Thạc Sĩ Nghiên cứu hoạt động khuyến nông, khuyến ngư theo định hướng thị trường ở huyện Khoái Châu tỉnh Hưng

Luận văn thạc sĩ
Đề tài: Nghiên cứu hoạt động khuyến nông, khuyến ngư theo định hướng thị trường ở huyện Khoái Châu tỉnh Hưng Yên
Mô tả bị lỗi font vài chữ, tài liệu thì bình thường
Mục lục
Lời cam đoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục iii
Danh mục chữ viết tắt v
Danh mục bảng vi
Danh mục biểu đồ viii
Danh mục sơ đồ viii
Danh mục hộp ix
1. Mở đầu 1
1.1 Tính cấp thiết của đề tài 1
1.2 Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 4
1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4
2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về Khuyến nông, khuyến ngư theo định
hướng thị trường 6
2.1 Cơ sở lý luận về khuyến nông, khuyến ngư theo định hướng thị trường 6
2.2 Tình hình hoạt động khuyến nông, khuyến ngư theo định hướng
thị trường của một số nước khu vực và trên thế giới 26
2.3 Một số bài học kinh nghiệm rút ra từ nghiên cứu tổng quan 31
2.4 Một số nghiên cứu có liên quan đến khuyến nông, khuyến ngư
định hướng thị trường 32
3. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu 34
3.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu 34
3.2 Phương pháp nghiên cứu 50
3.3 Phương pháp tiếp cận khuyến nông, khuyến ngư định hướng thị
trường ở huyện Khoái Châu tỉnh Hưng Yên 57
4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận 59
4.1 Thực trạng hoạt động khuyến nông, khuyến ngư định hướng thị
trường huyện khoái Châu tỉnh Hưng Yên 59
4.1.1 Thực trạng hệ thống tổ chức khuyến nông, khuyến ngư ở Khoái Châu 59
4.1.2. Kinh phí hoạt động khuyến nông, khuyến ngư của huyện Khoái Châu 65
4.2 Nhu cầu của hộ nông dân và khả năng đáp ứng nhu cầu khuyến
nông khuyến ngư theo định hướng thị rường ở huyện khoái Châu 68
4.2.1 Phân tích thực trạng nhu cầu của nông dân về khuyến nông
khuyến ngư 68
4.2.2 Phân tích khả năng tiếp cận và đáp ứng nhu cầu khuyến nông,
khuyến ngư theo định hướng thị trường ở huyện Khoái Châu 86
4.3 Một số kết quả hoạt động khuyến nông, khuyến ngư theo định
hướng thị rường ở huyện khoái Châu tỉnh Hưng Yên 94
4.3.1 Kết quả hoạt động đào tạo, tập huấn 94
4.3.2 Kết quả hoạt động xúc tiến thương mại và tư vấn dịch vụ 100
4.3.3 Kết quả hoạt động thông tin tuyên truyền 101
4.3.4 Kết quả hoạt động xây dựng mô hình trình diễn 101
4.4 Đánh giá chung về khuyến nông, khuyến ngư theođịnh hướng thị
trường ở huyện Khoái Châu tỉnh Hưng Yên 106
4.4.1 Những mặt mạnh, yếu, cơ hội, thách thức của hoạt động khuyến
nông, khuyến ngư huyện Khoái Châu 106
4.4.2 Những mặt đạt được, tồn tại hạn chế trong hoạt động khuyến nông,
khuyến ngư theo định hướng thị trường ở huyện Khoái Châu 109
4.5 Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động khuyến
nông, khuyến ngư theo hướng thị trường ở huyện Khoái Châu 112
4.5.1 Định hướng chung phát triển khuyến nông, khuyến ngư thị trường 112
4.5.2 Một số giải pháp thực hiện KNKN theo định hướng thị trường 118
5. Kết luận và kiến nghị 138
5.1 Kết luận 138
5.2 Kiến nghị 141
Tài liệu tham khảo 143

1. Mở đầu
1.1 Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam là một đất nước đang trên đà phát triển vàhội nhập. Tuy
nhiên trong những năm tới nền kinh tế Việt Nam vẫn là một nền kinh tế
trong đó nông nghiệp giữ vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh
thực, tạo việc làm và thu nhập, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, môi trường là
tiền đề cho công nghiệp đặc biệt là công nghiệp chế biến phát triển. Để
thực hiện tốt vai trò đó nông nghiệp cần phát triểntrong cơ chế thị trường
theo định hướng X1 hội chủ nghĩa trong đó những kỹ thuật tiến bộ cần được
ứng dụng rộng trong sản xuất nông nghiệp.
Đặc biệt trong điều kiện Việt Nam ta tham gia hội nhập tổ chức thương
mại thế giới (WTO) và khu vực mậu dịch tự do (AFTA), ngành nông nghiệp
nước ta và tổ chức khuyến nông khuyến ngư (KNKN) nói riêng sẽ có nhiều
thuận lợi trong hoạt động. Trong mọi lĩnh vực sản xuất, việc tiếp cận, ứng
dụng công nghệ thông tin, công nghệ sinh học và kinh tế tri thức của người
dân ngày càng phát triển. Thị trường tiêu thụ nông sản được mở rộng. Trong
quá trình hội nhập, với mục đích giảm khoảng cách giữa người giàu và người
nghèo trong x1 hội. Đảng và Nhà nước đ1 ban hành cơchế chính sách như
Nghị định số 56/2005/NĐ-CP của chính phủ về công tác Khuyến nông,
khuyến ngư mới đây là Nghị định số 02/2010/NĐ-CP của chính phủ ngày
8/1/2010 về Khuyến nông, khuyến ngư. Nghị quyết 26 – NQ/TW của trung
ương ban hành ngày 5/08/2008 về tam nông sẽ hỗ trợ cho nông dân nâng cao
kiến thức sản xuất, đời sống. Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi, hoạt động
Khuyến nông, khuyến ngư cũng chịu ảnh hưởng bởi những khó khăn chung của
ngành. Xu thế phát triển ngày càng mạnh mẽ của nền kinh tế hàng hoá sẽ làm cho
sự cạnh tranh của sản phẩm theo hướng vệ sinh an toàn thực phẩm, bảo đảm tiêu
chuẩn chất lượng, phân loại và tiêu chuẩn hoá sản phẩm .không những trong thị
trường trong nước mà cả thị trường quốc tế.
Hoạt động KNKN có thể giúp nông nghiệp đạt được điều này nếu dịch
vụ khuyến nông khuyến ngư không chỉ tập chung vào cung sản phẩm như truyền
thống mà còn quan tâm tới các vấn đề về cầu. Thúc đẩy sản xuất (SX )nông
nghiệp theo định hướng thị trường làm mục tiêu quảnlý sản xuất nông nghiệp
trong giai đoạn hiện nay. Đặc biệt gần đây nhất là việc chính phủ ra Nghị định
số 56/2005/NĐ-CP và thông tư số 60/2005/TT/BNN ngày 10/10/2005 hướng
dẫn về công tác tổ chức khuyến nông khuyến ngư và hoạt động khuyến nông
khuyến ngư để kịp thời đáp ứng sự phát triển nông nghiệp trong giai đoạn mới.
Với tầm nhìn đó, Nghị định 02/2005/NĐ - CP và nghị định mới thay thế cho
nghị định 56/2005/NĐ-CP là Nghị định 02/2010/NĐ-CP đ1 bổ sung vai trò,
chức năng của hệ thống khuyến nông khuyến ngư phù hợp với tình hình mới,
trong khi khuyến nông khuyến ngư vẫn đóng vai trò quan trọng trong chuyển
giao khoa học, công nghệ, thông tin tuyên truyền vềsản xuất, Lần đầu tiên vai
trò trong Marketing và phát triển các doanh nghiệp nông, Lâm nghiệp cũng
được nhấn mạnh. Như vậy, trong giai đoạn hiện nay hoạt động khuyến nông
khuyến ngư có 2 nhiệm vụ chính là: Cải tiến nông nghiệp truyền thống và tổ
chức sản xuất mặt hàng mới xuất phát từ nhu cầu thịtrường, đáp ứng nhu cầu
thị trường và tìm nhu cầu mới của thị trường mà nông dân chưa biết.
Hoạt động khuyến nông khuyến ngư nhằm mục tiêu pháttriển sản xuất
nông nghiệp theo hướng đáp ứng nhu cầu của thị trường phải nâng cao hàm
lượng kỹ thuật, hàm lượng chất xám của nông sản hàng hóa, qua đó nâng cao
chất lượng cuộc sống của nông dân và x1 hội. Nhiệm vụ bất biến của tổ chức
hoạt động khuyến nông khuyến ngư là hỗ trợ nông dân phát triển sản xuất
trong điều kiện kinh tế hàng hóa người nông dân thực hiện chiến lượng “Từ
bàn ăn đến đồng ruộng”, thị trường cần gì thì sản xuất cái đó, điều kiện không
đủ thì phải cải tạo để sản xuất cho được cái thị trường cần, nếu khuyến nông
khuyến ngư không quan tâm đến vấn đề thị trường thì hỗ trợ sản xuất sẽ
không có hiệu quả, thậm chí còn làm tổn hại đến nông dân khi sản xuất ra nhiều
mà không bán được. Với vẫn quan điểm truyền thống “Cầm tay chỉ việc” tổ chức
KN cần đào tạo nông dân để tự họ nắm được cơ hội của thị trường chứ không phải
chỉ cho họ thấy cơ hội của mình.
Khoái Châu là một huyện thuần nông của tỉnh Hưng Yên với 96,05%
dân số sống bằng nghề nông. Huyện có điều kiện tự nhiên, kinh tế – x1 hội
khá thuận lợi cho phát triển sản xuất nông nghiệp (SXNN). Chủ trương của
huyện là giảm tỷ trọng nông nghiệp nhưng giá trị sản xuất phải tăng lên bằng
cách thúc đẩy sản xuất nông nghiệp mang tính hàng hóa. Điều đó đặt ra nhiệm
vụ mới cho tổ chức hoạt động khuyến nông khuyến ngưhuyện Khoái Châu là
phải giúp nông dân nâng cao giá trị SXNN chứ không chỉ là tăng năng suất
cây trồng vật nuôi như trước đây.
Đứng trước yêu cầu phát triển nông nghiệp theo hướng hàng hóa, hoạt
động khuyến nông, khuyến ngư huyện Khoái Châu cũng thấy được sự cần
thiết phải đổi mới, hoàn thiện tổ chức hoạt động theo định hướng thị trường,
đào tạo nông dân có khả năng tiếp cận với thị trường biết xây dựng kế hoạch
và lựa chọn sản phẩm sản xuất (SX), áp dụng kỹ thuật công nghệ mới tạo ra
nông sản có giá trị cao hơn có khả năng cạnh tranhtrên thị trường.
Tuy nhiên vấn đề đặt ra là hoạt động khuyến nông, khuyến ngư theo
định hướng thị trường là như thế nào? Làm thế nào để các hoạt động khuyến
nông khuyến ngư từ tổ chức theo kiểu truyền thống sang tổ chức khuyến
nông khuyến ngư theo dịnh hướng thị trường mới? Phương pháp khuyến nông
theo định hướng thị trường ra sao? .để khuyến nông, khuyến ngư giúp người
dân sản xuất cung ứng hàng hóa nông sản phù hợp vớithị trường đây là câu hỏi
đặt ra không chỉ với hoạt động khuyến nông, khuyến ngư huyện Khoái Châu
tỉnh Hưng Yên mà còn với hầu hết hệ thống khuyến nông, khuyến ngư ở Việt
Nam đăng trăn trở trong thời kỳ hội nhập hiện nay.
Xuất phát từ những ý tưởng đó cùng với sự kỳ vọng góp phần vào
trong công việc tìm hiểu và nghiên cứu các hoạt động khuyến nông, khuyến
ngư theo định hướng thị trường ở huyện Khoái Châu tỉnh Hưng Yên nhằm
nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp trong thời kỳ hội nhập của huyện.
Được sự nhất trí của Khoa kinh tế và phát triển nông thôn. Chúng tôi tiến
hành nghiên cứu đề tài:
“Nghiên cứu hoạt động khuyến nông, khuyến ngư theođịnh hướng
thị trường ở huyện Khoái Châu tỉnh Hưng Yên”
1.2 Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
1.2.1 Mục tiêu chung
Trên cơ sở nghiên cứu hoạt động khuyến nông, khuyến ngư ở huyện
Khoái Châu tỉnh Hưng Yên theo định hướng thị trường và trong thời kỳ hội
nhập hiện nay để từ đó đề ra phương hướng và giải pháp phát triển các hoạt
động khuyến nông khuyến ngư theo hướng thị trường, nâng cao khả năng tiếp
cận thị trường của người nông dân trong sản xuất nông nghiệp.
1.2.2 Mục tiêu cụ thể
- Góp phần hệ thống những cơ sở lý luận cơ bản và thực tiễn về khuyến
nông, khuyến ngư theo định hướng thị trường.
- Đánh giá thực trạng các hoạt động khuyến nông, khuyến ngư theo
định hướng thị trường ở huyện Khoái Châu tỉnh Hưng Yên.
- Đề xuất giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quảhoạt động khuyến
nông, khuyến ngư theo định hướng thị trường ở địa bàn huyện Khoái Châu.
1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
1.3.1 Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu các vấn đề về kinh tế - kỹ thuật liên quan tới các hoạt động
của hệ thống khuyến nông, khuyến ngư theo định hướng thị trường với chủ
thể nghiên cứu là các hộ nông dân, Trạm khuyến nông, khuyến ngư, các cán
bộ khuyến nông, khuyến ngư của huyện Khoái Châu tỉnh Hưng Yên.
1.3.2 Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung:Đề tài tập trung nghiên cứu:
+ Một số vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn về khuyến nông, khuyến
ngư định hướng thị trường.
+ Đánh giá và phân tích thực trạng hoạt động khuyếnnông, khuyến ngư
định hướng thị trường theo các khía cạnh sau:
* Thực trạng về nhu cầu về khuyến nông, khuyến ngư của nông dân
* Khả năng đáp ứng nhu cầu của hệ thống KNKN huyện Khoái Châu.
*Phân tích tác động của một số yếu tố tác động đến hoạt động KNKN
theo định hướng thị trường ở huyện Khoái Châu
+ Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả các hoạt động
KNKN theo hướng thị trường ở huyện Khoái Châu tỉnh Hưng Yên.
- Phạm vi về không gian: Đề tài nghiên cứu trên địa bàn huyện Khoái
Châu- tỉnh Hưng Yên.
- Phạm vi về thời gian: Đề tài được thực hiện từ tháng 05/2009 đến
tháng 10/2010. Số liệu sử dụng trong nghiên cứu được thu thập trong 3 năm
gần đây từ 2007-2009 . Định hướng và giải pháp chocác năm 2010-2015.

2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về Khuyến nông,
khuyến ngư theo định hướng thị trường
2.1 Cơ sở lý luận về khuyến nông, khuyến ngư theo định hướng thị trường
2.1.1 Khái niệm và vị trí của khuyến nông, khuyến ngư theo định hướng thị
trường
2.1.1.1 Một số khái niệm
a) Khái niệm chung về khuyến nông, khuyến ngư
Thuật ngữ “Khuyến nông” là một thuật ngữ có ý nghĩa rất rộng và khó
định nghĩa một cách chính xác, vì khuyến nông được tổ chức bằng nhiều cách
khác nhau để phục vụ cho nhiều mục đích ở tầm vi môhay vĩ mô. Mỗi quốc
gia, vùng, tổ chức khác nhau có quan niệm về khuyến nông khác nhau.
Trên Thế Giới từ “Extension” được sử dụng đầu tiênở nước Anh năm
1886 có nghĩa là “ Mở rộng triển khai” nếu ghép vớitừ “Agricultural” thành “
Agricultural Extension” thì được dịch là khuyến nông, và cụm từ này được
dùng theo cả nghĩa hẹp và rộng.
Theo nghĩa hẹp: Khuyến nông, khuyến ngư là một tiến trình giáo dục
không chính thức mà đối tượng của nó là nông dân. Tiến trình này đem đến
cho nông dân những thông tin và những lời khuyên nhằm giúp họ giải quyết
những vấn đề hoặc những khó khăn trong cuộc sống. Khuyến nông, khuyến
ngư hỗ trợ phát triển các hoạt động sản xuất, nâng cao hiệu quả canh tác để
không ngừng cải thiện chất lượng cuộc sống của nôngdân và gia đình họ.
Khuyến nông, khuyến ngư còn là những hoạt động hỗ trợ, giúp đỡ,
chuyển giao kỹ thuật tiến bộ (KTTB) thông qua các cơ quan Nông -Lâm - Ngư
nghiệp như các trung tâm nghiên cứu, các trường Đạihọc, cao đẳng đồng
thời hướng dẫn về kỹ thuật, thông tin về thị trường, cách thức tổ chức và quản
lý sản xuất để họ sản xuất có hiệu quả kinh tế và kỹ thuật nâng cao thu nhập.
Theo nghĩa rộng: Khuyến nông, khuyến ngư ngoài việc hướng dẫn,
chuyển giao KTTB mới còn phải làm nhiệm vụ tuyên truyền các đường lối
chính sách về phát triển nông nghiệp của Đảng và Nhà nước, tư vấn và dịch
vụ, hợp tác với các đối tác trong và ngoài nước giúp người nông dân phát triển
khả năng tự quản, tự tổ chức sản xuất sao cho có hiệu qủa cao nhất.
Theo định nghĩa của tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên hợp
quốc (FAO) thì: Khuyến nông là một hệ thống các biện pháp giáo dục cho
nông dân, nhằm đẩy mạnh SXNN nâng cao đời sống vật chất tinh thần cho
nông dân, xây dựng và phát triển nông thôn mới [21].
ởViệt Nam theo định nghĩa của Cục khuyến nông, khuyến lâm thì
“ khuyến nông là cách giáo dục và rèn luyện tay nghề cho nông dân, đồng thời
giúp cho họ hiểu được những chủ trương, chính sách về nông nghiệp, những
kiến thức kỹ thuật, kinh nghiệm về quản lý kinh tế, những thông tin về thị
trường để họ có đủ khả năng giải quyết các vấn đề của gia đình và cộng đồng
nhằm đẩy mạnh sản xuất, cải thiện đời sống nâng caodân trí, góp phần xoá
đói giảm nghèo và phát triển nông thôn mới” [16].
Qua các định nghĩa khác nhau ta có thể thấy rằng KNKN là một chuỗi
các hành động tác động vào quá trình sản xuất kinh doanh (SXKD) của người
nông dân với mục tiêu cuối cùng là giúp họ SX đạt hiệu quả kinh tế cao nhất
và phát triển bền vững nông nghiệp, nông thôn, do vậy nội dung của công tác
KNKN phải khoa học, kịp thời và không ngừng được đổi mới để đáp ứng nhu
cầu của sản xuất, nhất là trong giai đoạn hiện nay chúng ta phát triển nền
nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá, theo hướng thị trường vì vậy hoạt
động khuyến nông, khuyên ngư cũng phải đổi mới theođịnh hướng thị trường
vậy thế nào là định hướng thị trường và KNKN định hướng thị trường ?
b) Định hướng sản xuất và định hướng thị trường
Các tổ chức kinh tế nói chung và kinh tế nông nghiệp nói riêng, kinh tế
nông hộ muốn sản xuất có hiệu quả và không ngừng tăng quy mô sản xuất thì

Tài liệu tham khảo
1. Bộ Lao động thương binh và x1 hội (2006), Tài liệu tập huấn cán bộ giảm
nghèo cấp tỉnh, huyện.NXB lao động – X1 hội.
2. Bộ NN và PTNT (2008), Báo cáo tổng kết, đánh giá hoạt động khuyến nông,
khuyến ngư Việt Nam giai đoạn 1993 – 2008 và đề ra định hướng, giải
pháp hoạt động khuyến nông – khuyến ngư giai đoạn 2009 – 2020.
3. Bộ NN và PTNT (2005), Kế hoạch phát triển Khuyến nông giữa Bộ
Nôngnghiệp và Phát triển nông thôn và các tỉnh thamgia chương trình
phát triển ngành nông nghiệp, Hà Nội.
4. Chi cục bảo vệ thực vật (2004), Phương pháp và kỹ năng khuyến nông cơ
bản. XNB nông nghiệp.
5. Cẩm nang về các phương pháp tiếp cận khuyến nông. NXB nông nghiệp. 2005.
6. Cục thống kê tỉnh Hưng Yên (2007), Niên giám thống kê tỉnh Hưng Yên
2007). Nhà xuất bản Thống kê, Hà Nội.
7. Chính phủ (2005), Nghị định số 56/2005/NĐ-CP về công tác Khuyến
nông, khuyến ngư, Hà Nội.
8. Chính phủ (2010), Nghị định số 02/2010/NĐ-CP ngày 08/01/1010 về công
tác Khuyến nông, khuyến ngư,Hà Nội.
9. Đỗ Kim Chung (2003), Giáo trình dự án phát triển nông thôn, NXB Nông
nghiệp, Hà nội.
10. Đỗ Kim Chung (2005), Chính sách và phương thức chuyển giao KTTB
trong nông nghiệp ở miền núi và Trung du phía bắc Việt Nam, NXB
Nông nghiệp, Hà nội.
11. Đồng Thị Thanh Phương (2005), Quản trị sản xuất và dịch vụ, NXB
Thống kê, Hà Nội.
12. Lương Tiết Khiêm (2008), Nghiên cứu nhu cầu và khả năng cung cấp dịch vụ
công trong hoạt động khuyến nông ở Nghệ An. Báo cáo luận văn thạc sỹ
trường Đại học nông nghiệp Hà Nội.
13. Lê Hưng Quốc (2007), Một số chuyên đề khuyến nông khi hội nhập. NXB
Nông nghiệp, Hà Nội.
14. Lê Hưng Quốc (2003), Đổi mới hình thức và phương thức hoạt động
khuyến nông trong sản xuất hàng hóa,NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
15. Nguyễn Nguyên Cự (2007). Bài giảng Marketing nông nghiệp. Trường Đại
học nông nghiệp Hà nội.
16. Nguyễn Văn Long. Giáo trình khuyến nông(2006). NXB nông nghiệp, Hà Nội.
17. Nguyễn Như Liên (2007), Thực trạng và giải pháp chủ yếu tăng cường
năng lực đội ngũ cán bộ khuyến nông cơ sở tỉnh Thái Bình, Báo cáo
luận văn Thạc sỹ kinh tế, Trường Đại học Nông nghiệp I, Hà Nội.
18. Ngô Thị Thuận (2005), Phát triển năng lực tập huấn trong nông nghiệp
nông thôn, NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
19. Phạm Vân Đình(chủ biên) và cộng sự (2004), Chính sách nông nghiệp,
Trường Đại học nông nghiệp I, Hà Nội.
20. Phòng thống kê huyện Khoái Châu (2008, 2009). Niên giám thống kê
huyện Khoái Châu năm 2008, 2009.
21. FAO (Phùng Đăng Chinh và Bùi Thế Hùng dịch) (1994). Khuyến nông- sách
chuyên khảo . NXB nông nghiệp, Hà Nội.
22. Sổ tay khuyến nông sách dùng cho khuyến nông viên cơ sở(2001).Nhà xuất
bản nông nghiệp, Hà Nội.
23. Sổ tay hướng dẫn xây dựng kế hoạch phát triển làng nghề sử dụng phương
pháp có sự tham gia của cộng đồng (2005), NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
24. Tài liệu tập huấn nâng cao năng lực khuyến nông(Sở NN&PTNT Hưng Yên).
25. Trạm khuyến nông huyện Khoái Châu. Báo cáo tổng kết công tác khuyến
nông năm 2008, 2009.
26. Tống Khiêm (2006), Định hướng hoạt động đào tạo huấn luyện khuyến nông
giai đoạn 2006 – 2010, Trung tâm khuyến nông Quốc gia, Hà Nội.
27. Trung tâm Khuyến nông Quốc gia (2007), Phương pháp tập huấn khuyến nông.
NXB Nông nghiệp, Hà Nội.