Thạc Sĩ Nghiên cứu một số bài thuốc, cây thuốc dân gian của cộng đồng dân tộc thiểu số tại buôn Đrăng Phôk -

1 Ñaët vaán ñeà
Caây thuoác daân gian töø laâu ñaõ ñöôïc nhieàu ngöôøi quan taâm ñeán, ñaây laø nguoàn
taøi nguyeân thöïc vaät coù giaù trò thieát thöïc cho caùc coäng ñoàng ñòa phöông trong vieäc
phoøng chöõa beänh ngoaøi ra noù coøn coù giaù trò baûo toàn nguoàn gen, cung caáp cho lónh
vöïc döôïc hoïc .Vieät Nam laø nöôùc coù nguoàn taøi nguyeân thöïc vaät giaøu coù baäc nhaát
Ñoâng Nam AÙ, laø nôi taäp trung nhieàu caây thuoác quyù hieám, vôùi hôn 54 daân toäc sinh
soáng vaø hoï coù truyeàn thoáng laâu ñôøi trong vieäc söû duïng nguoàn taøi nguyeân thöïc vaät
trong ñoù coù taøi nguyeân caây thuoác.
Buoân Ñaêng Phoák thuoäc xaõ Kroâng Na laø moät buoân naèm trong vuøng loõi cuûa
Vöôøn Quoác Gia Yok Ñoân cuûa tænh Ñaêk Laêk. Ñaây laø buoân coù caùc daân toäc sinh
soáng nhö: Mnoâng, EÂñeâ, Jarai, laøo ñôøi soáng cuûa hoï coøn gaëp nhieàu khoù khaên,
cuoäc soáng cuûa hoï coøn phuï thuoäc raát nhieàu vaøo nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân trong
ñoù coù röøng. Röøng laø caùi noâi saûn sinh ra hoï, cung caáp cho hoï caùc loaøi caây töø vieäc
laøm thöïc phaåm cho ñeán caùc loaøi caây coù theå taïo ra caùc saûn phaåm haøng hoaù nhö
nhöaï caây chai cuïc, caây laøm thuoác Ñaëc bieät tröôùc ñaây khi soáng trong ñieàu kieän
töï nhieân nhö vaäy coäng ñoàng nôi ñaây ñaõ coù nhöõng kinh nghieäm, kieán thöùc quyù baùu
trong vieäc söû duïng caùc loaøi caây röøng ñeå taïo neân caùc baøi thuoác ñeå phoøng vaø chöõa
trò caùc beänh taät haøng ngaøy maø hoï gaëp phaûi hoï khoâng caàn söû duïng caùc loaïi thuoác
naøo töø beân ngoaøi. Ngaøy nay ñöôøng xaù ñi laïi thuaän tieän, söï giao löu cuûa coäng ñoàng
buoân vôùi beân ngoaøi thuaän lôïi hôn, ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân nôi ñaây daàn ñöôïc caûi
thieän, ngöôøi daân tieáp caän vôùi y teá xaõ thoân hoï chuyeån sang söû duïng thuoác taây töø
traïm xaù cho neân vieäc söû duïng caây ñeå laøm thuoác ít ñi. Kinh nghieäm söû duïng caây
thuoác hieän nay taäp trung ôû söï hieåu bieát rieâng cuûa ngöôøi giaø, ngöôøi lôùn tuoåi vaäy
thì khi theá heä hoï qua ñi thì nhöõng baøi thuoác naøy cuõng coù theå bò laõng queân.
Vaán ñeà ñaët ra laø, laøm theá naøo ñeå ghi nhaän laïi voán kieán thöùc quyù baùu trong
vieäc söû duïng caùc caây thuoác baøi thuoác cuûa coäng ñoàng buoân Ñraêng Phoâk vaø tìm ra
caùc giaûi phaùp ñeå baûo toàn vaø phaùt trieån caùc loaøi caây thuoác coù giaù trò. Ñöôïc söï hoã
trôï kinh phí cuûa toå chöùc VINAFE vaø söï höôùng daãn cuûa thaày giaùo Th.s. Nguyeãn
Ñöùc Ñònh, söï cho pheùp cuûa Khoa Noâng Laâm Nghieäp tröôøng Ñaïi hoïc Taây Nguyeân
chuùng toâi tieán haønh thöïc hieän ñeà taøi
: “Nghieân cöùu moät soá baøi thuoác, caây thuoác
daân gian cuûa coäng ñoàâng daân toäc thieåu soá taïi buoân Ñraêng Phoák - Vuøng loõi VQG
Yok Ñoân - Huyeän Buoân Ñoân –Tænh ÑaêkLaêk”.
Nhaèm tìm hieåu moät soá caây thuoác
vaø baøi thuoác coäng ñoàng ñaõ vaø ñang söû duïng cuõng nhö tìm kieám giaiû phaùp cho vieäc
baûo toàn vaø phaùt trieån chuùng.
Laàn ñaàu tieân laøm quen vôùi coâng taùc nghieân cöùu khoa hoïc neân chaéc chaén ñeà
taøi khoâng theåå traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt mong quyù thaày coâ cuøng caùc baïn ñoàng
nghieäp goùp yù ñeå ñeà taøi ñöôïc hoaøn thieän hôn.
42 Toång quan veà vaán ñeà nghieân cöùu
Vieät nam coù nguoàn taøi nguyeân thöïc vaät raát phong phuù vaø ña daïng theo thoáng
keâ cho thaáy coù ñeán 12000 loaøi thöïc vaät baäc cao coù maïch, caùc loaøi caây soáng trong
caùc ñieàu kieän sinh thaùi khaùc nhau, hình thaønh caùc kieåu thaûm thöïc vaät khaùc nhau.
Nhieàu loaøi coù giaù trò laøm thuoác vaø nhieàu loaøi hieän nay laø nguyeân lieäu chính ñeå
tinh cheá saûn xuaát caùc loaøi thuoác coù giaù trò nhö: tam thaát, ñòa lieàn, kim tieàn thaûo
Töøø tröôùc ñeán nay ñaõ coù nhieàu nhaø khoa hoïc quan taâm nghieân cöùu caùc caây
thuoác vaø vò thuoác ñeå chöõa trò caùc loaïi beänh nhö: Gs Ñoã Taát Lôïi(1999) trong cuoán
“Nhöõng caây thuoác vaø vò thuoác Vieät Nam”
giôùi thieäu 800 caây con ñeå laøm thuoác;
Saùch “Caây thuoác Vieät nam” cuûa löông y Leâ Traàn Ñöùc (1997) coù ghi 830 caây
thuoác; Ts Voõ Vaên Chi(1997) coù cuoán
“Töø ñieån caây thuoác Vieät Nam”
ghi 3200
caây thuoác trong ñoù coù caû caùc loaøi caây thuoác nhaäp noäi . Theo taøi lieäu cuûa Vieän
döôïc lieäu (2000) thì Vieät nam coù ñeán 3830 loaøi caây laøm thuoác. Nhöng qua ñieàu
tra tìm hieåu thì con soá naøy coù theå ñöôïc naâng leân vì kieán thöùc söû duïng caây thuoác
cuûa moät soá ñoàng baøo daân toäc thieåu soá chuùng ta nghieân cöùu chöa ñaày ñuû hay coøn
boû ngoõ.
Nöôùc ta laø moät nöôùc nhieät ñôùi coù nhieàu röøng, taäp trung nhieàu thaønh phaàn daân
toâïc sinh soáng, coù nhieàu neàn vaên hoaù ñaëc saéc khaùc nhau, kieán thöùc baûn ñòa trong
vieäc söû duïng caùc caây laøm thuoác cuõng raát ña daïng vaø phong phuù, moãi daân toäc coù
caùc caây thuoác vaø baøi thuoác khaùc bieät, caùch pha cheá vaø söû duïng khaùc nhau. Hieän
nay nguoàn taøi nguyeân röøng cuûa chuùng ta ñang bò giaûm suùt nghieâm troïng, keùo theo
söï ña daïng sinh hoïc cuõng bò giaûm trong ñoù coù caû moät caây thuoác baûn ñòa coù giaù trò
chöa kòp nghieân cöùu cuõng maát daàn, vì vaäy vieäc nghieân cöùu phaùt hieän vaø baûo toàn
tieán ñeán söû duïng beàn vöõng taøi nguyeân caây thuoác baûn ñòa laø moät vieäc laøm raát caàn
thieát trong giai ñoaïn hieän nay.
Ñoái vôùi caùc coäng ñoàng daân toäc thieåu soá soáng ôû Vieät Nam hoï coù nhöõng baøi
thuoác kinh nghieäm raát hay, ñôn giaûn nhöng hieäu quaû chöõa beänh laïi raát cao. Ñaêk
Laêk laø moät tænh taäp trung nhieàu daân toäc thieåu soá (44/54 daân toäc Vieät Nam) neân
ñaây laø nôi lyù töôûng cho caùc nghieân cöùu veà kieán thöùc baûn ñòa trong ñoù coù kieán thöùc
veà söû duïng caùc caây thuoác baøi thuoác töø thieân nhieân.
3 Ñoái töôïng nghieân cöùu
3.1 Ñoâí töôïng nghieân cöùu cuï theå
Nhoùm nghieân cöùu laøm vieäc cuøng vôùi coäng ñoàng daân toäc Buoân Ñraêng phoák
nhaèm phaùt hieän ra caùc baøi thuoác, caây thuoác maø coäng ñoàng ñaõ vaø ñang söû duïng, töø
ñoù löïa choïn caùc baøi thuoác quan troïng ñeå öu tieân baûo toàn.
ã Ñòa ñieåm nghieân cöùu: Taïi coäng ñoàng daân toäc thieåu soá buoân Ñaêng Phoák -xaõ
Kroâng Ana- Vuøng loõi VQG Yok Doân -Huyeän Buoân Ñoân- Tænh Ñaêk laêk.
5ã Lyù do choïn buoân Draêng Phoák: Vì buoân chuû yeáu laø daân toäc thieåu soá nhö:
Mnoâng, EÂñeâ . Buoân naèm vuøng loõi VQG ôû vuøng saâu, xa giaùp bieân giôùi
Campuchia coù phong tuïc taäp quaùn vaø truyeàn thoáng laâu ñôøi.

3.2 Toång quan veà khu vöïc nghieân cöùu
3.2.1 Ñieàu kieän töï nhieân cuûa khu vöïc nghieân cöùu :
ã Vò trí ñòa lyù : Buoân Draêng phoák naèm ôû phía Taây khu trung taâm VQG Yor Ñoân,
laø buoân thuoäc vuøng saâu, xa giaùp bieân giôùi Campuchia, töø buoân ñeán vaên phoøng
trung taâm vöôøn khoaûng 20 km, hieän taïi buoân naèm trong vuøng loõi cuûa vöôøn,
naèm beân doøng soâng Seâreâpoák veà phía höõu ngaïn.
ã Ñòa hình : Töông ñoái baèng phaúng xuyeân suoát qua buoân, ñoä doác töông ñoái nhoû:
0-5 0 , möïc nöôùc ngaàm thaáp khoaûng 5-12m thuaän lôïi cho troàng troït vaø laáy nöôùc
sinh hoaït cho buoân .
ã Ñaát ñai: Toång dieän tích ñaát (taát caû thuoäc vuøng loõi): 190,25ha, trong ñoù ñaát
noâng nghieäp chieám 93,6ha chuû yeáu laø ñaát luùa nöôùc 1 vuï, 60,2ha coøn laïi laø ñaát
nhaø ôû, ñoàng coû, nöông raãy chuû yeáu laø ñaát caùt pha vaø moät ít ñaát naâu ñoû, taàng
ñaát chæ daøy 4-5m.
ã Khí haäu: Nhieät ñoä trung bình naêm laø 25 0 c, löôïng möa trung bình laø
1500mm/maêm, khí haäu ôû khu vöïc coù 2 muøa roõ reät: muøa möa töø thaùng 5-10,
muøa khoâ töø thaùng 11-4 naêm sau, coù naêm keùo daøi ñeán thaùng 5.
ã Heä thoáng thuûy vaên: Buoân coù doøng soâng Seâreâpoák chaûy qua daøi 1km cung caáp
nöôùc phuïc vuï cho sinh hoaït vaø töôùi tieâu, coøn coù theå ñaùnh baét caù.
ã Thaûm thöïc vaät: Ñaëc tröng ôû ñaây laø röøng khoäp ruïng laù vaøo muøa khoâ vaø röøng
baùn thöôøng xanh, röøng tre loà oâ xen keõ, ñoä che phuû töông ñoái cao.
3.2.2 Ñieàu kieän KTXH cuûa khu vöïc nghieân cöùu :
ã Kinh teá : Buoân Ñraêng Phoák laø buoân vuøng 3, KTXH chöa phaùt trieån, ñöôøng
giao thoâng töø huyeän vaøo buoân ñaõ ñöôïc naâng caáp coù theå ñi laïi trong muøa möa,
sinh keá cuûa ngöôøi daân chuû yeáu phuï thuoäc vaøo röøng, ñôøi soáng coøn nhieàu khoù
khaên ñang ñöôïc caùc chöông trình döï aùn cuûa nhaø nöôùc hoã trôï.
ã Daân soá (nguoàn: Toaøn buoân coù 67 hoä vôùi 397 ngöôøi trong ñoù:
- Ngöôøi kinh : 10 hoä , coù 36 ngöôøi
- Mnoâng : 48 hoä, 288 ngöôøi
- EÂ ñeâ: 4 hoä , 29 ngöôøi
- Ja Rai: o4 hoä, 34 ngöôøiä
- Laøo : 1hoä , 10 ngöôøi
Soá ngöôøi ñeán tuoåi lao ñoäng caû buoân laø 139 ngöôøi coøn laïi laø ngöôøi giaø vaø treû em,
coù 85,2% ngöôøi daân soáng chuû yeáu baèng noâng nghieäp, soá hoä phi noâng nghieäp laø 8
hoä.
6ã Vaên hoùa giaùo duïc : Buoân coù 1 tröôøng tieåu hoïc, coù 2 phoøng hoïc xaây, 2 phoøng
hoïc taïm, toaøn buoân coù 68 hoïc sinh, coù 65 em tieåu hoïc.
ã Lao ñoäng saûn xuaát : Ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân phuï thuoäc nhieàu vaøo röøng ñaëc
bieät laø caùc hoä ngheøo.
ã Chaên nuoâi : Buoân coù 1 con voi, 150 con traâu, 50 con lôïn, 100 con gia caàm, chuû
yeáu laø thaû rong.
ã Löông thöïc : Chuû yeáu töø ruoäng luùa nöôùc 1 vuï, thu nhaäp chính laø chaên nuoâi
traâu, saên baét thuù röøng vaø ñaùnh baét caù töï nhieân treân soâng Seâreâpoák, thu nhaäp
bình quaân ñaàu ngöôøi khoaûng 1.400.000 ñ ng/naêm, bình quaân löông thöïc
352,5kg/ng/naêm.
ã Toå chöùc theå cheá coâïng ñoàng:
Buoân coù 1 Giaø laøng, 1 Tröôûng buoân laø quan troïng nhaát trong toå chöùc quaûn lí
thoân buoân. Buoân naèm ôû vuøng loõi VQG neân coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán vöôøn, döï aùn
PARC vaø caùc chính saùch xaõ hoäi khaùc, laø moät Buoân ña daân toäc neân vaán ñeà hoøa
giaûi, giaûi quyeát caùc maâu thuaãn noäi boä laø ñieàu khoù khaên neân vai troø cuûa giaø laøng
caàn ñöôïc naâng cao trong buoân.
4 Muïc tieâu – Noäi dung vaø phöông phaùp nghieân cöùu:
4.1 Muïc tieâu nghieân cöùu vaø giôùi haïn cuûa ñeà taøi:
4.1.1 Muïc tieâu nghieân cöùu:
Ñeà taøi thöïc hieän nhaèm ñaït caùc muïc tieâu sau:
ã Phaùt hieân ñöôïc töø coäng ñoàng caùc baøi thuoác, caây thuoác daân gian duøng ñeå trò caùc
loaïi beänh thöôøng gaëp trong cuoäc soáng.
ã Löïa choïn caùc baøi thuoác, caây thuoác hay, quan troïng ñeå phaùt trieån nhaân roäng vaø
baûo toàn treân cô sôû löïa choïn coù söï tham gia cuûa ngöôøi daân.
4.1.2 Giôùi haïn cuûa ñeà taøi:
Ñeà taøi chæ nghieân cöùu ôû moät buoân Ñraêng Phoák coøn nhieàu buoân xung quanh
VQG chöa ñöôïc nghieân cöùu ñeán.
4.2 Noäi dung nghieân cöùu:
Töø muïc tieâu nghieân cöùu ñaët ra cuûa ñeà taøi coù nhöõng noäi dung nghieân cöùu sau:
ã Tìm hieåu ñieàu kieän töï nhieân, tình hình daân sinh kinh teá xaõ hoäi cuûa ñòa phöông
nghieân cöùu.
ã Khaûo saùt hieän tröôøng, thu thaäp KTBÑ cuûa coäng ñoàng daân toäc taïi buoân Ñraêng
Phoák veà kinh nghieäm söû duïng caùc loaïi thuoác, baøi thuoác daân gian.
- Coâng duïng cuûa töøng baøi thuoác, caây thuoác.
- Boä phaän caây sö ûduïng laøm thuoác chöõa beänh.
- Caùch pha cheá vaø söû duïng caây thuoác, baøi thuoác.
7ã Ñieàu tra, moâ taû hình thaùi, phaân boá, thu thaäp maãu, ñònh danh caùc loaøi caây thuoác
trong caùc baøi thuoác.
ã Löïa choïn nhöõng loaøi caây thuoâc coù giaù trò trong caùc baøi thuoác ñeå ñeà xuaát baûo
toàn, phaùt trieån nhaân roäng coù söï tham gia:
- Tieâu chí löïa choïn.
- Xaép xeáp thöù töï öu tieân.
- Khaû naêng nhaân roäng, baûo toàn laâu daøi
4.3 Phöông phaùp nghieân cöùu
4.3.1 Phöông phaùp chung
ã Söû duïng phöông phaùp nghieân cöùu tieáp caän coù söï tham gia (Participartory Rural
Appraisal), söû duïng caùc coâng cuï PRA, phoûng vaán baùn caáu truùc (Semi Structure
Interview-SSI).
ã Thu thaäp soá lieäu thöù caáp coù lieân quan ñeán vaán ñeà nghieân cöùu taïi ñòa phöông ôû
caùc cô quan: Xaõ, thoân, VQG Yok Ñoân.
ã Cuøng ngöôøi daân coù kinh nghieäm ñi röøng laáy maãu, ñieàu tra treân thöïc ñòa.
4.3.2 Phöông phaùp nghieân cöùu cuïïtheå
ã Ñoái töôïng ñeå nhoùm nghieân cöùu choïn phoûng vaán:
Laø nhöõng ngöôøi giaø, ngöôøi lôùn tuoåi coù kinh nghieäm trong söû duïng caây thuoác
Nhöõng ngöôøi ñi röøng nhieàu
Ñeå ñaït ñöôïc nhöõng noäi dung nghieân cöùu treân chuùng toâi söû duïng caùc phöông
phaùp nghieân cöùu sau:
ã Nghieân cöùu veà boái caûnh ñòa phöông: Keá thöøa soá lieäu cuûa caùc ñeà taøi tröôùc vaø
thu thaäp soá lieäu môùi ñeå naém ñöôïc tình hình cô baûn khu vöïc nghieân cöùu
ã Söû duïng phieáu ñieàu tra baøi thuoác, caây thuoác trong phieáu coù xaùc ñònh teân caây
thuoác, coâng duïng, thaønh phaàn caây thuoác, boä phaän söû duïng vaø caùch pha cheá söû
duïng (phaàn phuï luïc)
ã Cuøng ngöôøi daân coù kinh nghieäm ñi röøng laáy maãu caây thuoác, moâ taû ñaëc ñieåm
hình thaùi, phaân boá sinh caûnh caùc loaøi caây moïc chung xung quanh chuùng
ã Thu thaäp laáy maãu caån thaän, maãu caây thuoác ñöôïc ñöïng vaøo bì Nilon baûo quaûn
sau ñoù ñöôïc eùp saáy khoâ
ã Thaûo luaän cuøng ngöôøi daân xaùc ñònh teân ñòa phöông sau ñoù chuùng toâi duøng caùc
taøi lieäu tra cöùu ñònh danh teân phoå thoâng, teân khoa hoïc vaø hoï thöïc vaät cho töøng
caây thuoác
ã Cuøng ngöôøi daân löïa choïn caùc caây thuoác coù tieàm naêng ñeå baûo toàn vaø nhaân
roäng:
+ Hoïp ñaïi dieän nhöõng ngöôøi am hieåu veà caây thuoác, chuû yeáu laø nhöõng
ngöôøi coù kinh ngheäm trong söû duïng caây thuoác, quan taâm nhieàu ñeán caây thuoác
+ Ghi taát caû nhöõng caây thuoác ñaõ toång hôïp ñöôïc trong caùc baøi thuoác leân
Card, cuøng ngöôøi daân löïa choïn sau ñoù xeáp thöù töï öu tieân thaønh 3 loaïi: quan troïng/
8trung bình/ ít quan troïng (maët tröôùc ghi teân ñòa phöông, maët sau ghi teân phoå thoâng
vaø coâng duïng laøm thuoác
5 Keát quaû nghieân cöùu vaø thaûo luaän
5.1 Lòch söû hình thaønh buoân Ñraêng Phoák
Keát quaû aùp duïng coâng cuï PRA ñaõ taùi hieän ñöôïc söï hình thaønh buoân qua caùc
giai ñoaïn nhö sau:
Baûng 1: Sô löôïc lòch söû buoân Ñraêng Phoák

Thôøi gian Caùc söï kieän chính
1970- 1985 - Buoân di cö nhieàu laàn ( 1970: ôû Ñakming, 1975: ôû Suoái Keùt ,
1976: ôû Ñraêng Phoák, 1977:ôû Ñakming, 1980: ôû Naø xöôïc , 1985:
trôû veà Ñraêng Phoák )
- 1985: Buoân Ñraêng Phoâk chính thöùc ñöôïc thaønh laäp( vôùi 33 hoä vaø
105 khaåu )
1986-1990 - Daân sinh soáng chuû yeáu töï cung töï caáp.
+ Saên baét haùi löôïm.
+ Troàng luùa nöôùc , luùa raãy.
+ Laâm tröôøng khoaùn quaûn lyù vaø baûo veä röøng.
1991-1995 - Laâm tröôøng laøm nhaø cho daân
- Ngöôi daân baét ñaàu bieát aùp duïng KHKT vaøo saûn xuaát, chaên nuoâ
- Chaên nuoâi hoä gia ñình phaùt trieån : Traâu, boø, gia caàm, thu nhaäp
kinh teá baèng caùc hoaït ñoäng: Saên baét ñoäng vaät röøng, ñaùnh caù treân
soâng Seâreâpoák, thu haùi laâm saûn ngoaøi goã
- Daân soá buoân taêng ( 54 hoä vaø 302 khaåu ) 1996-2000
- Nhaø nöôùc hoã trôï ñaàu tö voán cho saûn xuaát.
- 1999 Buoân nhaän ñöôïc chöông trình phaùt trieån thoân buoân (ñieän,
ñöôøng, tröôøng traïm, )



- Buoân Ñraêng Phoák naèm trong vuøng loõi cuûa VQG Yok Ñoân (sau
khi môû roäng VQG )
2000- 2004
- Ñöôïc nhaø nöôùc hoã trôï gioáng boø ( 22 con/ 44 hoä, 1 con/ 2 hoä )

Nhö vaäy qua caùc giai ñoaïn töø 1970-1990 ngöôøi daân soáng chuû yeáu töï cung
töï caáp phuï thuoäc nhieàu vaøo röøng. Giai ñoaïn töø 1991 ñeán nay buoân ñöôïc nhaø nöôùc
quan taâm hoã trô, kinh teá cuûa caùc hoä taïi ñòa phöông coù phaàn ñöôïc caûi thieän tuy
nhieân nhìn chung ñôøi soáng baø con vaãn coøn nhieàu khoù khaên, cuoäc soáng coøn phuï
9thuoäc raát nhieàu vaøo röøng trong ñoù vieäc laáy caây thuoác ñeå chöõa beänh vaãn ñöôïc duy
trì thöôøng xuyeân, hoï ít duøng thuoác taây beân ngoaøi.
5.2 Keát quaû nghieân cöùu caùc baøi thuoác, caây thuoác
5.2.1 Toång hôïp caùc baøi thuoác theo nhoùm beänh
Töø phöông phaùp ñeàu tra phaùt hieän veà caùc baøi thuoác, sau khi toâûng hôïp vaø
loaïi boû caùc baøi thuoác truøng nhau ñeà taøi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc 46 baøi thuoác vôùi toång
coäng 69 loaøi caây maø ngöôøi daân taïi coäng ñoàng ñaõ söû duïng ñeå ñieàu trò töø caùc beänh
thoâng thöôøng ñeán caùc beänh coù theå goïi laø nan y. Treân cô sôû caùc nhoùm coâng duïng
gaàn gioáng nhau hay gioáng nhau chuùng toâi ñaõ phaân chia thaønh 9 nhoùm caùc baøi
thuoác. Moãi baøi thuoác ñöôïc thu haùi, baøo cheá, pha cheá töø moät loaøi hay nhieàu loaøi
caây khaùc nhau, moät caây coù theå laø thaønh phaàn cuûa nhieàu baøi thuoác khaùc nhau.

Baûng 2 : Toång hôïp caùc baøi thuoác theo nhoùm beänh

Stt Nhoùm baøi thuoác theo nhoùm beänh Soá baøi thuoác
1 Nhoùm baøi thuoác duøng cho phuï nöõ sinh ñeû 9 baøi(1-9)
2 Nhoùm baøi thuoác tri soát reùt, haï nhieät 5 baøi(10-14)
3 Nhoùm baøi thuoác trò ho, vieâm pheá quaûn . 4 baøi(15-18)
4 Nhoùm baøi thuoác chöõa ñau buïng tieâu chaûy, kieát lî
thöông haøn
8 baøi(19-26)
5 Nhoùm baøi thuoác chöõa ñau bao töû, soûi thaän 3 baøi(27-29)
6 Nhoùm baøi thuoác trò ñau löng, ñau khôùp, teâ lieät, moûi
chaân, bong gaân.
5 baøi(30-34)
7 Nhoùm baøi thuoác boài boå söùc khoeû, an thaàn maát nguû 3 baøi(35-37)
8 Nhoùm baøi thuoác chöõa trò muïn nhoït, haïch söng ñau 3 baøi(38-40)
9 Nhoùm caùc baøi thuoác khaùc 6 baøi(41-46)
5.2.2 Caùc baøi thuoác ñaõ phaùt hieän ñöôïc
Döôùi ñaây trình baøy caùc baøi thuoác phaùt hieän töø coäng ñoàng, trong moãi baøi
thuoác trình baøy teân caây thuoác theo thöù töï teân phoå thoâng, teân M' Noâng (tôm), teân
Laøo (Coác) sau ñoù laø boä phaän söû duïng vaø caùch cheá bieán söû duïng. Caùc caây thuoác ñaõ
ñöôïc saép xeáp vaø maõ hoùa (töø CT1 ñeán CT69) ñeå traùnh nhaàm laãn ñoái vôùi nhöõng
loaøi coù nhieàu coâng duïng, duøng trong nhieàu baøi thuoác. Caùc baøi thuoác ñöôïc saép xeáp
theo thöù töï töø 1 ñeán 46 goàm coâng duïng chöõa trò, coù keøm theo teân ngöôøi cung caáp
thoâng tin veà baøi thuoác ñeå tieän cho vieäc söû duïng vaø nghieân cöùu veà sau:

5.2.2.1 Nhoùm baøi thuoác duøng cho phuï nöõ sinh ñeû
ã Baøi thuoác soá 1: Duøng cho ñaøn baø sinh khoâng coù söõa: (Hphan - 44 tuoåi)
Caây 1 CT11/BT1) : Muoàng hoâi, tôm keâ beâ, coác laép möùn
10 - Boä phaän söû duïng: laáy reã laø toát nhaát.
Caây 2: (CT54/BT1). Daønh daønh laù tuø
- Boä phaän söû duïng: Duøng phaàn reå töôi hay khoâ.
Caùch pha cheá söû duïng
: Ñaøo laáy phaàn reã döôùi ñaát röûa saïch keát hôïp 2 loaïi reã caây
naøy naáu nöôùc uoáng, uoáng nöûa nöôùc sau, moãi laàn uoáng töø 1-2 baùt. Ñeå khoâ hoaëc
duøng töôi
ã Baøi thuoác soá 2: Duøng cho phuï nöõ sau sinh boài boå söùc khoeû. (Me phöôi - 34
tuoåi)
Caây 1: (CT34/BT2) Boà quaân aán ñoä, Tôm caép, Coác maëc beng
- Boä phaän söû duïng: Duøng reã thaân, laù, ngoïn non
Caây 2 CT2/BT2) Cheø Long, Tôm chia ra quai, Koác xe tanh.
- Boä phaän söû duïng: Duøng toaøn caây, toát nhaát laø thaân vaø reã.
Caây 3CT3/BT2) Baùn Traøng,Tôm trôn, neng so.
- Boä phaän söû duïng: Duøng reã thaân hay laù.
Caùch pha cheá:
duøng reã cuûa 3 loaïi naøy röûa saïch naáu nöôùc hay ngaâm röôïu uoáng.
Nöôùc uoáng coù muøi thôm deã chòu.
Ñaây laø baøi thuoác quí taïi coäng ñoàng ñöôïc ngöôøi daân söû duïng nhieàu laøm thuoác boå
(baøi thuoác Ma Coâng),
ã Baøi thuoác soá 3: Boài boå cho phuï nöõ sau sinh:
Caây : (CT49/BT3) Caêm xe, Tôm Rpek, coác ñeng
- Boä phaän söû duïng: Laáy nhieàu ôû toaøn caây, reã, thaân, laù, voû, nhöïa caây
Caùch pha cheá:
Laáy reã, thaân, nhöïa caây hoaëc laù röûa saïch naáu nöôùc uoáng(Nöôùc
uoáng coù maøu ñoû), chæ duøng moät loaïi naøy
ã Baøi thuoác soá 4: Boài boå cho phuï nöõ sau sinh:
Caây 1: (CT55/BT4) Doùt saønh, Tôm Droâ raêng, Coác nho suïm.
- Boä phaän söû duïng: Duøng reå hay thaân, duøng töôi neáu ñeå laâu thì phôi khoâ.
Caây 2CT19/BT4). Soå Ñaát, Tôm Mloxreâ ,Coác saïn tòa.
- Boä phaän söû duïng: Duøng reã, thaân töôi hay phôi khoâ.
Caùch pha cheá:
Duøng reã caây cuûa 2 loaïi caây naøy baêm nhoû khoaûng 200g naáu
nöôùc uoáng haøng ngaøy thay nöôùc soâi, moãi laàn uoáng töø 1-2 baùt.
ã Baøi thuoác soá 5: Boài boå cho phuï nöõ sau sinh
Caây 1: (CT23/BT5) Ñoûm coù coïng, Tôm Nheân xreâ, Koác saêm sa tòa
- Boä phaän söû duïng: Duøng reã, laù caây ñeå laøm thuoác.
Caây 2: (CT24/BT5).Coâm baéc boä, Koác maïc khom.
- Boä phaän söû duïng: Reã caây
Caùch pha cheá:
Duøng 2 loaïi reã caây naøy baêm nhoû phôi khoâ naáu nöôùc uoáng cho
phuï nöõ sinh 2, 3 ngaøy
ã Baøi thuoác soá 6: Duøng cho phuï nöõ sau sinh:
Caây 1: (CT12/BT6) Caùp gai nhoû, Tôm teùc rmí, koác nuoäc meo.
Boä phaän söû duïng: laù, reã
Caây 2: (CT69/BT6) Choiø moøi chua, Tôm toâ rôø ne.
11 Boä phaän söû duïng: reã caây hoaëc thaân caây(töôi hoaëc khoâ).
Caây 3: (CT22/BT6) Thò maâm, Tôm bôm, Koác höôõng quang
Boä phaän söû duïng: reã caây.
Caùch pha cheá:
röûa saïch reã naáu uoáng haèng ngaøy thay nöôùc soâi, moãi laàn uoáng töø
1-2 baùt. töôi hoaëc phôi khoâ naáu uoáng
chung caû 3 loaïi naøy
ã Baøi thuoác soá 7: Boài boå cho phuï nöõ sinh.
Caây 1: (CT25 /BT7) Pheøn ñen laù nhoû, Tôm ngaâu ban sreâ,Pa ñoâng moát lin.
Boä phaän söû duïng: Thaân caây , reã
Caây 2CT39/BT7) Goái haït, Tôm sinít.
Boä phaän söû duïng: Cuû, reã caây phình döôùi ñaát.
Caùch pha cheá:
Phôi khoâ baêm nhoû 2 loaïi reã naøy, sao vaøng saéc nöôùc uoáng, nöôùc
coù maøu vaøng thôm, uoáng moãi laàn 2-3 baùt khi khaùt nöôùc. Ñaây laø baøi thuoác hay.
ã Baøi thuoác soá 8: Duøng chöõa trò cho phuï nöõ khi sinh bò ngoä ñoäc.(Ma Moùc - 45
tuoåi)
Caây 1CT1/BT8): Söng, Ja haït ñieàu.
Boä phaâïn söû duïng : Reã caây laø toát ,ñeå töôi hay phôi khoâ
Caây 2 CT33/BT8): Bieán höôùng, Tôm Agay, Koác ñuïc öng.
Boä phaän söû duïng: Duøng reã caây ñeå töôi hoaëc phôi khoâ.
Caùch pha cheá :
Duøng keát hôïp 2 loaïi reã naáu uoáng haøng ngaøy thay nöôùc soâi.
ã Baøi thuoác soá 9: Trò ngoä ñoäc cho phuï nöõ sau sinh
Caây 1CT15/BT9): Chaân Danh, Tôm Rô vaùc quaên, Koác sam khoai.
Boä phaän söû duïng: reã caây khoâ hoaëc töôi.
Caây 2 : (CT26/BT9): Thoå maät campuchia, Tôm nheânh, Koác haøng nam.
Boä phaân söû duïng: Laáy reã hoaëc thaân töôi hay khoâ.
Caùch pha cheá :
Duøng reã, thaân baêm nhoû naáu uoáng duøng rieâng hay keát hôïp vôùi
loaøi Chaân Danh, moãi laàn duøng töø 100-200g. moãi laàn uoáng 2-3 baùt. Caây ñang ñöôïc
söû duïng phoå bieán trong buoân.
5.2.2.2 Nhoùm baøi thuoác duøng trò soát reùt ,haï nhieät .
ã Baøi thuoác soá 10: Trò noùng soát cao, haï nhieät cho treû em. (Ynoâ - 35 tuoåi)
Caây 1: (CT43/BT10) : Choåi ñöïc, Tôm puoác rô hoai, Koác nhaï khaùnh
Boä phaän söû duïng : Duøng reã caây döôùi ñaát
Caây 2 CT44/BT10) : Duùi nhaùm , Tôm koùt , koác sam pho
Boä phaän söû duïng : Reã, laù (duøng caû caây).
Caùch pha cheá
: Ñaøo laáy 2 loaïi reã röûa saïch naáu uoáng moãi laàn uoáng töø 1-2 baùt,
duøng töø 100-200g, nöôùc uoáng coù muøi thôm, ñeå laâu phaûi phôi khoâ
ã Baøi thuoác soá 11: Baøi thuoác trò soát reùt.
Caây 1: (CT33/BT11): Bieán höôùng, Tôm Agay, Koác ñuïc öng
Boä phaän söû duïng: Reã hoaëc thaân caây
Caùch pha cheá:
Duøng reã saïch naáu nöôùc uoáng ( uoáng1/2 nöôùc sau ), nöôùc uoáng
ñaéng, uoáng khi leân côn soát
12ã Baøi thuoác soá 12: Baøi thuoác trò soát noùng cho treû em.
Caây 1CT10/BT12): Goøn röøng, Tôm Blang
Boä phaän söû duïng:Voû caây.
Caây 2: (CT7/BT12) Ñaït phöôùc, Tôm tang tôi ,Koác caøng khoâng
Boä phaän söû duïng: Duøng reã hay thaân caây.
Caùch pha cheá:
Keát hôïp 2 loaïi reã caây, thaân caây naøy coøn töôi naáu chung, uoáng
noùng, raát hieäu quaû trò noùng soát cho treû em
ã Baøi thuoác soá 13: Baøi thuoác trò soát cao.
Caây 1CT16/BT13) Chieâu lieâu xanh, Tôm Dang rô ja, Koác heùn.
Phaàn laáy söû duïng: Voû, thaân khoâ hoaëc töôi
Caây 2: (CT56/BT13) Gaùo nöôùc, Tôm co, koác caøng löông
- Boä phaän söû duïng : reã caây, voû
Caùch pha cheá
: Duøng reã, thaân caây töôi hay ñeå khoâ. Pha cheá: Baêm nhoû voû, thaân
caây keát hôïp vôùi reã caây Gaùo nöôùc khoaûng 150-200g sao vaøng naáu uoáng khi soát cao
ã Baøi thuoác soá 14: Trò soát noùng laïnh lieân tuïc
Caây 1: (CT8/BT14) Nuùc naùc, Soø ño thuyeàn, Tôm pa lung, koác maïc lin may.
Boä phaän söû duïng: Quaû,voû.
Caây 2: (CT22/BT14): Thò Maâm, Tôm boâm, Koác höôõng quang.
Boä phaän söû duïng: voû, reã caây
Caùch pha cheá:
duøng voû hoaëc reã caây keát hôïp naáu uoáng khi soát cao. Duøng töôi
hay khoâ naáu, coù theå duøng rieâng moät loaïi
5.2.2.3 Nhoùm baøi thuoác trò ho, vieâm pheá quaûn .
ã Baøi thuoác soá 15: Chöõa beänh ho ra maùu: (Ma baàu - 53 tuoåi)
Caây 1: (CT34/BT15): Boà quaân aán ñoä, Tôm caép, Koùc maëc Beng.
Boä phaän laáy söû duïng: laù, ngoïn non.
Caây 2: (CT40/BT15): Toùc Tieân, Thieân moân ñoâng, Tôm Nam phan, Koác xi saïn.
Boä phaän söû duïng: laáy caû caây toát nhaát laù vaø reã.
Caùch pha cheá:
Ngoïn non keát hôïp vôùi reõ, laù non caây boà quaân baên nhoû naáu
uoáng töôi hay ñeå khoâ, moãi laàn uoáng töø 100-200g, cho theâm vaøo moät ít muoái haït,
ngaøy uoáng 3 laàn, moãi laàn töø 1-3 cheùn(baùt). Ñaây laø baøi thuoác coù giaù trò chöõa beänh
hieäu quaû.
ã Baøi thuoác soá 16: Trò ho keùo daøi.
Caây 1: (CT62/BT16): Thaùo keùn ñöïc, Tôm soan brock, Koác pik cay ñaêm.
Phaàn laáy laøm thuoác: reã caây.
Caùch pha cheá:
Naáu nöôùc töø reã, khoâ hay töôi, naáu coâ laïi uoáng nöûa nöôùc sau laø
toát nhaát.
ã Baøi thuoác soá 17: chöõa beänh ho ñôøm, vieâm pheá quaûn(Ma Phen- 63 tuoåi).
Caây 1: (CT7/BT17) Ñaït phöôùc, Tôm tang Tôi, Koác caøng khoâng.
Boä phaän söû duïng: duøng reã, thaân
Caây 2: (CT45/BT17): Soùng raén, Koác phaéc sí.
Boä phaän söû duïng: Laáy reã caây.
13Caây 3: (CT61/BT17): Nhaõn Röøng, Tôm môø no, Koác maïc kho.
Boä phaän söû duïng: Reã caây.
Caùch pha cheá:
3 loaïi reã caây keát hôïp naáu uoáng raát hieäu quaû. moãi laàn duøng töø
200-300g, keát hôïp ñuû 3 loaïi caây naøy thaønh baøi thuoác raát hay.
ã Baøi thuoác soá 18: Baøi thuoác trò ho maát tieáng cho treû em (Ma Hieâm -50 tuoåi).
Caây 1CT37/BT18): Kô nia, Caây caày, Tôm nher, Koác poác.
Boä phaän söû duïng: duøng voû, haït.
Caùch pha cheá:
duøng voû, haït giaõ nhoû saéc nöôùc uoáng, hieäu quaû chöõa beänh cao.

5.2.2.4 Nhoùm baøi thuoác chöõa ñau buïng tieâu chaûy, kieát lî thöông haøn
ã Baøi thuoác soá 19: Baøi thuoác chöõa ñau buïng tieâu chaûy.(Ma Tieân - 56 tuoåi)
Caây 1: (CT17/BT19): Chieâu lieâu oåi, Tôm Ñraêm coùc, Koác pöôi löôïc.
Boä phaän söû duïng: duøng voû caây laøm thuoác
Caùch pha cheá:
Boùc laáy voû caây töôi baêm nhoû sao vaøng saéc nöôùc uoáng, chæ duøng
rieâng moät loaøi naøy, ñaây laø loaøi thuoác hieäu quaû chöõa beänh nhanh caàn nghieân cöùu
chieát suaát.
ã Baøi thuoác soá 20: Chöõa ñau buïng tieâu chaûy
Caây 1: (CT13/BT20): Moùng boø ñoû, Tôm vaên xreâ, koác leáp môi
Boä phaän söû duïng : duøng reã hoaëc thaân caây
Caây 2CT29/BT20): Traøng Quaû, Tôm sup kon, Koác keùt lin
Boä phaän söû duïng: duøng reå hoaëc thaân
Caây 3: (CT23/BT20): Ñoûm coù coïng, Tôm dol pik xre, koác saêm sa tia
Boä phaän söû duïng: Laù, reã caây
Caùch pha cheá:
Duøng reã, thaân hoaëc laù moãi laàn duøng töø 200-300g, nöôùc coù maøu
vaøng nhaït uoáng luùc côn ñau taêng, ñau buïng ñi ngoaøi nhieàu
ã Baøi thuoác soá 21: baøi thuoác chöõa beänh ñau buïng, thöông haøn (Ma Nha, 43 tuoåi).
Caây 1(CT4/BT21): Haø thuû oâ traéng, Khöa pa song, Tôm chao N’raéc
Boä phaän söû duïng: duøng cuû hoaëc thaân caây
Caùch pha cheá:
duøng cuû hoaëc thaân baêm nhoû phôi khoâ saéc nöôùc uoáng, nöôùc
uoáng maøu vaøng coù muøi thôm, uoáng lieân tuïc trong ngaøy, chæ duøng 1 loaïi naøy
ã Baøi thuoác soá 22: Trò ñau buïng tieâu chaûy
Caây 1: (CT21/BT22): Caø chít, caø chaéc, Tôm chít, koác caø chít.
Boä phaän söû duïng: Duøng reã caønh hoaëc thaân caây
Caùch pha cheá:
Reã, caønh ñoát chaùy thaønh than naáu vôùi nöôùc soâi uoáng moät laàn töø
1-2 baùt.
ã Baøi thuoác soá 23: Trò ñau buïng tieâu chaûy
Caây 1: (CT63/BT23): Doù troøn, Tôm N’ha pham, Koác po pít.
Boä phaän söû duïng: Duøng reã caây ñeå töôi hoaëc khoâ.
Caùch pha cheá:
Laáy reã caây baêm nhoû sao vaøng leân naáu nöôùc ñeå coâ laïi coøn moät
nöûa uoáng lieân tuïc. Chæ duøng rieâng moät loaïi naøy trong baøi thuoác.
ã Baøi thuoác soá 24: Baøi thuoác chöõa ñau buïng kieát lî (YNha, 34 tuoåi).
14Caâây 1(CT1/BT24): Söng, Ja haït ñieàu, Coác nam kieän.
Boä phaän söû duïng: Reã, duøng töôi hoaëc khoâ.
Caây 2: (CT14/BT24): Muoàng gai, Tôm Tong dô, koác ca chai
Boä phaän söû duïng laøm thuoác: duøng reã caây
Caây 3: (CT5/BT24): Coác ñaéng, Tôm traên, koác coït traên
Boä phaän söû duïng: reã caây
Caùch pha cheá:
reã caây cuûa 3 loaïi keát hôïp naáu coâ laïi uoáng, duøng khoâ hay töôi
khoaûng 200g, nöôùc uoáng coù vò ñaéng, uoáng ngaøy 3 baùt.
ã Baøi thuoác soá 25: Baøi thuoác trò ñau buïng kieát lî
Caây 1: (CT18/BT25): Choø nhai, Tôm Asui, Koác min mon.
Boä phaän söû duïng: Voû caây
Caây 2: (CT41/BT25): Baèng laêng oåi, Tôm khoar, Koác pöôi si da.
Boä phaän söû duïng: Laù, reã caây röûa saïch naáu uoáng
Caùch pha cheá:
Keát hôïp voû caây Choø nhai vaø reã caây Baèng laêng oåi khoaûng 150g
phôi khoâ sao vaøng coâ laïi uoáng 1-2 baù
ã Baøi thuoác soá 26: Tri ñau buïng thoå taû
Caây 1: (CT66/BT26): Coø ke cuoáng daøi, Tôm dong haêng.
Boä phaän söû duïng: quaû, reã
Caây 2: (CT9/BT26): Quau nuùi, Tôm rô lay
Boä phaän söû duïng: Voû caây
Caây 3CT62/BT26): Nhaõn Röøng, Tôm Daêm ong, Koác maïc kho, Tôm môø no
Boä phaän söû duïng: Reã caây
Caùch pha cheá:
Duøng quaû Coø ke, voû caây Quau vaø reã Nhaõn röøng phôi khoâ sao
vaøng khoaûng 100g saéc nöôùc coâ laïi uoáng, nöôùc deã uoáng
5.2.2.5 Nhoùm baøi thuoác chöõa ñau bao töû, soûi thaän
ã Baøi thuoác soá 27: Baøi thoác chöõa ñau bao töû (Ma Xí, 55 tuoåi)
Caây 1(CT16/BT27): Chieâu lieâu xanh, Tôm Dang Rô da, Koác heùn.
Boä phaän söû duïng: duøng voû caây vaø moät ít thaân goã
Caây 2CT60/BT27): Taùo röøng laù nhoû, Tôm nam khom, Koác lec meo
Boä phaän söû duïng: Duøng voû hoaëc reã caây.
Caùch pha cheá:
duøng töôi hoaëc khoâ voû, reã cuûa 2 loaïi caây naøy naáu uoáng thöôøng
xuyeân. Sao vaøng hoaëc ngaâm röôïu hay saéc nöôùc uoáng.
ã Baøi thuoác soá 28: Baøi thuoác trò ñau daï daøy
Caây 1:CT40/BT28): Toùc tieân, Koác xí saïn, Tôm nam phan
Caùch pha cheá: Duøng laù, reã khoâ hoaëc töôi
Caây 2CT64/BT28): Kim cang laù lôùn, Tôm nam dong, koác khöôõng noïi.
Boä phaän söû duïng : duøng phaàn reã, cuû ôû döôùi ñaát.
Caùch pha cheá:
Laáy reã, cuû 2 loaïi naøy röûa saïch baêm nhoû sao vaøng naáu nöôùc
hoaëc ngaâm röôïu uoáng, moãi laàn duøng khoaûng 100g töôi, uoáng thöôøng xuyeân. Ñaây
laø baøi thuoác giaù trò taïi coäng ñoàng, chöõa beänh daï daøy toát
ã Baøi thuoác soá 29: Baøi thuoác trò soûi thaän.(Mapheù- Giaø laøng)
15Caây 1CT53/BT29): Coát boå toaùi, Tôm chöùt.
Boä phaän söû duïng: laáy phaàn reã, cuû phaân roäng ôû goác ñeå laøm thuoác.
Caùch pha cheá:
Reã, cuû duøng rieâng hay vôùi caây mía, laáy reã hoaëc cuû caïo boû vaûy
loâng, thaùi moûng phôi khoâ sao vaøng saéc nöôùc hoaëc ngaâm röôïu uoáng thöôøng xuyeân.
Ñaây laø loaøi coù giaù trò taïi coäng ñoàng coù theå baùn ñöôïc
5.2.2.6 Nhoùm baøi thuoác chöõa ñau löng, ñau khôùp, teâ lieät, moûi chaân, bong gaân
ã Baøi thuoác soá 30: Baøi thuoác chöõa teâ lieät chaân tay, moûi chaân (Ma Hoan, 58 tuoåi).
Caây 1CT30/BT30): Caåm lai ñen, Tôm koâl, Koác pa ñoâng.
Boä phaän laøm thuoác: Duøng voû, reã caây
Caùch pha cheá:
Duøng töôi hay khoâ voû, reã caây naáu nöôùc uoáng khi moûi chaân, trò
teâ lieät chaân tay naáu chung vôùi reã caây Caêm xe daõ nhoû laøm thuoác boâi haøng ngaøy.
ã Baøi thuoác 31: Trò bong gaân söng ñau
Caây 1: (CT42/BT31): Maõ tieàn quaû cam, Tôm plai Kroaêl, Koác tum ca.
Boä phaän söû duïng: laáy voû, haït.
Caùch pha cheá:
Giaõ nhoû voû, haït sao vaøng ngaâm röôïu boâi leân veát thöông thöôøng
xuyeân
ã Baøi thuoác 32: Trò moûi chaân, ñau khôùp.
Caây 1CT46/BT32): Daây hoà ñaèng, Pa ñoâng khöa(laøo).
Boä phaän söû duïng laøm thuoác: duøng toaøn caây( laù, thaân, reã ) ñaây laø loaøi caây deã
chaùy vaøo muøa khoâ vì vaäy caàn baûo veä.
Caây 2: (CT67/BT32): Bình Linh, Koác pa ñong lieâm
Boä phaän söû duïng: Voû caây
Caùch pha cheá:
Naáu uoáng chung 2 loaïi moãi laàn duøng töø 200-300g hay keát hôïp
daõ nhoû boâi leân chaân vaøo buoåi toái.
ã Baøi thuoác soá 33: Baøi thuoác chöõa ñau löng, ñau khôùp.(Ma Ñoâng, 41 tuoåi)
Caây 1: (CT11/BT33): Muoàng hoâi, Tôm keâ beâ, Koác laép möùn
Boä phaän söû duïng: Duøng thaân caây hoaëc reã caây.
Caùch pha cheá söû duïng:
Duøng reã caây hoaëc thaân caây naáu nöôùc hay ngaâm röôïu
uoáng thöôøng xuyeân.
Caây 2: (CT64/BT33):Kim cang laù lôùn, Tôm dong nam, Koác khöôõng noïi.
Boä phaän söû duïng laøm thuoác: Duøng phaàn reã caây phình to döôùi ñaát.
Caùch pha cheá:
Reã caây baêm nhoû ngaâm röôïu uoáng.
Ñaây laø loaøi coù giaù trò taïi coäng ñoàng, ñöôïc ngöôøi daân duøng laøm thuoác chöa ñau
löng, khôùp raát hieäu quaû.
ã Baøi thuoác soá 34: Baøi thuoác trò ñau löng
Caây 1: (CT31/BT34): Traéc leo, Koác pa ñong khoâ.
Boä phaän söû duïng laøm thuoác: Duøng reã, thaân daây leo.
Caùch pha cheá:
Caét khuùc thaân, baêm nhoû, naáu nöôùc hoaëc ngaâm röôïu uoáng (nöôùc
uoáng coù maøu ñoû hôi chaùt, ngaâm laâu coù vò ngoït.)
Ñaây laø loaøi thuoác coù giaù trò taïi buoân, caây phaân boá heïp ôû röøng thöôøng xanh vì
vaäy caàn baûo veä vaø phaùt trieån
165.2.2.7 Nhoùm baøi thuoác boài boå söùc khoeû, maát nguû, an thaàn .
ã Baøi thuoác soá 35: trò maát nguû, giuùp aên ngon (Ma Xí, 55 tuoåi).
Caây 1: (CT51/BT35): Laïc tieân, Nhaõn loàng, Tôm nha teùp, Tôm Rtao, Koác nhoân
haïng.
Boä phaän söû duïng: Duøng caû caây.
Caây 2: (CT2/BT35): Cheø long, tôm chia ran quai, koác xe tanh.
Boä phaän söû duïng: Duøng caû caây ( caønh, reã, laù )
Caùch pha cheá:
Caây töôi röûa saïch caét khuùc cho vaøo aám saéc leân ñeåû uoáng hoaëc
cuõng coù theå phôi khoâ caát duøng daàn, sau khi saéc xong thuoác coù muøi thôm ñaëc
tröng. Ñaây loaøi phaân boá töông ñoái heïp nhöng ngöôøi daân söû duïng raát nhieàu
ã Baøi thuoác soá 36: Baøi thuoác duøng boài boå khoeû cô theå
Caây 1: (CT3/BT36): Baùn traøng, Tôm trôn.
Boä phaän söû duïng laøm thuoác: Duøng reã caây.
Ñaây laø loaøi thuoác coù giaù trò taïi buoân, ngöôøi daân ñaõ trao ñoåi mua baùn ra ngoaøi
laøm thuoác boå.
Caây 2: (CT57/BT36): Hoàng Bì, Koác saâm nghin
Boä phaän söû duïng laøm thuoác: söû duïng laù caây.
Caùch pha cheá:
Röûa saïch reã baêm nhoû naáu nöôùc uoáng hay ngaâm röôïu daàn daàn,
reã ñeå laâu thì phôi khoâ.
Ñaây laø loaøi thuoác quí keát hôïp vôùi caây Baùn traøng(Tôm trôn) goïi laø baøi thuoác
Ma coâng. Caây phaân boá heïp nhöng ñöôïc mua baùn trong vuøng caàn coù bieän phaùp
baûo veä.
ã Baøi thuoác 37: Trò beänh maát nguû ôû ngöôøi giaø
Caây 1: (CT65/BT37): Nhaân traàn, Cheø ñoàng, Koác Loâi bri.
Boä phaän söû duïng: Duøng caû caây.
Caùch pha cheá:
Nhoå caû caây ñang ra hoa baêm nhoû naáu nöôùc uoáng thay traø(cheø)
haøng ngaøy thöôøng xuyeân, nöôùc uoáng laøm maùt ngöôøi, ñeå laâu thì phôi khoâ. Ñaây laø
loaøi coù tröõ löôïng lôùn ngöôøi daân söû duïng nhieàu.
Caây 2: (CT35/BT37): Thuyû leä, Koác phaùt ca ñieân.
Boä phaän söû duïng: duøng toaøn caây laøm thuoác.
Caùch Pha cheá
: Thu haùi caû caây vaøo luùc ra hoa, naáu laáy nöôùc coù theå aên soáng
ñöôïc (nhö rau). Ñaây laø loaøi thuoác quí taïi coäng ñoàng theo kinh nghieäm ngöôøi daân
cho bieát hoï chöõa ñöôïc nhieàu loaïi beänh (ñaëc bieät cho ngöôøi giaø).
5.2.2.8 Nhoùm baøi thuoác chöõa muïn nhoït, haïch, söng ñau
ã Baøi thuoác 38: Baøi thuoác chöõa haïch söng ñau.(Ma Xí).
Caây 1 (CT20/BT38): Soå 5 nhuî, Tôm Kung,koác maïc pheng.
Boä phaän söû duïng: Laáy laù non, ngoïn non.
Caùch pha cheá:
Ngoïn non giaõ naùt vôùi ít muoái boâi leân veát haïch söng ñau. Caây
chöõa haïch raát toát.
ã Baøi thuoác soá 39: Baøi thuoác chöõa muïn nhoït: (Ma Ñoâng)
17Caây 1: (CT47/BT39): Sung, Tôm plai rôøvi, koác maïc ka ñöa.
Boä phaän söû duïng: Laáy quaû, laù non, ngoïn non.
Caây 2: (CT32/BT39): Bieác traøng, Saêm paên töïng.
Boä phaän söû duïng: Laáy laù non, ngoïn non
Caùch pha cheá:
Ngoïn non keát hôïp giaõ naùt vôùi ít muoái boâi leân veát thöông ngaøy 2-
3 laàn.
ã Baøi thuoác soá 40: Trò muïn nhoït
Caây 1: (CT58/BT40): Gaùo traéng, saên taøn, Tôm pôm, koác taùp tau.
Boä phaän söû duïng: Laáy laù non, ngoïn non.
Caây 2: (CT38/BT40): Bôøi lôøi nhôùt, Tôm Boân, Koác my.
Boä phaän söû duïng: Laáy laù non, ngoïn non, nhöïa nhôùt thaân caây.
Caùch pha cheá:
Ngoïn non giaõ naùt keát hôïp vôùi ít muoái hay nhöïa nhôùt boâi leân veát
thöông.
5.2.2.9 Nhoùm caùc baøi thuoác khaùc
ã Baøi thuoác soá 41: trò nöôùc aên chaân (Ma Tieân)
Caây 1: (CT59/BT41): Gaêng nhung, Tôm bra maêng, Koác nam kphen.
Boä phaän söû duïng: Laáy quaû non, ngoïn non,
Caùch pha cheá: Ngoïn non hay laáy nhöïa nhôùt töø quaû boâi leân veát thöông bò ngöùa
Caây 2: (CT27/BT41): Me röøng, Tôm Ajoaêt, koác maïc kham bon.
Boä phaän söû duïng: Laáy laù non, ngoïn non, voû caây.
Caùch pha cheá:
Ngoïn non, coû caây giaõ naùt vôùi ít muoái boâi leân veát ngöùa.
ã Baøi thuoác soá 42: chöõa ñau maét (Ma Baàu, 53 tuoåi)
Caây 1: (CT36/BT42): Thaønh nghaïnh (Ñoû ngoïn), Tôm rô nghen, koác tieàu.
Boä phaän söû duïng: Laáy laù non, ngoïn non,
Caùch pha cheá:
Laáy ngoïn non ngaâm vaøo nöôùc soâi, laáy hôi noùng aùp vaøo maét, laëp
laïi 2-3 laàn.
ã Baøi thuoác soá 43: chöõa ñau ñau raêng.(Y Broâl, 43 tuoåi)
Caây 1: (CT68/BT43): Ñòa lieàn, Tôm ajoâr, Koác taïp muïp.
Boä phaän söû duïng: Laáy reã, cuû.
Caùch pha cheá
: Laáy cuû baêm nhoû naùt troän ít muoái haït ngaäm vaøo mieäng hoaëc
nheùt vaøo loã raêng bò saâu.
ã Baøi thuoác soá 44: chöõa caàm maùu veát thöông:
Caây 1: (CT6/BT44): Coû laøo, Nhaï nheïn nhoù, Tôm puùt
Boä phaän söû duïng: Laù, ngoïn non
Caây 2: (CT52/BT44): Le ñen, Tôm ngleâ.
Boä phaän söû duïng: boät caïo nhoû töø thaân
Caùch pha cheá:
Laáy dao caïo nhoû boät töø thaân le keát hôïp ngoïn non coû laøo baêm
nhoû naùt troän ít muoái haït boâi leân veát thöông chaûy maùu
ã Baøi thuoác soá 45: Baøi thuoác chöõa raén caén. ( Ma Moùc, 45 tuoåi)
Caây 1: (CT48/BT45): Baøm baøm tuyeán, Koác Kpaéc lai môn.
Boä phaän söû duïng: Laáy haït cuûa caây
18Caây 2: (CT28/BT45): Ba ñaäu cuoáng daøi, Koác saép paêl
Boä phaän söû duïng: Laáy voû haït.
Caùch pha cheá:
Duøng haït boå ñoâi aùp vaøo veát raén caén sau ñoù daõ nhoû haït ba ñaäu
cuoáng daøi boâi leân baêng laïi noù seõ huùt heát noïc ñoäc.
ã Baøi thuoác soá 46: Chöõa ñau tai, söng tai. (Ma xí, 55 tuoåi)
Caây 1: (CT50/BT46): Lan ñoaûn kieám, Koác ñam phi
Boä phaän söû duïng: Laáy laù.
Caùch pha cheá:
Laáy laù ñoát noùng vaét laáy nöôùc nhoû vaøo tai, veát thöông chaûy muû.

5.2.3 Danh luïc caây thuoác phaùt hieän ñöôïc taïi coäng ñoàng.
Treân cô sôû ñieàu tra caùc baøi thuoác trong ñoù coù caùc caây thuoác ñöôïc ñoàng baøo
xaùc ñònh theo tieáng ñòa phöông vaø moät soát ít theo teân phoå thoâng, chuùng toâi ñaõ
cuøng ngöôøi daân ñi röøng laáy maãu caây, moâ taû ñaëc ñieåm hình thaùi vaø sinh thaùi sau ñoù
mang maãu veà duøng caùc taøi lieäu tra cöùu xaùc ñònh teân phoå thoâng cuøng teân khoa hoïc
vaø hoï thöïc vaät cuûa chuùng. Keát quaû ñöôïc toång hôïp thaønh danh luïc caây thuoác