Tiến Sĩ Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất, phẩm chất bưởi phúc trạch tại hương kh

Luận án tiến sĩ năm 2011
Đề tài: NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NHẰM NÂNG CAO NĂNG SUẤT, PHẨM CHẤT BƯỞI PHÚC TRẠCH TẠI HƯƠNG KHÊ, HÀ TĨNH

MỤC LỤC
Lời cam ñoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục iii
Danh mục các từviết tắt và ký hiệu vii
Danh mục bảng viii
Danh mục hình xi
MỞ ðẦU 1
1 Tính cấp thiết của ñềtài 1
2 Mục ñích và yêu cầu của ñềtài3
3 Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của ñềtài3
4 ðối tượng và phạm vi nghiên cứu4
5 Những ñóng góp mới của ñềtài4
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU5
1.1 Nguồn gốc của cây bưởi 5
1.2 Các yếu tốngoại cảnh ảnh hưởng ñến sinh trưởng, phát triển của
cây có múi và cây bưởi 6
1.2.1 Nhiệt ñộ, ẩm ñộkhông khí6
1.2.2 Ánh sáng 8
1.2.3 Nước 9
1.2.4 Gió 10
1.2.5 ðất 10
1.3 Tình hình sản xuất, tiêu thụbưởi trên thếgiới và Việt Nam10
1.3.1 Tình hình sản xuất, tiêu thụbưởi trên thếgiới10
1.3.2 Tình hình sản xuất, tiêu thụbưởi ởViệt Nam13
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp
iv
1.4 Những nghiên cứu nhằm nâng cao năng suất, phẩm chất cây có
múi và cây bưởi liên quan ñến phạm vi ñềtài16
1.4.1 Nghiên cứu kỹthuật cắt tỉa và tạo hình cây có múi và cây bưởi16
1.4.2 Nghiên cứu vềthụphấn, thụtinh cây có múi và cây bưởi18
1.4.3 Nghiên cứu vềkhoanh vỏcây có múi và cây bưởi25
1.4.4 Nghiên cứu vềdinh dưỡng cây có múi và cây bưởi28
1.4.5 Nghiên cứu vềtưới nước cây có múi và cây bưởi32
1.4.6 Nghiên cứu vềsửdụng phân bón lá và chất ñiều hòa sinh trưởng33
1.4.7 Nghiên cứu vềphòng tr ừsâu, b ệnh hạ i trên cây có múi và cây b ưởi 35
1.5 Một sốkết luận rút ra từtổng quan tài liệu36
CHƯƠNG 2 VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU38
2.1 ðịa ñiểm và vật liệu nghiên cứu38
2.1.1 ðịa ñiểm nghiên cứu 38
2.1.2 Vật liệu nghiên cứu 38
2.2 Nội dung nghiên cứu 39
2.2.1 ðánh giá hiện trạng sản xuất giống bưởi Phúc Trạch tại huyện
Hương Khê - Hà Tĩnh 39
2.2.2 Nghiên cứu một số ñặc ñiểm sinh trưởng, phát triển của giống
bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh39
2.2.3 Nghiên cứu ảnh hưởng của một sốbiện pháp kỹthuật ñến
năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê –
Hà Tĩnh 39
2.2.4 Nghiên cứu tác ñộng của các biện pháp kỹthuật tổng hợp ñến
năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch39
2.2.5 Xây dựng mô hình thâm canh tổng hợ p trên giống bưởi Phúc Tr ạ ch 39
2.3 Phương pháp nghiên cứu 40
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp
v
2.3.1 Phương pháp ñiều tra, ñánh giá hiện trạng sản xuất giống bưởi
Phúc Trạch 40
2.3.2 Phương pháp nghiên cứu ñặc ñiểm sinh trưởng, phát triển của
giống bưởi Phúc Trạch 40
2.3.3 Phương pháp nghiên cứu tác ñộng của các biện pháp kỹthuật42
2.3.4 Phương pháp xây dựng mô hình thâm canh tổng hợp 53
2.4 Phương pháp xửlý sốliệu 54
CHƯƠNG 3 KẾT QUẢVÀ THẢO LUẬN55
3.1 ðánh giá hiện trạng sản xuất giống bưởi Phúc Trạch tại huyện
Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh 55
3.1.1 Vai trò của giống bưởi Phúc Trạch trong cơcấu cây ăn quả
của huyện Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh55
3.1.2 Diễn biến diện tích, năng suất của giống bưởi Phúc Trạch57
3.1.3 Tình hình chăm sóc giống bưởi Phúc Trạch của người dân
ñịa phương 63
3.1.4 Hiện trạng sửdụng cây giống bưởi Phúc Trạch66
3.1.5 Các loại sâu bệnh hại chính trên cây bưởi Phúc Trạch67
3.2 Nghiên cứu một số ñặc ñiểm sinh trưởng, phát triển của giống
bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh73
3.2.1 Sựphát sinh, phát triển các ñợt lộc của giống bưởi Phúc Trạch73
3.2.2 ðặc ñiểm hoa và quá trình ra hoa, ñậu quảcủa giống bưởi
Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh79
3.3 Nghiên cứu ảnh hưởng của một sốbiện pháp kỹthuật ñến năng
suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh93
3.3.1. Ảnh hưởng của tưới nước ñến năng suất, phẩm chất giống
bưởi Phúc Trạch 94
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp
vi
3.3.2 Ảnh hưởng của bổsung dinh dưỡng qua lá ñến năng suất,
phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch99
3.3.3 Nghiên cứu ảnh hưởng của GA
3
ñến năng suất bưởi Phúc Trạch103
3.3.4 Nghiên cứu ảnh hưởng của cắt tỉa ñến năng suất giống bưởi
Phúc Trạch 105
3.3.5 Nghiên cứu ảnh hưởng của thời ñiểm khoanh vỏ ñến năng
suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch112
3.3.6 Nghiên cứu ảnh hưởng của thụphấn bổsung ñến năng suất,
phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch120
3.4 Nghiên cứu ảnh hưởng của các biện pháp kỹthuật tổng hợp ñến
năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch138
3.4.1 Ảnh hưởng của biện pháp kỹthuật tổng hợp ñến kích thước
các ñợt lộc 138
3.4.2 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹthuật tổng hợp ñến thời gian
nởhoa và ñặc ñiểm chùm hoa bưởi Phúc Trạch140
3.4.3 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹthuật tổng hợp ñến các yếu
tốcấu thành năng suất và năng suất bưởi Phúc Trạch142
3.4.4 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹthuật tổng hợp ñến phẩm
chất quảcủa giống bưởi Phúc Trạch143
3.5 Xây dựng mô hình thâm canh tổng hợp trên giống bưởi Phúc Trạch145
KẾT LUẬN VÀ ðỀNGHỊ 151
Kết luận 151
ðềnghị 152
Các công trình ñã công bốcó liên quan ñến luận án 153
Tài liệu tham khảo 154
Phụlục 164
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp
vii
DANH MỤC CÁC TỪVIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU
Viết tắt Viết ñầy ñủ
ABA Abscisic acid
BC Bưởi chua
Bpkt Biện pháp kỹthuật
Ct Công thức
ðc ðối chứng
GA Gibberellin acid
HU ðơn vịnhiệt
IAA Indole acetic acid
LAI (LAI - Leaf Area Index) Chỉsốdiện tích lá
MH Mô hình
PPF (photosynthetic photon flux) Năng lượng bức xạ
PT Phúc Trạch
Tpbs Thụphấn bổsung
TS BC Tổng sốcây bưởi chua
TSBPT Tổng sốcây bưởi Phúc Trạch
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp
viii
DANH MỤC BẢNG
STT Tên bảng Trang
1.1 Diện tích, năng suất và sản lượng bưởi ởmột sốnước11
1.2 Thang chuẩn bón phân cho cây có múi dựa vào phân tích lá30
3.1 Cơcấu giống cây ăn quảchính của huyện Hương Khê56
3.2 Diễn biến vềdiện tích, năng suất giống bưởi Phúc Trạch58
3.3 Sốquảthực thu/cây ởvườn bưởi Phúc Trạch không trồng xen và
có trồng xen cây bưởi khác giống61
3.4 Tỷlệcác hộáp dụng các biện pháp kỹthuật chăm sóc vườn bưởi
Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh 63
3.5 Thành phần sâu bệnh hại và mức ñộgây hại của chúng trên giống
bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê - Hà Tĩnh68
3.6 Thời ñiểm xuất hiện của các ñối tượng gây hại chính69
3.7 Thời gian xuất hiện lộc của giống bưởi Phúc Trạch ởthời kỳ
chưa cho quả 73
3.8 Thời gian xu ất hiện lộc của giống bưởi Phúc Trạch ởth ời k ỳcho quả73
3.9 Sốlượng, ñặc ñiểm các ñợt lộc của giống bưởi Phúc Trạch ở
thời kỳchưa cho quả 77
3.10 Sốlượng và ñặc ñiểm các ñợt cành lộc của giống bưởi Phúc
Trạch ởthời kỳ ñã cho quả78
3.11 Tỷlệcác loại nụ, hoa trên chùm hoa bưởi Phúc Trạch 80
3.12 Thời gian ra hoa, nởhoa của giống bưởi Phúc Trạch83
3.13 ðộng thái và tốc ñộtăng trưởng quảbưởi Phúc Trạch91
3.14 Sựthay ñổi chất khô hòa tan (%) trước thu hoạch92
3.15 Ảnh hưởng của tưới nước ñến kích thước các ñợt lộc95
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp ix
3.16 Ảnh hưởng của tưới nước, giữa ẩm ñến sựnởhoa và ñặc ñiểm
chùm hoa 96
3.17 Ảnh hưởng của tưới nước, giữ ẩm tới tỷlệ ñậu quả 98
3.18 Ảnh hưởng của bón phân qua lá ñến kích thước các ñợt lộc100
3.19 Ảnh hưởng của phun phân bón lá ñến tỷlệ ñậu quả 102
3.20 Ảnh hưởng của GA
3
ñến tỷlệ ñậu quả 104
3.21 Ảnh hưởng của cắt tỉa ñến kích thước các ñợt lộc106
3.22 Thời gian ra nụ, nởvà kết thúc nởhoa ởcác công thức cắt tỉa108
3.23 Ảnh hưởng của cắt tỉa ñến tỷlệ ñậu quảcủa bưởi Phúc Trạch 109
3.24 Ảnh hưởng của cắt tỉa ñến yếu tốcấu thành năng suất và năng suất111
3.25 Ảnh hưởng của thời ñiểm khoanh vỏ ñến thời gian ra nụ, nởhoa113
3.26 Ảnh hưởng của khoanh vỏ ñến tỷlệ ñậu quả 114
3.27 Ảnh hưởng của thời ñiểm khoanh vỏ ñến các yếu tốcấu thành
năng suất, năng suất 116
3.28 Ảnh hưởng của thời ñiểm khoanh vỏ ñến một sốchỉtiêu vềquả
của giống bưởi Phúc Trạch117
3.29 Ảnh hưởng của thụphấn bổsung ñến các yếu tốcấu thành năng
suất và năng suất bưởi Phúc Trạch121
3.30 Ảnh hưởng của thụphấn bổsung ñến một số chỉtiêu phẩm chất quả125
3.31 Ảnh hưởng của nguồn phấn sửdụng thụphấn bổsung ñến các
yếu tốcấu thành năng suất và năng suất bưởi Phúc Trạch128
3.32 Ảnh hưởng của giai ñoạn thụphấn ñến các yếu tốcấu thành năng
suất và năng suất bưởi Phúc Trạch131
3.33 Ảnh hưởng của biện pháp bổsung nguồn phấn ñến tỷlệ ñậu quả
và năng suất bưởi Phúc Trạch134
3.34 Ảnh hưởng của biện pháp kỹthuật tổng hợp ñến kích thước các
ñợt lộc bưởi Phúc Trạch 139
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp x
3.35 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹthuật tổng hợp ñến nởhoa và
ñặc ñiểm chùm hoa bưởi Phúc Trạch141
3.36 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹthuật tổng hợp ñến các yếu tố
cấu thành năng suất và năng suất bưởi Phúc Trạch142
3.37 Ảnh hưởng của biện pháp kỹthuật tổng hợp ñến phẩm chất quả
bưởi Phúc Trạch 144
3.38 Các yếu tốcấu thành năng suất và năng suất ởcác mô hình146
3.39 Hiệu quảkinh tếcủa các mô hình thâm canh147
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp
xi
DANH MỤC HÌNH
STT Tên hình Trang
3.1 Diễn biến diện tích bưởi Phúc Trạch58
3.2 Diễn biến năng suất bưởi Phúc Trạch58
3.3 Tỷlệhộtựnhân giống cho việc trồng mới giống bưởi Phúc Trạch66
3.4 Sâu nhớt 71
3.5 Nhện hại 71
3.6 Rệp vảy ốc 71
3.7 Bệnh thối quả 71
3.8 Bệnh chảy gôm 71
3.9 Bệnh ñốm ñen 71
3.10 Dây tơhồng hại bưởi 72
3.11 Hiện trạng vườn 72
3.12 Kết cấu tán bưởi Phúc Trạch ởcác vườn hộ72
3.13 Trồng xen cây Trầm Hương trong vườn bưởi Phúc Trạch72
3.14 Cây bưởi Phúc Trạch trồng dưới tán cây bưởi chua72
3.15 Cây bưởi Phúc Trạch trồng bên cạnh cây bưởi chua72
3.16 Cành 1 ñợt lộc/năm 82
3.17 Cành 2 ñợt lộc/năm 82
3.18 Cành 3 ñợt lộc/năm 82
3.19 Chồi hoa không có lá 82
3.20 Chồi có ít hoa, nhiều lá 82
3.21 Chồi nhiều hoa, ít lá 82
3.22 Nụdịhình 82
3.23 Hoa dịhình 82
3.24 ðộng thái rụng nụcủa bưởi Phúc Trạch84
3.25 ðộng thái rụng hoa của bưởi Phúc Trạch84
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp
xii
3.26 ðộng thái rụng quảcủa bưởi Phúc Trạch85
3.27 Tỷlệrụng nụ, hoa, quảnon của bưởi Phúc Trạch85
3.28 Nhiệt ñộkhông khí thời kỳnởhoa bưởi Phúc Trạch giai ñoạn
1996 - 1998 87
3.29 Nhiệt ñộkhông khí thời kỳnởhoa bưởi Phúc Trạch giai ñoạn
2006 – 2008 88
3.30 ðộ ẩm không khí thời kỳnởhoa bưởi Phúc Trạch giai ñoạn
1996 - 1998 88
3.31 ðộ ẩm không khí thời kỳnởhoa bưởi Phúc Trạch giai ñoạn
2006 – 2008 88
3.32 Sốngày có gió Tây Nam trong tháng 2 tại Hương Khê – Hà Tĩnh89
3.33 Theo dõi ñộng thái ñậu quả118
3.34 Thiết bịquản lý ñộ ẩm ñất 118
3.35 Trước khi tỉa hoa dịhình 119
3.36 Sau khi tỉa hoa dịhình 119
3.37 Trước khi tỉa quả 119
3.38 Sau khi tỉa quả 119
3.39 ðặc ñiểm vết khoanh cành khi mới khoanh119
3.40 ðặc ñiểm vết khoanh cành sau khoanh 2 tháng119
3.41 Thu phấn hoa bưởi chua 136
3.42 Thụphấn bổsung 136
3.43 Bao cách ly sau khi thụphấn137
3.44 Tỷlệ ñậu của công thức thụphấn bổsung bằng phấn bưởi chua137
3.45 Ghép thay tán bưởi Phúc Trạch bằng bưởi chua theo tỷlệ1/4 và 1/8137
3.46 Cành ghép bưởi chua/tán bưởi Phúc Trạch ra hoa137
3.47 Mô hình tham canh tại xã Hương Trạch năm 2009150
3.48 Mô hình thâm canh tại xã Phúc Trạch năm 2009150
3.49 Mô hình ñối chứng tại xã Hương Trạch năm 2009150
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp 1
MỞ ðẦU
1 Tính cấp thiết của ñềtài
Cây bưởi (Citrus grandis L. Osbeck) là loại cây ăn quảrất quen thuộc
với người dân Việt Nam. Quảbưởi tươi dễvận chuyển, bảo quản ñược nhiều
ngày mà vẫn giữnguyên hương vị, phẩm chất. Bưởi ñược nhiều người ưa
chuộng vì không những mang lại hiệu quảkinh tếcao mà còn có giá trịdinh
dưỡng rất tốt với hàm lượng ñường từ8 - 10 mg, gluxit 7,3 mg, caroten 0,02
mg trong 100 gam phần ăn ñược. Ngoài ra còn có rất nhiều các vitamin, các
khoáng chất ởdạng vi lượng rất cần thiết cho cơthểcon người. Ngoài dùng
ăn tươi, bưởi còn ñược chếbiến thành nhiều sản phẩm có giá trịnhưnước
quả, mứt, . Trong công nghiệp chếbiến, vỏ, hạt dùng chếbiến tinh dầu, bã
tép ñểsản xuất péctin có tác dụng bồi bổcơthể. ðặc biệt bưởi còn ñược sử
dụng trong việc chữa các bệnh vềtim mạch, ñường ruột cũng nhưchống ung
thư(Trần ThếTục,1995) [35].
Do có phổthích nghi rộng, cây bưởi có thểtrồng ñược ởrất nhiều nơi
và tạo nên những vùng ñặc sản cho từng vùng sinh thái như: bưởi Năm Roi,
bưởi Da Xanh (Vĩnh Long, Tiền Giang, ðồng Nai), bưởi Thanh Trà (Thừa
Thiên Huế), bưởi Luận Văn (Thanh Hoá); bưởi KhảLĩnh (Yên Bái, Phú Thọ),
bưởi Chí ðám (Phú Thọ), bưởi Diễn, bưởi QuếDương (Hà Nội), bưởi Hoàng
Trạch (Văn Giang – Hưng Yên), . và ñặc biệt là bưởi Phúc Trạch.
Bưởi Phúc Trạch là giống bản ñịa của huyện Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh,
có lịch sửtrồng trọt gần 200 năm, phân bố ởtọa ñộ ñịa lý từ17
0
50
'
ñến 18
0
26
'
vĩ ñộBắc và 105
0
14
'
ñến 105
0
53
'
kinh ñộ ðông, hiện ñược xếp là một trong
những giống bưởi ngon nhất ởViệt Nam. Diện tích giống bưởi Phúc Trạch
hiện nay khoảng trên 842 ha, ñược trồng chủyếu ởcác xã Hương Trạch,
Hương ðô, Phúc Trạch và Lộc Yên của huyện Hương Khê, trên các loại ñất
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp 2
phù sa cổ, phù sa ñược bồi hoặc không ñược bồi hàng năm của hai con sông
Ngàn Sâu và Ngàn Trươi. Từthời Pháp thuộc, giống bưởi Phúc Trạch ñã
ñược nhận huy chương vàng trong cuộc thi cây trái ngon của các nước ðông
Dương, ngày nay ñược các cơquan ngoại giao của Việt Nam tại nước ngoài
giới thiệu trên các trang website nhưmột ñặc sản của ñất nước và con người
Việt Nam (Trương ThịMinh, 2009) [23]. Thu nhập từviệc trồng giống bưởi
Phúc Trạch luôn là một trong những nguồn chính của các hộnông dân tại
huyện Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh.
Từnăm 2000 trởlại ñây, năng suất giống bưởi Phúc Trạch suy giảm rõ
rệt, hoa ra nhiều nhưng tỷlệ ñậu quảrất thấp, thậm chí không ñậu quả. ðặc
biệt là hiện tượng mất mùa xảy ra trong gần 10 năm liên tục ñã khiến người
dân không yên tâm ñầu tưchăm sóc, một sốhộgia ñình chặt bỏcây bưởi hoặc
ñưa các loại cây trồng khác nhưcây Trầm Hương, cây Keo, . vào trồng xen
trong vườn. Thực trạng trên ñã làm nhiều vườn bưởi Phúc Trạch ởHương
Khê suy thoái nghiêm trọng, cây sinh trưởng kém, sâu bệnh gây hại nặng, .
diện tích trồng trọt ñang có xu hướng suy giảm với tốc ñộnhanh.
ðểkhôi phục và phát triển giống bưởi Phúc Trạch, việc ñánh giá hiện
trạng sản xuất, nghiên cứu các yếu tố ñất ñai, khí hậu, tập quán canh tác cũng
như ảnh hưởng của một sốbiện pháp kỹthuật là một bước ñi quan trọng, góp
phần xác ñịnh các yếu tốhạn chếcủa hiện tượng suy giảm năng suất và ñưa ra
các biện pháp kỹthuật nhằm nâng cao và ổn ñịnh năng suất, chất lượng giống
bưởi Phúc Trạch. Với ñịnh hướng ñó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñềtài:
“Nghiên cứu một sốbiện pháp kỹthuật nhằm nâng cao năng suất, phẩm chất
bưởi Phúc trạch tại Hương Khê - Hà Tĩnh”nhằm góp phần phát hiện các yếu
tốhạn chếgây suy giảm năng suất, ñưa ra biện pháp khắc phục hiện tượng
mất mùa trong nhiều năm liên tục, ñáp ứng ñòi hỏi của thực tiễn sản xuất
giống bưởi Phúc Trạch.
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp 3
2 Mục ñích và yêu cầu của ñềtài
2.1 Mục ñích
Trên cơsở ñánh giá hiện trạng sản xuất, nghiên cứu một số ñặc ñiểm
nông sinh học, tác ñộng của một sốbiện pháp kỹthuật ñến năng suất ñểtìm
hiểu yếu tốhạn chếchính dẫn ñến hiện tượng suy giảm sản lượng, từ ñó ñề
xuất quy trình kỹthuật canh tác thích hợp nhằm nâng cao và ổn ñịnh năng
suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh.
2.2 Yêu cầu
- ðánh giá hiện trạng sản xuất, các ñặc ñiểm nông sinh học của giống
bưởi Phúc Trạch trong mối quan hệ ñến diện tích, năng suất, phẩm chất, góp
phần xác ñịnh yếu tốhạn chếchính dẫn ñến hiện tượng suy giảm sản lượng
trong những năm gần ñây.
- Xác ñịnh vai trò của một sốbiện pháp kỹthuật trong việc nâng cao
năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh.
3 Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của ñềtài
3.1 Ý nghĩa khoa học
- Các kết quảnghiên cứu của ñềtài là một dẫn liệu khoa học có giá trị
vềmột sốpha vật hậu, ảnh hưởng của một sốbiện pháp kỹthuật ñến sinh
trưởng, phát triển, năng suất, phẩm chất của giống bưởi Phúc Trạch trồng ở
Hương Khê – Hà Tĩnh, làm cơsởcho việc hoàn thiện quy trình thâm canh
giống bưởi Phúc Trạch và tiến hành các nghiên cứu tiếp theo trên các giống
bưởi ñặc sản khác trong ñiều kiện sinh thái miền Bắc Việt Nam.
- Những kết lu ận của ñềtài là nguồn tài liệu tham khảo có giá trịcho công
tác giảng dạy, phổcập kiến thức vềcây bưởi nói riêng và cây có múi nói chung.
3.2 Ý nghĩa thực tiễn
- ðềxuất quy trình kỹthuật khắc phục hiện tượng mất mùa của giống
bưởi Phúc Trạch trong nhiều năm liên tục, góp phần giải quyết vấn ñềbức
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp 4
xúc của thực tiễn sản xuất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê - Hà Tĩnh.
- Bổsung nguồn tưliệu khoa học làm cơsởxây dựng ñịnh hướng quy
hoạch, nghiên cứu phát triển giống bưởi Phúc Trạch của các nhà quản lý, các
nhà khoa học trong và ngoài tỉnh Hà Tĩnh.
4 ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1 ðối tượng nghiên cứu
- ðối tượng nghiên cứu của ñềtài là giống bưởi Phúc Trạch có tuổi cây
từ4 ñến 12 tuổi trồng tại Hương Khê - Hà Tĩnh.
4.2 Phạm vi nghiên cứu
- Vềthời gian: ðềtài tiến hành từnăm 2006 ñến năm 2009.
- Vềnội dung: Nội dung chính của ñềtài là nghiên cứu xác ñịnh các
yếu tốhạn chếchính dẫn ñến hiện tượng mất mùa trong nhiều năm liên tục
của giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh và các biện pháp kỹ
thuật khắc phục. Dựa trên kết quả ñiều tra và nghiên cứu một số ñặc ñiểm
nông sinh học của giống bưởi Phúc Trạch mà xác ñịnh nội dung và cách thức
bốtrí các thí nghiệm cụthể.
5 Những ñóng góp mới của ñềtài
- ðánh giá tương ñối toàn diện và có tính hệthống vềhiện trạng sản
xuất, một số ñặc ñiểm nông sinh học trong mối quan hệ ñến năng suất, phẩm
chất của giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh.
- Xác ñịnh các yếu tốhạn chếcủa hiện tượng suy giảm sản lượng giống
bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh trong những năm gần ñây, vai trò của
một sốbiện pháp kỹthuật và ñềxuất ñược quy trình khắc phục, góp phần giải
quyết một trong những vấn ñềbức xúc của thực tiễn sản xuất tại ñịa phương.
- Bổsung nguồn tưliệu có ý nghĩa vềgiống bưởi Phúc Trạch nói riêng
và cây có múi nói chung phục vụcho công tác ñào tạo cán bộkỹthuật và làm
cơsởcho các nghiên cứu tiếp theo trong tương lai.
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp 5
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1 Nguồn gốc của cây bưởi
Cây bưởi có tên khoa học là Citrus grandis (L).Osbeck, trong hệthống
phân loại bưởi thuộc:
Họ: Rutaceae
Họphụ: Aurantioideae
Chi: Citrus
Chi phụ: Eu Citrus
Loài: Citrus grandis (maxima)
Cây bưởi có nguồn gốc từvùng nhiệt ñới. Theo tác giảRobert, (1967)
[86] bưởi là cây bản xứcủa Malaysia và quần ñảo Polynesia, sau ñó ñược di
thực sang Ấn ðộ, phía nam Trung Quốc và các nước châu Âu, Mỹ. Tác giả
Giucovki cho rằng nguồn gốc của bưởi có thểlà quần ñảo Laxongdơ, tuy
nhiên ñểcó tài liệu chắc chắn cần nghiên cứu các thực vật họRutacea, nhất là
họphụAurantioidea ởvùng núi Hymalaya miền Tây Trung Quốc và các vùng
núi thuộc bán ñảo ðông Dương (dẫn theo Bùi Huy ðáp, 1960) [12]. Tác giả
Chawalit Niyomdham, (1992) [51] cũng cho rằng bưởi có nguồn gốc ở
Malaysia, sau ñó lan sang Indonesia, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn ðộ, ðịa
Trung Hải và Mỹ, . vùng sản xuất chính ởcác nước Phương ðông (Trung
Quốc, Thái Lan, Việt Nam, .).
Tuy nhiên, tác giảBretschneider, (1898) lại cho rằng bưởi có nguồn gốc
từTrung Quốc vì cây bưởi ñã ñược ñềcập trong các tài liệu của Trung Quốc từ
thếkỷ24 ñến thếkỷ8 trước công nguyên (dẫn theo Rajput and Sriharibabu,
1985) [83]. Cùng quan ñiểm trên, các tác giảVũCông Hậu, (1996) [17]; Tôn
Thất Trình, (1995) [32] cũng cho rằng bưởi có nguồn gốc từTrung Quốc.
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp 6
Nhưvậy, nguồn gốc của bưởi cho ñến nay chưa ñược thống nhất. Bưởi
có thểcó nguồn gốc từMalaysia, Trung Quốc, Ấn ðộ, . Hiện này bưởi ñược
trồng nhiều với mục ñích thương mại ởcác nước châu Á như: Trung Quốc,
Thái Lan, Malaysia, Philipines, Ấn ðộvà Việt Nam.
Ngoài bưởi người ta còn tìm thấy bưởi chùm , ñây có thểlà kết quảtừ
một hạt, một mầm bưởi ñột biến và cũng có thểlà cây lai giữa bưởi và cam
ngọt. Theo sơ ñồphân loại cây có múi của Swingle năm 1948 thì bưởi và bưởi
chùm là 2 loài khác nhau trong cùng một chi Citrus và có mối quan hệchặt chẽ
với nhau (Phạm ThịChữ, 1998) [8]; (Ghosh, 1985) [65]. Theo Webber, (1943)
bưởi chùm xuất hiện ởBarbados với cái tên là “trái cấm”, vì ra quảthành từng
chùm nên người ta gọi là bưởi chùm, năm 1830 Macfadyen ñã phân bưởi chùm
thành một loài mới lấy tên là Citrus paradisi (dẫn theo Robert, 1967) [86].
1.2 Các yếu tốngoại cảnh ảnh hưởng ñến sinh trưởng, phát triển của
cây có múi và cây bưởi
1.2.1 Nhiệt ñộ, ẩm ñộkhông khí
Cây có múi nói chung, bưởi nói riêng có thểtrồng ởvùng có nhiệt ñộ
từ12 - 39
0
C, nhiệt ñộthích hợp nhất là từ23 - 29
0
C, nhiệt ñộthấp hơn 12,5
0
C
và cao hơn 40
0
C cây ngừng sinh trưởng. Nhìn chung, nhiệt ñộlà yếu tốrất
quan trọng, ảnh hưởng tới toàn bộhoạt ñộng sống của cây cũng nhưnăng
suất, chất lượng quả(Frederick and GeneAlbrigo, 1998) [62].
Ởvùng á nhiệt ñới cây có múi thường có 2 - 5 ñợt sinh trưởng, còn ở
vùng nhiệt ñới thấp, một sốvùng á nhiệt ñới và vùng duyên hải có thểcó nhiều
ñợt sinh trưởng (Mendel, 1969) [80]. Nhiệt ñộ ñểbắt ñầu phát sinh một ñợt lộc
là >12,5
0
C, thời gian phát sinh lộc khác nhau ởmỗi vùng sinh thái, nhiệt ñộtốt
nhất cho sinh trưởng của các ñợt lộc là từ25 - 30
0
C, cho hoạt ñộng của bộrễ
từ17 - 30
0
C. Sựhút nước và các chất dinh dưỡng tăng khi nhiệt ñộtăng trong
phạm vi từ17 - 30
0
C và ngược lại (Cassin et al, 1968) [47]

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tiếng Việt
1 Ngô Xuân Bình (2001), Study of self in compatibility in citrus with
special emphases on the pollentube growth and allelic variation,
Ph.D thesis, Kyushu Unviersity – Japan.
2 ðỗ ðình Ca, Nguyễn Văn Dũng, VũViệt Hưng và cs (2005), Nghiên
cứu ảnh hưởng của bón phân, tưới nước ñến khảnăng ra hoa
ñậu quả, năng suất, phẩm chất bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê
– Hà Tĩnh, Kết quảnghiên cứu cây ăn quảvùng duyên hải miền
Trung - Nhà xuất bản Nông Nghiệp.
3 ðỗ ðình Ca, Lê Công Thanh (2006), Ảnh hưởng của GA
3
ñến năng
suất, phẩm chất cam Xã ðoài,Báo cáo kết quảthực hiện ñềtài -Viện Nghiên cứu Rau quả.
4 ðỗ ðình Ca (2009), Thụphấn và hiệu quảcủa thụphấn bổsung với
năng suất, chất luợng một sốgiống cây ăn quả,Website:
www.favri.org.vn.
5 Lý Gia Cầu (1993), Kỹthuật trồng bưởi năng suất cao nổi tiếng của
Trung Quốc, NXB khoa học kỹthuật Quảng Tây - Tài liệu dịch
của Nguyễn Văn Tôn.
6 Nguyễn Minh Châu (1997), Sửdụng phân bón cho cây có múi, Tài liệu
tập huấn cây ăn quả- Viện nghiên cứu cây ăn quảMiền Nam.
7 Lương Bành Chí (2007), Kỹthuật giữquảcho cây cam quýt,Viện
Nghiên cứu cam quýt Trung Quốc – Tài liệu dịch của Lê Công
Thanh - Viện Nghiên cứu Rau quả.
8 Phạm ThịChữ(1998), Tuyển chọn bưởi Phúc Trạch, Báo cáo kết quả
nghiên cứu ñềtài khoa học năm 1998.
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp 155
9 Phạm Văn Côn (2004), Các biện pháp ñiều kiển sinh trưởng, phát
triển, ra hoa, kết quảcây ăn trái,NXB Nông nghiệp Hà Nội
10 Cục nông nghiệp huyện Phúc Châu tỉnh Phúc Kiến (2009), Tình hình
sản xuất và kỹthuật trồng bưởi tại tỉnh Phúc Kiến, Tài liệu
hướng dẫn kỹthuật – Tài liệu dịch của Nguyễn ThịTuyết - Viện
Nghiên cứu Rau quả.
11 Cục Nông nghiệp Quảng Tây (2009), Kỹthuật trồng bưởi Sa ðiền, Tài
liệu hướng dẫn kỹthuật - Tài liệu dịch của Nguyễn ThịTuyết -
Viện Nghiên cứu Rau quả.
12 Bùi Huy ðáp (1960), Cây ăn quảnhiệt ñới tập I, cam quýt.NXB
Nông nghiệp, Hà Nội.
13 Hoàng A ðiền (1999), Kỹthuật trồng bưởi Văn ðán, NXB Khoa học
kỹthuật Quảng Tây (Lê SĩNhượng dịch).
14 Nguyễn Văn Duy (2008), Thụphấn bổsung cho rau họbầu bí,Báo
Nông nghiệp Việt Nam - ðăng Ngày 20 tháng 8 năm 2008
15 Gandhi S.G (1973), “Cam quýt ở ấn ðộ”, Cây ăn quảnhiệt ñới tập II
- Cam, Quýt, Chanh, Bưởi, NXB khoa học kỹthuật (tài liệu
dịch của ðỗNgọc Anh, Huỳnh Lý, Ngô Bích Nga, Nguyễn Văn
Trung), trang 400 – 434.
16 Trịnh Nhất Hằng (2006), Kỹthuật thụphấn bổsung & tỉa cành tạo
tán cho Cây mãng cầu dai (Annona squasmosa), Tạp chí Khoa
học và Công nghệ- BộNN & PTNT số1 năm 2006.
17 VũCông Hậu (1996), Trồng cây ăn quả ởViệt Nam, NXB Nông nghiệp.
18 Trần Văn Hâu (2005), Giáo trình môn học xửlý ra hoa, Trường ðH
Cần Thơ.
19 Trần Văn Hâu (2009), Biện pháp kích thích ra hoa, Trường ðH Cần Thơ.
20 LữMinh Hùng (2008), Cải tạo dạng hình cây cam quýt, Tài liệu tập
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp 156
huấn của FFTC - Trung tâm kỹthuật thực phẩm và phân bón,
Trại thí nghiệm Nông nghiệp ðài Loan.
21 Ngô Thừa Lộc (2007), Ứng dụng công nghệ ðài Loan, Báo cáo Hội
thảo bưởi Phúc Trạch, huyện Hương Khê – Hà Tĩnh.
22 ðoàn Văn Lư, ðỗ ðình Ca, VũViệt Hưng (2002), “Kết quảnghiên cứu
khoa học công nghệvềRau – Hoa - Quảgiai ñoạn 2000 – 2002”,
Nghiên cứu một sốbiện pháp kỹthuật nhăm nâng cao năng suất
cây bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê - Hà Tĩnh, Viện Nghiên cứu
Rau quả- NXB Nông nghiệp, trang 166 – 179.
23 Trương ThịMinh (2009), Bưởi Phúc Trạch - chất lượng ñặc thù gắn
liền với ñiều kiện tựnhiên của vùng ñất Hương Khê - Hà Tĩnh,
Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Hệthồng Nông nghiệp.
24 Ân Tiền Nguyên, Trần Hữu Toàn (1999), Cắt tỉa cho cây có múi, Nhà
xuất bản Nông nghiệp Trung Quốc – Tài liệu dịch của Nguyễn
ThịTuyết - Viện Nghiên cứu Rau quả.
25 VũKhắc Nhượng (1997), Bệnh vàng lá cam quýt ởnước ta, Tạp chí
khoa học kỹthuật rau quả, tháng 1/1997 tr 21 - 23.
26 Võ Tá Phong (2004), Nghiên cứu xác ñịnh nguyên nhân ra hoa, ñậu
quảkhông ổn ñịnh của bưởi Phúc Trạch và xây dựng, ñềxuất
các giải pháp khắc phục, Báo cáo kết ñềtài - Trung tâm Khoa
học và khuyến nông khuyến lâm Hà Tĩnh.
27 Nguyễn ThịKim Sơn và cs (2003), Bệnh chảy gôm do nâm Phytopthora
spp. hại trên cây ăn quảcó múi ởmột sốtỉnh miền Bắc và biện
pháp phòng chống, Báo cáo kết quảthực hiện ñềtài - Viện Nghiên
cứu Rau quả.
28 Võ Hữu Thoại, Nguyễn Minh Châu, 2003, Hiệu quảcủa một sốloại
phân bón ñối với cây bưởi Năm Roi, Kết quảNghiên cứu khoa
học công nghệRau quả2002 – 2003. Viện Nghiên cứu Cây ăn
quảMiền Nam
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp 157
29 Nguyễn Ngọc Thuý (2001), Cẩm nang sửdụng các chất dinh dưỡng
cây trồng và phân bón cho nang suất cao, NXB Nông nghiệp –
Hà Nội, Trang 195 – 238
30 Lý Văn Tri, Lý Kim Bảng, ðặng Quang Vinh, Lê Quang Chính
(1990), Sổtay sửdụng các chếphẩm ñiều hòa sinh trưởng cho
cây trồng, Nhà xuất bản Khoa học kỹthuật, Hà Nội.
31 Huỳnh ðức Trí, Võ Hữu Thoại, Nguyễn Bảo Toàn (2006), Kỹthuật
trồng và chăm sóc cây có múi,Quản lý dịch hại tổng hợp cây có
múi, Nhà XBNN Thành phốHồChí Minh, trang 44 – 45.
32 Tôn Thất Trình (1995), Tìm hiểu các loại cây ăn quảcó triển vọng
xuất khẩu, Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội.
33 Mai Xuân Trúc (2007), Giúp cây sầu riêng ra hoa, ñậu trái tốt, Sở
Khoa học và Công nghệtỉnh Tiền Giang.
34 Huỳnh Ngọc Tư, Bùi Xuân Khôi (2003), Nghiên cứu ảnh hưởng của
liều lượng ñạm, lân và kali ñến năng suất và phẩm chất bưởi ðường
lá cam, Kết quảNghiên cứu khoa học công nghệRau quả2002 –
2003. Viện Nghiên cứu Cây ăn quảMiền Nam
35 Trần ThếTục (1995), Cây bưởi và triển vọng phát triển ởViệt Nam,
Tạp chí khoa học kỹthuật BNN&CNTP tháng 10 năm 1995,
Trung tâm thông tin Viện Nghiên cứu Rau quả.
36 ðào Thanh Vân, Ngô Xuân Bình (2003), Giáo trình cây ăn quả(dành
cho cao học), NXB NN Hà Nội.
37 Philip Cao Văn (1997), Kỹthuật cắt tỉa cho cây ăn quả, Tài liệu tập
huấn cây ăn quả- Viện nghiên cứu cây ăn quảMiền Nam
38 Hà Thiên Văn, Thành Thận Khôn (2007), Kỹthuật mới cắt tỉa cây có
múi, NXB Kỹthuật khoa học HồNam - Trung Quốc – Tài liệu
dịch của Nguyễn ThịTuyết - Viện Nghiên cứu Rau quả
39 ðỗNăng Vịnh (2008), Cây ăn quảcó múi - Công nghệsinh học chọn
tạo giống, NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩkhoa học nông nghiệp 158
2. Tiếng Anh
40 Anil Kumar Shukla, Arun Kumar Shukla, Vashishtha. BB (2004),
Fruit Breeding,Chaman Studio Building, 2
nd
Floor – Charbagh
India, P156
41 Ashman T.L (2000), Pollinator selectivity and its implications for the
evolution of dioecy and ***ual dimorphism, Ecology 81: 2577-2591
42 Ben Cheikh W, Perez Botella J, Tadeo F.R, Talon M, Primo-Millo E
(1997), Pollination increases gibberellin levels in developing
ovaries of seeded varieties of citrus, Plant Physiol, P:557-564
43 Bevington K.B and Castle W.S (1985), Annual root growth pattern of
young citrus trees in relation to growth, soil temperature and
soil water content,Journal of the American Society Horicultural
Scienes 110, P: 840 – 845
44 Brown1 H.D and Krezdorn A.H (1970), Hand pollination tests and
field evaluation of pollinators for citrus, Proceedings of the
Florida State Horticultural Society, 1969 - 1970 Vol. 82 pp.
45 Cane J.H (2003),Dose-response relationships between pollination
and fruit refine pollination comparisons for cranberry
(Vaccinium macrocarpon [Ericaceae]),American Journal of
Botany 90, P: 1425-1432
46 Carol J and Lovatt (1990), Factors Affecting Fruit Set/Early Fruit
Drop in Avocado, California Avocado Society 1990, Yearbook
74, P: 193-199
47 Cassin J, Bourdeaut J, Fougue A, Furan V, Gaillard J.P, LeBourdelles J,
Montagut G and Moreuil C (1968), The influence of climate upon
the blooming of citrus in tropical areas,Proceedings of the
International Society of 1, P: 315 – 324.