện EaKar,
M’Đrăk 27
2.2.4 Nghiên cứu xác định triệu chứng lâm sàng và bệnh tích của bệnh sán
dây ở bò, dê 28
2.2.5. Nghiên cứu các biện pháp phòng trị bệnh sán dây ở dê . 28
2.3. Phương pháp nghiên cứu . 28
2.3.1. Nghiên cứu dịch tễ học theo Nguyễn Như Thanh (2001) 28
2.3.2. Phương pháp chọn mẫu 28
2.3.3. Phương pháp xét nghiệm phân 28
2.3.4. Phương pháp mổ khám thu thập giun sán . 30
2.3.5. Phương pháp xử lý và bảo quản mẫu 30
2.3.6. Phương pháp định loại sán dây . 30
2.3.7. Phương pháp thu thập, gây nhiễm nhện đất 31
2.3.8. Phương pháp đánh giá hiệu quả điều trị bệnh sán dây . 32
2.4. Phương pháp xử lý số liệu . 35
CHƯƠNG 3 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN . 36
3.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế xã hội của huyện EaKar, huyện M’Đrăk có
ảnh hưởng đến dịch tễ bệnh sán dây . 36
3.1.1. Đặc điểm tự nhiên 36
3.1.2. Kinh tế xã hội . 37 v
3.2. Tình hình phát triển đàn bò, dê của huyện EaKar, M’Đrăk 38
3.2.1. Tình hình phát triển đàn bò, dê của huyện EaKar . 38
3.2.2. Tình hình phát triển chăn nuôi bò, dê của huyện M’Đrăk . 39
3.3. Kết quả điều tra tình hình nhiễm sán dây trên bò, dê ở huyện EaKar và
M’Đrăk 39
3.3.1. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở bò, dê tại huyện EaKar và M’Đrăk 39
3.3.2. Tỷ lệ nhiễm sán dây theo loài gia súc (bò, dê) tại huyện EaKar và
M’Đrăk 41
3.3.3. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở (bò, dê) theo nhóm tuổi tại huyện EaKar và
M’Đrăk 42
3.3.4. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở (bò, dê) theo địa hình huyện M’Đrăk và EaKar44
3.3.5. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở (bò, dê) theo mùa vụ huyện M’Đrăk và EaKar 45
3.4. Kết quả nghiên cứu xác định thành phần loài sán dây ở (bò, dê) 47
3.5. Kết quả xác định thành phần loài nhện đất 50
3.6. Kết quả xác định tỷ lệ nhiễm ấu trùng sán dây của nhện đất ở tự nhiên . 51
3.7. Kết quả gây nhiễm thực nghiệm ấu trùng sán dây Moniezia cho nhện đất
. 53
3.8. Kết quả mổ khám xác định triệu chứng lâm sàng và bệnh tích của bệnh
sán dây ở (bò, dê) . 55
3.8.1. Triệu chứng lâm sàng bệnh sán dây ở (bò, dê) 55
3.8.2. Bệnh tích của (bò, dê) nhiễm bệnh sán dây . 57
3.9. Kết quả điều trị thử nghiệm bệnh sán dây ở dê 57
3.10. Đề xuất biện pháp phòng trị bệnh sán dây ở (bò, dê) . 58
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 60
TÀI LIỆU THAM KHẢO 62 vi
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Tình hình chăn nuôi bò, dê của huyện EaKar . 38
Bảng 1.2. Tình hình chăn nuôi bò , dê của huyện M’Đrăk 39
Bảng 3.1. Tỷ lệ nhiễm sán dây của gia súc (bò, dê) ở huyện EaKar và M’Đrăk
. 40
Bảng 3.2. Tỷ lệ nhiễm sán dây theo loài gia súc (bò, dê) tại huyện EaKar và
M’Đrăk 41
Bảng 3.3. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở (bò, dê) theo nhóm tuổi . 43
Bảng 3.4. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở (bò, dê) theo địa hình huyện M’Đrăk EaKar
. 44
Bảng 3.5. Tỷ lệ nhiễm sán dây theo mùa vụ . 46
Bảng 3.6. Kết quả nghiên cứu xác định thành phần loài sán dây ở (bò, dê)
bằng phương pháp nhuộm Carmine 47
Bảng 3.7. Thành phần loài nhện đất ở huyện EaKar và huyện M’Đrăk 50
Bảng 3.8. Tỷ lệ nhiễm ấu trùng sán dây ở nhện đất trong tự nhiên . 52
Bảng 3.9. Tỷ lệ nhiễm ấu trùng sán dây M. expansa ở nhện đất qua gây nhiễm
thực nghiệm . 54
Bảng 3.10. Triệu chứng lâm sàng ở (bò, dê) nhiễm bệnh sán dây . 55
Bảng 3.11. Bệnh tích của bò và dê nhiễm bệnh sán dây . 57
Bảng 3.12. Hiệu quả tẩy sán dây ở dê bằng một số loại thuốc 58 vii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ
Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ nhiễm sán dây của bò, dê ở huyện EaKar và M’Đrăk 40
Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ nhiễm sán dây theo loài gia súc (bò, dê) tại huyện EaKar và
M’Đrăk 41
Đồ thị 3.1. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở bò, dê theo nhóm tuổi 43
Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở bò, dê theo địa hình huyện EaKar và
M‘Đrăk 45
Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở bò, dê theo mùa vụ 46
DANH MỤC CÁC HÌNH MINH HOẠ
Hình 3.1: Sán dây làm tắc ruột non ở dê . 48
Hình 3.2. Sán dây ở dê . 49
Hình 3.3. Sán dây ở bò . 49
Hình 3.4: Ký chủ trung gian của sán dây Moniezia 52
Hình 3.5: Ấu trùng sán dây ở nhện gây nhiễm 52
Hình 3.6. Bò nhiễm sán dây . 561
MỞ ĐẦU
Tính cấp thiết của đề tài
Chăn nuôi bò là ngành sản xuất thực phẩm rất lớn, tạo ra nguồn thực
phẩm tươi sống, nguyên liệu chế biến thực phẩm cho tiêu dùng trong nước và
xuất khẩu. Là nguồn thực phẩm bổ dưỡng, ngon và là nguồn thu nhập đáng kể
đối với các hộ nông dân.
Dê là một trong những động vật được thuần hoá sớm nhất và hiện nay
được nuôi phổ biến ở khắp các châu lục. Dê, có tính thích nghi cao với các
điều kiện sống khác nhau, bộ máy tiêu hoá của dê rất phát triển, có thể tiêu
hoá nhiều chất xơ. Thịt dê, sữa dê và các sản phẩm khác từ con dê có giá trị
cao. Đặc biệt, thịt và sữa dê chiếm vị trí quan trọng trong việc cung cấp nguồn
Protein động vật cho người ở các nước đang phát triển.
Chăn nuôi bò, dê tận dụng được lao động hiện có ở địa phương và điều
kiện tự nhiên ở mọi vùng sinh thái và là định hướng hợp lý cho phát triển
chăn nuôi của hộ nông dân nghèo. Dê dễ nuôi, sinh sản nhanh, chống đỡ bệnh
tật tốt, đầu tư vốn ban đầu ít, hiệu quả kinh tế cao, thời gian thu hồi vốn
nhanh. Những năm gần đây, lợi nhuận từ nuôi bò, dê khá cao đã tạo ra triển
vọng phát triển đàn bò, dê ở huyện EaKar và huyện M’Đrăk, tỉnh ĐắkLắk.
Diện tích đồng cỏ tự nhiên lớn là điều kiện thuận lợi để huyện EaKar,
huyện M’Đrăk phát triển chăn nuôi bò, dê. Tuy nhiên, do điều kiện kinh tế
còn khó khăn, chăn nuôi bò, dê chưa đảm bảo kỹ thuật như chuồng nuôi còn
sơ sài, công tác vệ sinh phòng bệnh chưa được quan tâm đúng mức nên bò, dê
phát triển chậm, có triệu chứng gầy còm, lông xù, ỉa chảy, kém ăn, ít vận
động. Theo số liệu của các cán bộ thú y tại địa phương cho biết có nhiều sán
dây trong ruột non của bò, dê giết mổ.
Sán dây là loài ký sinh trong đường tiêu hóa chúng, chiếm đoạt dinh
dưỡng, gây tổn thương cơ học, thải chất bài tiết làm rối loạn tiêu hóa . ảnh 2
hưởng đến sức sản xuất của vật nuôi, giảm phẩm chất thịt, sữa, tạo điều kiện
cho các bệnh khác xảy ra.
Để góp phần nâng cao năng suất cho đàn bò, dê nuôi tại huyện EaKar,
huyện M’Đrăk nói riêng và tỉnh ĐắkLắk nói chung, giảm thiểu thiệt hại do
bệnh sán dây gây ra trên bò, dê thì việc nghiên cứu các đặc điểm dịch tễ học
và xây dựng các biện pháp phòng trị bệnh là việc cần thiết. Chính vì vậy
chúng tôi đặt vấn đề nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ
học bệnh sán dây ở bò, dê nuôi tại huyện EaKar và M’Đrăk, tỉnh ĐắkLắk
và biện pháp phòng trị bệnh”
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần làm rõ các yếu tố dịch tễ của bệnh sán
dây ở bò, dê ở hai huyện EaKar và M’Đrăk nói riêng và của tỉnh ĐắkLắk nói
chung, đồng thời giúp người chăn nuôi biết cách phòng trị bệnh sán dây cho
bò, dê nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, góp phần thực hiện chương trình xóa
đói giảm nghèo ở địa phương. Ngoài ra, đề tài góp phần bồi dưỡng kiến thức
cho cán bộ thú y cơ sở trong việc phòng chống bệnh.
Mục tiêu nghiên cứu
- Xác định được một số đặc điểm dịch tễ bệnh sán dây ở bò, dê nuôi tại
huyện EaKar và huyện M’Đrăk bao gồm: tỷ lệ nhiễm, cường độ nhiễm, triệu
chứng lâm sàng, bệnh tích lâm sàng của bệnh, thành phần loài sán dây, ký chủ
trung gian Oribatidae sp.
- Đề xuất được biện pháp phòng, trị bệnh hiệu quả. 3
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1. Tình hình nghiên cứu sán dây ký sinh ở bò, dê trên thế giới và
trong nước
1.1. Tình hình nghiên cứu sán dây ký sinh ở bò, dê trên thế giới
Trên thế giới đã có 1 số công trình nghiên về sán dây gia súc nhai lại,
các tác giả tập trung vào nghiên cứu như dịch tễ học, phân loại, vòng đời, biện
pháp phòng trị.
Skjabin (1925) đã mô tả tỉ mỉ về các đặc điểm của 42 loài giun sán trên
thế giới và đã chỉ ra những loài gây tác hại nhiều cần tập trung phòng ngừa.
Drozdz J. và Malcrewski A. (1971) [36] cho biết trong họ
Anoplocephalidae Cholodkowski (1902) có giống Moniezia Blanchard (1891)
gây bệnh cho gia súc nhai lại (bò, dê, cừu). Giống Moniezia có hai loài: M.
expansa (Rudolphi, 1810) và M. benedeni (Moniez, 1879) phân bố rộng khắp
các vùng. Ngoài ra họ Avittelinidae Spassky(1950) có loài Avittelina
centripunctata (Rivolta, 1870) ký sinh ở ký chủ cuối cùng là bò, trâu, dê, cừu
và các loài nhai lại khác.
Soulsby E. J. L (1982) [62] đã xác nhận loài sán dây phổ biến ở dê, cừu
và một số thú nhai lại khác là M. expansa, M. benedeni, A. centripunctata.
Borges và cộng sự (2001) [31] cho biết vùng SaoPaulo của Brazin
nhiễm một loài sán dây là Monieza expansa với tỷ lệ là 4,76%. Achi và cộng
sự (2003) [29] đã điều tra tình hình nhiễm giun sán ở bò tại các lò mổ ở vùng
Savannah của Pháp và xác định loại sán lá thường gặp nhất là sán dây với tỷ
lệ nhiễm là 31%.
Nwosu và cộng sự (1996) [53] cho biết tỷ lệ nhiễm sán dây ở dê tại
Nigeria là 31%. Ở Ethiopia, kết quả điều tra tình hình nhiễm ký sinh trùng
đường ruột ở dê cho thấy tỷ lệ nhiễm sán dây Moniezia expansa là 32,2% và 4
số lượng trứng/gam phân là 545,2 trứng (Etana Debel, 2002 [37]).
Ở cừu, tỷ lệ nhiễm sán dây theo điều tra của Eeroanska và cộng sự
(2005) [38] tại Slovakia là 19,2%. Cũng trên đối tượng cừu, kết quả điều tra
của Munib và cộng sự (2004) [46] cho thấy sự khác biệt về tỷ lệ nhiễm và
cường độ nhiễm giữa các loài sán dây trên đàn cừu ở Pakistan: tỷ lệ nhiễm M.
expansa là 71,3% trong khi đó M. benedeni là 2,17% và số lượng trứng/gam
phân tương ứng là 388,85 và 11,8 trứng.
1.2. Tình hình nghiên cứu sán dây ký sinh ở bò, dê trong nước
Theo Phan Địch Lân và cộng sự (1975) [16], bệnh sán dây là một trong
những nguyên nhân gây chết ở dê với tỷ lệ khá cao (40%) vì vậy việc khống
chế bệnh sán dây cần được quan tâm.
Nguyễn Thế Hùng và Nguyễn Quang Sức (1994) [2] cho biết, dê vùng
Sơn Tây chỉ nhiễm một loại sán dây thuộc giống Moniezia. Tỷ lệ nhiễm ở
giống dê Bách Thảo là 28,5%, và dê cỏ là 50,66%.
Theo kết quả điều tra của Phan Địch Lân và Phạm Sỹ Lăng (1975) [16],
đàn dê của trại X (Nam Hà) nhiễm 5 loại giun sán (sán lá gan, sán lá dạ cỏ,
sán dây, giun xoăn và giun tóc). Trong đó, đáng chú ý là tình trạng nhiễm sán
dây: dê đực giống nhiễm 40%, dê cái hậu bị nhiễm 66,6%, dê dưới 1 năm tuổi
nhiễm 80%, cường độ nhiễm từ 5-14 sán dây/dê.
Điều tra trên đàn dê của Ba Sao (Ninh Bình), Đào Hữu Thanh và Lê Sinh
Ngoạn (1980) [20] thấy dê nhiễm giun sán với tỷ lệ cao, trong đó nhiễm sán dây
Moniezia đến 88%.
Nguyễn Thế Hùng (1994) [2] đã điều tra thấy, dê tại trung tâm nghiên
cứu dê, thỏ Sơn Tây và nông trường Đồng Mô nhiễm 4 loại giun sán (sán lá
gan, sán lá dạ cỏ, giun xoăn dạ mũi khế và sán dây). Dê nhiễm sán dây
Moniezia với tỷ lệ tương đối cao (50,66%).
Qua xét nghiệm 666 mẫu phân và mổ khám 27 dê thuộc 3 giống (Bách
Thảo, Ấn Độ và dê cỏ) ở một số cơ sở nuôi dê, Nguyễn Thế Hùng (1996) [3] cho 5
biết, dê nhiễm hai loài sán dây là M. expansa và M. benedeni. Tỷ lệ nhiễm cao
nhất là ở dê cỏ (51%), sau đó đến dê Bách Thảo (28%) và dê Ấn Độ (13%). Dê 4
- 7 tháng tuổi nhiễm nặng nhất (43,7%), thấp nhất là dê trên 12 tháng tuổi (8%).
Kết quả nghiên cứu của Nguyễn Thị Kim Lan và cs (1997) [9] cho thấy
tỷ lệ nhiễm sán dây ở dê nuôi tại Bắc Thái chung cho mọi lứa tuổi là 20,4%,
trong đó dê nhiễm sán dây tăng dần từ 5 đến 8 tháng tuổi, sau đó giảm dần.
Mổ khám 748 dê trưởng thành ở một số tình miền núi phiá Bắc Việt
Nam (Thái Nguyên, Bắc Kim, Tuyên Quang, Cao Bằng), Nguyễn Thị Kim
Lan (2000) [14] thấy tỷ lệ nhiễm sán dây M. expansa là 3,1% (cường độ
nhiễm từ 1 - 10 sán/dê), M. benedeni là 2% (cường độ nhiễm 1 - 3 sán/dê).
Tác giả cũng xét nghiệm phân dê các lứa tuổi nuôi tại 4 tỉnh trên, kết quả thấy
tỷ lệ nhiễm Moniezia sp biến động từ 10 - 19,55%. Trong đó dê địa phương
nuôi tại tỉnh Thái Nguyên nhiễm nhiều nhất, rồi đến Bắc Kim, Cao Bằng, thấp
nhất là ở Tuyên Quang.
Nhiều tác giả khác, khi đề cập về thành phần sán dây ký sinh ở loài
nhai lại cũng đều có ý kiến thống nhất với các tác giả trên (Nguyễn Thị Kỳ,
1994 [7]; Nguyễn Thị Lê và cs, 1996 [19]; Johannes Kaufmann, 1996 [41];
Urquhart G.M. và cs, 1996 [63]; Phạm Văn Khuê và cs, 1996 [6]).
Đào Hữu Thanh và Lê Sinh Ngoạn (1980) [20], Phan Địch Lân và
Phạm Sỹ Lăng (1975) [16], Nguyễn Thế Hùng (1996) [3], Nguyễn Thị Kim
Lan (1997) [8] cũng xác nhận hai loài sán dây thuộc giống Moniezia ký sinh ở
dê và các loại thú nhai lại khác. Nguyễn Thị Kim Lan (2000) [13] cho biết,
loài M. expansa phổ biến hơn so với loài M. benedeni (hệ số thường gặp loài
M. expansa là 100, trong khi đó loài M. benedeni là 75).
2. Đặc điểm sinh học của sán dây Moniezia
2.1. Vị trí của sán dây Moniezia trong hệ thống phân loại động vật học
Trong hệ thống phân loại động vật học, theo Phan Thế Việt và cộng sự
(1977) [27], sán dây Moniezia có vị trí như sau: 6
Lớp sán dây Cestoda Rudolphi, 1808
Phân lớp Eucestoda Southwell, 1930
Bộ Cycclophyllidea Beneden in Braun, 1900
Phân bộ Anoplocephalata Skrjabin, 1933
Họ Anoploceohalidae Cholodkowski, 1902
Phân họ Anoplocephalinae Blanchard, 1891
Giống Moniezia Blanchard, 1891
Loài Moniezia expansa (Rudolphi, 1810) Blanchard, 1891
Loài Moniezia benedeni (Moniez, 1879) Blanchard, 1891
2.2. Đặc điểm về hình thái, cấu tạo của sán dây Moniezia
Sán dây Moniezia có hình dải băng màu trắng, cơ thể dài, dẹp chia thành
ba phần: đầu (phần đầu có các giác bám), cổ (là những đốt sán nối tiếp sau đầu,
có khả năng sinh ra các đốt thân, cơ quan sinh sản ở các đốt cổ chưa hình thành
rõ), thân (gồm những đốt sau cổ, có hình dạng và cấu tạo khác nhau).
Thân sán dây lại gồm ba loại đốt: những đốt chưa thành thục về sinh
dục (ở gần cổ), cơ quan sinh dục chưa phát triển đầy đủ, chỉ thấy cơ quan sinh
dục đực. Những đốt thành thục về sinh dục (ở giữa thân), cơ quan sinh dục
trong nhũng đốt sán này đã phát triển đầy đủ, có đủ cả cơ quan sinh dục đực
và cái, có hệ bài tiết, cấu tạo mỗi đốt tương tự như mỗi cơ thể sán lá, nhưng
khác sán lá là không có hệ tiêu hóa. Những đốt già (ở cuối đốt sán), bên trong
đốt sán chứa đầy tử cung với vô số trứng sán dây. Ở những đốt già, cơ quan
sinh dục đực bị thoái hóa. Những đốt già thường xuyên được rời khỏi cơ thể
sán và theo phân ra ngoài.
Sán dây Moniezia được bao bọc bằng lớp da cơ gồm các lớp: cuticun,
màng bazan và lớp dưới cuticun, tiếp theo là lớp cơ. Ở lớp cuticun bên ngoài
có nhiều lỗ thoát nhỏ, lớp cơ gồm nhiều bó cơ vòng và cơ dọc. Bên trong lớp
cơ là các khí quan của sán. 7
Sán dây Moniezia cũng giống các sán dây khác ở đặc điểm không có hệ
tiêu hóa, sán lấy thức ăn bằng phương thức thẩm thấu qua bề mặt cơ thể.
Hệ thần kinh của sán gồm các hạch phân bố ở đầu, nối với hai dây thần
kinh chạy qua các đốt sán về cuối thân.
Hệ tuần hoàn và hệ hô hấp tiêu giảm. Hô hấp theo kiểu yếm khí.
Hệ bài tiết gồm 2 ống chính từ đầu sán đi về cuối thân và thông với lỗ
bài tiết.
Ngoài ra, ở mỗi đốt sán còn có những ống ngang nối liền với 2 ống chính.
Hệ sinh dục có trong mỗi đốt sán. Cơ quan sinh dục đực gồm nhiều tinh
hoàn, mỗi tinh hoàn được nối với ống dẫn tinh riêng, các ống này đổ vào ống
dẫn tinh chung và thông với túi sinh sản. Phần cuối của ống dẫn tinh trong túi
sinh sản là dương vật thông với bên ngoài qua lỗ sinh dục đực. Cơ quan sinh
dục cái gồm Ootype (ngã tư sinh dục). Ootype thông với tử cung, buồng
trứng, tuyến noãn hoàng, tuyến Mehlis, âm đạo. Phần cuối của âm đạo là lỗ
sinh dục cái thông với bên ngoài và ở cạnh lỗ sinh dục đực.
Sán dây Moniezia thuộc bộ Cyclophyllidea nên có đặc điểm: tử cung
phân nhánh, không có lỗ thông với bên ngoài. Tuyến noãn hoàng tập trung, có
hình khối. Trứng nằm trong tử cung. Sán dây Moniezia không đẻ trứng mà
đốt sán già sẽ tách khỏi thân và theo phân ra ngoài.
2.2.1. Moniezia expansa
Hình dải băng màu trắng, có đầu, cổ và thân. Sán có chiều dài 1 - 5m, đốt
thân rộng nhất có thể đạt tới 1,6cm. Đầu hơi tròn, có 4 giác bám hình bầu đực
và cái. Bộ phận sinh dục đực gồm nhiều tinh hoàn 300 - 400 cái, hình cầu
nhỏ ở giữa đốt sán. Mỗi tinh hoàn có ống dẫn tinh riêng, hợp thành ống chung
thông với túi dương vật hình lê và với lỗ sinh sản cái. Bộ phận sinh dục cái
kép, gồm buồng trứng phân thùy hình quạt, tuyến dinh dưỡng, tử cung và âm
đạo có lỗ thông ra cạnh bên đốt sán. Phần sau mỗi đốt sán có các tuyến giữa
đốt hình hoa thị xếp thành hàng ngang. Đốt sán già có tử cung hình túi chứa 8
đầy trứng sán. Trứng sán hình ba cạnh hoặc bốn cạnh hơi tròn, trong có ấu
trùng 6 móc. Ấu trùng 6 móc được bao bọc trong cơ quan hình lê, kích thước
trứng 0,050 - 0,060mm.
2.2.2. Moniezia benedeni
Cơ thể sán dây dài 2 - 4 m, đốt sán rộng hơn một chút so với M.
expansa,có 4 giác bám tròn, sâu. Nhìn chung hình thái của sán dây M.
benedeni tương đối giống M. expansa. Có một điểm quan trọng để phân biệt
hai loài là sự sắp xếp của tuyến giữa đốt. Ở loài này, tuyến giữa đốt có dạng
vạch, nằm tập trung ở giữa đốt sán. Trứng sán với kích thước 0,063 -
0,086mm.
Hình: Hình thái Moniezia benedeni
Nguồn: http://iranhelminthparasites.com/species/cestodes.htm#1
Hình: Hình thái Moniezia expansa
Nguồn: http://iranhelminthparasites.com/species/cestodes.htm#19
Một số hình ảnh sán dây: hình thái cấu tạo
Hình: Moniezia sp.
Nguồn: http://harvest.cals.ncsu.edu/surveybuilder/Form.cfm?TestID=9008
Hình: Hình thái Moniezia
Nguồn: http://thuviensinhhoc.com
Hình: Hình thái cấu tạo Moniezia
Nguồn: http://www.answers.com/topic/tapeworm 10
Hình số: Moniezia expansa tìm thấy trong phân dê
Nguồn: http://www.sheepandgoat.com/articles/tapeworms.html
Hình: Trứng sán dây Moniezia
Nguồn: http://www.rvc.ac.uk/review/parasitology/RuminantEggs/Moniezia.htm
2.3. Chu kỳ sinh học của sán dây Moniezia
Bệnh sán dây do ba loài sán dây trưởng thành gây nên, trong đó có hai
loài thuộc giống Moniezia là Moniezia expansa và Moniezia benedeni, một
loài thuộc giống Avitellina là Avitellina centripunctata.
Moniezia expansa và Moniezia benedeni là hai loài sán dây ký sinh ở
ruột non của gia súc nhai lại (dê, cừu, trâu, bò, hươu và những dã thú nhai lại
khác). Gia súc nhai lại là vật chủ cuối cùng của sán, giúp sán hoàn thành vòng
đời và ký sinh ở giai đoạn thành thục. Để hoàn thành vòng đời, sán dây