Thạc Sĩ Nghiên cứu khả năng phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá ở Huyện Đồng Hỷ tỉnh

MỞ ĐẦU


1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Kinh tế hộ nông dân là loại hình kinh tế phổ biến, đang có vai trò, vị trí rất lớn và là bộ phận hữu cơ trong nền kinh tế, là chủ thể quan trọng trong phát triển nông nghiệp và đổi mới nông thôn ở nước ta. Cùng với sự p hát triển của kinh tế xã hội nói chung và ngành nông nghiệp nói riêng thì kinh tế hộ nông dân không ngừng phát triển cả về quy mô và tính chất. Một bộ phận hộ nông dân chuyển từ quy mô nhỏ thành quy mô lớn, từ sản xuất tự cấp tự túc thành sản xuất hàng hoá, trao đổi sản phẩm trên thị trường. Nhiều hộ đã khẳng định được vị trí vai trò sản xuất hàng hoá của mình trong nông nghiệp, nông thôn. Họ sử dụng có hiệu quả đất đai, tiền vốn, lao động và đã vươn lên làm giầu.
Mặc dù có nhiều hộ đã thành công trong phát triển kinh tế hàng hoá nhưng nhìn chung, kinh tế hộ chưa chuyển hẳn sang kinh tế hàng hoá. Do có sự khác nhau về đ iều kiện, khả năng kinh nghiệm sản xuất cho nên có sự chênh lệch về thu nhập và mức sống giữa các hộ. Bên cạnh những hộ nông dân vươn lên mạnh mẽ, vẫn tồn tại một bộ phận khá lớn hộ nông dân gặp nhiều khó khăn trong sản xuất hàng hoá. Mặt khác, bình quân diện tích canh tác đầu người thấp và phân bố không đồng đều, thiếu vốn, thiếu tư liệu sản xuất, năng suất lao động thấp .
Vấn đề nêu trên đặt ra bức bách không những đối với nông nghiệp nông thôn vùng đồng bằng mà cả vùng trung du, miền núi, hải đảo. Để giải quyết được điều đó, trước hết cần phải có những giải pháp thiết thực và hữu hiệu nhằm phát triển mạnh kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá trên cả nước, cũng như tại mỗi vùng, mỗi địa phương, trên cơ sở đánh giá đúng đắn thực trạng kinh tế hộ nông dân.


Trong những năm gần đây vùng miền núi đã được chú trọng đầu tư phát triển kinh tế xã hội. Nhiều chương trình dự án như: Phủ xanh đất trống đồi núi trọc, (dự án 661, dự án 327 .), mở rộng giao thông miền nú i, xây dựng các cơ sở hạ tầng (dự án 135) . được dành riêng ưu tiên cho miền núi, đời sống vật chất tinh thần của nhân dân dần dần được cải thiện. Tuy nhiên, những thay đổi đó mới chỉ là bước đầu, về cơ bản miền núi vẫn là vùng kinh tế chậm phát triển đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn, cơ sở hạ tầng còn yếu và thiếu. Do đó để đẩy mạnh nhịp độ phát triển kinh tế xã hội, đưa miền núi hoà nhập với miền xuôi, ngoài việc tăng cường đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng chúng ta còn phải tập trung đẩy mạnh phát triển kinh tế hộ nông dân miền núi nó i riêng trong tổng thể phát triển kinh tế hộ nông dân cả nước nói chung, lấy kinh tế hộ làm khởi điểm cho việc thay đổi bộ mặt nông thôn miền nú i.
Huyện Đồng Hỷ là một huyện trung du miền núi nằm ở phía Bắc của tỉnh Thái Nguyên, gồm có 17 xã và 3 thị trấn. Tổng diện tích đất tự nhiên của huyện là 47.037,94 ha trong đó đất nông nghiệp là 12.488,92 ha chiếm
26,55% diện tích đất tự nhiên, đất lâm nghiệp là 21.402,61 ha chiếm 45,5% diện tích đất tự nhiên còn lại là các loại đất khác . Là huyện có nhiều tiềm năng nông lâm nghiệp chưa được khai thác, cơ sở hạ tầng và kinh tế hộ nông dân vẫn còn nhiều khó khăn.
Một trong những nguyên nhân quan trọng là kinh tế hộ nông dân còn gặp nhiều trở ngại, chưa thực sự đ i vào sản xuất hàng hoá. Chính vì vậy nghiên cứu phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá là hết sức cần thiết đối với từng vùng, từng địa phương và phạm vi toàn quốc. Do đó tôi chọn đề tài: " Nghiên cứu khả năng phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá ở Huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên" làm luận văn tốt nghiệp.


2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI

Mục tiêu chung

Trên cơ sở nghiên cứu khả năng phát triển hàng hoá của kinh tế hộ ở huyện Đồng Hỷ, đề xuất một số giải pháp hữu hiệu nhằm thúc đẩy kinh tế hộ nông dân huyện Đồng Hỷ theo huớng sản xuất hàng hoá.
Mục tiêu cụ thể

- Hệ thống hoá và làm rõ một số vấn đề lý luận về phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá, đồng thời đi sâu nghiên cứu tính đặc thù của kinh tế hộ nông dân ở huyện Đồng Hỷ.
- Đánh giá đúng khá năng phát triển hàng hoá của kinh tế hộ nông dân ở

huyện Đồng Hỷ và phân tích những nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá.
- Đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế hộ nông dân ở

Đồng Hỷ trong những năm tới theo hướng sản xuất hàng hoá.

3. ĐỐI TưỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Đối tượng nghiên cứu của đề tài: là những vấn đề có tính lý luận và thực tiễn về kinh tế hộ, sự phát triển kinh tế hộ nông dân nói chung và hộ nông dân sản xuất hàng hoá nói riêng trong những năm qua, những phương hướng và những giải pháp chủ yếu để đẩy nhanh quá trình phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá ở huyện Đồng Hỷ.
Phạm vi nghiên cứu: bao gồm phạm vi về nộ i dung nghiên cứu, địa điểm và thời gian nghiên cứu.
- Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu kinh tế hộ nông dân trong

bước chuyển sang cơ chế thị trường hiện nay, nghiên cứu những yếu tố kinh tế chủ yếu tác động đến sự phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá. Phân tích thực trạng kinh tế hộ nông dân trong bước chuyển đổi cơ chế thị trường, sản xuất hàng hoá trong những năm 2006 - 2007 và nêu lên

định hướng và những giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân sản xuất hàng hoá của địa phương nghiên cứu đến năm 2010
- Về không gian: Nghiên cứu tại Huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên

- Về thời gian: Thời gian thực hiện đề tài từ tháng 5 năm 2007 đến tháng 5 năm 2008. Trong quá trình thực hiện, các tài liệu được thu thập trong giai đoạn từ năm 2005 đến năm 2007 và số liệu điều tra hiện trạng của năm 2007.
4. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN

- Hệ thống hoá và bổ sung lý luận về kinh tế hộ và phát triển kinh tế hộ theo hướng sản xuất hàng hoá trong điều kiện nền kinh tế thị trường hiện nay.
- Phản ánh thực trạng của phát triển kinh tế hộ theo hướng sản xuất

hàng hoá ở huyện Đồng Hỷ trong những năm gần đây.

- Đưa ra một số quan điểm và những giải pháp chủ yếu để phát triển

kinh tế hộ theo hướng sản xuất hàng hoá.

5. BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN

Mở đầu

Chương I: Tổng quan tài liệu và phương pháp nghiên cứu.

Chương II: Thực trạng phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá ở huyện Đồng Hỷ.
Chương III: Các giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá.
Kết luận và kiến nghị



iii
MỤC LỤC


1. Tính cấp thiết của đề tài 01
2. Mục tiêu của đề tài 03
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 03
4. Ý nghĩa khoa học của luận văn . 04
5. Bố cục của luận văn 04

CHưƠNG I: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU VÀ PHưƠNG PHÁP NGHIÊN CỨ U
1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về sự tồn tại và phát triển kinh tế hộ nông
dân theo hướng sản xuất hàng hoá 05
1.1.1. Khái niệm về hộ, hộ nông dân, kinh tế hộ nông dân 05
1.1.2. Phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá 07
1.1.3. Sản xuất hàng hoá và vai trò của nó trong nông nghiệp . 07
1.1.4. Vai trò của kinh tế hộ sản xuất hàng hoá . 13
1.2. Tính tất yếu khách quan để chuyển kinh tế hộ nông dân tự cung tự
cấp sang sản xuất hàng hoá . 18
1.2.1. Kinh tế hộ nông dân là đơn vị kinh tế tự chủ . 18
1.2.2. Kinh tế hộ nông dân là chủ thể trong sản xuất nông nghiệp 19
1.2.3. Tính tất yếu khách quan để chuyển kinh tế hộ nông dân tự cung
tự cấp sang sản xuất hàng hoá . 24
1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế hộ sản xuất hàng hoá . 26
1.3.1. Các yếu tố về điều kiện tự nhiên . 27
1.3.2. Các nhân tố về điều kiện kinh tế và tổ chức quản lý 28
1.3.3. Các nhân tố về khoa học kỹ thuật công nghệ . 30
1.3.4. Các nhân tố thuộc về quản lý vĩ mô của Nhà nước 31
1.4. Sơ lược tình hình phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất
hàng hoá ở một số nước và ở Việt Nam 32
1.4.1. Trên thế giới 32
1.4.2. Ở Việt Nam . 35

1.5. Phương pháp nghiên cứu 39

1.5.1. Câu hỏi nghiên cứu 39

1.5.2. Chọn điểm nghiên cứu . 39

1.5.3. Phương pháp thu thập số liệu . 39

1.5.4. Phương pháp phân tích số liệu 41

1.5.5. Các chỉ tiêu phản ánh trình độ và hiệu quả sản xuất hàn g hoá của

kinh tế hộ nông dân . 42

CHưƠNG II: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ NÔNG DÂN SẢN XUẤT HÀNG HOÁ Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ TỈNH THÁI NGUYÊN
2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu 43

2.1.1. Điều kiện tự nhiên . 43

2.1.2. Điều kiện về kinh tế xã hộ i . 49

2.1.3. Những thuận lợi và khó khăn về đ iều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng
sản xuất hàng hoá ở Đồng Hỷ 56

2.2. Thực trạng phát triển kinh tế hộ nông dân sản xuất hàng hoá ở huyện

Đồng Hỷ Tỉnh Thái Nguyên 58

2.2.1. Tình hình phát triển kinh tế hộ nông dân trong vùng . 58

2.2.2. Thực trạng phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất

hàng hoá ở huyện Đồng Hỷ 60

2.2.3. Tổ chức các hoạt động sản xuất của hộ nông dân 69

2.2.4. Kết quả sản xuất của hộ nông dân . 72

2.2.5. Thu nhập và đời sống của hộ nông dân . 77

2.2.6. Phân tích ảnh hưởng của các nguồn lực đến sản xuất hàng hoá

của hộ nông dân ở huyện Đồng Hỷ . 85



v

2.2.7. Những nhận xét và đánh giá chung trong phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá ở huyện Đồng Hỷ 88
2.2.8. Ảnh hưởng của các điều kiện bên ngoài đến sản xuất của hộ . 89

2.2.9. Những nhận xét và đánh giá chung trong phát triển kinh tế hộ

nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá ở huyện Đồng Hỷ 91

CHưƠNG III: NHỮNG GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ NÔNG DÂN Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ THEO HưỚNG SẢN XUẤT HÀNG HOÁ
3.1. Quan đ iểm phát triển kinh tế hộ nông dân huyện Đồng Hỷ theo

hướng sản xuất hàng hoá . 93

3.1.1. Phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá nhằm khai thác tiềm năng và lợi thế so sánh phục vụ nhu cầu xã
hội, bảo vệ môi trường sinh thái và tái tạo nguồn lực . 93

3.1.2. Hình thành và phát triển kinh tế trang trại gia đình là một trong những hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh chủ yếu trong thời
gian tới nhằm tăng số lượng hộ nông dân theo hướng SXHH . 95

3.1.3. Phát triển kinh tế hộ theo hướng sản xuất hàng hoá phải gắn với quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, với qúa trình CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn, với quá trình hộ i nhập vào nền k inh tế
cả nước và nước ngoài . 96

3.1.4. Phát huy nội lực, tạo bước phát triển mới trong kinh tế hộ nhằm thu hút các nguồn lực bên ngoài để tạo điều kiện cho hộ nông
dân sản xuất hàng hoá 97

3.2. Mục tiêu và định hướng phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng

sản xuất hàng hoá 98

3.2.1. Mục tiêu phát triển kinh tế hộ nông dân theo hướng sản xuất hàng hoá 98

3.2.2. Định hướng phát triển kinh tế hộ nông dân sản xuất hàng hoá 99

3.3. Những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế hộ nông dân nông

dân trong vùng theo hướng sản xuất hàng hoá .105

3.3.1. Giải pháp chung .105

3.3.2. Giải pháp cụ thể đối với hộ nông dân .116

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

Kết luận 117
Kiến nghị 118

TÀI LIỆU THAM KHẢO



vii

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU


Bảng 2.1. Tình hình đất đai và sử dụng đất đai của huyện Đồng Hỷ năm 2007 . 46

Bảng 2.2. Tình hình nhân khẩu và lao động của Huyện Đồng hỷ qua

3 năm (2005-2007) 51

Bảng 2.3. Kết quả sản xuất các ngành kinh tế huyện Đồng Hỷ giai đoạn

(2005-2007) 55

Bảng 2.4. Cơ cấu loại hình hộ nông dân sản xuất hàng hóa ở các vùng điều tra . 59

Bảng 2.5. Tình hình chủ hộ nông dân điều tra năm 2007 . 60

Bảng 2.6. Cơ cấu đất đai của hộ điều tra năm 2007 . 62

Bảng 2.7. Một số chỉ tiêu về hộ điều tra theo thu nhập 2007 63

Bảng 2.8. Cơ cấu lao động trong độ tuổi của các hộ nông dân năm 2007 63

Bảng 2.9. Trình độ học vấn của chủ hộ điều tra ở vùng nghiên cứu năm 2007 64

Bảng 2. 10. Vố n bình q uân c ủa nông hộ đ iều tra năm 2007 theo

vùng nghiên cứu . 66

Bảng 2.11. Quy mô vốn bình quân của hộ nông dân tại thời điểm điều tra . 66

Bảng 2.12. TLSX chủ yếu bình quân của hộ nông dân năm 2007 theo

quy mô sản xuất hàng hoá 68

Bảng 2.13. Cơ cấu các nhóm hộ nông dân theo hướng SXKD chính . 67

Bảng 2.14. Quy mô và cơ cấu chi phí sản xuất nông lâm nghiệp của hộ

nông dân điều tra năm 2007 . 69

Bảng 2.15. Tổng thu từ sản xuất nông - lâm nghiệp ở hộ điều tra . 73

Bảng 2.16. Quy mô và cơ cấu giá trị sản phẩm hàng hoá bình quân ở hộ

nông dân điều tra năm 2007 . 76

Bảng 2.17. Tổng thu nhập bình quân từ sản xuất nông lâm nghiệp của

hộ điều tra . 79



viii

Bảng 2.18. Tình hình thu nhập của hộ nông dân điều tra năm 2007 81

Bảng 2.19. Mức thu nhập bình quân theo lao động và nhân khẩu của hộ

nông dân điều tra . 83

Bảng 2.20. Kết quả phân tích hàm Cobb - Douglas ở vùng nghiên cứu 85

Bảng 2.21. Phương thức tiêu thụ một số sản phẩm của hộ nông dân

vùng nghiên cứu năm 2007 88

Bảng 2.22. Ảnh hưởng các yếu tố đến sản xuất hàng hoá của hộ nông

dân ở vùng điều tra năm 2007. . 90

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ


Sơ đồ 1.1. Ảnh hưởng của các yếu tố đến hộ nông dân sản xuất hàng hoá . 32

Biểu đồ 2.1. Giá trị gia tăng của các ngành kinh tế huyện Đồng Hỷ 55

Đồ thị 2.2. Cơ cấu thu nhập từ sản xuất nông lâm nghiệp . 78