Tiến Sĩ Nghiên cứu đặc điểm thực vật, thành phần hoá học và tác dụng sinh học của hai loài tầm gửi Taxillus

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NĂM 2014
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN 3
1.1. VỊ TRÍ PHÂN LOẠI CỦA HỌ TẦM GỬI (LORANTHACEAE) 3
1.1.1. Vị trí phân loại của họ tầm gửi (Loranthaceae) 3
1.1.2. Khóa phân loại họ Tầm gửi (Loranthaceae) . 9
1.2. ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT, PHÂN BỐ MỘT SỐ LOÀI TẦM GỬI CHI
MACROSOLEN VÀ TAXILLUS 11
1.2.1. Đặc điểm chung của họ Tầm gửi . 11
1.2.2. Đặc điểm thực vật và phân bố một số loài tầm gửi chi Taxillus 13
1.2.3. Đặc điểm thực vật và phân bố một số loài tầm gửi chi Macrosolen . 14
1.3. THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA MỘT SỐ LOÀI TẦM GỬI CHI
TAXILLUS VÀ MACROSOLEN 16
1.3.1. Thành phần hóa học của một số loài tầm gửi chi Taxillus . 16
1.3.2. Thành phần hóa học của một số loài tầm gửi chi Macrosolen 18
1.4. TÁC DỤNG SINH HỌC CỦA MỘT SỐ LOÀI TẦM GỬI CHI TAXILLUS
VÀ MACROSOLEN 24 1.4.1. Tác dụng chống oxy hóa của một số loài tầm gửi chi Taxillus và
Macrosolen 24
1.4.1.1. Tác dụng chống oxy hóa của một số loài tầm gửi chi Taxillus 25
1.4.1.2. Tác dụng chống oxy hóa của một số loài tầm gửi chi Macrosolen 25
1.4.2. Tác dụng bảo vệ gan của một số loài tầm gửi chi Macrosolen 26
1.4.3. Tác dụng chống viêm của một số loài tầm gửi chi Taxillus . 27
1.4.4. Các tác dụng khác của tầm gửi chi Taxillus và Macrosolen 27
1.4.4.1. Tác dụng chống ung thư 28
1.4.4.2. Tác dụng giảm đau 28
1.5. CÔNG DỤNG VÀ MỘT SỐ BÀI THUỐC CÓ VỊ TẦM GỬI . 30
1.5.1. Công dụng . 30
1.5.2. Một số bài thuốc có vị tầm gửi 31
1.5.2.1. Một số bài thuốc cổ phương . 31
1.5.2.2. Một số bài thuốc nghiệm phương có vị tầm gửi 32
CHƯƠNG 2. NGUYÊN VẬT LIỆU, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU 35
2.1. NGUYÊN VẬT LIỆU NGHIÊN CỨU 35
2.1.1. Nguyên liệu . 35
2.1.2. Hóa chất . 35
2.1.3. Dụng cụ và thiết bị 36
2.2. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 37 2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 37
2.3.1. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm thực vật . 37
2.3.2. Phương pháp nghiên cứu thành phần hóa học 38
2.3.2.1. Định tính các nhóm chất hữu cơ bằng phản ứng hoá học 38
2.3.2.2. Định tính bằng sắc ký lớp mỏng . 39
2.3.2.3. Định lượng các chất trong phân đoạn ethylacetat 39
2.3.2.4. Chiết xuất và phân lập các hợp chất từ tầm gửi cây Gạo và cây Na . 40
2.3.2.5. Nhận dạng các chất phân lập từ tầm gửi cây Gạo và cây Na 45
2.3.3. Phương pháp xác định độc tính cấp . 45
2.3.4. Phương pháp nghiên cứu hoạt tính chống oxy hóa 45
2.3.5. Phương pháp nghiên cứu tác dụng bảo vệ gan . 46
2.3.6. Phương pháp nghiên cứu tác dụng chống viêm cấp tính và mạn tính . 49
2.3.6.1. Nghiên cứu tác dụng chống viêm cấp tính . 49
2.3.6.2. Nghiên cứu tác dụng chống viêm mạn tính 51
2.3.7. Phương pháp nghiên cứu hoạt tính gây độc tế bào . 51
2.3.8. Xử lý số liệu 53
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU . 54
3.1. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT CỦA TẦM GỬI
CÂY GẠO VÀ CÂY NA . 54
3.1.1. Kết quả nghiên cứu đặc điểm thực vật tầm gửi cây Gạo 54 3.1.1.1. Mô tả hình thái cây và thẩm định tên khoa học của mẫu nghiên cứu 54
3.1.1.2. Đặc điểm vi phẫu lá và thân . 56
3.1.1.3. Đặc điểm bột dược liệu . 59
3.1.2. Kết quả nghiên cứu đặc điểm thực vật tầm gửi cây Na 59
3.1.2.1. Mô tả hình thái cây và thẩm định tên khoa học của mẫu nghiên cứu 59
3.1.2.2. Đặc điểm vi phẫu lá và thân . 61
3.1.2.3. Đặc điểm bột dược liệu . 63
3.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HOÁ HỌC CỦA TẦM GỬI
CÂY GẠO VÀ CÂY NA . 63
3.2.1. Định tính các nhóm chất hữu cơ bằng phản ứng hoá học của tầm gửi cây
Gạo và cây Na . 63
3.2.2. Hàm lượng các chất trong phân đoạn chiết ethylacetat từ tầm gửi cây Gạo
và cây Na . 66
3.2.3. Nhận dạng các hợp chất phân lập được từ tầm gửi cây Gạo và cây Na 67
3.2.3.1. Nhận dạng các hợp chất phân lập được từ tầm gửi cây Gạo . 67
3.2.3.2. Nhận dạng các hợp chất phân lập được từ tầm gửi cây Na . 93
3.3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỘC TÍNH CẤP CỦA TẦM GỬI CÂY GẠO
VÀ CÂY NA . 101
3.3.1. Kết quả nghiên cứu độc tính cấp của tầm gửi cây Gạo 101
3.3.2. Kết quả nghiên cứu độc tính cấp của tầm gửi cây Na 102 3.4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU MỘT SỐ TÁC DỤNG SINH HỌC CỦA TẦM
GỬI CÂY GẠO VÀ CÂY NA 103
3.4.1. Kết quả nghiên cứu hoạt tính chống oxy hoá 103
3.4.2. Kết quả nghiên cứu tác dụng bảo vệ gan . 103
3.4.3. Kết quả nghiên cứu tác dụng chống viêm cấp tính . 109
3.4.3.1. Trên mô hình gây phù chân chuột 109
3.4.3.2. Trên mô hình gây tràn dịch màng bụng chuột cống trắng 110
3.4.4. Kết quả nghiên cứu tác dụng chống viêm mạn tính . 112
3.4.5. Kết quả nghiên cứu hoạt tính gây độc tế bào 113
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN . 114
4.1. VỀ ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT . 114
4.2. VỀ THÀNH PHẦN HOÁ HỌC . 116
4.2.1. Về kết quả định tính 116
4.2.2. Về hàm lượng các chất chiết được bằng ethylacetat 116
4.2.3. Về kết quả phân lập các hợp chất 117
4.3. VỀ ĐỘC TÍNH CẤP VÀ TÁC DỤNG SINH HỌC . 121
4.3.1.Về độc tính cấp 121
4.3.2. Về tác dụng sinh học 122
4.3.2.1. Về tác dụng chống oxy hóa . 122
4.3.2.2. Về tác dụng bảo vệ gan . 126 4.3.2.3. Về tác dụng chống viêm 127
4.3.2.4. Về tác dụng gây độc tế bào . 131
4.4. MỐI QUAN HỆ GIỮA THÀNH PHẦN HOÁ HỌC VÀ TÁC DỤNG SINH
HỌC . 132
KẾT LUẬN . 134
KIẾN NGHỊ . 136
CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ
Việt Nam là quốc gia nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa, có hệ thực vật
phong phú (trên 12000 loài thực vật bậc cao) với nguồn dược liệu dồi dào
(gần 4000 loài cây thuốc) và truyền thống sử dụng dược liệu có nguồn gốc tự
nhiên từ lâu đời. Đây là một nguồn nguyên liệu vô cùng quý giá cho các
nghiên cứu về hợp chất thiên nhiên, cũng như những nghiên cứu về hoạt tính
sinh học theo hướng hiện đại.
Nguồn dược liệu tự nhiên không chỉ bổ sung thuốc cho hóa trị liệu, mà
còn góp phần vào việc khắc phục các tác dụng phụ do các hóa chất tổng hợp
gây nên. Nguồn tài nguyên đa dạng của sinh giới kết hợp với sự phát triển
không ngừng của khoa học công nghệ và tiến bộ của các thiết bị nghiên cứu là
cơ sở khoa học giúp con người tìm ra thuốc mới để phòng và chống lại các
loại bệnh tật [2], [16], [24].
Họ Tầm gửi là một họ lớn gồm khoảng 40 chi, 1400 loài phân bố chủ
yếu ở vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới, một số ít ở vùng ôn đới. Thành phần hóa
học của họ Tầm gửi có nhiều lớp chất có hoạt tính sinh học như các
flavonoid, các hợp chất phenolic và các pentacyclic triterpen, coumarin,
saponin, acid hữu cơ, chất béo, đường khử, steroid, polysaccharid , [53],
[56], [84], [90], [117].
Cho đến nay những công bố về thành phần hóa học và tác dụng sinh
học của các loài tầm gửi trên thế giới còn rất ít. Ở Việt Nam, y học cổ truyền
thường dùng tầm gửi trên cây dâu (tang ký sinh). Gần đây có một số luận văn
cao học bước đầu nghiên cứu tầm gửi trên cây Bưởi, trên cây Dâu tằm và trên
cây Trúc đào [26], tầm gửi trên cây Mít [20], [21], [44] và một số khóa luận
tốt nghiệp đại học sơ bộ nghiên cứu tầm gửi trên cây Nhãn [25], trên cây Quất
hồng bì [38], trên cây Cao su [33]. Để góp phần tìm hiểu thành phần hóa học và một số tác dụng sinh học của một số loài tầm gửi đang được dùng theo
kinh nghiệm dân gian ở một số địa phương, đề tài “Nghiên cứu đặc điểm thực
vật, thành phần hóa học và tác dụng sinh học của hai loài tầm gửi Taxillus
chinensis (DC.) Dans. và Macrosolen tricolor (L.) Dans.” được thực hiện với
3 mục tiêu:
1. Mô tả đặc điểm thực vật, thẩm định tên khoa học, xác định đặc điểm
vi học loài tầm gửi ký sinh trên cây Gạo (Taxillus chinensis (DC.)
Dans.) và loài tầm gửi ký sinh trên cây Na (Macrosolen tricolor (L.)
Dans.).
2. Nghiên cứu thành phần hóa học của 2 loài tầm gửi trên.
3. Xác định độc tính cấp và một số tác dụng sinh học (tác dụng chống
oxy hóa, bảo vệ gan, tác dụng chống viêm, tác dụng ức chế một số
dòng tế bào ung thư) của 2 loài tầ m gửi trên.