Thạc Sĩ Nghiên cứu hóa học và hoạt tính sinh học các steroid phân cực từ loài sao biển Archaster typicus Việ

LUẬN ÁN TIẾN SỸ
NĂM 2014

1. Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu sâu về hóa học và hoạt tính sinh học của lớp chất steroid phân cực từ loài sao biển Archaster typicus thu thập ở vùng biển Việt Nam.
2. Từ loài sao biển này đã phân lập được 17 hợp chất steroid phân cực, trong đó có 9 chất lần đầu tiên phân lập được từ thiên nhiên, 9 hợp chất đó là: (24R)-27-nor-5α-cholestane-3β,5,6α,8,14,15α,24-hexaol (AT4), (24R)-27-Nor-5a-cholestane-3b,4b,6a,8,14,15a,24-heptaol (A1), (24R)-24-O-α-D-glucopyranozo-27-nor-5α-cholestan-3β,4β,5,6α,7β,8,14, 15α,24α-nonaol (A2), 5α-Cholestane-3β,4β,5,6α,8,14,15α,24,26-nonaol (A3), Muối (24S) - & (24R)-5a-Cholest-25(27)-ene-3b,6a,8,14,15a,24,26-heptaol 15-O-sulfate (A4), Muối (23E)-27-Nor-25-oxo-5a-cholest-23-ene-3b,6a,8,14,15a-pentaol 15-O-sulfate (A5), Archasteroside A (A14), Archasteroside B (A15), Archasteroside C (A16)
Ngoài ra, 6 hợp chất 3-O-sulfoasterone (A6), 3-O-sulfothornasterol A (A7), D24-3-O-sulfothornasterol A (A8), Muối natri (24E)-5a-cholest-24-ene-3b,4b,5,6a,7b,8,14, 15a,26-nonaol6-O-sulfate (A9), Muối natri (24E)-5a-cholest-24-ene-3b,6a,8,14, 15a,26-hexaol 15-O-sulfate (A10), Muối natri (24E)-5a-cholest-24-ene-3b,4b,6a,8,14, 15a,26-heptaol 15-O-sulfate. (A11) lần đầu tiên được tìm thấy ở loài Archaster typicus của Việt Nam
3. Lần đầu tiên tiến hành đánh giá hoạt tính chống ung thư in vitro của các hợp chất mới qua đánh giá gây độc tế bào trên các dòng ung thư và đánh giá ảnh hưởng đến hoạt động của các yếu tố phiên mã NF-κB, p53 (một protein ức chế khối u ở người). Kết quả cho thấy: Hợp chất A14 và A15 có hoạt tính gây độc tế bào trên các dòng tế bào ung thư cổ tử cung ở người (Hela) (IC50­ là 24 µM và 14 µM) và dòng tế bào ung thư biểu mô của chuột (JB6 Cl 41) với giá trị IC50­ là: 37 µM và 18 µM. Hợp chất A15 có hoạt tính gây độc tế bào trên dòng tế bào ung thư biểu mô của chuột (JB6 Cl 41) theo cơ chế kích hoạt phiên mã p53.
4. Lần đầu tiên tiến hành đánh giá độc tính của các chất phân lập được từ loài sao biểnA.typicus lên sự thụ tinh và phát triển phôi bào trên loài cầu gai Strongylocentrotus intermedius
MỞ ĐẦU

Biển và Đại dương chiếm hơn 70% bề mặt trái đất, chứa đựng nguồn tài
nguyên sinh vật biển đa dạng với gần 300.000 loài thực vật, động vật và vi sinh vật
khác nhau .Sự đa dạng này đã biến biển và đại dương trở thành nguồn tài nguyên
thiên nhiên vô cùng quý báu, cung cấp nguyên liệu cho nhiều ngành công nghiệp
thiết yếu như thực phẩm, mỹ phẩm, hóa dược Tuy nhiên, trước đây, giá trị cung
cấp dược liệu và các chất có hoạt tính sinh học cao cho ngành hóa dược của nguồn
tài nguyên này còn chưa được quan tâm đúng mức. Ngày này, nhờ sự hỗ trợ của các
kỹ thuật tiên tiến, rất nhiều hợp chất từ sinh vật biển đã được phân lập, xác định cấu
trúc và thử hoạt tính sinh học. Trong số đó, nhiều hợp chất thể hiện các hoạt tính
sinh học phong phú, có thể tạo ra hoặc cung cấp mẫu hình cho các thế hệ thuốc mới,
cũng như các sản phẩm khác phục vụ cho cuộc sống [1-3].
Việt Nam được thiên nhiên ưu đãi với hơn 1 triệu km vùng biển, có khí hậu
nhiệt đới gió mùa, mật độ cửa sông dày đặc là những điều kiện lý tưởng cho hệ sinh
vật biển đa dạng về chủng loại và giàu về trữ lượng. Ngay từ những năm 1970 đã có
một vài công trình nghiên cứu về các hợp chất thiên nhiên từ sinh vật biển. Tuy
nhiên, so với nguồn tiềm năng sinh vật biển ở nước ta thì đến nay những công trình
nghiên cứu trong nước vẫn quá ít và tản mát, đặc biệt là những nghiên cứu về ngành
Da Gai.
Các sinh vật thuộc ngành Da Gai (Echinoderm) bao gồm năm lớp: Sao Biển
(Asteroidea), Sao Biển Rắn (Ophiuroidea), Cầu Gai (Echinoidea), Hải Sâm
(Holothuria) và Huệ Biển (Crinoidea), là một trong những nguồn cung cấp dồi dào
các steroid phân cực. Các hợp chất steroid phân cực này có cấu trúc rất đa dạng và
thể hiện nhiều hoạt tính sinh học thú vị khác nhau như: kháng vi khuẩn, kháng nấm,
kháng viêm, giảm đau, giảm huyết áp, chống khối u, chống vi rút, tan máu, tác động
đến sự vận chuyển tín hiệu thần kinh .[8, 11, 22, 26, 27, 69, 77, 107]. Lớp chất steroid phân cực từ sao biển đã và đang thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học
Nga, Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản, Italia. Tuy nhiên, ở Việt Nam chưa có
công trình nào nghiên cứu riêng về lớp chất này.
Với mục đích tìm kiếm các hợp chất có hoạt tính sinh học từ sinh vật biển
thuộc ngành Da gai nhằm tạo cơ sở cho những nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực
phát hiện và phát triển dược phẩm mới, luận án này tập trung nghiên cứu nhóm chất
steroid phân cực từ loài sao biển Archaster typicus, một loài sao biển rất phổ biển ở
vùng biển Việt Nam, thuộc lớp sao biển Asterodea, ngành Da gai Echinodermata.
Nội dung của luận án bao gồm:
ã Phân lập các hơp chất steroid phân cực từ loài sao biển Archaster
typicus của Việt Nam.
ã Xác định cấu trúc hóa học của các hợp chất phân lập được.
ã Thử nghiệm một số hoạt tính sinh học của các chất phân lập được.