Tiến Sĩ Nghiên cứu mối quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu và tăng trưởng kinh tế ở thành phố Hồ Chí Minh

LUẬN VĂN TIẾN SĨ KINH TẾ
NĂM 2014

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN . i
LỜI CẢM ƠN ii
MỤC LỤC . iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT . vi
MỞ ĐẦU 1
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUAN HỆ GIỮA
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ . 10
1.1. Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế . 10
1.1.1. Khái niệm về cơ cấu kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế 10
1.1.2. Các tiêu chí đánh giá chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế 11
1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế . 13
1.2. Tăng trưởng kinh tế . 15
1.2.1. Khái niệm tăng trưởng kinh tế 15
1.2.2. Thước đo và tiêu chí đánh giá tăng trưởng kinh tế . 16
1.2.3. Các mô hình tăng trưởng kinh tế 20
1.3. Mối quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu ngành và tăng trưởng kinh tế 26
1.3.1. Quan hệ chuyển dịch cơ cấu và tăng trưởng kinh tế là mối quan hệ qua
lại biện chứng . 26
1.3.2. Chuyển dịch cơ cấu có vai trò quyết định tăng trưởng kinh tế 28
1.3.3. Tác động của chuyển dịch cơ cấu ngành tới tăng trưởng kinh tế có độ trễ 29
1.4. Những nhân tố ảnh hưởng tới quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu ngành
và tăng trưởng kinh tế 30
1.4.1. Sự can thiệp của Nhà nước . 31
1.4.2. Vai trò của doanh nghiệp 33
1.4.3. Trình độ, năng lực của người lao động . 36
Kết luận chương 1 . 37
CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU MỐI QUAN HỆ GIỮA
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ . 38
2.1. Cơ chế tác động qua lại giữa chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế và tăng
trưởng kinh tế 38
2.1.1. Tác động của chuyển dịch cơ cấu ngành đến tăng trưởng kinh tế . 38
2.1.2. Tác động trở lại của tăng trưởng đến chuyển dịch cơ cấu ngành . 42
2.2. Phương pháp đánh giá tác động của chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế
đến tăng trưởng kinh tế 45
2.2.1. Các tiêu chí phản ánh tác động của chuyển dịch cơ cấu kinh tế đến tăng
trưởng 45
2.2.2. Sử dụng mô hình định lượng đánh giá tác động của CDCCKT đến tăng
trưởng kinh tế . 50
2.3. Các m h nh chuyển dịch cơ cấu kinh tế chủ yếu của địa phương . 53
2.3.1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế của địa phương theo mô hình hướng ngoại 53
2.3.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế của địa phương theo mô hình hướng nội . 54
2.3.3. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng kết hợp khai thác nguồn lực
nội tại của địa phương với mở rộng quan hệ kinh tế với bên ngoài . 55
2.4. Khung nghiên cứu của luận án . 58
Kết luận chương 2 . 59
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ
VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ CỦA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRONG THỜI GIAN QUA . 60
3.1. Một số nét khái quát về điều kiện phát triển của thành phố Hồ Chí Minh 60
3.1.1. Về điều kiện tự nhiên 60
3.1.2. Kinh tế, xã hội 62
3.1.3. Môi trường và điều kiện phát triển . 64
3.2. Thực trạng tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế . 65
3.2.1. Thực trạng tăng trưởng kinh tế . 65
3.2.2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế 68
3.2.2. Các yếu tố cơ bản tác động đến tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu
kinh tế . 78
Kết luận chương 3 . 85

CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH TÁC ĐỘNG CỦA CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
NGÀNH ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH . 87
4.1. Khái quát chung về thực trạng quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu ngành
với tăng trưởng kinh tế . 87
4.2. Phân tích tác động của chuyển dịch cơ cấu đến tăng trưởng kinh tế . 91
4.2.1. So sánh động thái chuyển dịch cơ cấu và động thái tăng trưởng . 91
4.2.2. Tác động của chuyển dịch cơ cấu kinh tế thông qua chuyển dịch cơ cấu
lao động và gia tăng năng suất lao động . 93
4.2.3. Tác động thông qua chuyển dịch cơ cấu mặt hàng xuất khẩu 95
4.2.4. Tác động của chuyển dịch cơ cấu ngành đến chất lượng tăng trưởng . 96
4.3. Phân tích định lượng tác động của chuyển dịch cơ cấu ngành đến tăng
trưởng th ng qua hàm sản xuất Cobb – Douglas 99
4.3.1. Xây dựng mô hình 99
4.3.2. Phân tích kết quả từ mô hình 101
4.4. Đánh giá tác động của chuyển dịch cơ cấu ngành với tăng trưởng kinh
tế của Thành phố Hồ Chí Minh thời gian qua . 103
4.4.1. Thành tựu và hạn chế 103
4.4.2. Nguyên nhân của hạn chế . 106
Kết luận chương 4 108
CHƯƠNG 5: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
NGÀNH KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NHẰM THÚC ĐẨY
TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ . 110
5.1. Bối cảnh trong nước và quốc tế tác động đến chuyển dịch cơ cấu
kinh tế và tăng trưởng kinh tế thành phố Hồ Chí Minh 110
5.1.1. Bối cảnh quốc tế . 110
5.1.2. Bối cảnh trong nước . 113
5.1.3. Bối cảnh phát triển của thành phố Hồ Chí Minh 118
5.1.4. Đánh giá thuận lợi và khó khăn của Thành phố Hồ Chí Minh . 119
5.2. Định hướng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế nhằm thúc đẩy tăng
trưởng kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh đến 2025 . 120
5.3. Giải pháp thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế 126
5.3.1. Giải pháp về đào tạo, phát triển nguồn lực . 126
5.3.2. Giải pháp về thị trường và tiêu dùng 127
5.3.3.Giải pháp về ứng dụng khoa học – công nghệ 127
5.3.4.Giải pháp về phát triển kinh tế nhiều thành phần 128
5.3.5. Nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước về vốn đầu tư và hỗ trợ chuyển dịch
cơ cấu kinh tế . 129
5.3.6. Tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư 131
5.3.7.Hoàn thiện công tác quy hoạch phát triển tổng thể các ngành và chương
trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế . 132
5.3.8. Nhóm giải pháp cụ thể 134
Kết luận chương 5 144
KẾT LUẬN 145
KIẾN NGHỊ 148
MỘT SỐ CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN TỚI LUẬN ÁN 149
TÀI LIỆU THAM KHẢO . 150
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Phát triển kinh tế là quá trình biến đổi, tăng tiến toàn diện về mọi mặt của nền
kinh tế, trong đó bao gồm cả sự lớn lên về quy mô sản lượng và tiến bộ, hoàn thiện về
cơ cấu. Sự lớn lên về mặt số lượng và sự biến đổi cơ cấu là hai mặt không tách rời của
quá trình phát triển. Nếu tăng tổng sản phẩm trong nước (GDP) phản ánh động thái
tăng trưởng thì chuyển dịch cơ cấu kinh tế (CDCCKT) phản ánh chất lượng tăng
trưởng. Về mặt lý thuyết, việc CDCCKT của một quốc gia vừa là chỉ tiêu đánh giá
chất lượng tăng trưởng kinh tế vừa phản ánh bản chất của quá trình công nghiệp hoá.
Trong điều kiện hội nhập kinh tế toàn cầu, CDCCKT phản ánh bản chất quá trình công
nghiệp hoá, khả năng thích nghi và mức độ hội nhập quốc tế của quốc gia về kinh tế.
Sự thay đổi cơ cấu kinh tế nói chung và đặc biệt là cơ cấu ngành kinh tế nói riêng, về
thực chất là điều chỉnh phương thức phân bổ và sử dụng các nguồn lực. Vì thế,
CDCCKT theo ngành là tiêu điểm của quá trình phát triển kinh tế.
Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) nằm ở trung tâm Nam Bộ đang và sẽ là hạt
nhân của Vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam (VKTTĐPN) và là đô thị lớn nhất trong
chùm đô thị sẽ hình thành theo trục TP.HCM – Vũng Tàu. TP.HCM không những có
vị trí đặc biệt quan trọng đối với kinh tế Việt Nam mà còn có vị trí quan trọng ở khu
vực Đông Nam Á.
Qua hơn 20 năm sau Đổi mới, từ số liệu thống kê cho thấy, tăng trưởng kinh tế
của TP.HCM khá ổn định và đạt mức khá cao, riêng trong giai đoạn 1991- 2010, tốc
độ tăng trưởng kinh tế bình quân của Thành phố đạt 11,3%/năm, cao gấp 1,7 lần tăng
trưởng kinh tế của cả nước. Với tốc độ tăng trưởng cao và khá ổn định, TP.HCM luôn
khẳng định là trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại và dịch vụ của cả nước. Tuy
nhiên, qua các nghiên cứu gần đây cho thấy, tăng trưởng kinh tế của thành phố vẫn
còn nhiều bất cập và hạn chế. Mô hình tăng trưởng của TP.HCM vẫn chủ yếu dựa vào
nhân tố theo chiều rộng (Vốn và lao động), nhân tố tăng trưởng theo chiều sâu (công
nghệ, đổi mới, ) chưa được chú trọng. Hiệu quả tăng trưởng vẫn còn thấp, biểu hiện
ở năng suất lao động và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư. Thời gian qua, mặc dù năng suất
lao động của Thành phố tăng nhanh hơn tốc độ tăng chung của cả nước, song đến nay
so với các thành phố lớn trong khu vực thì năng suất lao động của TP.HCM chỉ bằng
1/3 so với Băng Cốc, 1/5 so với Kuala Lumpur, Hiệu quả sử dụng vốn đạt thấp, hệ số
ICOR có xu hướng tăng nhanh: Trung bình giai đoạn 1996-2000 hệ số ICOR là 3,25
đã tăng lên 4,5 giai đoạn 2001 – 2005 và 6,7 giai đoạn 2006 – 2010.
Những tồn tại nêu trên đặt ra yêu cầu đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế
TP.HCM đến năm 2025 theo hướng nâng cao chất lượng tăng trưởng, hiệu quả, năng
lực cạnh tranh. Chuyển từ nền kinh tế phát triển theo chiều rộng, tăng quy mô và thâm
dụng lao động là chủ yếu sang phát triển theo chiều sâu, lấy chất lượng tăng trưởng là
động lực chủ yếu để phát triển các ngành, lĩnh vực có hàm lượng khoa học, công nghệ
và giá trị gia tăng cao, ít gây ô nhiễm môi trường, hướng tới phát triển kinh tế tri thức.
Tăng trưởng kinh tế chủ yếu dựa vào sự gia tăng chất lượng các yếu tố đầu vào.
Nhằm đổi mới mô hình tăng trưởng và tái cấu trúc nền kinh tế TP.HCM, UBND
TP.HCM đã ban hành Kế hoạch thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố lần
thứ IX về Chương trình hỗ trợ CDCCKT, chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế
thành phố giai đoạn 2011 – 2015. Mục tiêu của đổi mới mô hình tăng trưởng là tập
trung các nguồn lực đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển nhanh các ngành,
sản phẩm công nghiệp, dịch vụ có hàm lượng khoa học công nghệ cao, giá trị gia tăng
cao; phát triển nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp sinh thái; đi đầu cả nước trong
chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế từ phát triển theo chiều rộng sang phát triển
theo chiều sâu, đảm bảo chất lượng, hiệu quả cao, bền vững.
Trên phương diện lý luận, có thể thấy rằng, đổi mới mô hình tăng trưởng và tái
cấu trúc nền kinh tế về thực chất là xác định cho được mô hình tối ưu về mối quan hệ
giữa chuyển dịch cơ cấu và tăng trưởng kinh tế. Vì vậy, để tìm ra định hướng và giải
pháp thực hiện thành công chủ trương lớn nói trên, cần giải quyết một cách căn bản
những vấn đề lý luận và thực tiễn về mô hình quan hệ CDCCKT và tăng trưởng. Nhận
thức được tầm quan trọng của vấn đề, NCS đã lựa chọn đề tài: “Nghiên cứu mối quan
hệ giữa chuyển dịch cơ cấu và tăng trưởng kinh tế ở thành phố Hồ Chí Minh” làm
đề tài luận án tiến sỹ kinh tế. Bằng những phân tích lý luận và luận giải thực tế, đề tài
hy vọng sẽ có những đóng góp hữu ích trên phương diện đề xuất chính sách và giải
pháp nhằm góp phần thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HDH)
và phát triển kinh tế theo hướng bền vững trên địa bàn TP.HCM.